NLNPT- behandelprotocol

Transcriptie

1 Neuro Linguïstische Narratieve Psychotrauma Therapie (NLNPT) Een behandeling zonder pijnlijke herbelevingen voor onder meer (chronisch) PTSS. door Ton Naron / NLPt Therapeut EAP april 2014 Inhoudsopgave: Algemene inleiding 1 Het NLNPT protocol revolutionair en de redenen waarom 3 Psychotrauma - diagnose DSM V 6 Indicaties en contra indicaties en verwijzing 7 Voorbeelden van cliënten die zijn behandeld 7 Het protocol in de praktijk uitgewerkt in behandelfasen 8 De behandeling in een afbeelding schematisch weergegeven 20 Tot slot 21 Algemene inleiding Neuro Linguïstische Narratieve Psychotrauma Therapie (NLNPT) biedt een revolutionaire integratieve protocollaire behandeling voor mensen (vanaf ±12 jaar) die als gevolg van schokkende / traumatische gebeurtenissen leiden aan een (chronische) Post Traumatische Stress Stoornis (PTSS). In de periode 1999 tot 2004 heb ik vanuit mijn praktijk het Psychotrauma behandelprotocol NLNPT ontwikkeld. Deze behandeling is ontwikkeld om te voorkomen dat de behandeling van (chronisch) PTSS beperkt blijft tot het symptoom of de klacht waar de cliënt het meest last van heeft. Een behandeling dient de Post Traumatische Stress stoornis in al zijn complexiteit te behandelen! De behandeling maakt gebruik van een procesmatige stapeling van geavanceerde doorontwikkelde behandelprocessen voortkomend uit NLP. De processen vormen de belangrijkste bouwstenen. De op zichzelf staande processen, waarbij gebruik wordt gemaakt van bijzondere intelligente associatie- en dissociatietechnieken biedt een behandeling zonder herbeleving. Het hart van de behandeling wordt gevormd door NLPt 1 processen die (door)ontwikkeld zijn door Robert McDonald in zijn Destination methode 2. 1 Neuro- Linguïstische Psychotherapie (NLPt) NLPt is een bijzondere vorm van cognitieve therapie waarbij de therapeut doelgericht met een cliënt werkt aan een therapeutisch proces. Nadat NLP in de jaren 60 en 70 werd ontwikkeld gebaseerd op o.a. de therapeutische methoden van Milton Erickson, Virginia Satir en Fritz Perls, werd NLP in de jaren 90 als cognitieve therapie geaccepteerd binnen diverse psychotherapeutische richtingen. Sindsdien is deze cognitieve vorm van therapie succesvol toegepast door meer dan 3 generaties psychotherapeuten met name in de Verenigde Staten en enkele Europese landen 2 Destination methode ontwikkeld door Robert McDonald Destination methode biedt effectieve, kortdurende, resultaatgerichte behandelstrategieën voor een groot scala aan problemen. De behandelstrategieën worden aangeboden in geprotocolleerde processen die leiden tot toetsbare resultaten. Uniek is de effectiviteit en snelheid waarmee gewenste veranderingen met behulp van deze processen worden gerealiseerd. Belangrijk is dat de processen, voor zover bekend, niet tot een toename van symptomen hebben geleid. 1

2 Vanuit mijn jarenlange praktijkervaring zijn een aantal procesverbeteringen aangebracht waardoor de behandeling voor een aantal doelgroepen en specifieke traumata nog effectiever zijn geworden. Daarnaast is psycho- educatie een wezenlijk onderdeel van de behandeling. Voor het opheffen van overlevingsstrategieën worden er onder meer interventies ingezet die voortkomen uit de NLPt, Transactionele Analyse, Gestalt Therapie, Psychosynthese, Systeembenaderingen en Mindfulness. Het doel van de behandeling is het wegnemen van alle Post Traumatische Stresssymptomen en daaruit voortkomende overlevingsstrategieën, zodat de cliënt zich weer gezond en wel kan voelen, weer controle krijgt over zijn leven en weer in staat is, geestelijk en emotioneel, volwaardig te functioneren in werk en privé. Dat betekent dat de cliënt het traumatische gebeuren een plek heeft kunnen geven en het trauma een herinnering wordt en herbelevingen niet meer optreden. Het is dan niet langer nodig om levensgebieden of contacten te vermijden uit angst dat de traumatische ervaring weer in herbeleving naar boven komt. Bijzonder is de effectiviteit en snelheid waarmee gewenste veranderingen worden gerealiseerd. Belangrijk daarbij is dat de processen, voor zover mij nu bekend, nooit tot decompensatie of een toename van klachten hebben geleid. Met het NLNPT- protocol zijn inmiddels honderden mensen succesvol behandeld 3. De behandelduur bedraagt, inclusief intake en afhankelijk van ernst en complexiteit 15 tot 30 uur exclusief coaching en/of supervisie. Het NLNPT behandelprotocol revolutionair, de redenen waarom. Psycho- educatie Cliënten krijgen informatie over het ontstaan en de samenhang van symptomen in relatie tot de traumatische ervaring(en) ten behoeve van een meer effectieve intake en behandelmotivatie. 3 De in eigen beheer uitgevoerde onderzoeken hebben dit uitgewezen. Daarbij werd gebruik gemaakt van de PTSS klachtenschaal, een gevalideerd onderzoeksinstrument. Daarnaast de 4 DKL, een gevalideerde vragenlijst, die klachten van disstress, depressie, angst en somatische- klachten in kaart brengt. Door steeds bij de intake, gedurende de behandeling en aan het eind van het traject de cliënt deze vragenlijsten voor te leggen, kon het effect van de behandeling worden vastgesteld. Tevens werd de cliënt uitdrukkelijk gevraagd om bij terugkerende klachten, met name op het terrein van herbelevingen, onmiddellijk contact op te nemen voor een kosteloze nabehandeling. Deze vraag werd mede gesteld teneinde zo de behandelmethode te kunnen verfijnen en verder te ontwikkelen. Door de jaren heen is bij slechts acht cliënten sprake geweest van voornoemde nabehandeling. Helaas ontbrak het mij aan de middelen en relaties om de effectiviteit van deze behandeling wetenschappelijk aan te tonen. Inmiddels zijn er vanuit Revivendo contacten gelegd en zal er in 2014 en 2015 onafhankelijk onderzoek worden opgestart. Daarbij zal de effectiviteit van deze behandeling over een periode van vijf jaar worden vastgelegd. Het onderzoek zal naast het effect wat is bereikt op de symptomen van PTSS ook andere aspecten onderzoeken, zoals kwaliteit van leven, relaties, carrièreontwikkeling en zorgconsumptie over een periode van 5 jaar. 2

