De duur van partneralimentatie: wijzigen of niet?

Transcriptie

1 De duur van partneralimentatie: wijzigen of niet? Een onderzoek naar de voorstellen inzake de wijziging van partneralimentatie Student: Nicole Hoijtink Administratienummer: S Instelling: Universiteit van Tilburg Opleiding: Rechtsgeleerdheid accent Privaatrecht Scriptiebegeleider: Prof. mr. P. Vlaardingerbroek Tweede beoordelaar: mr. V.M. Smits Afstudeerdatum: 13 juni 2013 Plaats: Tilburg

2 Voorwoord In 2008 schreef ik mij vol goede moed in voor de studie Internationaal Recht. Na een half jaar kwam ik erachter dat mijn ambities toch ergens anders lagen. Gelukkig is het eerste studiejaar algemeen en was een overstap naar de studie Rechtsgeleerdheid vlug gemaakt. Al vrij snel was me duidelijk dat het privaatrecht me het meeste aansprak. Na de bachelor was het dan ook vanzelfsprekend dat er een master Rechtsgeleerdheid accent Privaatrecht zou volgen. Mijn interesse voor het Personen- en familierecht bestond al een tijdje en het idee voor mijn scriptieonderwerp heeft zich verder ontwikkeld tijdens de colleges. Ik ben me gaan verdiepen in het alimentatierecht en vooral tijdens mijn stageperiode kwam ik erachter op welke manier het systeem werkt in de praktijk. Voor u ligt de scriptie die mij de nodige uurtjes heeft gekost maar waar ik me altijd met veel plezier toe kon zetten. Mede door de goede begeleiding van de heer Vlaardingerbroek is dit werk geworden tot wat het nu is. Hiervoor wil ik hem hartelijk bedanken. Daarnaast wil ik mijn ouders en vriend bedanken voor het nalezen van dit werk en de steun die ze me hebben gegeven op de momenten dat de stress kwam opspelen. Mij rest nu niets meer dan u veel leesplezier toe te wensen. Nicole Hoijtink 1 P a g i n a

3 Inhoudsopgave Voorwoord... 1 Inhoudsopgave... 2 Hoofdstuk 1: Inleiding Alimentatie in Nederland... 4 Hoofdstuk 2: De huidige alimentatieregeling Inleiding De wettelijke regeling Wettelijke maatstaven Algemeen Behoefte en behoeftigheid Draagkracht Niet-financiële factoren Alimentatienormen Termijn en de Wet limitering alimentatie Wijziging en beëindiging alimentatie Wijziging alimentatie Einde alimentatie Conclusie Hoofdstuk 3: Voorstellen inzake de wijziging van partneralimentatie Inleiding Wetsvoorstel Aanleiding Voorstel Verlenging alimentatietermijn Overgangsregeling Initiatiefnota Aanleiding Voorstel Nieuwe grondslag Berekeningsmethodiek Afbouw, indexatie en de hardheidsclausule Conclusie P a g i n a

4 Hoofdstuk 4: Gevolgen van de voorstellen inleiding Is zelfstandigheid wel mogelijk? Geen verandering te betalen bedrag Noodzakelijkheid Complex rekenmodel en maatwerk? Internettool en forfaitaire schalen Verschaffen berekening van draagkracht en behoefte De nieuwe grondslag Conclusie Hoofdstuk 5: Rechtsvergelijking Inleiding Verenigd Koninkrijk Wettelijk systeem Alimentatietermijn Frankrijk Wettelijk systeem Alimentatietermijn België Wettelijk systeem Alimentatietermijn Conclusie Hoofdstuk 6 Conclusies en aanbevelingen Inleiding Conclusies Aanbevelingen Literatuurlijst P a g i n a

5 Hoofdstuk 1: Inleiding 1.1 Alimentatie in Nederland Tot de dood ons scheidt, een huwelijksbelofte die ieder getrouwd stel waar hoopt te maken. Helaas strandt ongeveer één op de drie huwelijken. 1 De gevolgen van een echtscheiding zijn groot en zorgt voor veel vragen. Eén van die vraagstukken betreft de partneralimentatie. Op dit moment is de huidige duur van partneralimentatie maximaal twaalf jaar. Hierover valt te twisten, is deze termijn wellicht te lang? Over deze kwestie hebben een aantal politieke partijen zich gebogen. Op 20 juni 2012 werd initiatiefnota ingediend door de VVD, PvdA en D66. 2 Op dezelfde datum werd door de PVV wetsvoorstel ingediend. 3 Beide voorstellen hebben betrekking op het verkorten van de duur van partneralimentatie. Voorstel heeft met name betrekking op het belang dat de alimentatiegerechtigde geprikkeld wordt om in eigen levensonderhoud te voorzien. De huidige duur van alimentatie wordt in dit voorstel niet meer als redelijk ervaren met als gevolg dat de duur dient te worden verkort. Over het algemeen gaat initiatiefnota hier ook vanuit. Echter, dit voorstel gaat nog een stap verder aangezien de grondslag van alimentatie en de berekeningsmethodiek in dit voorstel wordt gewijzigd. Het doel van dit onderzoek is bepalen welke gevolgen de voorstellen hebben voor exechtgenoten die gedurende het huwelijk de zorgtaak op zich hebben genomen en daardoor geen arbeid meer hebben verricht. Het zal over het algemeen gaan om vrouwen die zich in deze positie bevinden. Natuurlijk is het omgekeerde ook mogelijk. Door de huidige regeling te vergelijken met de beoogde veranderingen die voortvloeien uit het wetsvoorstel tracht ik kritisch te beoordelen waar er zich knelpunten voordoen, wat de gevolgen hiervan zijn en tot welke problemen dit zal leiden. Bovendien zal worden bekeken op welke manier de vastgestelde problemen mogelijk kunnen worden opgelost. 1 CBS 2011 < 2 Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr Kamerstukken II 2011/ /13, 33311, nr P a g i n a

6 De onderzoeksvraag die in dit onderzoek centraal staat luidt als volgt: Leiden wetsvoorstel en initiatiefnota tot een meer emancipatoire alimentatieregeling voor beide ex-echtgenoten? Het onderzoek is als volgt ingedeeld. Hoofdstuk 2 heeft betrekking op de huidige regeling omtrent partneralimentatie. Om de genoemde voorstellen te kunnen beoordelen dient eerst de huidige stand van zaken uiteen te worden gezet. In hoofdstuk 3 wordt de inhoud van beide voorstellen bekeken en de gevolgen die de voorstellen met zich meebrengen voor financieel afhankelijke ex-echtgenoten. Beide voorstellen stellen korte termijnen voor met betrekking tot de alimentatieduur en vullen het huidige alimentatierecht op een andere manier in. De voorstellen hebben gezorgd voor veel kritiek binnen de samenleving. In hoofdstuk 4 wordt de kritiek besproken en zal worden gekeken in hoeverre de voorgestelde regeling zal leiden tot problemen. De focus zal vooral liggen rondom behoeftige ex-echtgenoten. In hoofdstuk 5 bekijken we de regeling over partneralimentatie zoals die in omliggende landen is geregeld. Het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en België zullen aan bod komen. Als laatste volgt hoofdstuk 6. Aan de hand van de vorige hoofdstukken zal een conclusie worden getrokken waardoor de hoofdvraag van dit onderzoek kan worden beantwoord. Er wordt geconcludeerd waar de problemen zitten in beide voorstellen en er worden aanbevelingen gedaan over de wijze waarop het huidige systeem van partneralimentatie mogelijk kan worden aangepast. 5 P a g i n a

