Eerste Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar Nr. 109a Wijziging van enige bepalingen van het voorstel van wet houdende wijziging van bepalingen in het Burgerlijk Wetboek in verband met de regeling van de limitering van alimentatie na scheiden MEMORIE VAN ANTWOORD Ontvangen 24februari 1994 De in het voorlopig verslag van de vaste Commissie voor Justitie gestelde vragen beantwoord ik als volgt. De leden van de fractie van de PvdA vroegen of artikel II, vierde lid, betekent dat contracten van «oude gevallen» kunnen worden openge broken wanneer in deze contracten een langere termijn van uitbetaling dan 15 jaar is opgenomen. De in artikel II, tweede lid, opgenomen hardheidsclausule is eveneens van toepassing op de bij convenant vastgestelde alimentatieregeling. In beginsel kan hierdoor een tussen partijen tot stand gekomen overeen komst worden opengebroken. Er mag evenwel van worden uitgegaan dat de rechter, in het geval op deze hardheidsclausule een beroep wordt gedaan, bij de weging van het hier gehanteerde redelijkheids en billijkheidscrïterium de redenen die ten grondslag hebben gelegen aan een overeengekomen alimentatie voor een langere duur van 15 jaar zal betrekken. De vraag van deze leden of tegelijkertijd aan de orde kunnen zijn een rechtsgeding met betrekking tot de beëindiging van de alimentatie en een met betrekking tot de pensioenverevening wordt bevestigd beantwoord. Alsdan zal moeten worden bekeken of het gewenst is, gelet op de omstandigheden van het geval, beide zaken samen te voegen. De door deze leden gesignaleerde zetfout onder C van het onderhavige voorstel is onder de aandacht van de griffie van uw Kamer gebracht en zal bij gelegenheid van de publikatie in het Staatsblad worden gecorrigeerd. Met verwijzing naar een aantal suggesties voor een rechtsgrond van alimentatie, die in het verleden door de regering, de Kamer, de Commissie Alimentatienormen en in de rechtsliteratuur is gedaan, vroegen de leden van de D66-fractie wat de rechtsgrond van alimentatie is en welke functie deze heeft voor de bepaling van de duur van de grens tussen de privaat rechtelijke verplichting en de publieke zorg. In dit verband stelden zij nog de vraag of een tekort aan werkgelegenheid kan worden afgewenteld op een privaatrechtelijke alimentatieplicht. Zoals door de regering in het kader van het onderhavige wetsvoorstel en wetsvoorstel reeds herhaaldelijk is uiteengezet, is de rechtsgrondslag van alimentatie de nawerking van de wederzijdse verantwoordelijkheid van de echtgenoten binnen het huwelijk die F ISSN Sdu Uitgeverij Plantijnstraat 's-gravenhage 1994

2 noodzaakttot een billijke vereffening van de economische nadelen als gevolg van dat huwelijk. Dit uitgangspunt fungeert als rechtvaardigings grond voor een in duur beperkte onderhoudsplicht. Aan de hand van de concrete omstandigheden van partijen worden de mate waarin en de periode waarvoor dergelijke nadelen aan de kant van de ene echtgenoot redelijkerwijs kunnen worden toegerekend aan de andere echtgenoot, bepaald. Daarmede wordt ook de grens aangegeven tussen de privaat rechtelijke verplichting en de publieke zorg. Een tekort aan werkgele genheid als algemeen maatschappelijk probleem kan niet worden afgewenteld op een privaatrechtelijke onderhoudsplicht. Evenwel een minder goede positie op de arbeidsmarkt die (mede) voortvloeit uit het huwelijk of de daarin aangehouden werkverdeling kan wèl leiden tot een voortgezette onderhoudsplicht van een gewezen echtgenoot. Als ik de aan het woord zijnde leden goed heb begrepen, wensten zij nog een nadere uitleg van de overgangsbepaling van artikel II, tweede lid, in verband met het gestelde in de memorie van toelichting dat de alimentatie eindigt wanneer de verantwoordelijkheid jegens de vroegere echtgenoot eindigt. Daarbij vroegen zij naar de relevantie van de duur van het huwelijk voor de alimentatieverplichting. Artikel II, tweede lid, geeft aan