3 Geen herbelevingen. In tegenstelling tot de tot op heden beschikbare behandelwijzen voor PTSS, waarbij als wezenlijk onderdeel van de behandeling de cliënt de traumatische ervaringen in herhaling moet herbeleven is dat bij de NLNPT behandeling niet aan de orde. Alleen ten behoeve van de diagnostiek en de opbouw van een behandelproces is eenmalig een milde vorm van herbeleving noodzakelijk. Tevens is het bij deze behandeling niet nodig dat de cliënt de traumatische gebeurtenis in detail vertelt. Wanneer er een behandeling is waarvan men wist dat men niet meer in herbeleving in herhaling het trauma in detail hoeft door te maken, zou dat voor velen een reden zijn om zich voor een behandeling aan te melden. Deze behandeling kan daarnaast van existentiële betekenis zijn voor cliënten met ernstige traumatische klachten waarbij door de heftige herbelevingen de vrees voor decompensatie aanwezig is. Deze mensen blijven op dit moment vaak onbehandeld door het leven gaan of krijgen alleen een medicamenteuze klacht reducerende behandeling. Dat met name blijkt ook zeer drempelverlagend te werken bij veel mensen vanuit de angst voor herbeleving maar ook voor bepaalde doelgroepen waarbij vanuit cultuur normen en waarden en/of geloofsoverwegingen er een grote weerstand is om hulp in te roepen en zich open te stellen voor behandeling. Door de terugkoppelingen die ik van cliënten kreeg en de positieve ervaringen van verwijzers, bedrijfsartsen, medewerkers van Sociale Diensten van Gemeenten, P&O en HRM medewerkers van instellingen en bedrijven en mond op mond reclame werd ik mij hier in toenemende mate van bewust. Bij uitstek geschikt voor getraumatiseerde cliënten uit andere culturen. Deze behandeling is zeer laagdrempelig voor mensen waarbij vanuit de cultuur, normen en waarden en/of geloofsovertuigingen er grote weerstand is om hulp in te roepen en zich voor een behandeling open te stellen. Naast de honderden Nederlandse (chronisch) getraumatiseerde mensen, heb ik de afgelopen jaren ook ruim 30 mensen uit Bosnië, Marokko, Turkije, Irak, Iran, Afghanistan, Somalië, Ethiopië, Siërra Leone, Burundi en Kameroen met het protocol succesvol behandeld. Dat wil zeggen dat ze na de behandeling geen last meer hadden van herbelevingen en nachtmerries. Daar waar sprake was van geblokkeerde rouwverwerking de blokkade ook was opgeheven. Bij een aanzienlijk aantal van deze mensen kon gewerkt worden aan schaamte, schuld en vergeving waardoor ook in dat opzicht men hiervan bevrijd het leven weer tegemoet kan treden. Deze mensen, met een andere cultuur en geloofs- achtergrond, leden aan een zeer ernstig Chronisch Post Traumatisch Stress Syndroom. Vreselijke herbelevingen, angsten, schaamte, schuld en wraakgedachten die het leven dag en nacht beheersten, intense gevoelens van gemis en leegte als gevolg van wat men was 3

4 kwijtgeraakt en geblokkeerde rouwverwerking. Zij waren slachtoffers van extreme intimidatie, geestelijk en fysiek geweld, marteling, verkrachtingen, vrouwenhandel, eerwraak en/of getuige van moordpartijen. Met name met betrekking tot achtergrond, geloof en cultuur en de aard van het trauma zijn de processen in details gewijzigd. Bij deze behandelingen werd vrijwel altijd gebruik gemaakt van een tolk. Het is hoopvol en zeer indrukwekkend hoe toegankelijk deze behandeling blijkt te zijn voor allochtonen en hoe goed de behandeling bij deze mensen aanslaat. Een belangrijke reden is dat juist bij deze behandeling men weinig in detail hoeft te treden ten aanzien van relaties en van hetgeen men heeft doorgemaakt én dat de cliënt niet zijn/haar ervaringen in detail, en in herhaling hoeft her te beleven. Helaas heb ik de afgelopen 1 ½ jaar geen allochtone mensen meer kunnen behandelen omdat de sociale diensten van de gemeenten de behandeling en de tolkkosten door bezuinigingen, mede als gevolg van veranderd regeringsbeleid, niet meer konden vergoeden. Voor hen die lijden aan meervoudig en chronisch PTSS. Indrukwekkend is dat deze behandeling zeer effectief is voor mensen die lijden onder meervoudig trauma en chronisch PTSS. De cliënt heeft na behandeling geen herbelevingen of nachtmerries meer die het leven ontwrichten. Hoe lang geleden de traumatische gebeurtenis heeft plaatsgevonden maakt voor het bereiken van een gewenst resultaat bij de NLNPT behandeling niet uit. De duur van of het aantal traumatische voorvallen vormt ook geen belemmering om het gewenste resultaat te bereiken. Na elke behandelzitting heeft de cliënt een bevrijdende ervaring. Na elke sessie is er een ervaring van bevrijding en vertrouwen. De procesmatige behandelzittingen worden afgewisseld met psycho- educatie en integratieve coaching. Uiteindelijk krijgt de traumatische ervaring een diepe en positieve waarde en betekenis in het leven waardoor men zich niet langer meer, als gevolg van Post Traumatische Stress, slachtoffer voelt. Narratieve integratie. Narratieve integratie betekent dat de traumatische ervaringen zijn opgenomen in het eigen levensverhaal vanuit respect en liefde zodat er sprake is van empathische identificatie naar zichzelf en anderen en het leven op aarde. Dan heeft wat we hebben ervaren en doorgemaakt betekenis en is het geïntegreerd en een wezenlijk onderdeel geworden van de eigen levensgeschiedenis. De behandeling richt zich niet alleen op de directie PTSS symptomen maar ook op het oplossen van schuld-, schaamte- of wraakgevoelens. Dat betekent dat de cliënt aan het eind van zijn behandeling vrij is en niet langer achtervolgd en vergiftigd wordt door gedachten of gevoelens van schuld, schaamte of wraak. Daar waar, als gevolg van de traumatische ervaring(en), de rouwverwerking is 4

