Voorlichting Psychotrauma Trainers Mentale Weerbaarheid Politie Oost Brabant en Limburg

Transcriptie

1 Voorlichting Psychotrauma Trainers Mentale Weerbaarheid Politie Oost Brabant en Limburg Door Ton Naron/Revivendo - 28 maart 2014 Aanleiding Projectleider Versterkingsprogramma Professionele Weerbaarheid Politie Oost Brabant, Reinoud Abbing, heeft mij gevraagd trainers van Oost Brabant en Limburg te informeren omtrent vroeg- signalering/herkenning, bespreekbaar maken en omgaan met psychosociale problematiek (o.a. PTSS), tips/tools en praktische handreikingen. In deze uitwerking van de voorlichting Psychotrauma Trainers Mentale Weerbaarheid zal ik na een korte inleiding de onderwerpen uit de voorlichting als volgt behandelen: 1. Cultuurverandering met betrekking tot PTSS 2. Psycho- educatie: noodzakelijke kennis en inzichten a. Het Bewustzijn. b. Bilaterale integratie linker- en rechterhersenhelft. c. De ontwikkeling van onze persoonlijkheid vanuit de Transactionele Structuuranalyse. d. Generatief- of Symbiose Trauma. e. Psychotrauma en de Dramadriehoek. f. Falende Overlevingsstrategieën. 3. Beleid en Behandeling - Twee Sporen Beleid a. Het eerste spoor - Preventie b. Het tweede spoor Behandeling: Psycho- educatie, Memorybankintegratie c. De weg van dissociatie en afscheiding d. De Narratieve Integratie - De weg van herstel en verbonden zijn. e. De EGO- state integratie 4. Coaching en Supervisie 5. Psychotrauma workshops, training en opleiding 6. Nabeschouwing 1

2 Inleiding Mijn voorlichting begint met vast te stellen dat politiemensen in hun werk geconfronteerd worden met vreselijke, schokkende, overweldigende en/of mensonterende ervaringen. Als ze daarvan getuige zijn, ervaren ze onmacht, ontreddering, angst, intens verdriet, schaamte en/of schuld- gevoelens. De wereld van iemand die leidt aan psychotrauma/ptss* is, wanneer men niet of onvoldoende wordt behandeld, als een hel. Angsten en onmachtsgevoelens hopen zich op totdat men zich uiteindelijk hulpeloos, hopeloos en waardeloos gaat voelen. De wereld is onzeker, onvoorspelbaar en vijandig geworden. Er lijkt geen einde in zicht en de enige optie die overblijft is overleven. Men sluit zich volledig af voor de omgeving, zoekt extreme afleiding in een of andere verslaving of wordt gevoelloos. Overleven kan ook door maximaal controle te willen hebben over anderen; over hun denken, geloof en gedrag. Dan worden de slachtoffers van trauma of hun kinderen uiteindelijk de nieuwe daders en zijn het de scheppers van nieuw trauma. Wanneer de overlevingsstrategieën niet werken kan de oplossing die men kiest suïcide zijn of men invalideert als gevolg van ernstige psychische en/of lichamelijke ziekten Er zijn helaas mensen die chronisch getraumatiseerd zijn waarbij de diagnose PTSS hun identiteit is geworden, "Ik ben PTSS slachtoffer". Met deze uitspraak heeft deze persoon PTSS onlosmakelijk met hem of haar verbonden en tot een wezenlijk vaststaand deel van zijn persoonlijkheid gemaakt. Wanneer dat het geval is, betekent dit dat de toegang tot een behandelaar en een effectieve behandeling is geblokkeerd. Wanneer hij/zij weer volmondig zou kunnen zeggen dat hij last heeft van symptomen als gevolg van traumatische ervaringen is de PTSS niet langer meer zijn identiteit maar een verschijnsel. De toegang tot behandeling is weer opengesteld. Bij velen die leiden aan psychotrauma ontbreekt de noodzakelijke kennis omtrent de aandoening en de behandeling waardoor ze de stap naar hulp niet zetten. Uit mijn ervaring is gebleken dat veel hulpverleners - waaronder artsen, psychologen en/of psychotherapeuten- onvoldoende kennis of het contact- en inleefvermogen missen waardoor PTSS, Chronisch PTSS, Complex PTSS, Generatief- of Symbiose Trauma niet wordt onderkend. Het niet (h)erkennen van een psychotrauma werkt als een nietsontziend virus. Het ontwricht en schaadt niet alleen de persoon die er aan lijdt, maar ook zijn of haar directe omgeving en de samenleving. Het creëert toenemend lijden en desintegratie. Het beïnvloedt het beoordelingsvermogen, de weerbaarheid, het vermogen vrij te kunnen leven, zichzelf en anderen lief te hebben en zich verbonden te voelen. Het heeft een vernietigend effect op de eigenwaarde en zelfrespect en uiteindelijk ook op ons lichaam. De afweersystemen voor ziekten en infecties worden ondermijnd. Hart- en vaatziekten, fybromyalgie, migraine enz. kunnen een gevolg zijn van onopgemerkt en onbehandeld psychotrauma. 2

3 Als behandelaar ervaar ik hoe een trauma de mens kan ontregelen en daarmee de invloed ervan op partners, kinderen, families en vrienden. In de ruim 45 jaar dat ik nu in de geestelijke gezondheidszorg werkzaam ben, heb ik kunnen waarnemen hoe allerlei ziekten en aandoeningen, sociaal, emotioneel en mentaal disfunctioneren het gevolg kunnen zijn van een onverwerkt trauma. De laatste 15 jaar heb ik me in mijn werk voornamelijk beziggehouden met het behandelen van mensen die leiden aan Chronisch PTSS. In de periode 1999 tot 2004 heb ik vanuit mijn praktijk het Neuro Linguïstische Narratieve Psychotrauma Therapie (NLNPT) behandelprotocol ontwikkeld. Zie voor meer informatie de site: onder artikelen Deze behandeling voorkomt dat de behandeling van (chronisch) PTSS beperkt blijft tot het symptoom of de klacht waar de cliënt het meest last van heeft. Een behandeling dient de Post Traumatische Stress stoornis in al zijn complexiteit te behandelen. Deze behandeling maakt gebruik van een procesmatige stapeling van geavanceerde doorontwikkelde behandelprocessen voortkomend uit NLP en biedt een revolutionaire integratieve protocollaire behandeling voor mensen (vanaf ±12 jaar) die als gevolg van schokkende / traumatische gebeurtenissen leiden aan een (chronische) Post Traumatische Stress Stoornis (PTSS). Met het NLNPT behandelprotocol heb ik vanaf 2004 honderden cliënten, waarbij het leven stilstond als gevolg van traumatische ervaring(en) met de diagnose Chronisch (meervoudig) PTSS, succesvol kunnen behandelen. Vanuit mijn achtergrond en opvoeding ben ik een ervaringsdeskundige in psychotrauma en heb op latere leeftijd een gijzeling meegemaakt die tot PTSS heeft geleid. Deze diepe ervaringen hebben me gesterkt in het feit dat een goede behandeling veel leed kan voorkomen door vroegtijdige begeleiding en het vermogen geeft er rijker van geest uit te komen. *In dit stuk maak ik gebruik van het woord psychotrauma. Daaronder reken ik ook PTSS (Post Traumatische Stress Stoornis) omdat psychotrauma zich niet altijd in de diagnose PTSS openbaart, maar bijvoorbeeld zich ook kan manifesteren in een angst- of paniekstoornis, depressie, burn- out, persoonlijkheidsstoornissen en/of lichamelijke aandoeningen. 1. Cultuurverandering met betrekking tot PTSS Er kunnen twee redenen zijn waarom psychotrauma onder de oppervlakte blijft: 1. De angst om over de traumatische gebeurtenis te spreken vanuit de vrees dat dan de herbelevingen blijven of dat ze zo heftig en onverdraaglijk worden dat zwijgen de enige oplossing lijkt. 2. Zwijgen als gevolg van een gesloten of onbetrouwbare bedrijfscultuur. Daarvan is sprake als men uitingen van psychotrauma bagatelliseert. De betrokkene loopt dan het risico zich onbegrepen te voelen of veroordeeld te worden. Er is dan angst om geminacht of buitengesloten te worden. De uitkomst is geen of weinig vertrouwen en zekerheid dat opvang en behandeling aanwezig is. Het zwijgen zorgt voor uitputting (geestelijk, emotioneel en/of fysiek) bij de persoon die eronder lijdt en de politieorganisatie wordt mentaal en in zijn fysieke operationele functie ondermijnd en aangetast. 3