7 Hoofdstuk 2: De huidige alimentatieregeling 2.1 Inleiding Op het gebied van partneralimentatie hebben zich sinds de invoering op 1 oktober 1971 van de wet van 6 mei 1971, Stb. 290, belangrijke ontwikkelingen voorgedaan. 4 De invoering van deze wet had tot gevolg dat er ten aanzien van de grond voor echtscheiding een wijziging plaatsvond. Vóór invoering van deze wet moest er sprake zijn van een ernstige misdraging van de ene echtgenoot ten opzichte van de andere echtgenoot. Artikel 280 oud BW kende het recht van alimentatie enkel toe aan degene op wiens verzoek de echtscheiding werd uitgesproken. Hierdoor kon de gedaagde partij geen aanspraak maken op alimentatie. Met de invoering van de nieuwe wet veranderde de grond voor echtscheiding. De strenge eisen kwamen te vervallen, er moest enkel sprake zijn van duurzame ontwrichting van het huwelijk. Het vervallen van het verband tussen een recht op alimentatie en de schuld aan de ontwrichting van het huwelijk, zorgde voor een stijgend aantal procedures over alimentatie. 5 Om onderlinge verschillen tussen de gerechten te voorkomen was het noodzakelijk om de berekening van alimentatie te standaardiseren. Het wijzigen van de echtscheidingsgrond heeft indirect grote gevolgen gehad voor de invulling van alimentatie. Naast deze verandering heeft de Wet limitering alimentatie gezorgd voor veranderingen binnen ons systeem. Jaren van ontwikkeling hebben geleid tot de regeling zoals wij die nu kennen. Ook anno 2013 zorgt de alimentatieregeling voor veel commotie, met de in hoofdstuk 1 genoemde wetsvoorstellen tot gevolg. Om deze voorstellen goed te kunnen beoordelen is het van belang om eerst de huidige stand van zaken te bekijken. In dit hoofdstuk zal de huidige regeling omtrent partneralimentatie dan ook uiteen worden gezet. Er zal worden gekeken naar de wettelijke regeling en maatstaven. Denk hierbij aan de pijlers met betrekking tot het alimentatierecht, namelijk behoefte, behoeftigheid en draagkracht. 2.2 De wettelijke regeling De rechtsgrond waarop de alimentatieverplichting is gebaseerd volgt uit de wet, evenals de rechtspraak. De onderhoudsverplichting die tijdens het huwelijk is ontstaan, werkt door na ontbinding van het huwelijk. Uit vaste jurisprudentie volgt de verplichting om na ontbinding van het huwelijk de ex-echtgenoot die niet voldoende inkomsten voor haar levensonderhoud heeft en deze in redelijkheid niet kan verwerven, te blijven steunen. Deze verplichting berust op de 4 De Bruijn-Lückers 2011, p De Bruijn-Lückers 2011, p P a g i n a

8 verhouding zoals die door het huwelijk is geschapen en die haar werking in beperkte omvang behoudt, ook al wordt de huwelijksband geheel of gedeeltelijk gestaakt. 6 De rechtsgrond voor de alimentatieverplichting vinden we in artikel 1:81 en 1:84 BW. 7 De eerste wetsbepaling, artikel 1:81 BW, ziet op de zorgplicht die bestaat tussen echtgenoten, de volgende wetsbepaling, artikel 1:84 BW, heeft betrekking op de kosten der huishouding. Als het huwelijk eindigt door echtscheiding houdt de lotsverbondenheid die is gebaseerd op artikel 1:81 BW niet op te bestaan. De lotsverbondenheid kan zich na echtscheiding uiten in de vaststelling van partneralimentatie door de draagkrachtige echtgenoot ten behoeve van de behoeftige echtgenoot, op grond van artikel 1:157 BW. 2.3 Wettelijke maatstaven Algemeen In principe heeft de minst verdienende partner na echtscheiding recht op partneralimentatie. Als partijen er samen niet aan uit komen kunnen ze de rechter vragen om een beslissing te nemen ten aanzien van partneralimentatie en de hoogte hiervan. De vraag of het verzoek om partneralimentatie door de rechter zal worden toegekend hangt af van concrete omstandigheden. 8 Om dit te bepalen gelden financiële maatstaven, namelijk behoefte, behoeftigheid en draagkracht. Met betrekking tot het toekennen van alimentatie heeft de rechter op grond van artikel 1:157 BW een discretionaire bevoegdheid. 9 De rechter is bij het vaststellen van de hoogte van de alimentatieverplichting niet per definitie gebonden aan artikel 1:397 BW. Daarnaast kan hij rekening houden met eventuele niet-financiële factoren. De rechter heeft dus in een bepaalde mate veel vrijheid, maar hij dient zijn beslissing over het toekennen van alimentatie wel te motiveren. 10 Uit de rechtspraak is gebleken dat de motivering van de rechter zodanig moet zijn, dat voldoende inzicht wordt gegeven in de aan de beslissing ten grondslag liggende gedachtegang, zodat deze beslissing controleerbaar en aanvaardbaar is. 11 Met betrekking tot de hoogte van alimentatie is de rechter niet verplicht om alle berekeningen die hieraan vooraf zijn gegaan in zijn beschikking op te nemen, mits uit de beschikking voldoende blijkt welke gegevens de rechter heeft gebruikt HR 28 september 1977, NJ 1978, 432 en HR 9 februari 2001, NJ 2001, 216. m.nt. S. Wortmann. 7 Vlaardingerbroek e.a. 2011, p HR 9 februari 2001, NJ 2001, 216. m.nt. S. Wortmann. 9 Heida, Kraan & Marck 2010, p HR 29 juni 2002, NJ 2001, HR 29 juni 2002, NJ 2001, HR 17 maart 2000, NJ 2000, P a g i n a