5 geblokkeerd, is er een proces dat deze blokkade opheft. Daar waar er sprake is van een emotionele verstrengeling is er een specifiek proces wat de cliënt weer vrij maakt en terugplaatst in zijn eigen autonomie. Het opheffen van overlevingsstrategieën. Wanneer, zeker ingeval van chronisch PTSS, de traumatische ervaringen, mogelijk geblokkeerde rouwverwerking, schaamte-, schuld-, of wraakgevoelens of emotionele verstrengelingen niet langer het leven bepalen en belasten, is het nodig de beperkende overlevingsstrategieën die gericht waren op in controle zijn af te bouwen. Coaching en Supervisie gericht op een wellevende toekomst Een behandeling van psychotrauma moet het leven teruggeven. Wanneer er geen sprake meer is van PTSS en ook alle belasting en vervormingen als gevolg van de overlevingsdwang in controle te moeten zijn tot het verleden behoren, is het tijd om het leven weer op te pakken. De ervaring is dat mensen met de Chronisch- en Complex PTSS moeite hebben hun weg in het leven te hervinden. Bij hen hebben gevoelens, denken en doen dagen, weken en vaak zelfs jaren in het teken gestaan van overleven. Door wat men heeft doorgemaakt in de traumatische ervaring(en) en als gevolg van wat in behandeling plaatsvindt is het bewustzijn veranderd, men is anders naar zichzelf en het leven gaan kijken. Het wegvallen van het lijden en de levens beperkende overlevingsstrategieën heeft nog een ander effect. Vaak is er dan een gevoel van leegte, een soort niemandsland- gevoel. Feitelijk is het levensruimte. Wat en hoe nu verder met het leven? Dan is bezinning, een koersonderzoek en vaak ook coaching en soms supervisie nodig om weer volwaardig en voluit tot leven te komen. Heroriëntatie op het eigen ego, wie ben ik nu, op talenten, op visie en missie in het leven is een wezenlijk aspect van een volwaardige behandeling. De laatste fase van het NLNPT behandeltraject houdt zich dan ook bezig met specifiek onderzoek en gerichte behandeling en/of coaching of supervisie. Bevrijding van vooroordelen en stigma s Niet specifiek voor deze behandeling maar een gestandaardiseerd onderdeel van het protocol is de wijze waarop de uitgebreide intake en de twee daarop volgende zittingen de cliënt wordt bevrijd van vooroordelen en stigma s. Dit gebeurt onder meer door psycho- educatie, het opstellen en doorspreken van het behandelplan en informatie over de behandelprocessen. In de tweede of de derde zitting na de intake, wordt ook de partner of een door de cliënt als zodanig verkozen vertrouwenspersoon voorgelicht en bij de behandeling betrokken. Psychotrauma Bij vele aandoeningen en diagnosen blijkt onverwerkt trauma de oorzaak te zijn, zoals bij: burn- out, depressie, angst- en paniekstoornis, slaapstoornis, verslavingen, agressie- 5

6 regulatieproblematiek, relatieproblemen, en bij lichamelijke aandoeningen zoals bij hyperventilatie, hoge bloeddruk, hart-, rug-, spierklachten. De meest bekende en direct naar de oorzaak verwijzende diagnose is de Post Traumatische Stress Stoornis. Deze diagnose staat nu goed verwoord in de DSM V; een duidelijke verbetering met de vorige versie DSM IV. De DSM V diagnose voor PTSS Traumacriterium: Blootstelling aan een feitelijke of dreigende dood, ernstige verwonding of seksueel geweld op een (of meer) van de volgende manieren: 1. Zelf meemaken van de traumatische gebeurtenis(sen). 2. Persoonlijk getuige zijn geweest van de gebeurtenis(sen) terwijl deze anderen overkwam(en). 3. Vernemen van één of meerdere psychotraumatische gebeurtenis(sen) die een naast familielid of goede vriend(in) is (zijn) overkomen. Bij een feitelijke dood van een familielid of vriend(in), moet(en) de gebeurtenis(sen) gewelddadig van karakter zijn of een ongeval betreffen. 4. Meemaken van herhaaldelijke of extreme blootstelling aan afschuwwekkende details van de psychotraumatische gebeurtenis(sen), zoals bij hulpverleners die stoffelijke resten moeten opruimen of politieagenten die herhaaldelijk worden geconfronteerd met details van kindermisbruik. NB: criterium 4 is niet van toepassing in geval van blootstelling via elektronische media, televisie, films of foto s, tenzij deze blootstelling werk gerelateerd is. Symptoomcluster: a) Herbelevingen. b) Vermijding. c) Verandering in arousel en reactiviteit. d) Negatieve verandering in cognities en stemming. Hieronder vallen als criteria geheugenproblemen ( onvermogen om zich een belangrijke aspect van de psychotraumatische gebeurtenis te herinneren ) en gevoelens van onthechting of vervreemding van anderen. Ook kan een persisterend onvermogen ontstaan om positieve emoties te ervaren, persisterende, vertekende cognities over oorzaak of gevolgen van de psychotraumatische gebeurtenis(sen), die ertoe leiden dat de betrokkene zichzelf of anderen er de schuld van geeft en persisterende negatieve gemoedstoestand (bijvoorbeeld angst, afschuw, woede, schuldgevoelens of schaamte). 6

7 Indicatie en contra- indicaties De NLNPT behandeling, zoals die nu is ontwikkeld, is geschikt voor mensen van ±12 jaar en ouder, die lijden aan een psychotrauma en de gevolgen daarvan. Waar precies de leeftijdgrens ligt in het werken met kinderen, dient nog te worden onderzocht. Absolute contra- indicatie is er voor mensen die lijden aan een psychose of aan een zeer ernstige persoonlijkheidsstoornis. Deze behandeling is ook niet geschikt voor mensen die geheel gedissocieerd zijn van het traumatisch gebeuren en alleen rationeel, zonder emoties te beleven, kunnen reflecteren op wat men heeft ervaren. Voor mensen die verslaafd zijn aan bijvoorbeeld alcohol of drugs is deze behandeling alleen geschikt na het doorlopen van een detox - programma en de bereidheid deel te nemen aan een op de verslaving gerichte nazorg Verwijzing en intake Cliënten worden naar de praktijk verwezen door huisartsen, Arbodiensten, bedrijfsartsen, rechtstreeks via Sociale Diensten, reïntegratiebedrijven, instellingen en bedrijven. Ook melden mensen zich zelf aan voor behandeling. Voorbeelden van traumatische cliënten die in de afgelopen 14 jaar zijn behandeld: een man die een collega zag doodvallen van een steiger een man die getuige was van een overval met schietpartij, waarbij een dodelijk slachtoffer viel. een vrouw die gegijzeld was door haar ex echtgenoot, vastgebonden en uren met een mes bedreigd. een man die door een buik- aneurysma op de rand van de dood had vertoefd. Sindsdien was hij zeer angstig om dood te gaan en in hem onbekende omgevingen te verblijven. een vrouw die haar vader bij een verkeersongeluk zag omkomen. een vrouw die op vakantie verkracht werd door een groep mannen. een Dutchbatter met zeer ernstige shockbelevingen, een ernstige Post Traumatische Stress Stoornis als gevolg van langdurige uitputting en gewelddreiging en geweldervaringen in Libanon. Bij deze case waren er drie ernstige shockbeelden die de verwerking blokkeerden en er was sprake van geblokkeerde rouwverwerking en sterk ontwikkelde overlevingsstrategieën: eerst vermijding door sublimeren en overcompenseren, later door middel van ernstig terugtrekken en dissociëren. Tientallen politiemensen die leden aan chronisch PTSS. Zij waren getraumatiseerd geraakt als gevolg van de vele schokkende gebeurtenissen die men had meegemaakt en die men o.m. doordat ze er in een afwijzende beroeps en identiteits- cultuur niet 7

