NETHERLANDS INSTITUTE FOR LAW AND GOVERNANCE KOUDE UITSLUITING

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "NETHERLANDS INSTITUTE FOR LAW AND GOVERNANCE KOUDE UITSLUITING"

Agnes Willemsen
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 NETHERLANDS INSTITUTE FOR LAW AND GOVERNANCE KOUDE UITSLUITING Materiële problemen en onbillijkheden na scheiding van in koude uitsluiting gehuwde echtgenoten en na scheiding van ongehuwd samenlevende partners, alsmede instrumenten voor de overheid om deze tegen te gaan Prof. mr. M.V. Antokolskaia Mr. B. Breederveld Mr. J.E. Hulst M.Sc. Prof. mr. W.D. Kolkman Prof. mr. F.R. Salomons Prof. mr. L.C.A. Verstappen Boom Juridische uitgevers Den Haag 2011

2 Inhoud Voorwoord Inleiding Aanleiding en doel van het onderzoek Context Gehuwden Verschijningsvormen van koude uitsluiting Rechtspraktijk Ongehuwde samenwoners Probleemstelling en onderzoeksvragen Tweeledige vraagstelling Centrale vragen Deelvragen Onderzoeksaanpak Inleiding Hoofdstuk 2: wetgeving, jurisprudentie en literatuur Hoofdstuk 3: aard, oorzaken en omvang van de problemen Hoofdstuk 4: het rechtsvergelijkende onderzoek Hoofdstuk 5: conclusies Wetgeving, jurisprudentie en literatuur Inleiding Gehuwden Mogelijkheden tot bestrijding van onbillijkheden Art. 1:81 BW Wilsgebreken bij totstandkoming van huwelijkse voorwaarden Imprévision; wijzigingsbevoegdheid van de rechter Beperkende en aanvullende werking van redelijkheid en billijkheid Ongerechtvaardigde verrijking Vermogensverschuiving tussen echtelieden; vergoedingsvorderingen

3 KOUDE UITSLUITING Economische eigendom, maatschap of onbenoemde overeenkomst Vermogensverschuiving tussen echtelieden; natuurlijke verbintenis Omzetting natuurlijke verbintenis Vergoeding van arbeid in huishouden of onderneming Verrekening van te veel betaalde kosten van huishouding Verrekening/verevening van opgebouwde pensioenrechten Verrekenbedingen met vervaltermijn Facultatieve eenzijdige verrekenbedingen Bekendheid met inhoud van huwelijkse voorwaarden Korte conclusie gehuwden Ongehuwd samenwonenden Inleiding Terminologie en definitie Vermogensrechtelijke gevolgen; algemeen Huwelijksvermogensrecht Analogie Onderhoudsverplichtingen tussen samenwoners Gemeenschap van goederen, reallocatie Algemeen vermogensrecht Inleiding Impliciete verrekenafspraken Ongerechtvaardigde verrijking Rechtspersonenrecht Erfrecht Erfrecht bij versterf Dwingende erfrechtelijke aanspraken Verblijvensbedingen en testamenten Europese invloed Korte conclusie ongehuwde samenwoners 78 3 Aard, oorzaken en omvang van de problemen Wat in dit hoofdstuk aan de orde komt Literatuuronderzoek: doel, methode en afbakening Aanvullend onderzoek onder advocaten en notarissen Interviews Expertmeetings Methodologische beperkingen 86

4 INHOUD 3.4 Vermogensrechtelijke problemen na scheiding algemeen Inleiding Oorzaak van de problemen en achterstanden Aard en ernst van de problemen en achterstanden Achteruitgang in woonkwaliteit Daling van koopkracht Lage inkomsten Grote kans op langdurige armoede De omvang van de probleemgroep: een eerste schatting Tussenconclusies Probleemgroep: vrouwen met kinderen Problemen ondanks de compenserende werking van huwelijksgoederen- en alimentatiestelsel Aard en omvang van de problemen Aard en oorzaken van vermogensrechtelijke problemen na scheiding van in koude uitsluiting gehuwde partners Inleiding Sociaal-demografische kenmerken van echtgenoten die in koude uitsluiting zijn gehuwd Tussenconclusie: aard en oorzaken van de problemen bij in koude uitsluiting gehuwde partners De omvang van de vermogensrechtelijke problemen na scheiding van in koude uitsluiting gehuwde partners Aard en oorzaken van vermogensrechtelijke problemen na scheiding van ongehuwd samenlevende partners Inleiding Opkomst ongehuwde samenleving Motieven om niet te trouwen Vermogensrechtelijke situatie. Samenlevingsovereenkomst Sociaal-demografische kenmerken Samenstelling populatie: drie verschillende groepen ongehuwd samenlevende partners Eerste groep: samenleving als 'proefhuwelijk' Tweede groep: samenleving als alternatief voor het huwelijk Derde groep: samenleving als 'nahuwelijk' Probleemgroep: 'definitief ongehuwd samenlevende vrouwen met kinderen De omvang van de groep van ongehuwd samengeleefd hebbende partners met vermogensrechtelijke problemen 113