9 De omvang van alimentatie is vooral afhankelijk van financiële factoren, dus behoefte, behoeftigheid en draagkracht. 13 Deze beginselen worden in de volgende paragrafen nader toegelicht Behoefte en behoeftigheid De verzoeker van partneralimentatie dient behoeftig te zijn. Dit houdt in dat de verzoeker niet over voldoende inkomsten beschikt en zich deze in redelijkheid niet kan verwerven. Bij het vaststellen van behoefte wordt er niet enkel naar het inkomen van de verzoeker gekeken, maar ook naar diens vermogen. Met betrekking tot de omstandigheden die in redelijkheid aan het verwerven van inkomsten in de weg kunnen staan noemde destijds de Commissie Alimentatienormen een aantal omstandigheden, waaronder de noodzaak tot de verzorging van de kinderen, de situatie op de arbeidsmarkt en de leeftijd van de vrouw. 14 Met betrekking tot de behoeftigheid is de vraag in hoeverre de onderhoudsgerechtigde in staat is om in zijn of haar eigen levensonderhoud te voorzien. Alimentatie kan worden gezien als een vangnet en betekent niet dat een onderhoudsgerechtigde kan leunen op de alimentatiebijdrage. 15 Van de alimentatiegerechtigde mag worden verwacht dat hij of zij zich voldoende aantoonbaar inspant om in eigen behoefte te voorzien. 16 Het hof overwoog hierover dat de stelplicht en bewijslast van de stelling dat hij of zij in redelijkheid niet meer kan verdienen dan dat hij of zij thans verdient, rust op degene die zich op beroept op partneralimentatie. In deze zaak had de vrouw onvoldoende onderbouwd dat zij niet in staat was om meer inkomsten te verwerven. Dit had tot gevolg dat zij werd geacht om meer te werken, waardoor haar ex-echtgenoot een lager bedrag aan partneralimentatie diende te voldoen. Bij het bepalen van de behoefte, die mede aan de welstand is gerelateerd, dient de rechter rekening te houden met alle relevante omstandigheden. 17 Aan de hand van de inkomsten en het uitgavenpatroon over een bepaalde periode kan de rechter afleiden op welk niveau de partijen hebben geleefd. Factoren die de behoeftigheid niet kunnen beïnvloeden zijn een eventueel kort huwelijk of de behoeftigheid zoals die was vóór het sluiten van het huwelijk. 18 Er wordt enkel uitgegaan van de levensgemeenschap die door het huwelijk is ontstaan. De behoefte dient daarnaast zo veel mogelijk aan de hand van concrete gegevens betreffende de reële of de met 13 Vlaardingerbroek e.a. 2011, p Vlaardingerbroek e.a. 2011, p De Bruijn-Lückers & Labohm 2012, p Gerechtshof s Gravenhage 2 november 2011, LJN BU HR 19 december 2003, NJ 2003, 140 en HR 5 april 2013, BZ De Bruijn-Lückers 2011, p P a g i n a

10 zekere mate van waarschijnlijkheid te verwachten kosten van levensonderhoud door de rechter te worden bepaald Draagkracht Onder het begrip draagkracht wordt verstaan het inkomen dat de onderhoudsplichtige zich in redelijkheid kan verwerven minus zijn of haar lasten. Er wordt niet enkel gekeken naar hetgeen de alimentatieplichtige rechtens en feitelijk ter beschikking staat, maar ook naar wat hij zich redelijkerwijze kan verwerven. 20 Daarnaast volgt uit vaste rechtspraak dat draagkracht wordt bepaald door het inkomen van de alimentatieplichtige evenals zijn vermogen. 21 Ook schulden kunnen van invloed zijn op de draagkracht. De Hoge Raad heeft beslist dat in beginsel alle lastenverzwarende omstandigheden van de alimentatieplichtige op zijn draagkracht van invloed zijn. 22 De hoogte van de draagkracht is dus afhankelijk van vele factoren. Bij het vaststellen van de draagkracht van de alimentatieplichtige heeft de rechter een zelfstandige taak. 23 Hij mag rekening houden met alle omstandigheden die voor de draagkracht in redelijkheid van belang kunnen zijn Niet-financiële factoren Er kunnen zich feiten en omstandigheden voordoen waardoor van één der echtgenoten niet kan worden verlangd dat zij bijdragen in het levensonderhoud van de andere echtgenoot, dan wel het volle bedrag bij te dragen. Naast behoefte en draagkracht dient er ook rekening te worden gehouden met andere omstandigheden die niet financieel van aard zijn. Hieronder valt onder andere de duur van het huwelijk, leeftijd van de partijen, taakverdeling binnen het huwelijk en het wel of niet hebben van kinderen. 24 De rechter staat vrij om deze omstandigheden naar eigen inzicht te beoordelen. 2.4 Alimentatienormen In de praktijk berekent de rechter de draagkracht aan de hand van de zogenaamde Alimentatienormen van de werkgroep Alimentatienormen van de Nederlandse Vereniging voor Rechtspraak. Echter, de rechter is hier niet aan gebonden omdat de Alimentatienormen niet 19 De Bruijn-Lückers & Labohm 2012, p HR 28 februari 1964, NJ 1964, HR 20 mei 1949, NJ 1950, 50 en HR 23 april 2010, LJN BL HR 11 januari 1985, NJ 1985, HR 23 september 1994, NJ 1995, Heida, Kraan & Marck 2010, p P a g i n a

11 passen binnen de reikwijdte van artikel 79 RO. 25 Het is dus aan de rechter om te beoordelen in hoeverre hij bij de berekening van de behoefte en draagkracht de Alimentatienormen hanteert, zo volgt tevens uit jurisprudentie. 26 Indien de rechter afwijkt van de gestelde Alimentatienormen, hoeft hij dit niet nader te motiveren Termijn en de Wet limitering alimentatie Met betrekking tot de alimentatieverplichting en de duur is artikel 1:157 BW van groot belang. De rechter kan bij de echtscheidingsbeschikking of bij latere uitspraak aan de echtgenoot die niet voldoende inkomsten tot zijn levensonderhoud heeft, noch zich in redelijkheid kan verwerven, op diens verzoek ten laste van de andere echtgenoot een uitkering tot levensonderhoud toekennen. Zo volgt uit het eerste lid van artikel 1:157 BW. De wet kent een maximumtermijn met betrekking tot de alimentatieverplichting in het geval dat de rechter geen termijn heeft vastgesteld, dit volgt uit artikel 1:157 lid 4 BW. Deze wetsbepaling geeft aan dat in beginsel de alimentatieplicht wordt gelimiteerd tot twaalf jaar. 28 Op 1 juli 1994 is daartoe de Wet limitering alimentatie in werking getreden, afgekort de WLA. 29 Deze wet had tot gevolg dat er een einde werd gesteld aan een levenslange alimentatieverplichting, zoals dit vóór intreding van deze wet het geval was. Dit betekent dat in de gevallen waarin de rechter geen termijn heeft vastgesteld, de alimentatieverplichting eindigt na de duur van twaalf jaar. Deze termijn is daarentegen niet absoluut. Op verzoek van één der echtgenoten kan namelijk de alimentatieduur worden aangepast. Echter, de vaststelling kan niet tot gevolg hebben dat de alimentatieverplichting later eindigt dan twaalf jaren na de datum van inschrijving van de beschikking in de registers van de burgerlijke stand, zo volgt uit het derde lid. Ook het vijfde lid van dit artikel kent een uitzondering op de maximumtermijn. Namelijk indien de beëindiging van de uitkering ten gevolge van het verstrijken van de maximumtermijn termijn, dus twaalf jaar, van zo ingrijpende aard is dat ongewijzigde handhaving van die termijn naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid van degene die tot de uitkering gerechtigd is niet kan worden gevergd, kan de rechter op diens verzoek alsnog een termijn vaststellen. Als het huwelijk korter heeft geduurd dan vijf jaar en kinderloos is gebleven, is het zesde lid van toepassing. In dit geval eindigt de verplichting tot levensonderhoud van rechtswege na het 25 Vlaardingerbroek e.a. 2011, p HR 17 juni 1983, NJ 1984, HR 5 oktober 1984, NJ 1985, Vlaardingerbroek e.a. 2011, p Vlaardingerbroek e.a. 2011, p P a g i n a