4 Een voorwaarde voor vroeg signalering van psychotrauma, adequate opvang en behandeling begint bij een cultuurverandering waarbij signalen dat iemand (mogelijk) kan lijden aan psychotrauma, niet langer meer worden geïnterpreteerd als incompetentie of zwakte en de kans bestaat dat de betrokken persoon een mietje of ongeschikt voor dit beroep is. We zullen organisatie en politiemensen moeten genezen van de waan dat psychotrauma (in absolute zin) voorkomen kan worden. De waarheid is dat iedereen psychotrauma kan oplopen als gevolg van een schokkende gebeurtenis of een stapeling van schokkende ervaringen. De Mentale Weerbaarheid of Training Mentale Kracht binnen de politie kan de suggestie wekken dat psychotrauma kan en zal worden voorkomen. Het is zo dat politiemensen, wanneer ze dat wat ze in deze training aangereikt krijgen gebruiken in de uitoefening van hun beroep, meer weerbaar zullen zijn. Maar het is een sprookje te veronderstellen dat door deze training psychotrauma kan worden afgewend. Helaas kan iedereen dit lot treffen. Iedereen kan de pech hebben betrokken te raken bij een schokkende gebeurtenis, die je niet loslaat. Militairen, politie, brandweer, ambulancepersoneel en hulpverleners hebben veelvuldig te maken met schokkende gebeurtenissen. Eén enkele ervaring kan helaas psychotrauma tot gevolg hebben. Gebleken is dat de optelsom aan schokkende ervaringen uiteindelijk ook kan leiden tot psychotrauma waarbij ervaringen, die men dacht verwerkt te hebben, toch opeens via herbelevingen en nachtmerries naar de oppervlakte kunnen komen. Soms is het meer versluierd en zien we het psychotrauma in andere symptomen naar boven komen, zoals burn- out, angst- of paniekstoornis, depressie, agitatie (kort lontje), relatieproblematiek, verslavingen, lichamelijk functieverlies en/of uitvalsverschijnselen. Laten we de DSM V diagnose voor PTSS er eens bij houden m.b.t. definitie en symptomen: Traumacriterium: Blootstelling aan een feitelijke of dreigende dood, ernstige verwonding of seksueel geweld op een (of meer) van de volgende manieren: 1. Zelf meemaken van de traumatische gebeurtenis(sen). 2. Persoonlijk getuige zijn geweest van de gebeurtenis(sen) terwijl deze anderen overkwam(en). 3. Vernemen van één of meerdere psychotraumatische gebeurtenis(sen) die een naast familielid of goede vriend(in) is (zijn) overkomen. Bij een feitelijke dood van een familielid of vriend(in), moet(en) de gebeurtenis(sen) gewelddadig van karakter zijn of een ongeval betreffen. 4. Meemaken van herhaaldelijke of extreme blootstelling aan afschuwwekkende details van de psychotraumatische gebeurtenis(sen), zoals bij hulpverleners die stoffelijke resten moeten opruimen of politieagenten die herhaaldelijk worden geconfronteerd met details van kindermisbruik. NB: criterium 4 is niet van toepassing in geval van blootstelling via elektronische media, televisie, films of foto s, tenzij deze blootstelling werk gerelateerd is. 4

5 Symptoomcluster: a) Herbelevingen. b) Vermijding. c) Verandering in arousel en reactiviteit. d) Negatieve verandering in cognities en stemming. Hieronder vallen als criteria geheugenproblemen ( onvermogen om zich een belangrijke aspect van de psychotraumatische gebeurtenis te herinneren ) en gevoelens van onthechting of vervreemding van anderen. Ook kan een persisterend onvermogen ontstaan om positieve emoties te ervaren, persisterende, vertekende cognities over oorzaak of gevolgen van de psychotraumatische gebeurtenis(sen), die ertoe leiden dat de betrokkene zichzelf of anderen er de schuld van geeft en persisterende negatieve gemoedstoestand (bijvoorbeeld angst, afschuw, woede, schuldgevoelens of schaamte). Weerbaar zijn is vooral ook voorbereid zijn op het lot dat ook jou, als gevolg van wat je hebt gezien en meegemaakt, kan treffen. Ook jij of je collega kan gaan lijden onder psychotrauma. Dit betekent dat, als je symptomen bij jezelf en/of bij je collega waarneemt, en zelfs bij twijfel, je de confrontatie aangaat. Dat wil zeggen nader onderzoek, zo nodig ondersteuning of behandeling mobiliseert. In de huidige politiecultuur is daar vooral ook moed voor nodig én meer inzicht in het fenomeen psychotrauma. Stel je de vraag: Heb ik de moed, het lef en het bewustzijn om met mijn leidinggevende, collega s, partner, vriend of huis- of bedrijfsarts te praten als ik merk dat ik ergens niet meer tegen kan, of last heb van flashbacks of nachtmerries? of Heb ik het lef om mijn collega niet weg te laten komen met een smoes terwijl ik aan alles merk dat hij/zij niet goed in zijn vel zit, onzeker of angstig is, een kort lontje heeft, vlucht- of ontwijkgedrag vertoond? Psychotrauma kan ons dus overkomen als we getuige zijn van een schokkende gebeurtenis. Dan kan het zomaar zijn dat we later angst, pijn, onmacht, schaamte of schuld ervaren. Het kan zijn dat we na de gebeurtenis de beelden blijven zien, alsof we nog steeds in de schokkende gebeurtenis aanwezig zijn. Of we horen nog de geluiden die door merg en been gaan, of we raken de geur niet kwijt die ons steeds weer terug brengt naar de schokkende gebeurtenis. Dan hebben we een keuze. We kunnen twee richtingen opgaan: De helende, die verbinding maakt met de onmacht en pijn. We gaan in contact en erkennen onze onmacht, onze pijn, onze gevoelens van angst, schaamte of schuld, woede etc. (de emoties zijn vaak niet rationeel ze zijn er gewoon). We praten erover en zoeken hulp. Wanneer psychotrauma niet mag bestaan dan kunnen we alleen maar overleven. We zetten allerlei trucs of middelen in om maar niet aan de schokkende ervaring(en) te denken. We vallen terug en we zijn aangewezen op onze overlevingsstrategieën (terugtrekken, machtswellust, controledwang, verslavingen e.d.). De negatieve ziekmakende richting gaat vaak ook richting dramadriehoek gedrag (voor nadere toelichting zie 2.e. psychotrauma en de dramadriehoek). 5

