Naar een onderhoudsrecht voor exsamenwonenden

Transcriptie

1 Naar een onderhoudsrecht voor exsamenwonenden Een onderzoek naar de wijze waarop het recht op partneralimentatie in Nederland voor exsamenwonenden kan worden aangepast, zodat ook ex-samenwonenden een (wettelijke) bescherming wordt geboden in de vorm van een onderhoudsrecht Gegevens: Naam student : Moritz Molenaar ANR : Studentnummer : U Onderwerp : Onderhoudsrecht (alimentatierecht) voor exsamenwonenden Rechtsgebied : Personen- en familierecht, relatierecht Docent leeronderzoek : mr. dr. M.G. Yzermans Examencommissie : prof. mr. P. Vlaardingerbroek mr. R. Heerkens Opleiding : Master Rechtsgeleerdheid Sectie : Familie- en Jeugdrecht (Privaatrecht) Instelling : Universiteit van Tilburg Locatie : Tilburg Periode : Inleverdatum scriptie : 15 augustus 2013

2 Voorwoord Na in totaal zes jaar gestudeerd te hebben, waarvan vier jaar HBO-Rechten aan de Juridische Hogeschool Avans-Fontys en twee jaar Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit van Tilburg, komt aan mijn leuke, leerzame en interessante studententijd in Tilburg een einde. Desalniettemin verheug ik mij ook op de tijd die komen gaat, waarbij ik uiteindelijk hoop als advocaat in het familierecht werkzaam te zijn. Als sluitstuk van mijn studentenperiode heb ik dan ook voor het schrijven van mijn masterscriptie een onderwerp gekozen dat gerelateerd is aan het vakgebied Personen- en Familierecht. Het onderwerp partneralimentatie betreft een onderwerp, dat binnen het relatierecht een belangrijke plaats inneemt en waarover ook binnen de rechtspraktijk de nodige gerechtelijke procedures worden gevoerd. Bij het verdiepen in de literatuur over het onderwerp partneralimentatie en mede aan de hand van hetgeen aan bod is gekomen tijdens de colleges van relatierecht, is de interesse gewekt te kijken naar de mogelijkheid om een recht op partneralimentatie voor exsamenwonenden in het leven te roepen. Mede gestoeld op de gedachte dat mijn inziens samenwonenden hun leven inrichten zoals gehuwden dat doen en er in mijn persoonlijke omgeving meer mensen een samenwoningsrelatie aangaan in plaats van een huwelijk, leek het mij ongerechtvaardigd dat ex-samenwonenden na verbreking van hun relatie in principe minder bescherming wordt geboden dan gehuwden en geregistreerd samenwonenden. Aangetrokken door de wenselijkheid van een (wettelijke) bescherming in de vorm van een onderhoudsrecht voor exsamenwonenden ben ik met veel interesse begonnen aan mijn onderzoek, hetgeen uiteindelijk geresulteerd heeft in een scriptie waarop ik met tevredenheid terugkijk. Tot slot wil ik allereerst prof. mr. P. Vlaardingerbroek bedanken voor de begeleiding tijdens het doen van mijn onderzoek en het schrijven van mijn scriptie gedurende mijn afstudeerperiode. Tevens wil ik hem bedanken voor de kennis en vaardigheden die hij mij heeft bijgebracht, waarbij ik tevens de verkregen feedback, welke door hem in een persoonlijk gesprek regelmatig is toegelicht, als prettig heb ervaren. Eveneens wil ik mr. dr. M.G. Yzermans bedanken voor haar deskundige begeleiding tijdens het opstellen van mijn onderzoeksvoorstel ter voorbereiding op het schrijven van mijn scriptie, hetgeen er ook toe heeft bijgedragen dat ik met veel plezier en met alle tevredenheid terugkijk op een leerzame en interessante afstudeerperiode. Moritz Molenaar Tilburg, augustus 2013 Moritz Molenaar 2

3 Inhoudsopgave Pagina 1 Inleiding Het recht op levensonderhoud aan verandering onderhevig De positie van de samenwoners binnen het relatierecht De onderzoekvraag en opbouw De onderzoeksmethode 8 2 De alimentatieverplichtingen na echtscheiding en na ongehuwd en ongeregistreerd samenwonen Inleiding De onderhoudsverplichting na ontbinding van het huwelijk Behoeftigheid Draagkracht De alimentatieduur Wijziging van de alimentatie Einde van de alimentatie De onderhoudsverplichting na verbreking van de samenwoning bij ongehuwd en ongeregistreerd samenwonen Conclusie 17 3 Het ontbreken van een wettelijke bescherming voor ex-samenwonenden in de vorm van een onderhoudsrecht Inleiding Wetshistorie Wetshistorie van partneralimentatie voor ex-echtgenoten Wetshistorie van partneralimentatie voor ex-samenwonenden Literatuur Conclusie 25 4 Partijautonomie en wettelijk overheidsingrijpen Inleiding Partijautonomie Wettelijk overheidsingrijpen Conclusie 31 Moritz Molenaar 3

4 5 De invoering van een wettelijke alimentatieregeling voor ex-samenwonenden, alternatieven en maatstaven Inleiding Wetgeving of niet? Alternatieven Wetgeving en wettelijke maatstaven Geen alimentatie, wel clean break Conclusie 44 6 Conclusies en aanbevelingen Inleiding Conclusies Aanbevelingen 48 7 Literatuurlijst en bronvermelding 51 Moritz Molenaar 4

5 1 Inleiding 1.1 Het recht op levensonderhoud aan verandering onderhevig Door het huwelijk ontstaat een levensgemeenschap, welke zich vertaalt in een onderhoudsverplichting tussen echtgenoten. Het betreft een lotsverbondenheid die na ontbinding van het huwelijk niet ophoudt te bestaan, maar doorwerkt tussen de gewezen echtgenoten. 1 De gewezen echtgenoot die na ontbinding van het huwelijk door echtscheiding onvoldoende inkomsten geniet om in het eigen levensonderhoud te voorzien, kan dan ook een beroep doen op partneralimentatie. Het wettelijk recht op partneralimentatie is door de jaren heen sterk veranderd. Zo dateert de eerste rechtsgrond van partneralimentatie van ver voor de invoering van de Wet herziening echtscheidingsrecht in Voor het jaar 1971 stond het aangedane onrecht centraal, waarvan op basis van schuld de ene echtgenoot jegens de andere echtgenoot een levenslange vergoeding verschuldigd was. 2 Een nieuwe rechtsgrond voor alimentatie is vervolgens vastgelegd in de wet van De wetgever wilde er voor zorgen dat de alimentatiegerechtigde na ontbinding van het huwelijk zo snel mogelijk een goede plaats binnen de arbeidsmarkt kon verwerven. De vaststelling van de alimentatieplicht vond sindsdien plaats op basis van de behoefte van de alimentatiegerechtigde en de draagkracht van de alimentatieplichtige. 4 De rechter werd de mogelijkheid geboden de alimentatie toe te kennen voor bepaalde tijd en onder bepaalde voorwaarden. In het jaar 1994 heeft er nog een belangrijke wetswijziging plaatsgevonden, waarbij de duur van de partneralimentatie wettelijk is bekort. 5 Men is tot een limitering van de alimentatieduur gekomen, vanwege het feit dat de klassieke rolverdeling binnen het huishouden was verdwenen en de vrouw vanwege haar hogere opleidingsniveau sneller in staat werd geacht in haar eigen levensonderhoud te voorzien. 6 Met name de maatschappelijke ontwikkelingen hebben als gevolg gehad, dat de partneralimentatie door de jaren heen is aangepast. Partneralimentatie is dus aan verandering onderhevig en ook op dit moment, anno 2013, is er veel te doen over de alimentatiewetgeving, waarbij een versobering van de partneralimentatie aanstaande lijkt en stemmen opgaan de alimentatieduur te 1 P. Vlaardingerbroek, e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2011, p E. Hoogendoorn, Inkomensbescherming en bestaanszekerheid, Ars Aequi , p Wet van 6 mei 1971, Stb. 1971, Zie ook Kamerstukken II 1985/86, , nr. 3, p. 5, par Wet van 28 april 1994, Stb. 1994, Zie ook Kamerstukken II 1985/86, , nr. 5, p. 2. Moritz Molenaar 5