12 verstrijken van een termijn die gelijk is aan de duur van het huwelijk. Ook hier is een uitzondering mogelijk, aangezien er wordt terugverwezen naar het vijfde lid. Van de maximumtermijn kan dus worden afgeweken, maar de voorwaarden die hieraan worden gesteld zijn erg streng, aangezien er een zware stelplicht en bewijslast geldt. 30 Een andere mogelijkheid om alimentatie te regelen is de alimentatieovereenkomst tussen exechtgenoten. Het staan hen vrij om de financiële gevolgen van de echtscheiding zelf in te vullen. Hierin kan naast het te betalen bedrag een termijn worden bepaald. Indien er geen termijn wordt afgesproken, dan is artikel 1:157 lid 4-6 van toepassing op grond van artikel 1:158 BW. 2.6 Wijziging en beëindiging alimentatie 2.6.1Wijziging alimentatie De mogelijkheid bestaat om de rechter te verzoeken om de overeengekomen alimentatie te wijzigen. Het kan dan gaan om de termijn alsmede het bedrag. Dit onderscheid is belangrijk met het oog op de aan te voeren wijzigingsgronden. 31 Op basis van artikel 1:401 BW zijn er twee gronden waarop wijziging van een rechterlijke uitspraak mogelijk is. 32 Ten eerste kan het toegekende of overeengekomen bedrag worden gewijzigd op grond van een wijziging van omstandigheden waardoor de oorspronkelijke uitspraak ophoudt aan de wettelijke maatstaven te voldoen. Ten tweede bestaat er de mogelijkheid om de oorspronkelijke uitspraak te wijzigen indien deze uitspraak niet heeft beantwoord aan de wettelijke maatstaven doordat uit werd gegaan van onjuiste of onvolledige gegevens. Met betrekking tot de termijn moet er onderscheid worden gemaakt tussen een verlenging en wijziging. Bij een wijziging is namelijk artikel 1:401 lid 2 BW van toepassing. Als er sprake is van een vastgestelde termijn kan deze enkel worden gewijzigd indien er sprake is van een zo ingrijpende wijzing dat het in stand houden van de gestelde termijn naar redelijkheid en billijkheid niet kan worden verlangd van de verzoeker. De verlenging van alimentatie wordt geregeld in artikel 1:157 lid 5 BW, zoals eerder is aangegeven Einde alimentatie Eerder is vermeldt dat de alimentatieverplichting van rechtswege eindigt na een (maximum) termijn van twaalf jaar of de duur van een kort kinderloos huwelijk op grond van artikel 1: Spalter 2012, p Heida, Kraan & Marck 2010, p De Bruijn-Lückers 2011, p P a g i n a

13 lid 6 BW. 33 Als er een alimentatietermijn door de rechter of door partijen is vastgesteld eindigt de verplichting tot betaling van alimentatie op het moment dat de overeengekomen termijn is verstreken. Aan de verplichting tot het betalen van alimentatie kan tevens een einde komen door andere omstandigheden. Als de alimentatiegerechtigde geen behoefte meer heeft of als de draagkracht van de alimentatieplichtige nihil is geworden komt er ook een einde aan de alimentatieverplichting. Hetzelfde geldt in het geval dat de onderhoudsplichtige of onderhoudsgerechtigde komt te overlijden. Vooral beëindiging van de alimentatieverplichting op grond van artikel 1:160 BW is interessant en vraagt om nadere toelichting. Dit artikel houdt in dat de verplichting tot levensonderhoud eindigt indien de alimentatiegerechtigde opnieuw in het huwelijk treedt, een geregistreerd partnerschap aangaat dan wel is gaan samenleven met een ander als waren zij gehuwd of als hadden zij hun partnerschap laten registreren. 34 De nieuwe echtgenoot is in dit geval onderhoudsplichtig. Beëindiging van de alimentatieverplichting op basis van artikel 1:160 BW is definitief. Dit houdt in dat het einde van het nieuwe huwelijk, geregistreerd partnerschap of samenwoning de alimentatieverplichting niet doet herleven. 35 Artikel 1:160 BW is echter regelend recht. Dit betekent dat partijen vrij zijn om af te wijken van deze wetsbepaling in een echtscheidingsconvenant. 36 Partijen kunnen bijvoorbeeld afspreken dat er sprake mag zijn van een soort proefrelatie. Dit houdt in dat de alimentatieverplichting stopt op het moment dat de alimentatiegerechtigde gaat samenleven als ware hij of zij gehuwd. Mocht deze samenleving binnen een afgesproken termijn eindigen, dan herleeft de alimentatieverplichting. Op deze manier zoeken partijen samen naar een passende oplossing en worden de belangen van beide partijen behartigd. 2.7 Conclusie In dit hoofdstuk is beschreven hoe partneralimentatie in Nederland wettelijk is geregeld. Sinds de invoering van de Wet limitering alimentatie is er veel veranderd ten aanzien van de duur van partneralimentatie. Een levenslange alimentatieverplichting kwam te vervallen, hiervoor kwam een maximumtermijn van twaalf jaar in de plaats. De hoogte van alimentatie wordt bepaald door 33 Heida, Kraan & Marck 2010, p Vlaardingerbroek e.a. 2011, p HR 17 december 1999, LJN AA3884 en HR 18 juni 2010, LJN BM Van den Anker 2009, p P a g i n a

14 draagkracht en behoefte. Daarnaast kan er rekening worden gehouden met niet-financiële factoren. Op dit gebied heeft de rechter een ruime discretionaire bevoegdheid. Met name de genoemde termijn van twaalf jaar zorgt voor kritiek. De termijn zou te lang en niet meer van deze tijd zijn. De wetsvoorstellen die hieruit voortvloeien worden besproken in het volgende hoofdstuk. 13 P a g i n a