5 KOUDE UITSLUITING Eerste stap: omvang van de groep ongehuwd samenwonende vrouwen met kinderen Tweede stap: omvang van de groep na ongehuwd samenleven gescheiden vrouwen met kinderen Derde stap: omvang van de groep na ongehuwd samenleven gescheiden vrouwen met kinderen die met vermogensrechtelijke problemen kampen Bevindingen uit de interviews en de expertmeetings Bevindingen met betrekking tot in koude uitsluiting gehuwde partners Motieven van partners met betrekking tot de keuze voor koude uitsluiting Gevolgen bij scheiding en de omvang van eventuele financiële problemen en gevoelens van onbillijkheid hi hoeverre voor de problemen en onbillijkheden in de praktijk oplossingen worden gevonden Mogelijke instrumenten voor de wetgever Bevindingen met betrekking tot ongehuwd samenlevende partners Motieven van partners met betrekking tot het al dan niet aangaan van een samenlevingsovereenkomst en de inhoud daarvan Het ontstaan van financiële verschillen tussen de partners Gevolgen bij scheiding; de omvang van eventuele materiële problemen en gevoelens van onbillijkheid In hoeverre voor de problemen in de praktijk oplossingen worden gevonden Obstakels voor oplossingen Wenselijkheid van een wettelijke regeling? Samenvatting van dit hoofdstuk Aard, oorzaken en omvang van de problemen In koude uitsluiting gehuwde partners Ongehuwd samenlevende partners Beantwoording van de empirische onderzoeksvragen Het rechtsvergelijkende onderzoek Inleiding Doel van het onderzoek en onderzoeksvragen Oplossingen voor de vermogensrechtelijke problemen na scheiding van in koude uitsluiting gehuwde partners: een rechtsvergelijkend perspectief

6 INHOUD Quickscan van westerse landen Onderzochte landen Korte historische noot De huidige stand van zaken Matiging van de onbillijke gevolgen van koude uitsluiting Vergelijking Selectie van landen voor het nader onderzoek Nader onderzoek naar geselecteerde landen: Nederlandse Antillen, Australië, Rusland en Zweden Nederlandse Antillen Australië Rusland Zweden Samenvattende conclusies Algemene trend: toenadering tussen common law en continentale stelsels Instrumenten voor onbillijke gevolgen van koude uitsluiting Oplossingen voor de vermogensrechtelijke problemen na scheiding van ongehuwd samenwonende partners: een rechtsvergelijkend perspectief Quickscan van westerse landen Onderzochte landen Korte algemene opmerkingen Landen met een regeling voor de vermogensrechtelijke verhoudingen van ongeregistreerd ongehuwd samenlevende partners Vergelijking Selectie van landen voor nader onderzoek Nader onderzoek naar de geselecteerde landen: Nederlandse Antillen, Schotland, Slovenië en Zweden Nederlandse Antillen Schotland Slovenië Zweden Samenvattende conclusies Algemene trend: steeds meer landen regelen ongehuwd samenwonen Interessante instrumenten voor vermogensrechtelijke problemen

7 KOUDE UITSLUITING 5 Conclusies en slotbeschouwingen Inleiding De problematiek Aard, oorzaken en omvang van de problemen In koude uitsluiting gehuwde partners Nadere bevindingen uit interviews en tweede expertmeeting Ongehuwd samenlevende partners Nadere bevindingen uit interviews en eerste expertmeeting Beantwoording van de empirische onderzoeksvragen 'Instrumenten' met betrekking tot gehuwden Inleiding Ontoereikendheid huidige instrumenten Voorlichting door notaris Goede Belehrung is essentieel Afzonderlijke voorlichting? Som ineens, rechterlijke wijzigingsbevoegdheid en'reallocatie' Som ineens voor de 'koud uitgesloten' echtgenoot Wijzigingsbevoegdheid rechter 'Reallocatie', in het bijzonder van de woning Conclusies over som ineens, wijzigingsbevoegdheid en 'reallocatie' Overige praktijkoplossingen Slotconclusies 'Instrumenten' met betrekking tot ongehuwde samenwoners Wenselijkheid van ingrijpen? Afbakening Het samenlevingscontract Partneralimentatie Verplichte verrekening inkomsten of opgebouwd vermogen Bijzondere bescherming woning Opting out Processuele gelijkstelling Overige praktijkoplossingen Slotconclusies 338 Samenvatting 341 Summary 351 Literatuur 361 Jurisprudentie

8 INHOUD Bijlagen 391 Bijlage 1. De onderzoekers 392 Bijlage 2. Samenstelling begeleidingscommissie 393 Bijlage 3. Vragenlijsten en interviewschema's 394 Bijlage 4. Stellingen voor de expertmeetings

Vergelijkbare documenten

KOUDE UITSLUITING. Netherlands Institute for Law and Governance PROF. MR. M.V. ANTOKOLSKAIA

KOUDE UITSLUITING. Netherlands Institute for Law and Governance PROF. MR. M.V. ANTOKOLSKAIA Netherlands Institute for Law and Governance KOUDE UITSLUITING Materiële problemen en onbillijkheden na scheiding van in koude uitsluiting gehuwde echtgenoten en na scheiding van ongehuwd samenlevende