8 over hadden durven spreken met als gevolg een stapeling van onverwerkte Shock- en Traumatische ervaringen waar men als getuige of zelf als slachtoffer bij betrokken was. Het gevolg angsten, herbelevingen, nachtmerries, agressie- regulatieproblematiek (kort lontje), schaamte- en schuld- en wraakgevoelens en geblokkeerde rouwverweking, burn- out, functionerings- problemen, relatieproblemen. een man die als kind ernstig was gepest en vernederd, heftige herbelevingen en emotioneel was verstrengeld met de daders, met een zeer negatief en destructief zelfbeeld / hij leed daarbij aan het Stockholm Syndroom. een man getraumatiseerd met gestagneerde rouwverwerking en burn- out als gevolg van het overlijden van zijn kind. een sportduiker die vast was komen te zitten in een wrak (Post Traumatische Stress Stoornis met sterke steeds terugkerende nachtmerries, flashbacks en emotionele uitputting, trauma). een trucker die een ernstig ongeluk met dodelijke afloop meemaakte (acute stressstoornis met schuldgevoelens, shock, trauma en vergevingsproblematiek). een man die in de oorlog in Somalië is gemarteld en getuige was van moord en martelpraktijken en die door rebellen werd gebruikt als levend schild. Een man uit Afrika wiens vader en zus werd vermoord en die lang tijd op de vlucht was en allerlei ontberingen en verhoren moest doorstaan. een Islamitische vrouw die tegen haar wil werd uitgehuwelijkt en mishandeld; vernederingen en verkrachting moest ondergaan en na de scheiding zeer ernstig fysiek en geestelijk werd mishandeld en met de dood bedreigd en slachtoffer werd van eerwraak. vrouwen en mannen die in centraal Afrika en in Irak getuige waren van martelingen en moord op naasten, waaronder ouders, kinderen en familieleden en vrienden. een vrouw die leed aan het zogenaamde Stockholmsyndroom. Dit als gevolg van jarenlange opsluiting waarin ze ernstige fysieke maar vooral geestelijke vernederingen en martelingen moest ondergaan. Ze had daardoor haar eigen identiteit opgegeven en zich geheel met de dader vereenzelvigd. Het protocol in de praktijk Intake en Behandelfase 1: Psycho- educatie 4 Bij de intake wordt in grote lijnen besproken wat men heeft meegemaakt. Met behulp van twee vragenlijsten worden de klachten in kaart gebracht en gediagnosticeerd. Daarnaast krijgt de cliënt informatie over het ontstaan en de samenhang van zijn symptomen in relatie tot de 4 Psycho- educatie meer informatie hieromtrent vindt u in het artikel voorlichting Psychotrauma Trainers Mentale Weerbaarheid Politie Brabant- Oost. 8

9 traumatische ervaring(en). Het is voor de behandeling van essentieel belang dat de cliënt inzicht krijgt in de wijze waarop het psychotrauma interne processen (denken en voelen) en externe processen (gedrag) beïnvloedt. In deze psycho- educatie worden ook de elementen en stappen besproken waaruit de behandeling is opgebouwd. Ook gedurende de behandeling zelf zijn er regelmatig psycho educatieve interventies. In principe en indien van toepassing wordt de partner betrokken bij de intake en behandeling. Een van de grootste noodzakelijke behoeften van de getraumatiseerde mens is in controle te willen zijn. Een belangrijk aspect om zich in controle te voelen is inzicht. Belangrijk is zowel bij de intake als gedurende de behandeling dat de therapeut zich blijven realiseren dat er een grote behoefte bij de cliënt aanwezig is om in controle te willen zijn. Trauma en onmacht horen bij elkaar. Dat wil zeggen dat de cliënt al zijn talenten, mogelijkheden en omstandigheden wil beheersen zodat de traumatische herbelevingen, de angsten, woede-, schuld- of schaamtegevoelens niet in een emotionele beleving naar de oppervlakte komen. Behandelfase 2: Memorybank 5 integratie De behandeling van herbelevingen: de bilaterale integratie 6 Wanneer er sprake is van onverwerkt trauma geef ik in de psycho- educatie uitleg over de functies van de linker- en rechterhersenhelft. We zijn weerbaar als de bilaterale integratie goed verloopt en dus de functies in beide hersenhelften bij een schokkende gebeurtenis worden betrokken. Bij een schokkende gebeurtenis functioneren we in eerste instantie automatisch vanuit functies uit de linkerhersenhelft. De functies uit de rechterhersenhelft zijn niet of maar zeer beperkt actief. Militairen, politie, brandweer, hulpverleners zijn in opleiding en/of ervaring getraind. Meestal zullen bij hen, in de uren of dagen na de schokkende gebeurtenis, de functies van de rechterhersenhelft in een integratief samenspel met die in de linkerhersenhelft zorgen voor de nodige verwerking. Psychotrauma ontstaat als na een schokkende gebeurtenis de bilaterale integratie niet tot stand komt/stagneert. De ervaring komt dan niet in onze memorybank als een ervaring die voorbij is en dus herinnerd kan worden. Bij het verwerken van een gebeurtenis hebben we de functies van de linker- en rechterhersenhelft nodig. Bij een schokkende gebeurtenis, afhankelijk van de impact die de gebeurtenis heeft op de persoon of als gevolg van een stapeling van traumatische gebeurtenissen, treedt er een blokkade op en worden functies in de rechterhersenhelft en een aantal functies in de linkerhersenhelft uitgeschakeld. 5 Memorybank is de plaats in ons onderbewuste waar ervaringen als herinneringen in zijn opgeslagen. 6 Meer informatie hieromtrent vindt u in het artikel voorlichting Psychotrauma Trainers Mentale Weerbaarheid Politie Brabant- Oost. 9

10 Bij het protocol wordt gebruik gemaakt van primaire en aanvullende processen. De primaire processen zijn gericht op het verwerken van de shock of trauma- ervaring zodat deze niet meer hoeft te worden herbeleefd. Voor de behandeling is het van essentieel belang eerst vast te stellen of er sprake is van shock en/of trauma. En voor een goede behandeling is de juiste volgorde van behandelen noodzakelijk. Wanneer er sprake is van shock dient altijd eerst het shockbeeld of - geluid te worden behandeld, daarna het trauma (de film) en doorgaans pas dan, indien aan de orde, stagnerende rouwverwerking, emotionele verstrengeling, vergevingsproblematiek, belemmerende overtuigingen en blokkerende overlevingsstrategieën en dergelijke. De uitzondering op deze regel geldt voor het Stockholmsyndroom 7. In dat geval wordt met de cliënt eerst de emotionele verstrengeling, de vereenzelviging met de dader, opgeheven, zodat de cliënt weer zichzelf als Ik kan ervaren; pas daarna kunnen de shockbeelden en de traumatische film worden behandeld. De Diagnostiek van herbeleving: Shock en Trauma Kenmerken van shock: We spreken in dit protocol van shock als iemand last heeft van één intern beeld, als een foto. Meestal is er sprake van toenemende angst wanneer men met ervaringen wordt geconfronteerd, die de herbeleving van dit beeld oproepen. Doorgaans zijn beperkte stimuli voldoende om de traumatische shockervaring tot herbeleving te brengen. Sterke, aan het beeld gekoppelde, nare geassocieerde belevingen zijn dan het gevolg. Een traumatische shock kan duidelijk worden gediagnosticeerd. Indien er sprake is van een shock, zal de vraag: Is er sprake van één beeld? onmiddellijk bevestigend worden beantwoord. Door dit interne beeld dichterbij of verderaf te laten plaatsen, kan worden vastgesteld of er sprake is van een shockbeeld. Dichterbij geplaatst geeft dit dan doorgaans een versterking van de nare gevoelens. Kenmerken van Trauma: Vanuit dit behandelprotocol spreken we van Trauma wanneer de cliënt op de vraag of hij last heeft van een film of nachtmerrie, waarin de traumatische ervaring opnieuw wordt beleefd, bevestigend antwoord. Kenmerkend is dat het als een herbeleving wordt ervaren. De onverwerkte traumabeleving heeft een geassocieerde kwaliteit, dat wil zeggen dat zij gepaard gaat met intense gevoelens van bijvoorbeeld angst, verdriet, woede, schaamte-, schuld- of wraakgevoelens. De tijdsbeleving bij onverwerkt trauma is anders. Normaal wordt 7 Aangenomen wordt dat het Stockholmsyndroom tot ontwikkeling kan komen in omstandigheden waar de gijzelnemer absolute controle over de gegijzelde kan uitoefenen en binnen die absolute controle voorziet in de basisbehoeften van het slachtoffer, bijvoorbeeld door het geven van voedsel en beschutting. Sommige slachtoffers van seriële incest hebben het syndroom ontwikkeld om het misbruik te rationaliseren. 10