6 Opleiders, trainers en leidinggevenden dienen in een cultuur en in bewustzijn voorop te lopen. Dat betekent in de praktijk een klimaat, waarbij in de uitwisseling na schokkende en traumatische ervaringen ruimte is voor genegenheid, saamhorigheid en affectie. Zij dienen inzichten en kennis over te dragen. Leidinggevenden dienen opmerkzaam te zijn en te handelen vanuit een open mind om signalen van psychotrauma te herkennen. Zij moeten in dat geval relationeel leiding geven aan het individu en de groep. In de politieorganisatie is men als leidinggevende, zeker op uitvoeringsniveau, vooral taak- en functiegericht. Dat betekent dat de leidinggevende, daar waar er sprake is van psychotrauma, moet kunnen schakelen van taak- naar relationeel gericht leidinggeven. 2. Psycho- educatie: noodzakelijke kennis en inzichten Psycho- educatie moet de cultuur van geslotenheid voor angst en afwijzing met betrekking tot psychotrauma doorbreken. Het dient (h)erkend te worden, zodat het niet langer abnormaal is wanneer iemand last krijgt van PTSS symptomen. In plaats van gehandicapt door het leven te moeten gaan, geeft gedegen psycho- educatie de leidinggevende, de bedrijfsarts maar ook de direct door trauma getroffen politieman of vrouw, een wegenkaart en een kompas zodat men de weg kan vinden naar verwerking en integratie, naar herstel van vertrouwen, verbinding en zingeving. Dan ontstaat weer een leven in vrijheid. Het streven is dat men uiteindelijk de traumatische ervaringen een rijke en waardevolle betekenis heeft kunnen geven in het leven. Psycho- educatie biedt inzicht, het sluit aan bij de behoefte aan in controle zijn en schept vertrouwen, zodat de drempel wordt weggenomen om ondersteuning en mogelijk noodzakelijke hulp te vragen. In de opleiding(en) van politieman of - vrouw en in hun verdere carrière ontwikkeling, dient men uitdrukkelijk aandacht te besteden aan: Kennis over en bewustwording van wat ons als mensen heeft gevormd, wat ons kan raken en ons uit evenwicht kan brengen. Kennis over en bewustwording van hoe we door schokkende gebeurtenissen uit evenwicht kunnen raken en hoe dit kan doorwerken in onze psyché. Hoe we ons dan kunnen gaan voelen, wat we dan kunnen denken en hoe we ons kunnen gaan gedragen. Kennis over en inzicht in onze levens- en overlevingsstrategieën. Hoe we dan doorgaan met ons leven en functioneren. Welke strategieën we daartoe mobiliseren vanuit onze achtergrond en persoonlijkheid. Hoe deze strategieën kunnen falen en wat er dan met ons kan gebeuren en hoe dit van mens tot mens kan verschillen. En uiteraard kennis over en inzicht in wat dan de gevolgen kunnen zijn. Herkenning en erkenning in hoe wijzelf of de ander nabij kunnen zijn wanneer die ontregeld en gevangen zit in een traumatische ervaring. Uiteindelijk gaat het daarbij om een diep besef en bewustzijn dat een proces van erkenning en integratie noodzakelijk is ten behoeve van herstel van evenwicht, eigenwaarde, het vermogen om zichzelf en/of anderen lief te hebben en zich weer te kunnen verbinden met het volle leven. 6

7 Wanneer cliënten voor een behandeling naar mij worden verwezen, begin ik, nadat we ons aan elkaar hebben voorgesteld, met psycho- educatie. Deze educatie heeft tot doel de bovengenoemde stappen te doorlopen. In de 15 jaar dat ik nu mensen die getraumatiseerd zijn heb behandeld, heb ik vastgesteld dat door deze aanpak taboes worden doorbroken en we gelijk contact kunnen maken met de oorzaak en wat vanuit de achtergrond en ontstaansgeschiedenis van belang is of kan zijn. Zo krijgen we al in de eerste zittingen zicht op coping systemen (onze overlevingsstrategieën), die het proces naar herstel kunnen stagneren. Maar ook krijgen we zicht op talenten die ingezet kunnen worden als hulpbron. We brengen ook de persoonlijke leefomstandigheden in kaart die een bijdrage kunnen leveren en waar men zo nodig zorg, kracht, geduld en motivatie uit kan halen. Daarbij dient een behandeling uitkomstgericht en niet alleen probleem georiënteerd te zijn. Dat betekent zintuig- specifiek met mijn cliënt vaststellen wat hij of zij als zijn of haar toekomst beschouwt. Hoe hij/zij wil leven nadat de traumatische ervaring(en) zijn verwerkt. Bij de intake psycho- educatie gebruik ik als eerste de volgende sheet: 7

8 8

9 2.a. Het Bewustzijn Onze basis en ontstaansgeschiedenis wordt gevormd door onze cultuur, het land, de godsdienst, de wereld beschouwende en politieke achtergrond. Verder door onze ouders, hun achtergrond en wat hun leven heeft gevormd. De plek, de positie, de functie die we hadden in relatie tot onze ouders en in het gezinssysteem (jongen, meisje, oudste, middelste, jongste in het gezin). En de wezenlijke positieve en negatieve ervaringen die we in onze jeugd hebben ervaren. Met name de eerste vijf jaar zijn bepalend voor onze levens- en overlevingsstrategieën later in ons leven. De Memorybank. Daarbij leg ik uit hoe onze memorybank werkt in relatie tot ons bewuste leven en waarom traumatische ervaring(en) bij onverwerkt psychotrauma niet in onze memorybank worden opgeslagen (zie ook 2.b. bilaterale integratie linker- /rechterhersenhelft). Shock, Trauma en Rouw. Ik vertel over hoe shock en trauma zich in ons onderbewuste manifesteren en waarom deze in nachtmerries of flashbacks in herbelevingen weer terugkeren in ons bewuste leven. Waarom, als er sprake is van verlies (persoon, land, cultuur) in een directe relatie tot het trauma, het proces van rouw kan stagneren en wat daarvan de gevolgen zijn. Nadat iemand een schokkende gebeurtenis heeft meegemaakt kan daaruit een psychotrauma ontstaan. Een van de kenmerken daarvan is dat de persoon last heeft van herbelevingen. Deze herbelevingen kunnen zich aandienen of in de vorm van een stilstaand beeld, als een foto die op het netvlies gegrift staat. En/of als een film overdag of nachtmerries s nachts, waarbij men in herbeleving terugkeert in het ervaren van de traumatische gebeurtenis. Het stilstaande beeld noemen we in mijn werkwijze een uiting van Shock. Het kan ontstaan als gevolg van plotselinge schrik in een overweldigend schokkende gebeurtenis en kan een heftige herbeleving tot gevolg hebben. Ze kunnen ook ontstaan als gevolg van aanhoudend repeterend geweld. In mijn behandelingen kom ik herhaald stilstaande beelden tegen bij marteling, extreme intimidatie, verkrachtingen, bij het plotseling aantreffen van een dood kind en bij een partner die onverwachts overlijdt. In het shockbeeld kan men of zichzelf zien en het onderwerp van shock (een gedissocieerd shockbeeld), of men is als het ware zelf helemaal weer terug in de shocksituatie en dan ziet men niet zichzelf in het beeld (geassocieerd beeld). Wanneer er sprake is van een stilstaande beeld(en), waarbij heftige herbelevingen aanwezig zijn, is een behandeling daarop noodzakelijk. Stilstaande beelden zijn, zo is mijn ervaring, het slot waardoor volledige bilaterale integratie niet kan plaatsvinden. Mijn uitdrukkelijk advies is dan ook om een persoon die last heeft van een of meer stilstaand beeld(en) zo snel mogelijk te behandelen. Het kan het ontstaan van (chronisch) PTSS voorkomen en/of een effectieve en zelfs snellere behandeling mogelijk maken van filmische herbelevingen en verdere gevolgen van traumatische ervaringen zoals schaamte-, schuld- of wraakgevoelens. 9