dat voor wat betreft de vóór de inwerkingtreding van deze regeling tot stand gekomen onderhoudsverplichtingen in beginsel na 15jaaraan bedoelde verantwoordelijkheid een einde is gekomen. De bepaling maakt duidelijk dat wanneer deze regel tot aperte onbillijkheden, alle van belang zijnde omstandigheden van het geval in aanmerking genomen, zou leiden, hiervan mag worden afgeweken. Een voor een bepaalde periode voortgezette alimentaire verantwoordelijkheid wordt dan gerechtvaardigd geacht. Het moge duidelijk zijn dat in het bijzonder de huwelijksduur, die een wezenlijk element van de private huwelijksrelatie vormt, mede bepalend is voor de mate waarin de zorg en de verantwoordelijkheid van de ene echtgenoot jegens de andere na de scheiding doorwerkt, en mitsdien ook voor het antwoord op de vraag of in een voorkomend geval een verlening van de onderhoudsplicht is geïndiceerd. In antwoord op een desbetreffende vraag van de aan het woord zijnde leden kan worden gesteld dat in 10 a 11 procent van het aantal echtschei dingen alimentatie wordttoegewezen (1990: 11%; 1991: 11%; 1992: 10%). Ten aanzien van de door deze leden gestelde vraag hoeveel alimentatie gerechtigden gedeeltelijk alimentatie/gedeeltelijk bijstand ontvangen, zijn de volgende gegevens voorhanden. Het aantal bijstandsgerechtigden dat rechtstreeks alimentatie ontvangt is bekend naar de stand per ultimo In de ABW-sector gaat het om ca personen; in de Rww-sector om ca personen (bron: Statistiek van de algemene bijstand, , CBS). Hierbij wordt de kanttekening geplaatst dat in een onbekend (waarschijnlijk niet gering) aantal gevallen door de onderhoudsplichtige de alimentatie rechtstreeks aan de gemeentelijke sociale dienst wordt betaald. In die gevallen ontvangt de cliënt een volledige bijstandsuitkering. Dit is in de statistiek niet terug te vinden. Per jaar worden er thans ca wijzigingsprocedures gevoerd. Met betrekking tot de gezondheidstoestand van de betrokkenen waarnaar de leden van de D66-fractie informeerden, zij opgemerkt dat in het algemeen hierover geen uitspraak kan worden gedaan. Evenwel wordt er nogmaals op gewezen dat met het alimentatierecht nadere regels worden gegeven omtrent bepaalde verplichtingen die uit het huwelijk voortvloeien. Daarbij vinden de onderhavige voorstellen hun basis in de grondslagen van het huidige alimentatierecht en bouwen zij voort op de zich ook in de jurisprudentie ontwikkelde gedachten omtrent in tijdsduur begrensde alimentaties. In dit verband verdient overweging dat een wettelijke limitering een stimulans kan vormen voor het nakomen van de. onderhoudsplicht. De termijnstelling komt de duidelijkheid en rechtsze kerheid ten goede. Een grotere voorspelbaarheid van de alimentatie beslissing kan zekere spanningen wegnemen. In dat opzicht kan de

3 regeling derhalve een gunstige invloed hebben op de scheidende echtgenoten. Vooralsnog bestaat er voor mij geen aanleiding om onderzoek zoals door deze leden bedoeld, te bevorderen. Gegevens over de duur van de (toegewezen) alimentatie, waarnaar deze leden vervolgens vroegen zijn niet beschikbaar. De leden van de fractie van D66 vroegen naar mijn verwachting omtrent de rechterlijke alimentatiepraktijk onder de nieuwe regeling. De bedoeling van de nieuwe regeling is niet - en ik verwacht dat ook niet-dat in de praktijk automatisch de maximumtermijn van 12 jaar wordt gehanteerd. De rechter kan op verzoek alimentatie voor een bepaalde termijn vaststellen. Hij kan ook een onderhoudsbijdrage voor onbepaalde duur opleggen. In het laatste geval kan zoals ook onder het huidige recht wijziging van omstandigheden leiden tot wijziging van de hoogte van het bedrag of tot het alsnog vaststellen van een termijn. In het eerste geval zal het van de concrete omstandigheden van de aan hem voorgelegde zaak afhangen welke alimentatietermijn de rechter zal bepalen. In een aantal gevallen zal de alimentatie inderdaad op 12 jaar uitkomen, gelet