15 Hoofdstuk 3: Voorstellen inzake de wijziging van partneralimentatie 3.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk is de huidige stand van zaken omtrent partneralimentatie besproken. Sinds enige tijd staat de partneralimentatie weer volop in de belangstelling. Zo zijn er onder andere twee voorstellen ingediend die het huidige systeem wensen te veranderen, namelijk wetsvoorstel en initiatiefnota Beide voorstellen beogen hoofdzakelijk de duur van de partneralimentatie te beperken. Het overeenkomstige doel van de politieke partijen heeft echter niet voor een samenwerking tussen partijen gezorgd. De voorstellen zorgen voor veel onduidelijkheid en vragen bij alimentatieplichtigen en alimentatiegerechtigden. Ook in de politiek en juridische literatuur is er kritiek op de voorstellen. Alvorens de kritiek te kunnen bespreken is het noodzakelijk om eerst de voorstellen inhoudelijk te bespreken. Allereerst zal er gekeken worden naar de aanleiding van de voorstellen. Vervolgens zal worden besproken op welke manier er inhoud wordt gegeven aan beide voorstellen. 3.2 Wetsvoorstel Aanleiding Het eerste voorstel dat tot stand is gekomen is een voorstel van PVV-kamerlid Louis Bontes. Hij is van mening dat het huidige systeem achterhaald is. Het voorstel vloeit voort uit talloze reacties die de PVV ontving van mensen die het hoofd niet meer boven water kunnen houden door echtscheiding. 37 Het voorstel geeft aan dat de verhoudingen binnen onze samenleving zijn gewijzigd. Zo zou er vrijwel geen sprake meer zijn van een klassiek rollenpatroon tussen man en vrouw aangezien de vrouwenemancipatie de overhand heeft gekregen. Veel vrouwen worden economisch zelfstandiger en kunnen hierdoor beter en vaker zelf voorzien in hun eigen levensonderhoud. Een alimentatieduur van twaalf jaar lijkt niet meer te passen binnen deze tijd. Uit onderzoek is inderdaad gebleken dat een groot deel van de Nederlandse bevolking het een verbetering zou vinden als de alimentatieduur zou worden verkort van twaalf naar vijf jaar. 38 Bijkomend positief gevolg van de verkorting van de alimentatieduur is dat het een stimulans is voor alimentatiegerechtigde om te participeren op de arbeidsmarkt, want de huidige alimentatietermijn van twaalf jaar houdt dit juist tegen. Van een onderhoudsgerechtigde mag 37 Bontes 2012 < 38 Scheiden in Nederland 2012, p P a g i n a

16 worden verwacht dat hij of zij na een periode van vijf jaar in het eigen levensonderhoud kan voorzien. Een ander punt van kritiek op het huidige stelsel dat volgt uit het voorstel is de wijze waarop de hoogte van partneralimentatie wordt bepaald volgens de huidige regelgeving, namelijk op basis van de behoefte enerzijds en de draagkracht anderzijds. De rechter baseert zijn beslissing nu over het algemeen op basis van de Alimentatienormen. Echter, zoals eerder in hoofdstuk 2 is aangegeven is dit geen recht in de zin van artikel 79 RO. Een rechterlijke beslissing dient te worden gemotiveerd, zodat duidelijk is welke grondslag aan de beslissing is voorafgegaan. De rechter hoeft zijn berekening niet in zijn beslissing op te nemen. Dit kan voor een alimentatieplichtige gevoelsmatig onrechtvaardig en onaanvaardbaar zijn en dit komt de rechtszekerheid niet ten goede, aldus Bontes. Daarnaast zorgt het niet verschaffen van een draagkrachtberekening voor onduidelijkheid over het alimentatiebedrag Voorstel De doelstelling van het initiatiefvoorstel is dat de voorgestelde regelgeving het huidige systeem zal vervangen zodat er recht wordt gedaan aan de bestaande verhoudingen binnen onze samenleving. Dit betekent concreet dat in het wetsvoorstel de maximumtermijn tot levensonderhoud wordt teruggebracht naar (in beginsel) vijf jaar. Het voorstel gaat uit van een termijn van vijf jaar omdat in deze overbruggingsperiode arbeid kan worden gezocht, een opleiding kan worden afgerond en kinderen naar de basisschool gaan. 39 Vervolgens wordt beoogd om aan partijen meer inzicht te verschaffen in de berekening die de rechter ten grondslag legt aan de vaststelling van partneralimentatie. Het voorstel heeft enkel betrekking op nieuwe gevallen. 40 Voor bestaande situaties geldt dat vijf jaar na inwerkingtreding van de wet de partneralimentatie definitief eindigt, tenzij de door een rechter of partijen gestelde termijn eerder eindigt. In het laatste geval eindigt de verplichting tot partneralimentatie op de vastgestelde of overeengekomen termijn Verlenging alimentatietermijn In bijzondere gevallen is een verlengingsmogelijkheid toegestaan. De onderhoudsgerechtigde kan verlenging verzoeken. Hij of zij dient aannemelijk te maken dat naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid beëindiging van de alimentatietermijn niet van hem of haar kan worden gevergd. De indiener sluit hier aan bij het bestaande recht. 42 Met betrekking tot de 39 Kamerstukken II 2012/13, 33311, nr. 8, p. 6 (NVII). 40 Kamerstukken II 2012/13, 33311, nr. 4, p Kamerstukken II 2012/13, 33311, nr. 4, p Kamerstukken II 2011/12, 33311, nr. 3, p. 5 (MvT). 15 P a g i n a

17 bijzondere omstandigheden moet worden afgewogen of van de alimentatiegerechtigde kan worden gevergd dat hij of zij binnen de termijn van vijf jaar een eigen inkomen kan verwerven. Hierbij kan worden gedacht aan de mogelijkheden van de alimentatiegerechtigde, diens leeftijd, gezondheidstoestand, arbeidsverleden en achtergrond. Dit past volgens het voorstel binnen de huidige regelgeving met als gevolg dat de huidige jurisprudentie op dit vlak van toepassing blijft. Met betrekking tot kortdurende, kinderloze huwelijken blijft het voorstel bij het huidige systeem. 43 Dit houdt in dat bij kinderloze huwelijken die korter hebben geduurd dan vijf jaar, de alimentatieverplichting gelijk staat aan de duur van het huwelijk, zoals volgt uit artikel 1:157 lid 6 BW Overgangsregeling De voorgestelde regeling zal ook van toepassing zijn op reeds lopende alimentatieverplichtingen. 44 Volgens de indiener zou het op meerdere vlakken nadelig zijn als het oude alimentatierecht onverkort van toepassing zou blijven op de bestaande alimentatieregelingen. Ten eerste zou een dergelijke overgangsregeling tot gevolg hebben dat er nog geruime tijd alimentatieregelingen zullen voorkomen die zijn gebaseerd op het huidige systeem, terwijl dit systeem wordt gezien als achterhaald. Ten tweede heeft dit tot gevolg dat er voor lange tijd twee verschillende systeem naast elkaar bestaan. Het alternatief gaat uit van een nieuwe wet die onverkort van toepassing is op alimentatieregelingen van voor het tijdstip van inwerktreding van deze wet. Dit zou betekenen dat alle alimentatieverplichtingen die langer dan vijf jaar bestaan van rechtswege komen te vervallen. De indiener heeft ingezien dat dit een zeer abrupt einde van de alimentatieverplichting kan betekenen waarop de alimentatiegerechtigde niet is voorbereid. Volgens de memorie van toelichting bepaalt het eerste lid van Artikel III dat: de nieuwe regeling is alleen van toepassing op uitkeringen tot levensonderhoud die ná het tijdstip van inwerktreding van de wet door de rechter zijn toegekend of tussen partijen zijn overeengekomen. Vervolgens geeft deze wet in het tweede lid aan dat: voor uitkeringen tot levensonderhoud die vóór de inwerktreding van de wet zijn toegekend of overeengekomen is bepaald dat deze van rechtswege eindigen vijf jaren na de inwerktreding van de wet, tenzij de door de rechter vastgestelde of de door partijen overeengekomen termijn eerder eindigt. Op deze wijze kan de onderhoudsgerechtigde zich voorbereiden op de nieuwe situatie. Mocht dit niet lukken, dan volgt uit Artikel III dat de onderhoudsgerechtigde de rechter kan verzoeken de alimentatietermijn te verlengen. Dit verzoek is gebaseerd op de wijzigingsgrond die volgt uit artikel 1:157 lid 5 BW. Uit het derde lid van Artikel III volgt namelijk dat: in de situatie waarin 43 Kamerstukken II 2011/12, 33311, nr. 3, p. 5 (MvT). 44 Kamerstukken II 2011/12, 33311, nr. 3, p. 6 (MvT). 16 P a g i n a