6 verkorten tot vijf jaar. 7 Niet alleen op het gebied van partneralimentatie voor gehuwden en geregistreerd samenwonenden zijn veranderingen zichtbaar, maar ook de relatievorming zelf heeft niet stilgestaan, zoals uit het navolgende moge blijken. 1.2 De positie van de samenwoners binnen het relatierecht Binnen het relatierecht zijn er enkele belangrijke ontwikkelingen gaande die de interesse hebben gewekt nader te kijken naar de mogelijkheid om exsamenwonenden, die juridisch niets geregeld hebben, een wettelijke bescherming te bieden in de vorm van een onderhoudsrecht. De laatste decennia heeft het samenwonen immers een grote toevlucht genomen. Veranderende culturele opvattingen, individualisering en informalisering van de relatievorming zijn als belangrijkste redenen aan te merken, dat men samenwonen verkiest boven een huwelijk. 8 Er bestaan veel verschillende varianten om de gevolgen van de beëindiging van een relatie te regelen, al dan niet via een samenlevingscontract met daarin opgenomen een onderhoudsverplichting die veelal doorloopt tot na de verbreking van de samenwoning. In het kader van partijautonomie, zijn partijen er vrij in om hun rechtsbetrekkingen vrijelijk gestalte te geven. 9 Het initiatief ligt bij de burger om juridisch het nodige te regelen. Ontbreekt dat initiatief bij samenwoners, dan zijn de vermogensrechtelijke bepalingen niet van toepassing en wordt na beëindiging van het ongehuwd en ongeregistreerd samenwonen geen wettelijke bescherming geboden in de vorm van partneralimentatie. 10 Het ontbreken van een wettelijke bescherming vormt geen probleem, indien de verdiencapaciteit van de samenwonenden onderling gelijk is en partijen zelf in staat zijn de relatie op fatsoenlijke financiële wijze af te wikkelen, zodat zij beiden na verbreking van de relatie op eigen benen kunnen staan. Er zijn echter ook situaties denkbaar, dat één van de partners na het beëindigen van de relatie helemaal niet op eigen benen kan staan. Zo blijkt dat samenwonenden hun leven inrichten zoals gehuwden dat doen, maar veelal zonder zich te realiseren welke (financiële) gevolgen dit bij het beëindigen van de relatie voor (één van) hen kan hebben. 11 Te denken valt aan de situatie waarbij de partner zijn/haar carrière op een laag pitje heeft gezet of de eigen carrière geheel heeft opgegeven vanwege de zorg voor de kinderen en de betrokkene daarvoor tevens afhankelijk is geworden van de inkomsten van de 7 Kamerstukken II 2012/13, , nr. 7, p C. de Hoog, Buitenhuwelijkse relaties gezien vanuit een sociologisch perspectief, FJR F. Schonewille, Partijautonomie in het relatievermogensrecht, Apeldoorn/Antwerpen: Maklu- Uitgevers 2012, p P.A.J.Th. van Teeffelen, FJR-Studiedag 2008: Relatierecht, FJR C. Forder en A. Verbeke, Gehuwd of niet: maakt het iets uit? Groningen: Intersentia Uitgevers Antwerpen 2005, p. 87. Moritz Molenaar 6

7 partner. 12 Is een systeem waarin differentiatie naar leefvormen plaatsvindt en tot grote verschillen tussen wel en niet erkende leefvormen leidt in zulke gevallen dan gewenst? 13 Is het eerlijk dat een ongehuwd samenwonende partner geen recht heeft op alimentatie, terwijl een gescheiden echtgeno(o)t(e) dat wel heeft? In hoeverre is er sprake van een zaak van eigen risico? 14 Het betreft belangrijke vragen, die nopen tot een juridisch antwoord. 1.3 De onderzoeksvraag en opbouw Nu het aantal samenwonenden en ook de maatschappelijke behoefte om een wettelijk financieel vangnet voor ex-samenwonen te creëren steeds verder toeneemt 15, zal in dit onderzoek een aanbeveling worden gedaan over de wijze waarop het recht op partneralimentatie in Nederland voor ex-samenwonenden aangepast kan worden, zodat meer eenheid gecreëerd kan worden in de rechtspositie van de ongehuwd samenwonenden ten opzichte van (ex)gehuwden. Er zal gekeken worden of er een rechtvaardiging te vinden is in de ongelijkheid tussen gehuwde echtgenoten en ongehuwd samenwonenden. Hierbij zullen eveneens de verschillende aspecten van een onderhoudsplicht voor gehuwden enerzijds en ongehuwd samenwonenden anderzijds aan bod komen. Ook zal er gekeken worden of er een taak voor de wetgever is weggelegd om aan ex-samenwonenden een wettelijke bescherming te bieden in de vorm van een onderhoudsrecht (alimentatie) en wat de mogelijke alternatieven zijn, indien een wettelijke bescherming (nog) niet mogelijk blijkt. De onderzoeksvraag die in deze scriptie centraal staat luidt dan ook: Onder welke voorwaarden kan het recht op partneralimentatie in Nederland voor exsamenwonenden aangepast worden, zodat ook ex-samenwonenden een (wettelijke) bescherming wordt geboden in de vorm van een onderhoudsrecht (alimentatierecht)? De onderzoeksvraag is onderverdeeld in verschillende deelvragen, waarbij iedere deelvraag in een apart hoofdstuk behandeld wordt. Door middel van het uitwerken van de deelvragen is tot een beantwoording van de onderzoeksvraag gekomen. Zo zal allereerst worden ingegaan op de wettelijke partneralimentatie zoals die geldt voor gehuwd samenwonenden. Eveneens zal worden stilgestaan bij de mogelijkheid die ongehuwd samenwonenden hebben om, door middel van een samenlevingscontract, 12 J. van Duijvendijk-Brand, Ex-samenwonenden en het onderhoudsrecht Alimentatie, FJR W. Schrama, De niet-huwelijkse samenleving in het Nederlandse en het Duitse recht, Deventer: Kluwer 2004, p A.L.L. Minkenhof, 'Enkele betwistbare stellingen ter animering van de discussie', in: W.C.J. Robert & J.M.A. Waaijer (red.), Relatievrijheid en recht, Deventer: Kluwer 1983, p M.V. Antokolskaia, e.a., Rapport Koude uitsluiting. Groningen: Netherlands Institute for Law and Governance 2010, p. 54. Te raadplegen via < Moritz Molenaar 7