11 de ervaring beleefd als een herinnering in het verleden, een gebeurtenis die voorbij is. Elke ervaring in ons leven heeft een begin en een eind en vindt zijn thuishaven tussen de ervaring die ervoor en die erna in ons leven heeft plaatsgevonden. Bij onverwerkt trauma voelt het alsof de ervaring los staat van het leven voor en na het traumatisch gebeuren. Net als bij shock wordt het ervaren als een geïsoleerde ervaring. Twee primaire processen vormen het hart van de behandeling De primaire processen zijn erop gericht om shockbeelden en trauma s uit hun geïsoleerde positie in het onderbewuste los te maken. Aan het onderbewuste wordt informatie gegeven waardoor de bilaterale integratie kan plaatsvinden en de traumatische ervaring(en) in de memorybank kan komen. Pas dan is er het bewustzijn dat het traumatische gebeuren feitelijk voorbij is en kan worden ervaren als een herinnering. Proces 1: De behandeling van het Shockbeeld Voor het shockbeeld is er een proces om het geïsoleerde stilstaande beeld te integreren in de film, dat wil zeggen dat het stilstaande beeld dan zal worden opgenomen in de traumatische ervaring als geheel en als zodanig niet langer in herbeleving kan worden ervaren. Daartoe krijgt de cliënt geprotocolleerde instructies waarbij hij alleen heel kort ± 5 seconden t.b.v. een juiste diagnose en de juiste procesinstructies in herbeleving wordt gebracht. Na deze behandeling kan de cliënt geen herbelevingen meer oproepen bij het stilstaande beeld. Ik heb in de afgelopen 15 jaar meer dan 1000 stilstaande beelden succesvol met dit proces kunnen behandelen. De behandeling van één stilstaand beeld neemt 30 en 45 minuten in beslag. Veel ernstig getraumatiseerde mensen, met name zij die een stapeling hebben van traumatische ervaringen, hebben vaak ook meerdere stilstaande beelden die afzonderlijk behandeld moeten worden. Proces 2: De behandeling van de bewegende traumatische herbeleving(en). Het tweede proces, het traumaproces genoemd, richt zich op de film van het trauma; de bewegende herbelevingservaringen. Hierbij wordt ten behoeve van de bilaterale integratie in het onderbewuste contact gemaakt met dat deel van de persoon wat nog opgesloten en vastzit, in het traumatische gebeuren. Middels een minutieus geprotocolleerd proces van dissociatie en associatie wordt dit deel in de persoon duidelijk gemaakt dat het traumatische gebeuren in het verleden heeft plaatsgevonden en nu voorbij is. Daardoor zal de traumatische ervaring een herinnering worden en als zodanig worden beleefd en men zal niet langer meer last hebben van flash backs of nachtmerries. Met dit proces kunnen meervoudige traumatische ervaringen, die over een lange periode het leven hebben geteisterd en ontwricht, als scenes van een film in één behandelsessie worden 11

12 behandeld. De ervaringen moeten dan wel qua context en onderwerp met elkaar overeenkomen. Ook bij deze behandeling is de herbeleving minimaal, wederom alleen ten behoeve van diagnose, de juiste procesopbouw en instructies. Het behandelproces van traumatische film dient ten behoeve van een volledige integratie in de memorybank twee maal plaats te vinden. Doorgaans zijn er één tot twee voorbereidende zittingen nodig alvorens de twee behandelprocessen kunnen worden uitgevoerd. De eerste procesbehandeling duurt doorgaans ruim één uur. De laatste zeven jaar heb ik maar één keer een cliënt teruggezien waarbij de traumatische ervaring toch weer in een nachtmerrie werd herbeleefd. Na uitvoerige analyse bleek dat het niet hebben behandeld van één stilstaand beeld daarvan de oorzaak was. Nadat we die alsnog hadden behandeld heeft de cliënt geen last meer gehad van herbelevingen. Behandelfase 3: De Narratieve integratie. De behandeling van schaamte-, schuld- en/of wraakgevoelens, mogelijk geblokkeerde rouwverwerking en/of emotionele verstrengeling(en). Narratieve Integratie betekent dat de traumatische ervaringen zijn opgenomen in het eigen levensverhaal vanuit respect en liefde zodat er sprake is van empathische identificatie naar zichzelf en anderen en het leven op aarde. Dan heeft wat we hebben ervaren en doorgemaakt betekenis en is het geïntegreerd en een wezenlijk onderdeel geworden van de eigen levensgeschiedenis. Om dat mogelijk te maken staan we voor de opgave opnieuw zin en betekenis te geven aan het bestaan, aan relaties, in werk en vrije tijd ten behoeve van onszelf, dierbaren en de samenleving. Nadat de traumatische ervaring(en) in de memorybank hun plaats hebben gekregen en als een herinnering van wat voorbij is kan worden ervaren, is de tijd gekomen om eventuele schuld- schaamte- of wraakgevoelens op te lossen. Daar waar sprake is van geblokkeerde rouwverwerking als gevolg van het trauma zal ook deze blokkade moeten worden opgeheven. En tot slot kunnen er nog emotionele verstrengelingen zijn bijvoorbeeld met daders of andere slachtoffers. Ook deze ego- belastende verbindingen moeten worden verbroken. In het NLNPT- protocol is voor al deze problematieken een specifiek daarop geprotocolleerd behandelproces ontwikkeld. Deze processen vinden hun oorsprong in NLP en zijn verder verfijnd en doorontwikkeld door Robert Mc Donald en in de directe behandelpraktijk door mijzelf. 12