18 beëindigingen van de uitkering door het verstrijken van de termijn van zo ingrijpende aard is, ongewijzigde handhaving van die termijn naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet van hem kan worden gevergd. Tenslotte bepaalt het vierde lid van Artikel III dat: de door de rechter op grond van het derde lid vastgestelde termijn kan op verzoek van één der partijen worden gewijzigd in geval van een zo ingrijpende wijziging van omstandigheden dat een ongewijzigde handhaving van die termijn naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet van de verzoeker kan worden gevergd. Met betrekking tot dit artikel is aansluiting gezocht bij artikel 1:401 lid 2 BW. Hierbij blijft de huidige jurisprudentie over bestaande overgangsregelingen van toepassing. 45 In deze jurisprudentie gaat het om de uitleg en toepassing van de overgangsreling zoals deze is opgesteld ten behoeve van de Wet limitering alimentatie. De Hoge Raad heeft in deze jurisprudentie de toepassing van de wettelijke overgangsregeling voor oude gevallen uiteengezet. Deze beginselen blijven dus volgens het voorstel van toepassing. Dit houdt concreet in dat een beroep van de alimentatiegerechtigde op de genoemde uitzonderingsregeling een ingrijpende beslissing kan zijn, zodat aan een dergelijke beslissing hoge motiveringseisen moeten worden gesteld. 46 De alimentatiegerechtigde zal om verlenging moeten verzoeken. Het uitgangspunt van de Hoge Raad is dat als de alimentatiegerechtigde zich beroept op de uitzondering van verlenging, alle omstandigheden van beide partijen opnieuw moeten worden gewogen, dus zowel van de alimentatiegerechtigde als de alimentatieplichtige. Als vervolgens blijkt dat enerzijds de alimentatiegerechtigde behoeftig is en anderzijds de alimentatieplichtige over voldoende draagkracht beschikt, kan de duur van alimentatie voor een bepaalde periode worden verlengd. Een mogelijkheid tot verdere verlenging behoort tot de mogelijkheden. 47 Een beroep op de uitzondering zal falen als het einde van de alimentatie geen of een geringe terugval van het inkomen ten gevolge heeft Initiatiefnota Aanleiding Naast het wetsvoorstel ligt er nog een voorstel bij de Tweede Kamer. Op 20 juni 2012 werd initiatiefnota ingediend. 49 De VVD, PvdA en D66 willen de bestaande regeling 45 HR 26 maart 1999, NJ 1999, HR 26 maart 1999, NJ 1999, 655, (concl. A-G Spier; m.nt. S.F.M. Wortmann). 47 Kamerstukken II 2012/13, 33311, nr. 6, p. 7 (MvT). 48 HR 26 maart 1999, NJ 1999, 655, (concl. A-G Spier; m.nt. S.F.M. Wortmann). 49 Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr P a g i n a

19 omtrent partneralimentatie versoberen, want het systeem moet eerlijker, simpeler en korter worden. 50 Zij stellen voor dat na een scheiding de partneralimentatie wordt verkort tot een termijn van ten hoogste vijf jaar. De achterliggende gedachte van het voorstel is dat de betrokken politieke partijen de huidige regeling nu niet eerlijk vinden en deze te ingewikkeld is. Zij zijn van mening dat er op dit moment voor een te lange termijn alimentatie dient te worden betaald en dat de duur als onredelijk lang wordt ervaren. 51 Voor de onderhoudsgerechtigde bestaat er nu geen prikkel om in het eigen onderhoud te voorzien. Daarnaast is het in het huidige systeem moeilijk om de hoogte van partneralimentatie te wijzigen. Ook de berekening van partneralimentatie moet volgens het voorstel worden aangepast. De berekeningsmethodiek is namelijk zeer ingewikkeld waardoor er in veel gevallen een rechter aan te pas moet komen. Indieners stellen vervolgens dat het onredelijk is dat het huidige systeem rekening houdt met het welstandsniveau tijdens het huwelijk bij de berekening van partneralimentatie. In het voorstel wordt dan ook meer aangesloten bij de werkelijk voor het huwelijk bestaande inkomensverschillen tussen beide partners. 52 De indieners erkennen dat de partner die tijdens het huwelijk de zorgtaken op zich heeft genomen en hierdoor minder is gaan werken, zich in een relatieve achterstandspositie bevindt. Dit verschil wordt verwerkt door middel van alimentatie. Het voorstel wenst dit niet te veranderen, maar geeft wel aan dat een economisch onzelfstandige positie na echtscheiding niet mag betekenen dat hij of zij in deze positie moet blijven. 53 Van een economisch onzelfstandige ex-partner mag volgens de indieners worden verwacht dat hij of zij zo snel mogelijk in het eigen levensonderhoud gaat voorzien zodat hij of zij een onafhankelijke positie kan innemen Voorstel De voorgestelde termijn hangt af van de duur van het huwelijk. 55 Als het huwelijk zonder kinderen niet langer dan drie jaar heeft geduurd, zou er volgens de initiatiefnota helemaal geen alimentatie moeten worden betaald. Als het gaat om een huwelijk dat langer heeft geduurd dan drie jaar, dan is de hoogte van de duur van partneralimentatie de helft van het aantal huwelijksjaren. Het maximum is in dit geval vijf jaar. 50 De Bruijn-Lückers 2012, p Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p P a g i n a