10 Het heeft geen zin om één maand te wachten alvorens iemand in te sturen voor een behandeling, wat tot op heden het gangbare beleid is binnen de politie, terwijl iemand laat weten last te hebben van een stilstaand shockbeeld. Uit mijn ervaring is gebleken dat als we de stilstaande beeld(en) niet behandelen, de PTSS behandeling niet afdoende kan zijn. Herbelevingen kunnen dan later terug- komen. Een shockbeeld kan kort na de schokkende gebeurtenis worden ervaren, maar het kan ook pas weken erna aan het licht komen. Dit zien we vooral gebeuren als allerlei praktische zaken of medische ingrepen alle aandacht van de persoon in kwestie opeisen. Maar zo gauw dat achter de rug is en het stil valt, kunnen plotseling de shockbeelden overweldigend in herbeleving tot bewustzijn komen. Daarom is het nodig ook na 2 of 3 weken opnieuw de persoon die een schokkende gebeurtenis heeft meegemaakt, te interviewen met inlevingsvermogen ten aanzien van wat hij/zij heeft gezien of heeft ervaren tijdens de schokkende gebeurtenis. Daarbij kan vermijdingsgedrag indicatief zijn dat er wel degelijk iets aan de hand is met de persoon. Ik heb vastgesteld bij politiemensen dat een aantal zich pas bewust werden van de aanwezigheid van een stilstaand beeld met herbeleving toen ik er specifiek naar vroeg. Ze hadden zich ervan gedissocieerd. Bij mensen die last hebben van een stilstaand beeld is vroeg- signalering van een Post Traumatische Stress Stoornis eenvoudig te doen. Stel na de schokkende gebeurtenis de volgende vragen: Heb je een stilstaand beeld waar je last van hebt? Een beeld waarbij je heftige emoties ervaart waarbij het voelt alsof je weer terug bent in de traumatische gebeurtenis? Of: Denk aan een beeld waar je last van hebt dat te maken heeft met je toekomst. Of: Roep een naar gevoel op dat in verband staat met een schokkende of traumatische gebeurtenis die je hebt meegemaakt. Laat dit gevoel zo sterk worden dat het een beeld wordt dat je kunt zien. Waar zie je het beeld? Op welke afstand? Meestal op een afstand van 80cm tot 1,20m. Zie je jezelf in het beeld? Hoe sterk is de emotie die je erbij voelt op een schaal van 0 tot 10, hoe hoger het getal hoe sterker de emotie. Ik haal je nu uit je emotie: Vertel me wat is je telefoonnummer achterstevoren? 10

11 Daarnaast adviseer ik uitdrukkelijk dat, als men in de dagen of de weken erna, last krijgt van één of meer stilstaande beelden, men daarvan dan direct melding moet maken bij de leidinggevende, iemand van het bedrijfs- opvangteam of de huisarts en bedrijfsarts. Belangrijk is daarbij zij contact maken en kundig zijn met betrekking tot het fenomeen psychotrauma/ptss. Soms heeft iemand overlevingsstrategieën ontwikkeld, die er voor zorgen dat het shockbeeld of de shockbeelden niet tot het bewustzijn doordringen. Als we vragen deze op te roepen, zien we vrijwel altijd direct fysieke signalen zoals kleurverandering van de huid, wit wegtrekken, verstarring, staren, tranen of emoties. Deze komen snel en zijn heel naar en heftig. Zijn er alleen bewegende beelden, waarbij er sprake is van herbeleving, dan is het goed om een aantal weken te wachten, omdat de bilaterale integratie (zie 2.b.) vaak in de dagen en de weken erna toch plaatsvindt en dan de herbelevingen vanzelf ophouden. Wel is het van belang de persoon te blijven volgen en in de weken na de schokkende gebeurtenis, dus navraag te blijven doen. Praten en daarmee het doorleven van het trauma betekent dat we door de bewegende ervaringen gaan (de film die herbelevingen oproept). Een stilstaand shockbeeld is geen film en kan daardoor niet met praten verwerkt worden. Indrukwekkend is dat, als stilstaand(e) beeld(en) als eerste behandeld zijn, mij is gebleken dat bij herhaling van een vergelijkbare traumatische ervaring later in het leven, de behandelde ervaring niet in herbeleving terugkeert. Hieronder beschrijf ik de ervaring van een door mij behandelde cliënte: Een vrouw die werkte als onderwijzeres op een basisschool werd naar mij verwezen voor een behandeling. Ze was totaal uitgeput/burn- out toen ze op de intake kwam. De oorzaak van de uitputting was een ernstig psychotrauma. Ze was jaren daarvoor door 4 mannen zeer gewelddadig tijdens haar vakantie verkracht. Ze was destijds wel in behandeling geweest, maar deze behandeling had niet het gewenste resultaat gehad. De herbelevingen, soms overdag en vaak s nachts en de schaamte waren nog steeds heftig aanwezig. Ze bleek twee stilstaande beelden te hebben die haar terugbrachten in het traumatische gebeuren in heftige herbelevingen. Daarnaast had ze last van nachtmerries en soms ook overdag, met name als ze alleen was, keerde ze terug in de verkrachting in stilstaande en ook in bewegende beelden. Nadat ik haar had behandeld, kon ze geen herbelevingen meer oproepen en was de schaamte ook verleden tijd. Ze keerde volwaardig terug in haar werk. Vijf jaar later kwam ze weer naar me toe. Ze was in de stad waar ze nu woonde opnieuw verkracht en ze had weer last van herbelevingen. Ze vroeg me haar opnieuw te behandelen. Ik verwachtte dat ze ook weer last zou hebben van de groepsverkrachting, maar dat bleek niet het geval te zijn. Ik liet haar ter controle uitgebreid vertellen wat ze destijds op haar vakantie had doorgemaakt. 11