13 Narratieve Integratie - De weg naar herstel en verbonden zijn. Bij de weg naar herstel en verbonden zijn maken we contact met de pijn met wat we hebben doorgemaakt, met onze angsten, schaamte- of schuld- en/of wraakgevoelens. We kiezen voor bewustzijn en willen onszelf bevrijden, zo nodig met hulp van anderen. Daartoe zijn er in het NLNPT- protocol een aantal specifieke aanvullende processen beschikbaar: Ø Het Bestaansrechtproces - het opheffen van schaamte Bij de eer en wraak culturen heeft men vooral last van gevoelens van schaamte. Ook bij mensen die werken in het Leger, bij de Politie, Brandweer, Hulpdiensten en beroepen die te maken hebben met hulpverlening waar hiërarchie, machtsbeheersing, regelgeving, veiligheid en opkomen voor rechten en plichten hoog in het vaandel staan, kunnen gevoelens van schaamte makkelijk ontstaan aangezien status en eergevoel nauw met elkaar samenhangen. Wanneer in een dergelijke positie iemand kwetsbaar is en dit verborgen moet blijven, is er mogelijk eerder een gevoel van schaamte dan van schuld die ook de weerbaarheid aantast. Kwetsbaar zijn wordt dan al gauw beschouwd of ervaren als een teken van zwakte, falen als een vorm van incompetentie. Ook zijn de gevoelens van schaamte vaak niet reëel omdat onze menselijke vermogens en macht beperkt zijn en invloed die we kunnen uitoefenen op onszelf en anderen navenant. Gevoelens van schaamte kunnen een belangrijke oorzaak zijn om in de voorbereiding of na een schokkende gebeurtenis niet vrijuit te spreken over onzekerheden en angsten, over gevoelens van herkenning, verdriet of boosheid. Omdat het niet opgemerkt mag worden, moet het worden gecompenseerd. Dit zal leiden tot allerlei uitingen die niet waarachtig en effectief zijn, zoals een kort lontje, machtswellust, zwart/wit denken, vermijdingsgedrag etc. Er is een subtiel maar wezenlijk verschil tussen het oplossen van schaamte en de noodzaak tot vergeven. Bij vergeven is er een relatie naar schuld, Bij schaamte is er een relatie naar eer, naar wat de buitenwereld zou kunnen denken of vinden, naar kunnen en mogen zijn die we zijn, naar bestaansrecht. Wezenlijk is dat erkennen begint bij herkennen. De wil om te herkennen is de eerste stap in het ontwikkelen van bewustzijn. Wanneer we schaamte verwarren met schuld lopen we het risico de boot te missen zeker daar waar het gaat om de narratieve integratie na trauma. Het is ook van belang dat we ons realiseren dat verborgen schaamte in onze cultuur een bron van vervreemding is. Het is een schepper van angst, afscheiding en eenzaam zijn. Schaamte is een emotie die ons niet toestaat kwetsbaar te zijn. Het accepteert niet wat we ervaren, voelen, denken of doen of wie we zijn. Schaamte wil dat iets voor de 13

14 buitenwereld verborgen blijft. Schaamte blokkeert ons vermogen lief te hebben, respect en compassie te kunnen opbrengen voor onszelf en anderen. Het tast ons vermogen om onszelf positief met het leven te verbinden aan. Iedereen kent wel voorbeelden van mensen die men bewondert omdat ze zonder schaamte echt, eerlijk en ontwapenend krachtig zijn. De vrijheid die van hen afstraalt maakt jaloers. Voor het opheffen van schaamte heb ik het Bestaansrechtproces ontwikkeld. Dit proces zorgt ervoor dat een diep intern conflict wordt opgelost. Er is een deel in onszelf dat zich schaamt voor wat anderen (mogelijk) hebben gezien of gehoord, geroken, geproefd of gevoeld. Het deel wat zich schaamt kan te maken hebben met hoe we zijn, wat we niet kunnen of durven doen. Er is echter ook een deel in onszelf dat wil dat we onszelf onvoorwaardelijk erkennen, accepteren en liefhebben zodat we vanuit bestaansrecht vrij zijn van afkeuring. Het zal tot gevolg hebben dat we onszelf erkennen, respecteren en liefhebben. Ø Het Vergevingsproces We vergeven onszelf en/of wie of wat ons heeft getraumatiseerd. Vergeven is niet iets dat buiten ons gebeurd maar in onszelf. Het is een diep innerlijk proces waarbij we ons vrij maken, onze pijn zin en betekenis geven zodat we niet langer slachtoffer zijn. Hier past de definitie van vergeven zoals ik die van Robert MC Donald, een van mijn belangrijkste leermeesters daar waar het gaat om mensen te kunnen helen van psychotrauma, heb geleerd. Om te kunnen vergeven moeten we: 1. een positieve betekenis halen uit ons lijden. Doen we dat niet dan zal immers ons lijden zinloos zijn. Het is onze opdracht ons lijden zin te geven zodat we niet langer slachtoffer zijn. 2. We moeten de eis of wens loslaten dat de bron van de pijn zal veranderen. Dit betekent dat we in onszelf een diep conflict moeten oplossen, namelijk dat er een deel in onszelf is, dat onder geen enkele voorwaarde onszelf of de ander wil vergeven, maar er is ook een deel in ons dat dit wel wil. Het deel beseft dat als we dat niet doen, we vast blijven zitten aan de dader. Dan, zo vertel ik mijn cliënten, zitten we elke dag met hem of haar aan tafel, komen hem of haar op onverwachte momenten vanuit onze eigen geest tegen, gaan ermee naar bed en staan ermee op. Dat deel wil dat we vergeven zodat we weer vrij zijn. Mijn ervaring is dat het slachtoffer ook vaak zichzelf niet vergeeft voor dat wat er is gebeurd. Deze beleving is meestal niet rationeel. Wanneer als gevolg van een schokkende gebeurtenis (verkrachting, mishandeling of een ander traumatische situatie) de menselijke rationele functies niet beschikbaar zijn, blijven immers nog maar enkele dierlijke functies uit de linker hersenhelft over, gericht op bescherming en overleven. Slachtoffers verwijten zichzelf bijvoorbeeld dat ze zich niet hebben verzet, 14