8 afspraken te maken met betrekking tot bijvoorbeeld een verplichting tot betaling van levensonderhoud na verbreking van de relatie. Hierdoor wordt niet alleen het verschil duidelijk tussen de relatievormen, maar wordt ook inzichtelijk gemaakt wat de gevolgen zijn indien de samenwoningsrelatie wordt beëindigd zonder dat partijen ervoor hebben gekozen juridisch iets te regelen. Vervolgens zal aan de hand van de wetshistorie en de parlementaire geschiedenis getracht worden de vraag te beantwoorden waarom samenwonenden geen wettelijke bescherming in de vorm van een onderhoudsrecht wordt geboden. Tevens zal er aan de hand van hetgeen in de loop der jaren in de literatuur door diverse gezaghebbende juristen is geschreven, over het ontbreken van deze wettelijke bescherming, een overzicht worden gegeven waarin uiteen wordt gezet welke meningen de schrijvers zijn toebedeeld. Aansluitend zal in hoofdstuk vier worden ingegaan op het beginsel van partijautonomie enerzijds en het wettelijk overheidsingrijpen anderzijds. Op basis van het beginsel van partijautonomie zullen niet alleen argumenten worden aangedragen om af te zien van een onderhoudsplicht voor ongehuwd en ongeregistreerd samenwonenden, maar zullen eveneens ook argumenten worden besproken die juist pleiten vóór een wettelijke overheidsingrijpen. In hoofdstuk vijf zal de vraag beantwoord worden of er tot een aanpassing van de wetgeving moet worden overgegaan, zodat ook exsamenwonenden een wettelijke bescherming wordt geboden in de vorm van een onderhoudsrecht. Gesteld dat er wordt overgegaan tot een wettelijk recht op partneralimentatie voor ex-samenwonenden, zal gekeken worden wat de wettelijke maatstaven hiervan zouden moeten zijn. Eveneens zal gekeken worden of, naast een wettelijk recht op partneralimentatie, er eventueel andere alternatieve manieren zijn om de economisch zwakkere ex-partner bescherming te bieden. Tot slot zullen in het laatste hoofdstuk de belangrijkste conclusies aan bod komen en zal aan de hand van mijn eigen visie een aantal aanbevelingen worden gedaan. 1.4 De onderzoeksmethode Het onderzoek is verricht volgens de zogenoemde deskresearch -methode. Hetgeen betekent, dat het onderzoek aan de hand van literatuurstudie heeft plaatsgevonden. Voor het beantwoorden van de deelvragen is gebruik gemaakt van specialistische literatuur, waaronder juridische vaktijdschriften die met name gericht zijn op het relatierecht. Hierbij is niet alleen gebruik gemaakt van bronnen die binnen de bibliotheek van de Universiteit van Tilburg voorhanden zijn, maar is ook veelvuldig gebruik gemaakt van de online portalen Kluwer-Navigator 16 en Legal Intelligence <navigator.kluwer.nl/> 17 < Moritz Molenaar 8

9 2 De alimentatieverplichtingen na echtscheiding en na ongehuwd en ongeregistreerd samenwonen 2.1 Inleiding In titel 17 Boek 1 BW staan de familierechtelijke onderhoudsverplichtingen centraal, welke hun grondslag vinden in het huwelijk en in de bloed- en aanverwantschap zoals vermeld in artikel 1:392 BW. Tot de onderhoudsgerechtigden behoren de (stief)ouders, hun minderjarige (stief)kinderen en tevens kinderen in de leeftijd van achttien, negentien en twintig jaar. 18 De onderhoudsverplichtingen gelden voor hen als een wederkerige verplichting om bij behoeftigheid levensonderhoud te verstrekken. In dit hoofdstuk zal gekeken worden naar de onderhoudsverplichtingen die gelden na verbreking van een huwelijk tussen echtgenoten enerzijds en na verbreking van de samenwoning tussen ongehuwd samenwonenden anderzijds. 2.2 De onderhoudsverplichting na ontbinding van het huwelijk De rechten en verplichtingen die gelden tussen de echtgenoten staan in titel 6 Boek 1 BW. De rechtsgrond voor alimentatie is te vinden in artikel 1:81 BW. Dit artikel bepaalt, dat echtgenoten verplicht zijn elkaar het nodige te verschaffen. Ook hebben de echtgenoten jegens hun kinderen een onderhoudsverplichting, indien het betreft de kosten der huishouding, waaronder begrepen de kosten van verzorging en opvoeding van de kinderen. 19 Dit staat omschreven in artikel 1:84 BW. Juist door het huwelijk ontstaat een levensgemeenschap, welke zich vertaalt in een onderhoudsverplichting tussen echtgenoten. Er wordt ook wel gesproken over een lotsverbondenheid. 20 Deze lotsverbondenheid bestaat uit een verantwoordelijkheid en wederzijds vertrouwen die de echtgenoten ten opzichte van elkaar hebben. Deze lotsverbondenheid houdt na ontbinding van het huwelijk niet op te bestaan, maar werkt tussen de gewezen echtgenoten door. 21 Het alimentatierecht is van regelend recht en geeft partijen dus een grote vrijheid met betrekking tot het vormgeven van de onderhoudsverplichtingen jegens elkaar na 18 P. Vlaardingerbroek, e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2011, p M. J. A. Van Mourik en A.J.M. Nuytinck, Personen- en familierecht, huwelijksvermogensrecht en erfrecht, Deventer: Kluwer 2006, p K.A. Boshouwers, Financiële en niet-financiële factoren bij het vaststellen van partneralimentatie: grievend gedrag en partneralimentatie, Tijdschrift relatierecht en praktijk , p P. Vlaardingerbroek, e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2011, p Moritz Molenaar 9