bijvoorbeeld op het aantal en/of de leeftijd van de kinderen. In andere situaties zal een kortere duur meer voor de hand liggen. Daarbij dient te worden bedacht dan na ommekomst van de (kortere) termijn een herbeoordeling van de alimentatieplicht kan plaatsvinden, zij het dat voor verlenging zware eisen worden gesteld. Ten slotte, in antwoord op een desbetreffende vraag van deze leden kan worden bericht dat het percentage echtscheidingen waarbij aan de man alimentatie is toegekend, de afgelopen jaren ongeveer 0,3 bedraagt. De leden van de VVD-fractie hadden met instemming geconstateerd dat het onderhavige voorstel tegemoet komt aan een aantal van de door hen tegen voorstel ingebrachte bezwaren. Zij betreurden het dat als aanvangstijdstip voor de termijnen, de datum van inschrijving van de echtscheidingsuitspraak is gehandhaafd. Er zij nogmaals op gewezen dat voornoemde datum te allen tijde op eenvoudige wijze bij de burgerlijke stand kan worden geverifieerd. Dit geldt niet voor de datum van het verzoekschrift, welke datum deze leden als aanvangstijdstip voorstaan. Hiervoor is men aangewezen op de bij de rechtbank aanwezige gegevens. Of uit die gegevens altijd de datum van het desbetreffende verzoekschrift is te herleiden is zeer de vraag. In elk geval zal deze datum minder gemakkelijkte achterhalen zijn dan die van de inschrijving van de echtscheidingsbeschikking. De vraag van deze leden of in artikel 147, derde lid, de woorden «vordering onderscheidenlijk» niet moeten vervallen beantwoord ik bevestigend. Bij nota van wijziging bij wetsvoorstel (herziening familieprocesrecht) zal deze omissie worden hersteld. De aan het woord zijnde leden meenden dat uit de voorgestelde tekst niet duidelijk bleek hoe de alimentatieduur wordt bepaald na ontbinding met het huwelijk na scheiding van tafel en bed. Met de voorgestelde wijzigingen onder artikel I, C en D van wetsvoorstel wordt beoogd in geval van ontbinding van het huwelijk na scheiding van tafel en bed de alimentatietermijn tijdens de scheiding van tafel en bed te laten meetellen. Tevens wordt daarmede bereikt dat ter bepaling van de huwelijksduur wordt uitgegaan van de duur van het huwelijk tot de datum waarop de beschikking tot scheiding van tafel en bed in kracht van gewijsde is gegaan. In geval van ontbinding van het huwelijk na scheiding van tafel en bed wordt derhalve de periode dat een daadwerkelijke alimentatie moest worden betaald in mindering gebracht op de termijn van 12 jaar. Wellicht ten overvloede wordt erop gewezen dat de in Artikel I, tweede lid, van het onderhavige voorstel van wet genoemde verplichting ook de tijdens de scheiding van tafel en bed bestaande alimentatie omvat. In dit geval zij nog opgemerkt dat verzuimd is de redactie van het onder

4 C genoemde voorstel ten aanzien van artikel 169, tweede lid, Boek 1 BW aan te passen aan de per 1 december 1990 gewijzigde tekst van dat artikel. Het gaat hier om een technische aanpassing die alsnog bij nota van wijziging bij het reeds genoemde wetsvoorstel zal plaatsvinden. De leden van de fracties van de VVD en het CDA hadden de indruk dat het redelijkheids en billijkheidscriterium waarnaar artikel 157, vijfde lid, en artikel II, tweede lid, van het onderhavige wetsvoorstel verwijzen, uitsluitend zien op de omstandigheden aan de zijde van de alimentatie gerechtigde. Ik zou van een meer genuanceerde benadering willen uitgaan. Enerzijds is het zo dat de alimentatiegerechtigde die een verzoek tot verlening indient, aannemelijk zal moeten maken dat hij/zij gelet op zijn/haar situatie naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid niet van alimentatie verstoken kan blijven. Anderzijds kunnen omstandigheden van de alimentatieplicht en de situatie van beide partijen en hun onderlinge verhoudingen ten tijde van hun huwelijk mede bepalend zijn voor de situatie waarin de onderhoudsgerechtigde zich alsdan bevindt. Er kan van worden uitgegaan