15 niet hebben geschreeuwd, niet op dat moment op die plaats hadden moeten zijn, bepaalde gevoelens niet hadden mogen hebben. In onze Christelijk Westerse cultuur die zich vooral bezig houdt met schuld en boete zijn het schuldgevoelens die het leven belasten. Bij vele culturen en volken waar een eer en wraak cultuur aanwezig is, zijn er gevoelens die eisen dat men wraak neemt waar men dan onder gebukt gaat. Ø Het Rouwproces Behalve dat er dan sprake is van psychotrauma, is er in veel gevallen ook sprake van rouw. Wanneer mensen met overlijden, moord of ander verlieservaringen worden geconfronteerd, kan dit als een shock of traumatische ervaring worden beleefd. In het algemeen is het zo dat wanneer shock en/of trauma niet zijn verwerkt, dit ook de rouwverwerking blokkeert. Het komt regelmatig voor dat door het traumatische gebeuren er ook sprake is van verlies. Zo kan men getuige zijn van een traumatisch overlijden van iemand waar men een band mee heeft. Ook kan er sprake zijn van verlies aan fysieke mogelijkheden, bijvoorbeeld na fysiek geweld of een ongeval. Of mensen die gevlucht zijn en als gevolg van uitsluiting, oorlog en/of geweld moeten rouwen omdat ze bijvoorbeeld familie en vrienden, huis en haard, werk en status en hun land of cultuur zijn kwijtgeraakt. Kenmerk van gestagneerde rouwverwerking is dat men altijd een gedissocieerd intern beeld heeft van de overledene en dat men daarbij vaak ook een fysiek gevoel van leegte ervaart, als een soort holte, meestal in borst of buik. Voorbeelden van een gedissocieerd intern beeld zijn: een plat beeld zoals een foto, een zwart/wit beeld, of men ziet wat men verloren heeft maar ten dele of in een kader. Wanneer het proces van rouwen voltooid is, kan de cliënt een positief, levensecht beeld oproepen van de overledene alsof die geestelijk aanwezig is, als een levend hologram. Ook wordt er geen fysieke holte of leegte meer ervaren. Wanneer trauma en shock zijn behandeld, leert de ervaring dat bij velen het rouwproces weer op gang komt en verwerking zich alsnog als een natuurlijk proces voltrekt. Verwerken betekent, voor de duidelijkheid, niet dat men geen gevoelens van pijn of verdriet of gemis meer heeft ten aanzien van de overledene of datgene wat er niet meer is. Wat immers blijft, is het gemis van de fysieke aanwezigheid en een gezamenlijk leven en toekomst. Voor cliënten met een stagnerende rouwverwerking hebben Steven en Connirae Andreas een absoluut uniek proces ontwikkeld, dat door Robert McDonald verder is bewerkt en verfijnd, waarin de rouwblokkade in één zitting opgeheven kan worden. 15

16 Ø Emotioneel Ontstrengelingsproces Bij sommige psychotraumata is er sprake van een sterke emotionele verstrengeling met de dader, andere betrokkenen of slachtoffers waardoor men het trauma niet kan verwerken. Dit komt meestal voor bij cliënten die in intieme relaties het slachtoffer zijn van geweld of ongewenste intimiteiten zoals bijvoorbeeld bij slachtoffers van lover- boys of in sadomasochistische relaties. Patronen van aantrekken en afstoten, het telkenmale weer opnieuw proberen en teruggaan, meestal vanuit angst of schuldgevoelens. Vaak zijn er dan traumatische ervaringen die zich over een lange periode hebben afgespeeld. Bij emotionele verstrengeling(en) is er naast het aanbieden van de primaire processen t.b.v. de Memorybank integratie vaak eerst een proces nodig dat de cliënt helpt om zich los te maken uit de emotionele verstrengeling. Pas daarna kan de behandeling van de herbelevingen met het Shock- of Trauma effectief worden behandeld en waarna de memorybank integratie zal plaatsvinden. Al eerder heb ik aangegeven dat dit ook van toepassing is bij cliënten met de diagnose Stockholmsyndroom. Het proces dat wordt ingezet is ontwikkeld door Steven en Connirae Andreas en verfijnd door Robert McDonald. Behandelfase 4: Ego- state integratie Ego- state integratie betekent dat de traumatische ervaringen niet langer meer een bron van afwijzing, zelfverloochening, vervreemding en afscheiding zijn. Wat je hebt doorgemaakt is dan in de eigen levensstroom van het leven opgenomen. Het is nu een wezenlijk deel van de persoonlijkheid geworden, doorleeft, met een eigen rijk geïntegreerde ervaringsdeskundigheid. Het is bewustzijn en kan en zal een bron van kennis en liefde zijn die het toekomstig leven dient en in het zielenwezen is opgenomen. Overlevingsstrategieën zijn afgebouwd of getransformeerd tot leefwijzen. Om deze laatste stap te zetten zijn vaak nog daarop gerichte processen nodig. Bij een aantal mensen is er behoefte aan bezinning, nader onderzoek of coaching of supervisie om het leven opnieuw zin, richting en vorm te geven. Behandeling van de door het trauma ontwikkelde overlevingsstrategieën In het NLNPT behandelprotocol wordt ook stil gestaan bij de overlevingsstrategieën. Deze hebben vaak hun diepere oorsprong in de kindertijd. Wanneer mensen na een traumatische ervaring niet herstellen, ontstaat er in de persoonlijkheid een getraumatiseerd deel dat onder andere herbelevingen of nachtmerries naar de oppervlakte en terug in het bewustzijn brengt. Dit kan zeer beangstigend, pijnlijk en onverdraaglijk zijn. Om er niet door overvallen te worden ontwikkelt en gebruikt men overlevingsstrategieën. 16

17 In de psychologie zijn ze bekend als afweermechanismen: ontkenning, vermijding, projectie, rationalisering en sublimatie. Wanneer mensen gedurende een lange tijd van één of meer van deze afweermechanismen gebruik maken ontstaan er sterke leefpatronen en kan er sprake zijn van een persoonlijkheidsverandering. Sommigen raken vanuit hun angsten of door hun controle dwang verslaafd aan macht met het gevaar dat ze zelf dader worden. Zij zijn dan de scheppers van nieuw trauma. Weer anderen nemen hun toevlucht in een verslaving aan drank of drugs of men kiest uiteindelijk vanuit de beleving ondraaglijk te lijden voor een suïcide. Daar waar dit het geval is, is het van groot belang dat gedurende de behandelingen de cliënt wordt geholpen zich bewust te worden van deze mechanismen. Vervolgens wordt hulp geboden om deze afweermechanismen af te bouwen en verarmde of niet tot ontwikkeling gebrachte leef- en omgangsvormen weer tot ontwikkeling te brengen. Wanneer dit achterwege wordt gelaten, zal weliswaar het trauma zijn plek hebben in iemands levensgeschiedenis, maar we laten de cliënt onnodig arm en gehandicapt het leven verder leven. Het is te zien als een ethische en menselijke verantwoordelijkheid van de therapeut, de cliënt de overlevingsstrategieën die hij ontwikkeld heeft, bewust te laten worden; en zo, waar mogelijk, de cliënt te helpen door behandeling, training en/of coaching, zich weer volwaardig te ontwikkelen zodat de cliënt meer leeft in plaats van overleeft. Wanneer door een burn- out het afweer systeem niet meer werkt komen vaak de traumatisch ervaringen naar de oppervlakte. Dan moet/wil men erover praten en kunnen eindelijk de onverwerkte traumatische ervaringen worden behandeld. Als dan de lijdensdruk weg is en de PTSS klachten niet meer worden ervaren, de memorybank en mogelijk zelfs de narratieve integratie heeft plaatsgevonden, kan iemand zonder pijn en angst verder leven. Maar als de behandeling daar stopt, zal het risico van uitputting en burn- out aanwezig blijven, omdat men niet heeft geleerd voor zichzelf te leven en goed voor zichzelf te zorgen. Hier is voor het doorbreken van levenspatronen en het opheffen van overlevingsstrategieën, verdere bewustwording (psycho- educatie) en behandeling en/of coaching absoluut noodzakelijk. Psychotrauma zorgt vaak voor interne conflicten waardoor mensen stagneren in hun ontwikkeling. We zien dit onder andere terug wanneer mensen overlevingsstrategieën hebben ontwikkeld waardoor ze niet in contact hoeven te komen met hun diepere behoeften en gevoelens. Soms gaan mensen zich extreem op anderen richten waardoor ze niet met hun eigen verleden en gevoelens worden geconfronteerd. Om niet meer afhankelijk van anderen te zijn worden behoeften weggedrukt. Men heeft soms zelfs afgeleerd om iets voor zichzelf te vragen of iets te eisen. We zien ook vaak als afweer ontkenning, rationalisatie en een sterk gericht zijn op carrière en materiele zaken. Veelal leiden deze overlevingsmechanismen uiteindelijk tot burn- out. Bij allochtone mensen zien we, afhankelijk van de cultuur, sekse en religie, een ernstige crisis op het niveau van zingeving en levensvervulling. Vaak is er bij hen een impliciet verbod of 17