10 ontbinding van het huwelijk. 22 Zo kunnen partijen door middel van een echtscheidingsconvenant afwijken van de bepalingen betreffende de omvang en de duur van de alimentatie en kunnen zij tevens ook afwijken van de jaarlijkse wettelijke indexering als bedoeld in artikel 1:402a BW. Indien de desbetreffende partijen hierover geen overeenstemming bereiken, kunnen zij de rechter verzoeken aan de echtgenoot die niet voldoende inkomsten heeft, noch zich in redelijkheid hiertoe kan verwerven, een uitkering tot levensonderhoud toe te kennen ten laste van de andere echtgenoot op grond van artikel 1:157 lid 1 BW. Het betreft hier een discretionaire bevoegdheid. De rechter is dus niet verplicht om een uitkering tot levensonderhoud toe te kennen. 23 Vaststelling van de alimentatie vindt door de rechter plaats op basis van billijkheid, waarbij gekeken wordt naar de behoeftigheid en de draagkracht van partijen zoals volgt uit artikel 1:397 lid 1 BW. Het betreft hier financiële factoren. 24 Aan de bepaling van artikel 1:397 BW betreffende de vaststelling van de hoogte van het alimentatiebedrag is de rechter niet gebonden, wel dient hij te allen tijde zijn beslissing goed te motiveren. 25 Naast de financiële factoren wordt bij de vaststelling van de partneralimentatie op grond van 1:157 BW ook rekening gehouden met de niet-financiële factoren. Als niet-financiële factoren worden gezien, de leeftijd van partijen, de duur van het huwelijk, de taakverdeling van partijen binnen het huwelijk, de aanwezigheid van kinderen en de aanwezigheid van wangedrag dan wel grievend gedrag van de onderhoudsgerechtigde ten opzichte van de onderhoudsplichtige partij. 26 Desalniettemin ligt de nadruk op de financiële factoren; de behoeftigheid en de draagkracht Behoeftigheid Zoals gezegd is de rechtsgrond voor alimentatie te vinden in artikel 1:81 BW. Het criterium dat echtgenoten verplicht zijn elkaar het nodige te verschaffen, is ruimer dan het behoeftigheidscriterium. 28 Van behoeftigheid is sprake, indien de verzoeker onvoldoende inkomsten heeft uit arbeid hetzij uit vermogen en deze in redelijkheid niet kan verwerven. 29 Het uitgangspunt is, dat er rekening moet worden gehouden met concrete gegevens die betrekking hebben op de reële of met een zekere mate 22 F. Schonewille, e.a., Notaris en echtscheiding, Apeldoorn/Antwerpen: Maklu-Uitgevers 2009, p A.Heida, e.a., Echtscheidingsrecht, Den-Haag: Boom Juridische uitgevers 2010, p A.Heida, e.a., Echtscheidingsrecht, Den-Haag: Boom Juridische uitgevers 2010, p HR 29 juni 2001, NJ 2001, A.Heida, e.a., Echtscheidingsrecht, Den-Haag: Boom Juridische uitgevers 2010, p K.A. Boshouwers, Financiële en niet-financiële factoren bij het vaststellen van partneralimentatie: grievend gedrag en partneralimentatie, Tijdschrift relatierecht en praktijk , p A.Heida, e.a., Echtscheidingsrecht, Den-Haag: Boom Juridische uitgevers 2010, p P. Vlaardingerbroek, e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2011, p Moritz Molenaar 10

11 van waarschijnlijkheid te verwachten kosten van levensonderhoud van de onderhoudsgerechtigde. 30 Er wordt dan ook gekeken in hoeverre de gewezen echtgenoot in zijn eigen levensonderhoud kan voorzien. Kan een echtgenoot door eigen verdiensten in zijn levensonderhoud voorzien, dan bestaat er geen behoefte. Zo blijkt uit de jurisprudentie dat van een echtgenoot met een goede opleiding en voldoende werkervaring mag worden verwacht, dat door middel van uitbreiding van de werkzaamheden geen behoeftigheid bestaat. 31 Behoeftigheid bestaat wel, indien de echtgenoot afhankelijk is van een uitkering. 32 Eveneens zijn bepalend de duur van het huwelijk en de welstand waarin partijen gedurende hun huwelijk leefden. 33 Hierbij geldt wel, dat naarmate het huwelijk langere tijd is ontbonden, de welstand als bepalende factor voor het vaststellen van de behoeftigheid afneemt. 34 Mocht de alimentatiebehoeftige met een nieuwe partner gaan samenwonen, dan kan de behoeftigheid afnemen of in zijn geheel verdwijnen. Indien de samenleving wordt beëindigd, herleeft de behoeftigheid. Daarentegen kan de behoeftigheid ook toenemen, wanneer er sprake is van een vermindering van het inkomen van de alimentatiebehoeftige Draagkracht De rechter dient bij de vaststelling van het alimentatiebedrag ook rekening te houden met de draagkracht van de alimentatieplichtige. Hierbij wordt gekeken naar zijn inkomen en vermogen. Er wordt niet alleen gekeken naar de feitelijke situatie, maar ook naar hetgeen de alimentatieplichtige redelijkerwijze in de toekomst kan verwerven. Hierbij speelt de nieuwe leef- en gezinssituatie, waarin de alimentatieplichtige terecht is gekomen, ook een rol. 36 Dit kan leiden tot een verhoging of verlaging van de draagkracht van de alimentatieplichtige. 37 De rechter dient eveneens rekening te houden met alle schulden van de alimentatieplichtige. Ook indien het schulden betreft die na de echtscheiding zijn ontstaan. Dit omdat schulden in het algemeen de draagkracht van de alimentatieplichtige verminderen. Mocht de rechter van mening zijn dat bepaalde schulden niet van invloed zijn op de draagkracht van de alimentatieplichtige, dan zal hij dit uitdrukkelijk moeten 30 HR 19 december 2003, LJN AM HR 10 september 2004, NJ 2005, HR 1 juli 1982, NJ 1983, A.Heida, e.a., Echtscheidingsrecht, Den-Haag: Boom Juridische uitgevers 2010, p Rb. Alkmaar 14 april 2005, LJN BL P. Vlaardingerbroek, e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2011, p Zie bijvoorbeeld HR 12 november 1993, NJ 1994, 141 en HR 3 juli 1995, NJ 1996, Een voorbeeld van een verhoging van de draagkracht is HR 8 juli 1996, NJ 1997, 120. Een voorbeeld van een verlaging van de draagkracht is HR 30 oktober 1998, NJ 1999, 102. Moritz Molenaar 11