12 Er waren geen herbelevingen, het was een pijnlijke ervaring, die ze beleefde als een herinnering uit haar verleden. Mijn hypothese is dat met name de behandeling van de stilstaande beelden verantwoordelijk is voor dit behandelresultaat. Als er sprake is van verlies als gevolg van een traumatische gebeurtenis kan het Rouwproces stagneren. Dan blijft er een diep gevoel van leegte en gemis bestaan en houdt iemand een gedissocieerd beeld van de overledene of van dat wat er niet meer is. Is het rouwproces voltooid dan kan men weer een geestelijke beleving oproepen in de vorm van een (levend aanwezig) geassocieerd beeld van de overledene of van wat men is kwijt geraakt (land, huis, dier e.d.). In het NLNPT behandelprotocol voor de behandeling van (chronisch) Psychotrauma behandelen we altijd eerst de stilstaande beelden met het Shock- Behandelproces. Bij deze behandeling is voor elk stilstaand beeld een behandeling van gemiddeld 30 minuten voldoende om het stilstaande beeld blijvend uit zijn of haar herbeleving te halen en naar de memorybank te brengen. Nadat de stilstaande beelden zijn behandeld, volgt in het NLNPT protocol de behandeling van de bewegende beelden die herbelevingen oproepen, het Traumaproces. Daarna processen ten behoeve van het vergeven van schuld- schaamte- of wraakgevoelens en rouwverwerking. Wanneer er sprake is van emotionele verstrengelingen, zoals we die tegenkomen bij het Stockholmsyndroom (langdurige overgeleverd zijn aan intimidatie, gijzeling, marteling of bij slachtoffers van loverboys), is het noodzakelijk eerst een Emotioneel Ont- strengelingsproces uit te voeren. Daarna kan men pas de PTSS behandelen (zie voor meer informatie het artikel op de site van Revivendo: De behandeling van PTSS door middel van het NLNPT behandelprotocol een behandeling zonder pijnlijke herbelevingen). De wisselwerking tussen ons onderbewuste en bewuste gaat over hoe het bewuste en onderbewuste met elkaar samenwerken en elkaar voortdurend, vaak zonder dat we ons dat bewust zijn, beïnvloeden. Verder wil ik duidelijk maken hoe onze woord- taal in spreken en denken in de uitwisseling tussen ons bewuste en onderbewuste, werkt én bepalend is voor onze kwaliteit van leven. Ons onderbewuste is alleen zintuigelijk. Daar zijn onze ervaringen alleen opgeslagen in beelden, geluiden, geuren, smaken, fysieke sensaties en emotionele beleving. Woorden waarbij geen zintuigelijke representatie aanwezig is, worden door het onderbewuste niet ontvangen. Ik zeg vaak tegen mijn cliënten: ons onderbewuste functioneert als een kind van vijf jaar. Het neemt wat we zeggen of denken letterlijk. Het woord niet kent bijvoorbeeld geen zintuigelijke representatie, dus kan door het onderbewuste niet worden verstaan. Wanneer we tegen onszelf of iemand anders zeggen Je hoeft je niet angstig te voelen, dan zal je je gratis meer angstig gaan voelen, omdat in het onderbewuste de registratie van angstervaringen aanwezig zijn en worden geactiveerd. Woorden als proberen, moeilijk of ik weet het niet worden in het onderbewuste letterlijk genomen en bemoeilijken of saboteren daardoor onze ontwikkeling. 12

13 2.b. Bilaterale integratie linker- en rechter hersenhelft. Wanneer er sprake is van onverwerkt trauma geef ik in de psycho- educatie uitleg over de functies van de linker- en rechterhersenhelft. We zijn weerbaar als de bilaterale integratie goed verloopt en dus de functies in beide hersenhelften bij een schokkende gebeurtenis worden betrokken. Bij een schokkende gebeurtenis functioneren we in eerste instantie automatisch vanuit functies uit de linkerhersenhelft. De functies uit de rechterhersenhelft zijn niet of maar zeer beperkt actief. Militairen, politie, brandweer, hulpverleners zijn in opleiding en/of ervaring getraind. Meestal zullen bij hen, in de uren of dagen na de schokkende gebeurtenis, de functies van de rechterhersenhelft in een integratief samenspel met die in de linkerhersenhelft zorgen voor de nodige verwerking. Ik gebruik bij mijn uitleg daarbij de volgende sheet: HERSENHELFTEN L R het grote geheel huidige mogelijkheden EMOTIE 13

14 Psychotrauma ontstaat als na een schokkende gebeurtenis de bilaterale integratie niet tot stand komt/stagneert. De ervaring komt dan niet in onze memorybank als een ervaring die voorbij is en dus herinnerd kan worden. Bij het verwerken van een gebeurtenis hebben we de functies van de linker- en rechterhersenhelft nodig. Bij een schokkende gebeurtenis, afhankelijk van de impact die de gebeurtenis heeft op de persoon, treedt er een blokkade op en worden met name de functies in de rechterhersenhelft en een aantal functies in de linkerhersenhelft uitgeschakeld. Als de confrontatie overweldigend is, is de noodzaak tot direct handelen noodzakelijk (vanuit het beroep en de functie militair/politie/brandweer/hulpverlener). Als de onmachtbeleving bij de persoon in de situatie maximaal is, blijven in de linkerhersenhelft alleen de volgende functies beschikbaar: Georiënteerd op het detail d.w.z. de focus is vernauwd, bevroren in het traumatisch gebeuren. Er is alleen nog nu. Men is alleen nog in het nu- moment aanwezig. Afstemming op de realiteit. Men is alleen nog in de realiteit van de dreiging, het gevaar of de overweldigend schokkende beelden of geluiden aanwezig. Pragmatisch (Dierlijk brein - niet rationeel maar intuïtief). Gericht op veiligheid. Psychotrauma ontstaat wanneer in de schokkende gebeurtenis of in de afwikkeling ervan alleen deze functies beschikbaar blijven. Om tot een proces van verwerking, integratie en opslag in onze memorybank te komen, is Integratie en samenwerking tussen onderstaande functies uit de linker- en rechterhersenhelft nodig. Bij de linkerhersenhelft zijn dat met name de functies: Verleden. Het vermogen tot begrijpen. Het weten / erkennen. Patronen en ordening waarnemen. Strategieën vormen (vanuit het menselijk rationele brein). Vanuit de rechterhersenhelft hebben we, als we te maken krijgen met een schokkende gebeurtenis, de volgende functies nodig om invloed en macht te ervaren en het gebeuren te integreren: Gebruik van emoties. Heden en toekomst. Georiënteerd op het grote geheel. Regels verbeeldend. Filosofie en levensbeschouwing. Geloof en Overtuigingen. Waardeert - Stemt af op de huidige mogelijkheden. 14