dat bij de beoordeling van een verzoek om verlening alle ter zake relevante factoren gewogen zullen worden. De leden van de SGP-fractie erkenden dat via de novelle enkele van hun bezwaren tegen wetsvoorstel zijn weggenomen. Zij meenden echter dat de voorstellen beperkingen van de alimentatieduur blijven bevatten die zij niet wenselijk en ook niet noodzakelijk achtten. Zij vroegen de regering uiteen te zetten waarom zij het tegendeel vindt. Zoals in het verleden reeds meermaals uiteengezet is, in het bijzonder in het kader van de beantwoording van vragen vanuit beide Kamers over wetsvoorstel , gaat ook het thans geldende alimentatiestelsel niet uit van een in tijdsduur onbeperkte alimentatieplicht. Ingevolge het huidige derde lid van artikel 157 Boek 1.B.W. kan de toekenning van een alimentatie voor bepaalde tijd geschieden. Hieraan heeft de gedachte ten grondslag gelegen dat de wederzijdse verantwoordelijkheid die de echtgenoten door het huwelijk op zich nemen, in het bijzonder inhoudende een onderhoudsplicht jegens elkaar na scheiding, niet oneindig doorwerkt maar in de loop der tijd wordt afgebouwd. Gegeven dit reeds in 1971 bij de wijziging van het echtscheidingsrecht door de wetgever erkende uitgangspunt acht de regering het wenselijk én noodzakelijk om de alimentatieplicht aan zekere wettelijke maxima te binden. Uit een oogpunt van rechtszekerheid en rechtsgelijkheid zou het niet juist zijn om de termijnstelling volledig aan de rechter over te laten. Bovendien sluit de onderhavige regeling hierdoor beter aan bij het inmiddels gewijzigde verhaalsrecht voor verleende bijstand. Teneinde aan de wensen van de Eerste Kamer die geen voorstander was van een onbeperkte verhaalsduur tegemoet te komen, is het verhaalsrecht in duur beperkt, tijdelijk tot maximaal 12 jaar, daarmede anticiperende op een wettelijk geregelde alimentatieduurbeperking. In verband met dit gewijzigde verhaalsrecht zou géén termijnstelling juist leiden tot verzwaring van de werklast bij de rechterlijke macht. Binnen de voorgestelde maximumtermijnen is de rechter vrij om met inachtneming van alle relevante omstandigheden van hetgeval een alimentatie al dan niet aan een termijn te binden. Wat betreft het overgangsrecht van het onderhavige wetsvoorstel en de daarin opgenomen maximumtermijn van 15 jaar met een uitloop van maximaal 3 jaar zij opgemerkt dat niet alleen de zorgen en belangen van alimentatiegerechtigden die tot de oudere generatie behoren in het oog moeten worden gehouden, maar dat ook de positie van diegenen die reeds langdurig alimentatieplichtig zijn de aandacht verdient. Met de onderhavige overgangsregeling wordt naar mijn mening op evenwichtige wijze met de belangen van beide groeperingen rekening gehouden. De aan het woord zijnde leden vroegen of de regering het niet wenselijk acht dat naast de onder a-d genoemde aspecten in artikel II, tweede lid,

5 van het onderhavige wetsvoorstel ook rekening wordt gehouden met de gezondheidstoestand van de alimentatiegerechtigde en de tussen man en vrouw gedurende het huwelijk bestaande rolverdeling. De opsomming in genoemd artikel II, tweede lid draagt geen limitatief karakter. De woorden «in ieder geval» maken dit duidelijk. Wegens hun duidelijke relevantie wordt een aantal factoren expliciet genoemd. Dat neemt niet weg dat het in een concreet geval wenselijk kan zijn om ook andere omstandigheden mee te laten wegen. Hetgeen partijen over en weer aanvoeren, zal door de rechter op zijn merites worden onderzocht opdat de besluitvorming omtrent het verzoek tot verlenging op zorgvuldige wijze kan geschieden. Wordt de gezondheidstoestand van de alimentatiegerechtigde in het geding gebracht, dan mag worden verwacht dat ook aan dat aspect aandacht zal worden besteed. Dat geldt ook voor de factor rolverdeling, welke factor reeds besloten ligt in het onder c genoemde aspect van de verdiencapaciteit. De Staatssecretaris van Justitie, A. Kosto