12 motiveren. 38 In de jurisprudentie is hieromtrent een aantal criteria ontwikkeld waarmee de rechter rekening dient te houden in de draagkrachtberekening. 39 Bij het bepalen van de alimentatie moet dus rekening worden gehouden met de vastgestelde draagkracht en behoeftigheid. Hierbij mag de vast te stellen alimentatie, de behoefte of de draagkracht niet overstijgen. De laagste vormt het maximum. 40 De vaststelling van de behoeftigheid en de draagkracht wordt berekend aan de hand van het rapport Alimentatienormen (hierna: Alimentatienormen). 41 De Alimentatienormen zijn niet in de wet opgenomen en zijn dan ook geen recht in de zin van artikel 79 RO, waardoor de rechter niet verplicht is de Alimentatienormen te hanteren. Desondanks maken veel rechters gebruikt van de Alimentatienormen, waardoor een algemene richtlijn is ontstaan die de rechters helpt bij de vaststelling van de alimentatie De alimentatieduur De Wet limitering van alimentatie na scheiding is ingevoerd op 1 juli Sindsdien is de alimentatieduur wettelijk geregeld in artikel 1:157 BW en is een einde gekomen aan de levenslange alimentatieverplichting. 43 Artikel 1:157 lid 4 BW regelt, dat de verplichting tot levensonderhoud van rechtswege eindigt na het verstrijken van een termijn van twaalf jaar. De termijn vangt overigens aan op het moment dat de echtscheidingsbeschikking is ingeschreven in de registers van de burgerlijke stand. Van belang is, dat een verzoek tot alimentatie binnen de termijn van twaalf jaar na inschrijving moet worden gedaan. Er is hier immers sprake van een vervaltermijn. Dient men pas na deze termijn een verzoek tot alimentatie in, dan leidt dit tot nietontvankelijkheid. 44 Het is voor partijen mogelijk af te wijken van de alimentatieduur van twaalf jaar. Zo bepaalt artikel 1:157 lid 3 BW dat de rechter op verzoek van een van de echtgenoten een kortere termijn van twaalf jaar kan vaststellen. Ook kunnen partijen onderling, bij overeenkomst, afwijken van de van rechtswege eindigende alimentatietermijn. Indien 38 P.A.J.Th. van Teeffelen, Schulden, die de draagkracht van de alimentatieplichtige partner beïnvloeden, EB HR 11 juli 2008, NJ 2008, M.J.C. Koens, e.a., Tekst & Commentaar, Personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2012, p Rapport Alimentatienormen, versie , p. 16. De meest recente versie van het rapport Alimentatienormen is te raadplegen via < 42 F. Schonewille, Notaris en echtscheiding, Apeldoorn/Antwerpen: Maklu-Uitgevers 2009, p P. Vlaardingerbroek, e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2011, p HR 8 mei 1998, NJ 1998, 889. Moritz Molenaar 12

13 bij overeenkomst geen termijn is afgesproken, dan zijn artikel 1:157 lid 4 t/m lid 6 BW gewoon van toepassing, zo bepaalt artikel 1:158 BW. Daarnaast bevat artikel 1:157 lid 5 BW een zogenoemde hardheidsclausule 45, welke inhoudt dat indien de alimentatietermijn is verstreken en dit van zo ingrijpende aard is dat een ongewijzigde handhaving van die termijn naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid van de uitkeringsgerechtigde niet kan worden gevergd, de rechter alsnog verzocht kan worden een langere termijn dan twaalf jaar vast te stellen. Een verzoek tot verlenging moet uiterlijk binnen drie maanden na het einde van de alimentatieverplichting worden ingediend. 46 Ook deze termijn is een wettelijke vervaltermijn en vangt aan op het moment van de laatste feitelijke betaling door de onderhoudsplichtige en niet op de laatste dag waarop die feitelijke betaling betrekking heeft, tenzij de alimentatieplichtige bij de betaling meedeelt dat daaraan een andere titel ten grondslag ligt. 47 Tot slot bepaalt lid 6 van artikel 1:157 BW, dat als de duur van het huwelijk vijf jaar of korter is en daarin geen kinderen zijn geboren, de duur van de alimentatieplicht gelijk is aan de duur van het huwelijk. Van belang is hier wel het onderscheid tussen een kind dat is geboren uit een huwelijk en een kind dat is geboren tijdens een huwelijk. Als een kind is geboren voor een huwelijk, waarbij het kind tevens door de man is erkend, geldt het kind namelijk als uit het huwelijk geboren. 48 Wordt een kind geboren na een huwelijk, dan moet het kind tijdens het huwelijk verwekt zijn, waarbij tevens erkenning door de voormalige echtgenoot of gerechtelijke vaststelling van het vaderschap heeft plaatsgevonden. Enkel biologisch vaderschap is onvoldoende. 49 Ook hier geldt weer, dat wanneer de alimentatietermijn is verstreken en dit van zo ingrijpende aard is dat naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid dit niet van de alimentatiegerechtigde kan worden gevergd, de rechter alsnog op verzoek een langere termijn kan vaststellen, zo volgt uit artikel 1:157 lid 6 laatste zin en lid P. Vlaardingerbroek, e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2011, p A. Heida, Verlengingsverzoeken alimentatie bij nieuwe gevallen, de twaalfjarige termijn in de rechtspraak, EB , p HR 21 mei 2010, LJN BL HR 9 februari 2001, NJ 2001, HR 4 mei 2007, LJN BA J. de Boer, Mr. C. Asser s Handleiding tot de beoefening van het Nederlands burgerlijk recht. Deel I. Personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2010, p Moritz Molenaar 13

14 2.2.4 Wijziging van de alimentatie Artikel 1:401 lid 1 BW bepaalt, dat een rechterlijke uitspraak of overeenkomst omtrent levensonderhoud bij rechterlijke uitspraak kan worden gewijzigd of ingetrokken indien er sprake is van een wijziging van omstandigheden, waardoor niet meer aan de wettelijke maatstaven wordt voldaan. Veelal gaat het dan om wijzigingen van financiële aard, zoals het eindigen van de behoefte van de alimentatiegerechtigde of een vermindering van de draagkracht van de alimentatieplichtige. 51 Daarnaast kan er ook sprake zijn van een wijziging van de alimentatie op basis maatstaven van nietfinanciële aard. Te denken valt dan aan wangedrag of veranderingen in het levensgedrag van de alimentatiegerechtigde. 52 Daarnaast bepaalt artikel 1:401 lid 4 BW, dat indien een rechterlijke uitspraak berust op onjuiste of onvolledige (verkregen) gegevens, ook wijziging kan worden verzocht. Het begrip onjuiste of onvolledige gegevens wordt in de jurisprudentie ruim opgevat. 53 Zo blijkt dat van onjuiste of onvolledige gegevens sprake is, indien het gegevens betreft die achteraf gezien in casus een rol hadden moeten spelen, maar niet hebben gespeeld of waarvan achteraf blijkt, dat het niet om juiste dan wel niet volledige gegevens ging. Het voorhanden hebben van de juiste gegevens zou in dat geval dan ook tot een andere vaststelling van de alimentatie hebben geleid. 54 Naast het bedrag van de alimentatie is ook de termijn van de alimentatie voor wijziging vatbaar, zo volgt uit artikel 1:401 lid 2 BW. De vastgestelde termijn kan worden gewijzigd, indien zich zodanig ingrijpende wijzigingen van omstandigheden voordoen, dat een ongewijzigde handhaving van de termijn naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet kan worden gevergd. Zulke omstandigheden doen zich niet snel voor, want er geldt een zware stelplicht voor de verzoekende partij en gezien het ingrijpende karakter worden zware motiveringseisen gesteld Einde alimentatie De verplichting tot betaling van alimentatie zal van rechtswege eindigen, indien de overeengekomen termijn of de door de rechter vastgestelde termijn is verstreken. Aan de verplichting tot betaling van alimentatie zal eveneens een einde komen, indien 51 J. de Boer, Mr. C. Asser s Handleiding tot de beoefening van het Nederlands burgerlijk recht. Deel I. Personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2010, p A.Heida, Alimentatie en wangedrag, EB , p S.F.M. Wortmann en J. van Duijvendijk-Brand, Compendium Personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2009, p HR 28 mei 2004, NJ 2004, S.F.M. Wortmann en J. van Duijvendijk-Brand, Compendium Personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2009, p Moritz Molenaar 14