18 onvermogen om gevoelens in de eigen gemeenschap te uiten, waardoor emoties en spanningen als stress in het lichaam worden opgeslagen en vastgehouden met als gevolg allerlei psychosomatische klachten en mentale gebreken. Nadat het psychotrauma is behandeld, is het voor een volledig herstel nodig dat men de gevoelens en behoeften die men heeft, weer toestaat en zich daarnaar gaat gedragen. Daarvoor kan het nodig zijn om een intern conflict op te lossen. Ook hier is een specifiek proces voor beschikbaar. Belemmerende of blokkerende overtuigingen Deze kunnen zich ontwikkelen als gevolg van onmachtgevoelens die in of na het traumatische gebeuren worden ervaren. De uitkomst daarvan kan zijn dat men zich niet meer ontwikkelt en plaatsen of gedragingen gaat vermijden. Men kan hier ernstig depressief van worden. Gedachten, interne beelden en vooral auditieven richten zich dan op onvermogen, zelfkwelling, zelfvernietiging of suïcide. Enkele voorbeelden hiervan: ik ben niets waard, ik kan het niet. In het NLNPT protocol zijn specifiek voor het wijzigen van belemmerende of blokkerende overtuigingen meerdere processen beschikbaar. Zo is er een specifiek behandelproces voorhanden dat destructieve gedachten en interne monologen kan deprogrammeren. Daar waar mensen vooral door geestelijke indoctrinatie zijn getraumatiseerd, is de ervaring dat er zich zelfvernietigende zinnen in de persoon hebben vastgezet (introjecten); dit met name bij mensen die zijn gemarteld of gedurende langere tijd hebben geleefd met of zijn gestalkt door een socio- of psychopaat. Voorbeelden zijn: jij bent niets, voor mij ben je minder dan lucht, je bent voor mij niet meer dan rottend afval. Als introject kan het dan na verloop van tijd worden tot: ik ben niemand, ik ben smerig, afval, minder dan lucht. Deze gedachten ondermijnen dan elk zelfvertrouwen en het recht op genezing en ontwikkeling. Er zijn speciale processen, onder meer de auditieve switch en de re- imprint, waarbij deze gedachten en zinnen en/of ontstane negatieve overtuigingen kunnen worden gedeprogrammeerd, waardoor men zich weer veilig kan voelen en zichzelf vanuit een verdiept bewustzijn bestaansrecht geeft en bevestigt. Naast de hierboven genoemde NLP processen is er een aanbod en zijn er interventies vanuit onder meer NLP, Gestalt Therapie, Psychosynthese, RET en Systeemtherapie. Het doel is de effectiviteit van het denken en doen te versterken om zodoende nieuw gedrag, nieuwe strategieën en leefwijzen te ontwikkelen, waarmee het zelfvertrouwen en de kwaliteit van het leven wordt bevorderd. Daar waar mensen vast zitten in hun projecties is het aan te bevelen, de methode van Byron Katie te volgen die o.m. beschreven in haar boek Vier Vragen. In haar publicaties wordt een zeer krachtige zelfhulpstrategie beschreven, die de cliënt helpt zich te bevrijden van projecties. 18

19 In de praktijk wordt de cliënt of zo nodig naar andere professionals verwezen, bijvoorbeeld naar een haptonoom (voor het herstel van lichaamsbewustzijn en lichaamsbeleving voor het ervaren van en het omgaan met grenzen in menselijk contact), of naar Tai Chi (als cliënten in conflictsituaties verharden in agressie als verdediging), Chi Gong en Aikido (wanneer cliënten geen innerlijke kracht ervaren en zich niet weten te verweren), theatersport of creatief spel (om intuïtie, creativiteit en speelsheid weer tot leven te brengen) of de AA (als verslavingen deel uitmaken van het afweersysteem). Voor cliënten, die lijden onder het onverwerkt trauma van hun ouders of zelfs van generaties daarvoor, kan de Familieopstelling een belangrijke bijdrage leveren aan het opheffen van de ongezonde en belastende verstrengelingen. Interpersoonlijke integratie Onderzoek, Advies, Coaching of Supervisie. Regelmatig komt het voor dat de mens na behandeld te zijn voor chronisch PTSS een nader bewustzijn heeft ontwikkeld en er sprake is van een verdieping met betrekking tot wat ons leven (kan) betekenen voor onszelf en anderen. Dan kan het zijn dat men geen aansluiting meer vindt met aspecten van werk en privé bijvoorbeeld in relaties kan er sprake zijn van vormcrisis. De leegte/ ruimte die dan ontstaat vraagt om een antwoord. We hebben nieuwe inzichten, inspiratie, en mogelijk advies, coaching en supervisie nodig hoe we onze persoonlijk leven en/of onze carrière gaan vormgeven. Bij veel chronisch getraumatiseerde mensen is na de narratieve integratie de existentiële vraag aanwezig: Wie ben ik nu, wat wil ik nu zijn en doen met mijn leven, hoe geef ik vorm aan mijn leven en toekomst? In het NLNPT protocol kan aan het eind van het behandeltraject dan ook een beroep worden gedaan op een bezinningstraject d.m.v. een Retraitespel, Koers- en Talenten onderzoek (zie voor meer informatie op de site onder aanbod). In dit onderzoek gaat het erom het nieuwe bewustzijn te onderzoeken en te verdiepen. Het in kaart brengen van wat men uit de traumatische ervaringen heeft geleerd. Deze onderzoeken bieden tevens een reflectie en controle of al de problemen en aanverwante aspecten in de behandeling aan de orde zijn gekomen en/of afdoende zijn behandeld. Het uiteindelijk resultaat van het traject moet zijn dat men weer in is staat is om zelfstandig, zonder verdere hulp of ondersteuning een gezond en vruchtbaar leven te leiden. In de volgende afbeelding is de procesgang schematisch weergegeven: 19