15 Ruimte voor waarneming (dus geassocieerd i.p.v. gedissocieerd) d.w.z. het vermogen om te realiseren wat we ervaren. Kent de functie van objecten. Neemt risico s. Wanneer de bilaterale integratie niet plaatsvindt, zal de schokkende ervaring niet in onze memory- bank komen. Dan is er immers geen verbinding mogelijk met het leven vóór en ná het trauma en kan de ervaring niet worden ervaren als een herinnering. Het gevolg is dat de traumatische ervaring blijft ronddolen in het onderbewuste en om die reden wil terugkeren naar ons bewustzijn in herbelevingen, alsof we er nog steeds in de schokkende ervaring(en) aanwezig zijn. In de training Mentale Kracht wordt ook inzicht en kennis overgedragen over de werking van ons brein tijdens schokkende gebeurtenissen en wel hoe de drie delen van onze hersenen werken, namelijk ons reptielen-, zoogdieren- en mensenbrein. Deze informatie geeft inzicht in wat er gebeurt wanneer we in een overweldigende schokkende situatie terecht komen. Het verklaart hoe onze hersenen werken en waardoor de bilaterale integratie geblokkeerd kan raken. Het reptielenbrein zit diep in onze hersenen en dat deel van het brein zorgt voor de automatische dingen in ons lijf, zoals hartslag en ademhaling. Daar denken we niet over na, dat doen we gewoon (sensomotorisch niveau van informatieverwerking). Het zoogdierenbrein is het gedeelte van het brein dat zorgt voor de instinctreacties als er gevaar dreigt of als we stress hebben. Instinctreacties die wij als mensen hebben, lijken op die van dieren. Als er gevaar dreigt reageren dieren met hun instinct. Ze vluchten tot er geen gevaar meer dreigt, ze gaan vechten of ze blijven stil zitten en hopen dat niemand hen ziet- bevriezen. Diezelfde instinctreacties, vluchten, vechten of bevriezen, zie je ook bij mensen (emotioneel niveau van informatieverwerking- emotionele brein). Het mensenbrein is de neocortex. Hier bevindt zich het vermogen te kunnen nadenken, een plan te bedenken, dingen af te wegen en erover te praten. Heel jonge kinderen ervaren de wereld vanuit het reptielenbrein. Als deze door sensomotorische prikkels (aanraken, wiegen en zachte stem) voldoende gestimuleerd wordt, ontwikkelen het zoogdierenbrein en het mensenbrein zich. Deze drie breinen functioneren in gewone omstandigheden als een goed afgestemd geheel. Als het brein uitgerijpt is, functioneert het mensenbrein als een soort controlecentrum over de drie breinen. Activiteiten worden vanuit het mensenbrein aangestuurd (top- down). Als er echter gevaar dreigt, signaleert het lichaam dat met een soort alarmbel, de amygdala (onderdeel van het reptielenbrein). Deze maakt een inschatting van de mate van gevaar en bepaalt vervolgens het niveau van stress. Dus het waarnemen van (vermeend) gevaar en de daaruit voortkomende stressreactie van het lichaam, verlopen sneller dan het erover na kunnen nadenken. Als het niveau van stress niet meer te tolereren is dreigt er, in de ogen van de amygdala, teveel gevaar en is het van belang snel en direct te kunnen reageren om te kunnen overleven. Als reactie wordt het mensenbrein uitgeschakeld (te traag en teveel irrelevante informatie) en wordt overgeschakeld op het zoogdierenbrein om de kans ze groot mogelijk te maken 15

16 het gevaar te overleven. Men komt dan in een toestand van hyperarousel (verhoogde hartslag en spierspanning, alert en waakzaam zijn). De amygdala kiest welke overlevingsstrategie het beste ingezet kan worden, vluchten, vechten of bevriezen (actieve verdediging). Als het voldoende werkt en het gevaar neemt af, keert het lichaam weer terug in zijn normale toestand. Als de amygdala een situatie beoordeelt als zeer gevaarlijk en actieve verdediging onvoldoende is, wordt overgegaan op passieve verdediging; het lichaam bereidt zich voor op zeer ernstige verwondingen, een soort shocktoestand waarin zoveel mogelijk energie wordt bespaard. Het komt in een toestand van hypo- arousel, aangestuurd vanuit het reptielenbrein. Er is dan sprake van een langzame hartslag en ademhaling, verminderde doorbloeding en ondertemperatuur. Pijn wordt verdoofd en er ontstaat een soort rust (dissociëren). Om te kunnen overleven wordt gekozen voor bijvoorbeeld onderwerping (onderdanig en willoos ondergaan van wat er gebeurt) of verlamming. Het lijkt op het dood blijven liggen bij dieren om aan een roofdier te ontsnappen. Men kan leren om stress eerder in het lijf te voelen en te verlagen, als men nog in het zoogdierenbrein zit. Zo wordt voorkomen dat het reptielenbrein het overneemt. Klachten kunnen dan in eerste instantie toenemen, aangezien stress niet meer opgelost wordt door dissociatie. Het kan gebeuren dat de amygdala ernstig gevaar signaleert in het hier en nu bij iets wat in werkelijkheid niet echt gevaarlijk is, maar herinnert aan een traumatische situatie (triggeren). Traumaverwerking betekent dat we niet langer lijden omdat we de traumatische ervaringen hebben weten te integreren in ons leven en als verrijking in ons bewustzijn. Mijn ervaring is dat de meer functionele uitleg in functies van de linker- en rechterhersenhelft in relatie tot de noodzakelijke bilaterale integratie beter begrepen wordt en meer pragmatisch is. Het verklaart helder en duidelijk wat maakt dat ervaringen als herbelevingen worden ervaren in plaats van als herinneringen. Vanuit dit begrip is er meer her- en erkenning en minder weerstand om de nodige ondersteuning en hulp in te roepen. Een andere belangrijke ervaring is dat mensen met een sterke linkerhersenhelft schokkende ervaringen stapelen. Mijn hypothese is dat dit komt doordat al de gewenste en noodzakelijke functies van de linkerhersenhelft beschikbaar blijven in de traumatische gebeurtenis. Door de in controle functie die kenmerkend is voor het beroep (militair, politie, brandweer, hulpdiensten en hulpverleners), komt de traumatische ervaring niet in herbeleving terug. Het is echter aannemelijk dat lang niet in alle gevallen de bilaterale integratie tussen linker- en hersenhelft heeft plaatsgevonden en dat stapeling kan optreden. Het zijn dan meestal eerst andere symptomen (kort lontje, ontwijkend gedrag, depressie, burn- out, relatieproblemen, verslavingen) die indicatief zijn voor psychotrauma en het ontstaan van een PTSS. Door mij behandelde politiemensen vertelden me dat ze lange tijd redelijk tot goed hadden gefunctioneerd, maar opeens herbelevingen en nachtmerries hadden waarin ze terugkeerden in ervaringen van zelfs 10 tot 20 jaar terug. Ook vertelde men mij dat ze na deze schokkende gebeurtenis destijds wel moeite hadden gehad met de ervaring los te laten, maar dat ze er niet over hadden kunnen of durven praten uit angst voor gezichtsverlies of niet begrepen te worden. 16

17 Voorlichting Psychotrauma Trainers Mentale Weerbaarheid Politie Oost Brabant en Limburg 2.c. De ontwikkeling van onze persoonlijkheid vanuit de Transactionele Structuuranalyse Ik gebruik bij mijn uitleg daarbij deze sheet: Revivendo B.V. Prins Alexanderstraat 18, 5616 BL, Eindhoven Rekeningnummer: NL18 Rabo KVK: BTW: Telefoon: Website: E- mail: 17