15 hiertoe geen behoefte meer bestaat van de alimentatiegerechtigde, de alimentatieplichtige hiertoe geen draagkracht meer heeft of de onderhoudsplichtige dan wel de onderhoudsgerechtigde is overleden. Artikel 1:160 BW bepaalt, dat de alimentatieverplichting ook eindigt indien de alimentatiegerechtigde hertrouwt, een geregistreerd partnerschap aangaat, dan wel gaat samenleven met een ander als waren zij gehuwd of als hadden zij hun partnerschap laten registreren. 56 In de praktijk is het moeilijk vast te stellen of er sprake is van een samenleven als waren zij gehuwd. Als uitgangspunt kunnen de volgende cumulatieve vereisten genomen worden, te weten: lotsverbondenheid, samenwoning, economische eenheid en wederzijdse verzorging. 57 Uit de jurisprudentie blijkt, dat hiervan op zijn minst pas sprake kan zijn als er tussen partijen een affectieve relatie van duurzame aard bestaat, die met zich meebrengt dat de ex-echtgenoot en de ander daadwerkelijk samenwonen, elkaar wederzijds verzorgen en tevens een gemeenschappelijke huishouding voeren. 58 De Hoge Raad 59 heeft bepaald, dat artikel 1:160 BW restrictief moet worden uitgelegd. Hetgeen betekent, dat de samenwonenden een ieder afzonderlijk moeten bijdragen in de kosten van de gezamenlijke huishouding, hetzij op andere wijze in elkaars verzorging voorzien. 60 Indien de rechter vaststelt dat een situatie als bedoeld in artikel 1:160 BW zich voordoet, dan komt de alimentatieplicht te eindigen vanaf het moment van samenleven als waren zij gehuwd. De rechter is verplicht zich hieraan te houden 61, al gelden wel hoge motiveringseisen. 62 Alimentatie is van regelend recht, hetgeen partijen de nodige contractsvrijheid geeft. 63 Partijen kunnen dan ook bij overeenkomst (echtscheidingsconvenant) afwijken van artikel 1:160 BW. Het is zelfs mogelijk dat partijen bij convenant bepalen, dat de alimentatieplicht toch herleeft als de samenleving is beëindigd binnen een periode van 6 tot 12 maanden. In die tussenliggende periode wordt de alimentatieplicht dus 56 P. Vlaardingerbroek, e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2011, p P. Vlaardingerbroek, e.a., Het hedendaagse personen- en familierecht, Deventer: Kluwer 2011, p HR 13 juli 2001, NJ 2001, 586, HR 9 november 2001, NJ 2001, 691, Hof Arnhem 22 mei 2012, LJN BW8570 en Hof Arnhem 28 februari 2013, LJN BZ HR 3 juni 2005, NJ 2005, A.Heida, e.a., Echtscheidingsrecht, Den-Haag: Boom Juridische uitgevers 2010, p HR 28 maart 2008, LJN BC4844. De alimentatieplicht eindigt vanaf het tijdstip van samenleven als waren zou gehuwd. De rechter mag geen andere datum kiezen. 62 HR 17 december 1999, NJ 2000, 122. Beëindiging van de alimentatie op grond van artikel 1:160 BW geldt namelijk als definitief. Wordt de samenwoning beëindigt, dan zal de oude alimentatieverplichting niet herleven. 63 F. Schonewille, e.a., Notaris en echtscheiding, Apeldoorn/Antwerpen: Maklu-Uitgevers 2009, p Moritz Molenaar 15

16 als het ware opgeschort. Verstrijkt die periode, dan eindigt de alimentatieplicht alsnog definitief De onderhoudsverplichting na verbreking van de samenwoning bij ongehuwd en ongeregistreerd samenwonen Aan partijen wordt de keuze gelaten of zij een huwelijk of geregistreerd partnerschap aangaan, dan wel gaan samenwonen met of zonder schriftelijk samenlevingscontract. Kiest men voor samenwoning, dan zullen de partners jegens elkaar gedurende hun samenleving alsmede daarna, geen levensonderhoud hoeven te verschaffen, tenzij zij anders bepaald hebben in een samenlevingscontract. De bepalingen zoals neergelegd in Boek 1, titel 5A, 6, 7 en 8 BW zullen ten aanzien van samenwonenden niet gelden. 65 Het enkel samenwonen doet dus geen verplichting ontstaan voor de partners om elkaar het nodige te verschaffen. Ook een verplichting tot betaling van alimentatie na verbreking van de relatie zal ontbreken. 66 Samenwonenden kunnen door middel van een samenlevingscontract wel afspraken maken met betrekking tot bijvoorbeeld een verplichting tot betaling van levensonderhoud na verbreking van de relatie. Een samenlevingscontract is een schriftelijk contract tussen twee of meer personen, dat veelal in notariële vorm wordt opgemaakt. 67 Partijen mogen zelf bepalen welke elementen zij in het samenlevingscontract opnemen. Met betrekking tot een zorgplicht tussen partners onderling, zal een bepaling zoals artikel 1:81 BW in het samenlevingscontract worden opgenomen. Dit biedt de partners een grondslag voor het vorderen van levensonderhoud door de ene partner jegens de ander. Daarnaast worden er samenlevingscontracten gesloten waarin bepalingen worden opgenomen die voorzien in partneralimentatie voor het geval de relatie wordt beëindigd. 68 Bij het ontbreken van dergelijke bepalingen komt men, na verbreking van de samenlevingsrelatie of het overlijden van één van de partners, niet toe aan het vorderen van alimentatie. Het ontbreken van dergelijke bepalingen kan dus voor de (ex-)samenwonenden verstrekkende gevolgen met zich meebrengen. Het is de vraag of zij hiervan op de hoogte zijn B. Van den Anker, Samenleven en alimentatie ontvangen?, EB , p A.R. de Bruijn, Het Nederlandse huwelijksvermogensrecht, Deventer: Kluwer 2012, p HR 22 februari 1985, NJ 1986, 82 en HR 9 januari 1987, NJ 1987, De helft van alle ongehuwde paren stelt een notarieel samenlevingscontract op. M.V. Antokolskaia, e.a., Rapport Koude uitsluiting. Groningen: Netherlands Institute for Law and Governance 2010, p. 16. Te raadplegen via < 68 A.R. de Bruijn, Het Nederlandse huwelijksvermogensrecht, Deventer: Kluwer 2012, p J. van Duijvendijk-Brand, Ex-samenwonenden en het onderhoudsrecht Alimentatie, FJR Moritz Molenaar 16