20 Als er wel kinderen zijn geboren binnen het huwelijk, geldt dat als de zorgverdeling tussen beide ex-partners tot gevolg heeft dat één van beide partners beperkt kan deelnemen aan het arbeidsproces, de partneralimentatie dient te worden verlengd tot het moment dat het jongste kind de leeftijd van twaalf jaar heeft bereikt en in ieder geval tot de helft van het huwelijk met een maximum van vijf jaar. 56 Als de zorg gelijk is, bijvoorbeeld bij co-ouderschap waarbij beide ouders werken, dan is er geen partneralimentatie verschuldigd. Het voorstel kent ook een uitzondering op de maximale alimentatieduur. Als er sprake is van een huwelijk waarbij de ene partner jarenlang de zorgtaak op zich heeft genomen zodat de andere partner voor het inkomen kan zorgen is een uitzondering gewenst, zo stellen de indieners van de initiatiefnota. 57 Het zou onredelijk zijn om uit te gaan van een maximum van vijf jaar als het huwelijk langer heeft geduurd dan vijftien jaar. De achterliggende gedachte hierbij is dat bij een lange periode zonder arbeidsverleden het zeer moeilijk is om weer terug te keren op de arbeidsmarkt. Daarnaast speelt leeftijd ook een rol. Hiervoor geldt dan het volgende, een huwelijk dat langer heeft geduurd dan vijftien jaar waarbij de ontvangende partner niet heeft gewerkt, is partneralimentatie verplicht voor de helft van de duur van het huwelijk. Hierbij geldt een maximum van tien jaar. 58 Een andere belangrijke verandering die het voorstel beoogt is de situatie met betrekking tot het krijgen van een nieuwe partner. De initiatiefnemers zijn in de toelichting van mening dat artikel 1:160 BW moet worden geschrapt. 59 Dit artikel heeft betrekking op het einde van de alimentatieverplichting. De alimentatieverplichting eindigt wanneer de ontvangende partner opnieuw in het huwelijk treedt, een geregistreerd partnerschap aangaat of is gaan samenleven met een ander als waren zij gehuwd of als hadden zij hun partnerschap laten registreren. Volgens de indieners moet dit artikel worden geschrapt omdat een nieuwe partner niet af doet aan de betalingsverplichting, de alimentatie ziet namelijk op compensatie voor verlies van verdiencapaciteit tijdens het huwelijk Nieuwe grondslag Initiatiefnota is gebaseerd op een nieuwe grondslag die wettelijk zal worden vastgelegd. 60 Het voorstel beoogt namelijk compensatie voor het gedurende het huwelijk ontstane verlies aan verdiencapaciteit. Hiermee is er een wezenlijke verandering in de betekenis van alimentatie. Op dit moment hebben ex-partners tegenover elkaar een 56 Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p De Bruijn-Lückers 2012, p Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p P a g i n a

21 onderhoudsverplichting die in beginsel blijft bestaan als het huwelijk eindigt. Het doel van partneralimentatie is levensonderhoud van de ex-partner indien deze weinig of geen inkomsten heeft noch deze in redelijkheid kan verwerven. Het voorstel vult partneralimentatie op een andere manier in. Het wordt namelijk gezien als een compensatie voor de tijd van één van de partners die minder of helemaal niet aan zijn carrière heeft kunnen besteden door het huwelijk. De ex-partner dient hiervoor te worden gecompenseerd, aldus de initiatiefnota Berekeningsmethodiek Vervolgens stellen de initiatiefnemers een vereenvoudigde berekeningsmethode voor. De hoogte van partneralimentatie kan worden berekend aan de hand van forfaitaire schalen. De expartners kunnen zelf de hoogte van de partneralimentatie berekenen door middel van een internettool die voor iedereen vrij beschikbaar is. 61 Zo is voor partijen snel duidelijk hoe hoog de partneralimentatie bedraagt. Ook deskundigen zullen gebruik maken van deze rekenmethode. Het Landelijk Bureau Inning Onderhoudsbijdrage (LBIO) krijgt een adviserende functie in de gevallen dat mensen er zelf niet uitkomen. 62 Vervolgens staat het partijen vrij om zich te wenden tot een rechter of mediator als er geen overeenstemming kan worden bereikt Afbouw, indexatie en de hardheidsclausule Partneralimentatie wordt door middel van het voorstel teruggevoerd naar een periode van maximaal vijf jaar. Na deze periode is het denkbaar dat een alimentatiegerechtigde ineens in een nieuwe financiële situatie belandt, waarop hij of zij niet goed is voorbereid. Om een dergelijke situatie te voorkomen voorziet de wettelijke regeling in een afbouw in de hoogte van partneralimentatie gaandeweg de alimentatietermijn. Daarnaast wordt er geen indexatie toegepast, zoals nu wel het geval is. Deze maatregelen zorgen ervoor dat een alimentatiegerechtigde zich kan voorbereiden op het moment dat er geen alimentatie meer wordt voldaan en hij of zij dus in eigen levensonderhoud dient te voorzien. Deze wettelijke regeling zorgt voor een stimulans om gaandeweg aan het arbeidsproces deel te nemen. In dit kader kan worden gesteld dat de zorgtaak jegens kinderen afneemt naarmate deze ouder worden. Dit zou dus geen belemmering kunnen zijn om aan het arbeidsproces deel te nemen, of indien dit al het geval is, het aantal werkuren op te voeren. 63 Een wettelijke regeling kan niet in alle uitzonderingen een oplossing bieden. Voor lastige kwesties wordt er volgens de initiatiefnota een wettelijke hardheidsclausule opgenomen. Deze hardheidsclausule houdt in dat het voor de rechter of andere deskundigen mogelijk wordt 61 Deze internettool is in ontwikkeling en moet nog worden gepresenteerd. 62 Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p P a g i n a

22 gemaakt om af te wijken van de voorgestelde wetgeving, met het oog op het repareren van onredelijke situaties Overgangsregeling In een overgangsregeling zullen de verschillen tussen de oude en nieuwe regeling worden verzacht. 65 Partijen zijn daarentegen vrij om met wederzijdse instemming op de nieuwe wettelijke regeling te anticiperen. Zolang de nieuwe wettelijke regeling nog niet is ingegaan, zal de rechter gebonden zijn aan de oude afspraken, tenzij de rechterlijke macht op de nieuwe berekeningsmethodiek anticipeert. Hierbij kan worden gedacht aan de werkgroep Alimentatienormen Conclusie In dit hoofdstuk zijn twee voorstellen besproken die beide aangeven dat de huidige alimentatietermijn te lang is. Beide voorstellen komen voort uit dezelfde gedachte, namelijk dat het huidige systeem niet meer past binnen onze samenleving. Er moet een sterke stimulans bestaan jegens de onderhoudsgerechtigde om zelf in het eigen levensonderhoud te kunnen voorzien. De voorstellen geven beide een eigen invulling aan de inhoud. De nieuwe grondslag, die initiatiefnota voorstelt, is niet langer de lotsverbondenheid die het huwelijk met zich meeneemt, maar compensatie voor het gedurende het huwelijk ontstane verlies aan verdiencapaciteit. De initiatiefnota stelt een vereenvoudigde berekeningmethode voor. Ex-partners zullen door middel van een internettool de hoogte van de partneralimentatie kunnen berekenen. De wettelijke termijn voor partneralimentatie wordt volgens de initiatiefnota beperkt tot in beginsel vijf jaar. Het wetsvoorstel van de PVV sluit in grote lijnen aan bij de initiatiefnota. Ook dit wetsvoorstel beoogt een alimentatietermijn van in beginsel vijf jaar. Er zijn nogal wat vraagtekens te plaatsen bij een aantal punten uit beide voorstellen, zoals de voorgestelde termijn, berekeningsmethodiek en grondslag. Deze kritiekpunten zullen onder andere in het volgende hoofdstuk worden besproken. 64 Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p De Bruijn-Lückers 2012, p Kamerstukken II 2011/12, 33312, nr. 2, p P a g i n a