18 Omdat psychotrauma bij iedereen die met schokkende gebeurtenissen te maken krijgt kan ontstaan, is inzicht in hoe we door het leven gevormd zijn van groot belang om onszelf en onze reacties beter te kunnen begrijpen. Met betrekking tot onze vermogens om vrij, weerbaar en in een positieve verbinding met onszelf en anderen te zijn, zijn vooral de eerste vijf levensjaren van existentieel belang. In deze periode wordt de basis gelegd die bepalend is voor hoe we later in het leven zullen staan, voor de ontwikkeling van onze persoonlijkheid, onze talenten, kracht en weerbaarheid (gevoelens van eigenwaarde, zelf liefde, acceptatie, vertrouwen, het kunnen ervaren en uiten van emoties, relaties kunnen aangaan en onderhouden en het vermogen tot hechting). Het is belangrijk ons te realiseren dat onze meest basale levens- en overlevingsstrategieën extreem intuïtief, intelligent en creatief zijn ontwikkeld in de eerste vijf jaar van ons leven. Deze strategieën komen niet voort uit ons rationele brein. Dat is de reden dat later in ons leven onze meest primaire strategieën spontaan als een reflex zich manifesteren. Ze zijn het eerste waar we op terugvallen in bedreigende of schokkende situaties, zoals bij miskenning, verstoting of uitsluiting, verlies, dreiging, geweld, onmacht. Vanuit de Transactionele Structuuranalyse geef ik uitleg over de opbouw van onze persoonlijkheid en hoe we met onszelf en onze leefwereld transacties aangaan. In de eerste vijf levensjaren is alleen het kind- deel nog aanwezig. Het kind leeft nog geheel in het Nu. Er is nog geen tijdlijn beleving. We beginnen bij het Vrije- Kind aspect. Dit aspect is direct verbonden met onze essentie, met pure levenslust en levensdrift. We hebben na zuurstof, als eerste aandacht nodig om te leven. Het maakt om te overleven niet uit of deze aandacht positief of negatief is. Als mensen zijn we geen solitaire wezens. We moeten erbij horen en het ervaren en beleven van aandacht is daarvoor noodzakelijk. Zo is aangetoond dat als een baby geen aandacht krijgt, het aanzienlijk eerder sterft dan als het geen drinken en voeding zou krijgen. Ongeveer in de eerste vijf levensjaren is er nog geen rationeel brein. We zijn super sensitief, creatief en intuïtief intelligent. Eric Berne, de grondlegger van de Transactionele Analyse, noemt dit deel in ons kind onze Kleine Professor. Dit deel is de schepper van onze eerste levens- en overlevingsstrategieën. De Kleine Professor creëert de toolbox van het Aangepaste Kind- deel die door aanpassing of door te rebelleren ervoor zorgt dat het de noodzakelijke aandacht krijgt. Pas na ongeveer ons 5 de of 6 de jaar ontwikkelt zich het Volwassen deel. Dit is het vermogen om informatie te verzamelen, daarover te oordelen en op grond daarvan besluiten te nemen. Het besef van tijd en ruimte en het vermogen tot introspectie doet zijn intrede. Onder normale omstandigheden begint omstreeks het 12 de jaar de ontwikkeling van het Ouder- deel. Deze bestaat uit de Zorgende Ouder, die ik in mijn uitleg vanuit de archetype verbindt met de Moeder. In de meest positieve vorm geeft die ons bestaansrecht in wie we zijn. Ze is niet dualistisch en naast verzorging, biedt ze surrounding, acceptatie en bezit ze de wijsheid van het leven in verbinding. De Kritische Ouder is het vaderlijk deel en in zijn meest positieve vorm geeft de Vader bescherming en helpt het vorm te geven aan ons wezen in verbinding. 18

19 Al deze aspecten hebben we nodig in ons leven, in transactie intern, in verbinding met onszelf en naar buiten, in transactie met de ander en de wereld waarin we leven. Dit onderdeel van de psycho- educatie helpt de cliënt zichzelf beter te begrijpen en geeft inzicht in het ontstaan en de werking van onze persoonlijke coping systemen. Bij psychotrauma en in bijzonder bij chronisch- of complex PTSS, is kennis en bewustzijn essentieel en noodzakelijk daar waar het gaat over onze levens- en overlevingsstrategieën. In de behandeling is dit existentieel ten behoeve van de noodzakelijke narratieve integratie. 2.d. Generatief- of Symbiose Trauma Wanneer psychotrauma bij de politieman of - vrouw niet mag bestaan, niet wordt herkend en behandeld, zal dat in het persoonlijk leven en in het functioneren in de samenleving als een sluipmoordenaar werken. Bij het individu tast het in hoge mate zijn weerbaarheid aan, het elimineert vermogens en zet relaties onder spanning. Het kan de oorzaak zijn van een scheiding. Men vereenzaamt en uiteindelijk is er alleen nog overleven mogelijk. Men geeft niet op, blijft vaak aan het werk, met als gevolg dat nieuwe schokkende gebeurtenissen ook niet verwerkt kunnen worden, waardoor een stapeling optreedt van onverwerkte traumatische ervaringen. In geval van een gesloten en afwijzende cultuur is er een klimaat waarin angst, schaamte- of schuldgevoelens, lijden, gevoelloosheid en eenzaamheid doorwoekert. Het wordt voor de politieman of - vrouw steeds moeilijker om hulp of ondersteuning in te roepen. Het gevolg is chronisch en meervoudige PTSS of andere aandoeningen die uiteindelijk tot langdurig uitval leiden of tot arbeidsongeschiktheid. In de overdracht van dit lijden raken ook gezinnen (partners en kinderen) secundair getraumatiseerd. Wanneer één (of beide) ouder(s) getraumatiseerd is/zijn, zal dit van grote invloed zijn op de ontwikkeling en het individualisatieproces van hun kinderen. Getraumatiseerde mensen willen in controle zijn als ze last hebben van flashbacks, nachtmerries en emotioneel snel uit hun evenwicht raken. Een 'niet in controle' ervaring kan ervoor zorgen dat de herbelevingen en emoties meeliften naar het bewustzijn, waardoor angst, paniek en onmacht weer worden herbeleefd. Kinderen zijn per definitie onvoorspelbaar, maar kinderen zijn met name in de eerste 5 levensjaren ook uitermate intuïtief en intelligent voelende wezens. Het kind voelt feilloos aan dat als het iets doet wat papa of mama niet verwacht, die ouder opeens niet meer in aandacht met het kind is verbonden. Dramatisch is daarbij dat het kind zich vaak gelijk schuldig gaat voelen terwijl het niet weet wat het verkeerd heeft gedaan. Een kind kan zich ongeveer in de eerste 10 jaar niet voorstellen dat de ouder iets verkeerds doet. Als de ouder verdriet heeft, boos wordt of zich gaat terugtrekken, zal dit kind onmiddellijk denken dat het iets fout heeft gedaan. Het is m.i. niet moeilijk om te realiseren hoe pijnlijk en verwarrend dan de wereld van het kind wordt. 19