17 2.4 Conclusie De alimentatieverplichtingen na huwelijk en na beëindiging van geregistreerd partnerschap zijn in Nederland wettelijk geregeld. De alimentatie van de ex-partner wordt berekend aan de hand van behoeftigheid van de alimentatiegerechtigde en de draagkracht van de alimentatieplichtige. De alimentatietermijn is twaalf jaar en eindigt van rechtswege. Afwijken van zowel het bedrag als de termijn van de alimentatie is mogelijk, maar daaraan worden strenge voorwaarden gesteld. Zo zal het afwijken van het alimentatiebedrag mogelijk zijn, indien het gaat om wijzigingen van financiële aard, zoals het eindigen van de behoefte van de alimentatiegerechtigde of een vermindering van de draagkracht van de alimentatieplichtige. Ook kan er sprake zijn van een wijziging van de alimentatie op basis van maatstaven van niet-financiële aard. Te denken valt dan aan de huwelijksduur, de leeftijd van partijen, wangedrag of veranderingen in het levensgedrag van de alimentatiegerechtigde. Eveneens is een wijziging van de vastgestelde alimentatietermijn mogelijk indien zich ingrijpende wijzigingen van omstandigheden voordoen, zodat een ongewijzigde handhaving van de termijn naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet kan worden gevergd. Voor samenwonenden bestaat geen verplichting elkaar het nodige te verschaffen. Ook ontbreekt na beëindiging van de relatie een wettelijke verplichting tot betaling van alimentatie. Samenwonenden kunnen wel een samenlevingscontract sluiten, waarin zij bepalingen opnemen die voorzien in partneralimentatie na beëindiging van de relatie. Ontbreekt een samenlevingscontract waarin deze bepalingen zijn opgenomen, dan wordt partijen geen bescherming geboden. Het is de vraag of de exsamenwonenden hier bewust voor hebben gekozen en of zij op de hoogte waren van de mogelijke gevolgen. Zo ja, dan is het de vraag of die bewuste keuze om juridisch niets te regelen een keuze is die de desbetreffende partijen, en dan met name de behoeftige ex-partner, kan worden tegengeworpen. Is er een rechtvaardiging te vinden in de ongelijkheid tussen gehuwde echtgenoten en ongehuwd samenwonenden? Is hier een taak voor de wetgever weggelegd? Dit zijn enkele vragen waarbij in de volgende hoofdstukken wordt stilgestaan en getracht wordt een antwoord op te geven. Moritz Molenaar 17

18 3 Het ontbreken van een wettelijke bescherming voor ex-samenwonenden in de vorm van een onderhoudsrecht 3.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk is ingegaan op de onderhoudsverplichtingen die gelden na verbreking van een huwelijk tussen echtgenoten enerzijds en na verbreking van de samenwoning tussen ongehuwd samenwonenden anderzijds. Hieruit is de conclusie getrokken, dat de alimentatieverplichtingen na huwelijk en na beëindiging van geregistreerd partnerschap in Nederland wettelijk zijn geregeld, terwijl er voor ongehuwd en ongeregistreerd samenwonenden geen verplichting bestaat elkaar het nodige te verschaffen. Voor hen ontbreekt dan ook een wettelijke verplichting tot betaling van partneralimentatie. Wel is het zo, dat samenwonenden een samenlevingscontract kunnen sluiten waarin zij bepalingen opnemen die voorzien in partneralimentatie na beëindiging van de relatie. Ontbreekt een samenlevingscontract waarin deze bepalingen zijn opgenomen, dan wordt partijen dus geen wettelijke bescherming geboden. De vraag die hierbij gesteld kan worden is, waarom samenwonenden geen wettelijke bescherming in de vorm van een onderhoudsrecht (partneralimentatie) wordt geboden. Aan de hand van de wetshistorie zal getracht worden een antwoord op deze vraag te formuleren. Tevens zal er aan de hand van hetgeen in de loop der jaren in de literatuur is geschreven over het ontbreken van deze wettelijke bescherming, een chronologisch overzicht worden gegeven waarin uiteen wordt gezet welke meningen de schrijvers zijn toebedeeld. 3.2 Wetshistorie In deze paragraaf staat de wetshistorie van de partneralimentatie na ongehuwd en ongeregistreerd samenwonen centraal. Nu er in de vorige hoofdstukken ook reeds is ingegaan op de onderhoudsverplichtingen die voor de ex-echtgenoten gelden na ontbinding van het huwelijk en na beëindiging van geregistreerd partnerschap, zal voor een goede en volledige vergelijking ook hiervan de wetshistorie besproken worden Wetshistorie van partneralimentatie voor ex-echtgenoten De eerste rechtsgrond voor partneralimentatie dateert van ver voor de wet van De juridische rechtsgrond voor alimentatie was destijds, dat degene die schuld droeg aan het mislukken van het huwelijk, levenslang gehouden was de andere Moritz Molenaar 18

19 echtgenoot te onderhouden. 70 Centraal stond het onrecht dat de echtgenoot jegens zijn andere echtgenoot had aangedaan. Op basis van dat aangedane onrecht was de echtgenoot jegens de andere echtgenoot een vergoeding verschuldigd. Een nieuwe tweede rechtsgrond voor alimentatie is vervolgens vastgelegd in de wet van Hier stond niet meer het aangedane onrecht centraal, maar wilde de wetgever er voor zorgen dat de alimentatiegerechtigde na ontbinding van het huwelijk zo snel mogelijk een goede plaats binnen de arbeidsmarkt kon verwerven. De vaststelling van de alimentatieplicht vond sindsdien plaats op basis van de behoefte van de alimentatiegerechtigde en de draagkracht van de alimentatieplichtige. 72 De alimentatietermijn van twaalf jaren, zoals deze reeds is vastgelegd in artikel 1:157 lid 3 BW, bestond toen nog niet. De alimentatieplicht werd vastgesteld voor een bepaalde tijd, onder bepaalde voorwaarden. Zo werd nogal eens de voorwaarden opgelegd dat de alimentatiegerechtigde verplicht was tot het volgen van een bepaalde beroepsopleiding. Na veel maatschappelijke kritiek op dit uitgangspunt, 73 is uiteindelijk een derde en tevens laatste rechtsgrond voor alimentatie in het leven geroepen zoals die nu geldt. De Wet limitering alimentatieduur 74 heeft hierin een belangrijke rol gespeeld. Van een levenslange alimentatieduur is afgezien, omdat de rechtsgrond van alimentatie gebaseerd is op de nawerking van wederzijdse verantwoordelijkheid die ontstaan was binnen het huwelijk. Op basis van een afweging van een behoeftigheid van de alimentatiegerechtigde en de draagkracht van de alimentatieplichtige, zal de huwelijksgebonden behoeftigheid desondanks na zekere tijd uitgewerkt zijn. 75 Kortom, het toekennen van partneralimentatie zoals dat heden ten dage in de wet geregeld is, kan alleen plaatsvinden indien voldaan is aan vijf elementen. Men moet allereerst gehuwd zijn geweest, er moet sprake zijn van een behoeftigheid van de alimentatiegerechtigde, welke voortkomt uit economisch nadeel, hetgeen door het huwelijk is veroorzaakt en redelijkerwijs kan worden toegeschreven aan de ex-echtgenoot. Het betreft belangrijke elementen, waaraan ongehuwd en ongeregistreerd samenwonenden niet voldoen Wetshistorie van partneralimentatie voor ex-samenwonenden Met betrekking tot partneralimentatie na ongehuwd en ongeregistreerd samenwonen is wetshistorisch gezien weinig te vinden. De Nederlandse wetgever heeft zich eind 70 E. Hoogendoorn, Inkomensbescherming en bestaanszekerheid, Ars Aequi , p Wet van 6 mei 1971, Stb. 1971, Zie ook Kamerstukken II 1985/86, , nr. 3, p. 5, par Men vond dat de gehuwde vrouw na ontbinding van het huwelijk een te grote maatschappelijke achterstand bleef houden die niet meer viel in te halen. Zie E. Hoogendoorn, Inkomensbescherming en bestaanszekerheid, Ars Aequi , p Wet van 28 april 1994, Stb. 1994, E. Hoogendoorn, Inkomensbescherming en bestaanszekerheid, Ars Aequi , p Moritz Molenaar 19