23 Hoofdstuk 4: Gevolgen van de voorstellen 4.1 inleiding Het voorstel tot verkorting van partneralimentatie zorgt voor veel discussie in de maatschappij, zowel positief als negatief. De vraag is in hoeverre de kritiek op de huidige regeling terecht is en of de wetsvoorstellen hier op de juiste wijze op anticiperen. De initiatiefnota beoogt een eerlijker, simpeler en korter systeem. Ook wetsvoorstel wenst een kortere alimentatietermijn. Indien de man en vrouw hebben afgesproken dat de man zich zal richten op zijn carrière en de vrouw de zorgtaak jegens het huishouden en de kinderen op zich zal nemen, kiezen partijen bewust voor een taakverdeling die een inkomensverlies van de vrouw tot gevolg heeft. In een dergelijke situatie is het mijns inziens vanzelfsprekend dat de vrouw alimentatie toekomt. Partijen kiezen immers samen voor een bepaalde taakverdeling binnen het huwelijk. De Hoge Raad heeft over een dergelijke kwestie recentelijk uitspraak gedaan. 67 De Hoge Raad oordeelde namelijk dat aan het gedrag van partijen een juridisch gevolg kan worden verbonden. Dit betekent dat er een grond kan bestaan om alimentatie toe te kennen als bijvoorbeeld blijkt dat de man en vrouw zijn overeengekomen dat de vrouw minder zou gaan werken zodat zij de zorgtaken op zich kon nemen. Bij deze uitspraak past ook de nieuwe grondslag die volgt uit initiatiefnota Deze grondslag gaat er namelijk vanuit dat alimentatie een compensatie is voor het gedurende het huwelijk ontstane verlies aan verdiencapaciteit. Later in dit hoofdstuk zal de nieuwe grondslag uitgebreid aan bod komen. Alimentatie is natuurlijk geen levensverzekering. Van de vrouw mag wel worden verwacht dat zij na verloop van tijd weer in haar eigen levensonderhoud kan voorzien. Wat dat betreft lijkt een termijn van vijf jaar te passen bij deze redenering. De wetsvoorstellen beogen financiële onafhankelijkheid, maar is dat wel altijd mogelijk? Voorzien de voorstellen ook in specifieke problemen? Een verkorting van twaalf naar vijf jaar is immers een grote verandering. In dit hoofdstuk zal kritiek uit de literatuur en maatschappij worden besproken die door de voorstellen worden veroorzaakt. De nadruk zal liggen op de gevallen waarin één der ex-partners behoeftig is, maar enkele andere kritische punten zullen ook worden besproken Is zelfstandigheid wel mogelijk? Zoals eerder is aangegeven is wetsvoorstel en initiatiefnota ontstaan uit de gedachte dat de huidige termijnen te lang zijn en dat het systeem te ingewikkeld is. 67 HR 8 juni 2012, LJN BV Om onduidelijkheid te voorkomen wordt telkens het nummer van het betreffende voorstel aangegeven als deze wordt besproken, dus en P a g i n a

24 De huidige alimentatietermijn van twaalf jaar is oorspronkelijk gebaseerd op de termijn die een alimentatiegerechtigde nodig heeft om zich voor te bereiden op het voorzien in eigen levensonderhoud. 69 Deze termijn past ook bij een echtscheiding waar nog zeer jonge kinderen in het gezin aanwezig zijn. Uitgaande van een dergelijke situatie, is het aannemelijk dat het volgen van een opleiding of het verrichten van arbeid vrijwel niet mogelijk is zolang het jongste kind nog niet op school zit. Bij deze termijn werd overwogen dat wanneer het jongste kind naar de basisschool gaat, de alimentatiegerechtigde in staat moet zijn om een opleiding te volgen of arbeid te verrichten, al dan niet parttime. Na het verstrijken van nogmaals zes jaren zou de alimentatiegerechtigde in staat zijn om in het eigen levensonderhoud te voorzien. 70 Deze redenering heeft geleid tot de huidige termijn van twaalf jaar, maar zou volgens de voorstellen niet meer van deze tijd zijn. Het probleem is dat de voorstellen niet voldoende voorzien in de gevallen waar mensen niet financieel zelfstandig zijn. Als eerste gaan mijn gedachten uit naar vrouwen die in een traditioneel huwelijk zijn gestapt en vervolgens scheiden. Vrouwen die de zorgtaken op zich hebben genomen en daardoor minder zijn gaan werken of zelfs helemaal zijn gestopt met werken. Dit zorgt voor een te lange onderbreking van de arbeidsparticipatie. Het is dan moeilijk om na zo n lange tijd zonder baan weer op de arbeidsmarkt terecht te komen. Het probleem betreft over het algemeen vooral vrouwen, omdat tot op heden het emancipatieproces in Nederland onvoltooid is. 71 Nog steeds zijn er verschillen in arbeidsparticipatie van mannen en vrouwen. Daarnaast heeft de zorgtaak tot gevolg dat vrouwen zich in tegenstelling tot mannen niet of minder op hun loopbaan kunnen richten. Dit leidt tot een ongelijke rolverdeling waardoor vooral de vrouw economisch onzelfstandig is en na een echtscheiding niet volledig in haar eigen levensonderhoud kan voorzien. De overheid is al geruime tijd bezig met een beleidsvoering waardoor de arbeidsparticipatie van vrouwen toeneemt. 72 De economische zelfstandigheid is hierdoor flink toegenomen en is nog steeds stijgende. Maar uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat gemiddeld 22% van de moeders geen betaalde arbeid verricht. 73 De leeftijd van het jongste kind speelt nauwelijks een rol, er is geen significante stijging te zien naarmate het kind ouder wordt. Het overheidsbeleid heeft dus geleid tot een stijgende arbeidsdeelname, maar dit heeft niet direct gezorgd voor een verschuiving in de verdeling van zorg en arbeid binnen het huwelijk. 69 Kamerstukken II 1985/86, , nr. 3, p Kamerstukken II 2012/13, 33311, nr. 4, p Spalter 2012, p Bol 2011, p CBS < 23 P a g i n a