20 Kinderen zijn extreem afhankelijk van en solidair met hun ouders en gaan zich dan ook in hoge mate aanpassen. Het is extreem normaal dat kinderen onvoorspelbaar gedrag vertonen, maar in deze gezinnen is men er vooral op gericht om harmonie en evenwicht te bewaren. Vanuit zijn sterk creatieve intuïtieve levenskracht, die kenmerkend is voor de eerste levensjaren, ontwikkelt het kind systemische overlevingsstrategieën, die gericht zijn op veiligheid en op het bijeen houden van het gezin. Meestal zien we in het gezinssysteem waar één of beide ouders getraumatiseerd zijn, cluster- patronen ontstaan waarbij alle leden met elkaar emotioneel verstrengeld zijn en ieder zijn eigen rol vervult in dienst van het geheel. Vaak streeft het gehele systeem naar harmonie en/of is solidair aan de overlevingsstrategie van de ouder(s). De prijs die het kind daarvoor moet betalen is dat de eigen individualisatie niet tot stand kan komen. Het oudste kind in het gezin (soms is dat het oudste kind in de sekse van de getraumatiseerde ouder) gaat meestal de verantwoordelijkheid voor het geluk of het lijden van de ouder(s) en het gezin als geheel op zich nemen. Dit vormt een grote belasting voor de ontwikkeling van de persoonlijkheid en het ego. We willen dat iemand uiteindelijk vrij in denken en doen wordt, vanuit zijn of haar individualiteit, in een wederkerige verbinding met zichzelf en anderen en zo in het leven kan staan. Kinderen van getraumatiseerde ouders kunnen daardoor in hun leven in meer of mindere mate leiden aan een verbindingsstoornis. Deze verstoring kan zich o.m. manifesteren in: Het ervaren van emoties (blijvende onzekerheid, angsten, jaloezie, depressie of gevoelloosheid). Problemen met zichzelf of anderen om te accepteren of te vergeven, hetgeen zich bijvoorbeeld uit in extreem kritisch en veroordelend gedrag naar zichzelf of anderen. Niet van zichzelf en anderen kunnen houden relatieproblemen. Zich niet durven of kunnen hechten aan een ander. Bij Symbiose Trauma is er vaak sprake van een sterke negatief Kritische- en/of Zorgende Ouder. Deze negatieve houding kan zowel op zichzelf als op anderen gericht zijn. Soms zien we een alleen vanuit het Volwassenaspect functioneerde persoonlijkheid (extreem rationeel en in meer of mindere mate gevoelloos). Beroepen waarbij het in controle zijn hoog in het vaandel staat, zijn voor mensen die getraumatiseerde ouders hebben aantrekkelijk. Een beroep als militair, politieman, brandweerman of hulpverlener kan ook helend of bevrijdend werken. Vaak hebben deze mensen ook intensief aan zichzelf gewerkt door middel van een intensieve behandeling of coaching. Ze leven met inzet van hun hele wezen en zijn vaak gericht op het voorkomen of wegnemen van lijden. We weten dat bijzondere mensen vaak getraumatiseerde ouders hadden of heel vroeg in de kindertijd ernstig getraumatiseerd zijn. Er zijn vele voorbeelden bekend van succesvolle mensen die, juist als gevolg van Symbiose trauma of Vroeg Kind Trauma, vanuit een enorme gedrevenheid gericht zijn op ontwikkeling. Het is hun levend en positief antwoord om in controle te zijn. Men kan een heel krachtige rationele linkerhersenhelft hebben in combinatie met een uitermate sensitief/intuïtief en creatief bewustzijn ( Kleine Professor ). 20

21 We zien deze bijzondere mensen onder meer bij innovatieve wetenschappers, politici e.d. Of juist een heel sterke rechterhersenhelft hebben, sterk gevoelsmatig, intuïtief, creatief, out of the box denkend ( Kleine Professor ). Deze mensen zien we onder meer terug in bijvoorbeeld kunst, cultuur en in bepaalde vormen van hulpverlening. 2.e. Psychotrauma en de Dramadriehoek. DRAMA DRIEHOEK Aanklager Redder Slachtoffer 4 leugens 1. Ik ben verantwoordelijk voor jouw geluk 2. Ik ben de schuld van jouw ellende 3. Jij bent verantwoordelijk voor mijn geluk 4. Jij bent de schuld van mijn ellende Vanuit zijn functie en beroepscode functioneert de politieman en - vrouw in de samenleving, afhankelijk van de situatie waarin hij/zij zich bevindt, in een Redder- en/of Aanklagersrol. Zijn/haar opdracht is, waar mogelijk, ongelukken, ongeregeldheden en criminaliteit te voorkomen of deze op te lossen en daar waar mensen in overtreding zijn hen aan te klagen. Van hem/haar wordt verwacht dat hij/zij in controle is. 21

22 Hij/zij heeft een maatschappelijk verantwoordelijke machtspositie en van hem/haar wordt verwacht dat hij/zij zichzelf in de hand heeft en de situatie waarin men zich bevindt in de hand houdt. Vanuit de Dramadriehoek bezien is dit een lastige opdracht. Wanneer de situatie zo schokkend, overweldigend en/of niet te beheersen is, kan dit leiden tot een intens gevoel van onmacht of onvermogend medeleven. Alle woorden schieten tekort bij wat het slachtoffer door moet maken. Dan kunnen gevoelens van angst, boosheid, schaamte en/of schuld bezit nemen van de politie- man/vrouw. Dat kan leiden tot een intense (irrationele) beleving gefaald te hebben in zijn/haar rol als professionele redder of aanklager. Het gevolg daarvan kan zijn dat de persoon in een persoonlijke of beroepsmatige crisis belandt. De beroepsidentiteit en eigenwaarde worden of zijn aangetast. En juist dan kan de functionaris stappen in de val van de dramadriehoek, waarin hij als persoon zich verantwoordelijk gaat voelen voor het geluk van de ander of zichzelf schuldig gaat achten voor de ellende waar hij feitelijk niet verantwoordelijk voor is. Gekwetst, boos, woedend of door de schokkende gebeurtenis getraumatiseerd kan hij/zij zich als redder, slachtoffer of als aanklager gaan gedragen waarbij hij/zij gaat acteren vanuit de leugens: Ik ben verantwoordelijk voor jouw geluk (voor de oplossing) of ik ben de schuld van jouw ellende (ik heb het niet kunnen voorkomen, dat had wel gemoeten) of jij bent de schuld van mijn ellende of jij bent verantwoordelijk voor mijn geluk. De schuldige kan de situatie zijn, de persoon zelf (politieman of - vrouw), de dader(s), collegae die niet adequaat hebben gereageerd, de leiding, de opleiding, ouders, opvoeding etc. De niet- leugen is dat wijzelf verantwoordelijk zijn: Ik ben verantwoordelijk voor mijn eigen geluk en de schuld van mijn eigen ellende. Dat wil zeggen dat wijzelf verantwoordelijk zijn en een antwoord dienen te vinden op ons lijden. Het is belangrijk dat de politieman, - vrouw kan verdragen niet in controle te zijn als hij/zij geen invloed kan uitoefenen op het ontstaan of het verloop of de consequenties van de traumatische gebeurtenis. 2.f. Falende Overlevingsstrategieën. Wanneer mensen gedurende langere tijd extreem veel overlevingsstrategieën nodig hebben om zich staande te houden, zullen deze uiteindelijk falen. Dan vallen mensen uit als gevolg van bijvoorbeeld hartklachten, hoge bloeddruk, ME, burn- out, depressie, verslavingen (alcohol, drugs e.d.) Een leven van ontkenning, dissociatie en afgescheiden zijn van relaties en vertrouwen in zichzelf en het leven. 22