20 jaren zeventig voor het eerst wel gerealiseerd dat de niet-huwelijkse samenleving steeds verder terrein wint, maar tot een prioriteit op de agenda van de wetgever heeft dit nooit geleid, zo schrijft Schrama in haar dissertatie. 76 De discussie omtrent partneralimentatie voor ongehuwd en ongeregistreerd samenwonenden lijkt daarbij tevens moeizaam op gang te komen. Nadat de staatssecretaris van Justitie, de heer Cohen, in het jaar 2000 heeft aangegeven niet zoveel te voelen om ongehuwd samenwonenden aan regels te onderwerpen 77, wordt pas weer in het jaar 2008 door de heer De Wit (Socialistische Partij) de discussie aangehaald met betrekking tot de (vermogensrechtelijke) ongelijkheid tussen gehuwd en ongehuwd samenwonen. 78 Hij is van mening, dat bij een beëindiging van een jarenlange relatie tussen samenwonenden, vergoedingsrechten over en weer zijn ontstaan, ondanks dat er geen sprake was van een huwelijk. Zelfs dan, wanneer er geen samenlevingscontract is afgesloten. Wanneer er een samenlevingscontract ontbreekt, dan bestaat de mogelijkheid dat de vermogensopbouw, welke heeft plaatsgevonden in de periode dat beide partijen hebben samengewoond, slechts aan één van hen toekomt. Hetgeen ertoe kan leiden, dat de één alles heeft en de ander niets. De heer De Wit vindt het onredelijk, dat bij het ontbreken van een samenlevingscontract één van de partijen met lege handen blijft staan. Beide partijen hebben immers een bijdrage geleverd in vermogensopbouw, waarvan zij beiden mogen profiteren. De heer De Wit stelt daarbij wel voor, dat wanneer de partner die daarop een beroep wil doen moet bewijzen dat er sprake is geweest van een duurzame, affectieve relatie, met lotsverbondenheid en betrokkenheid. 79 De heer Anker (ChristenUnie) wijst in de gevoerde discussie op de overeenkomstige kenmerken van de, in zijn ogen problematische, koude uitsluiting. 80 Hij voert aan dat de gemaakte afspraken veelal niet op een volstrekte wilsovereenstemming berusten, maar op het feit dat de koude partner bij het begin van het huwelijk de gevolgen niet ten volle overziet. De heer Anker is van mening dat de koude partner hiertegen onvoldoende wordt beschermd en stelt voor dat er in zo n geval sprake moet zijn van een billijke vergoeding, welke wettelijk dient te worden vastgelegd. Hetgeen naar zijn mening eveneens in het wetsvoorstel dient te worden meegenomen. Naar aanleiding van de discussie omtrent de ongelijkheid die ontstaat bij verbreking van de relatie door gehuwden en ongehuwd samenwonenden, is een onderzoek 76 W. Schrama, De niet-huwelijkse samenleving in het Nederlandse en het Duitse recht, Deventer: Kluwer 2004, p Kamerstukken I 2000/01, , nr. 92a, p Handelingen II 2007/08, 68, p Handelingen II 2007/08, 68, p Handelingen II 2007/08, 68, p Moritz Molenaar 20

21 gedaan naar de consequenties die ongehuwd samenwonen naar de huidige stand van het recht heeft. Hetgeen geresulteerd heeft in een omvangrijk rapport. 81 Eén van de belangrijkste conclusies die in het rapport naar voren komt, is dat de bepalingen welke betrekking hebben op de onderhoudsverplichtingen zoals die gelden tussen echtgenoten na verbreking van hun huwelijk, ook van overeenkomstige toepassing zouden kunnen zijn op ongehuwd samenwonenden. Toepasselijkheid van die bepalingen dient dan echter wel mede afhankelijk te zijn van de aard, de duur en de invulling van de samenwoning. 82 De staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, de heer Teeven, heeft naar aanleiding van bovengenoemd rapport, het daarop volgende overleg in de Tweede Kamer 83 en het advies van de Raad voor de rechtspraak, de Nederlandse Orde van Advocaten, de Vereniging van Familierecht Advocaten Scheidingsmediators (vfas) en de Raad voor Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie doen besluiten dat er niet tot invoering van een voorziening voor samenwonenden op het gebied van alimentatie wordt overgegaan. De heer Teeven is immers van mening, dat het in de wet opnemen van een onderhoudsplicht voor samenwonenden een te ver gaande inbreuk op de partijautonomie vormt. 84 Wat betreft de koude uitsluiting, komt de heer Teeven tot de conclusie dat er op dit moment voldoende wettelijke middelen 85 bestaan om onbillijke gevallen van koude uitsluiting tegen te gaan en ziet dan ook af van een vergoeding in de vorm van wettelijke billijkheidscorrectie. 86 Hiermee lijkt de discussie in de Tweede Kamer omtrent de partneralimentatie voor ex-samenwonenden dan ook, in ieder geval voorlopig, te zijn beëindigd. 3.3 Literatuur De discussie omtrent de onderhoudsplicht in de vorm van partneralimentatie bij het verbreken van de relatie bij ongehuwd en ongeregistreerd samenwonen is in de Tweede Kamer dus niet alleen betrekkelijk laat op gang gekomen, maar is inmiddels ook alweer geëindigd. Daarentegen wordt er in de literatuur al tientallen jaren door verschillende schrijvers aandacht besteed aan dit onderwerp en duurt de discussie 81 M.V. Antokolskaia, e.a., Rapport Koude uitsluiting. Groningen: Netherlands Institute for Law and Governance 2010, p. 53. Te raadplegen via < 82 M.V. Antokolskaia, e.a., Rapport Koude uitsluiting. Groningen: Netherlands Institute for Law and Governance 2010, p. 64. Te raadplegen via < 83 Kamerstukken II 2011/12, , nr Kamerstukken II 2011/12, , nr. 29, p Zoals de mogelijkheid een beroep te doen op de regelingen met betrekking tot de wilsgebreken, onvoorziene omstandigheden en de redelijkheid en billijkheid. 86 Kamerstukken II 2011/12, , nr. 29, p. 2. Moritz Molenaar 21