1-zorgroute in het speciaal basisonderwijs

Transcriptie

1 Passend onderwijs en zorg Erik Adema en Martine Amsing 1-zorgroute in het speciaal basisonderwijs Bevindingen van onderzoek naar de implementatie en de resultaten van 1-zorgroute

2 1-zorgroute in het speciaal basisonderwijs

3

4 1-zorgroute in het speciaal basisonderwijs Bevindingen van onderzoek naar de resultaten en implementatie van 1-zorgroute Erik Adema Met medewerking van Martine Amsing s-hertogenbosch, KPC Groep, 2010

5 Deze publicatie is ontwikkeld door KPC Groep voor ondersteuning van het regulier en speciaal onderwijs in opdracht van het Ministerie van OCW. KPC Groep vervult op het gebied van R&D een scharnierfunctie tussen wetenschap en onderwijsveld. Bestelnummer: Foto omslag: Istockphoto.com / Jani Bryson Studios Inc. Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. 2010, KPC Groep, s-hertogenbosch

6 Inhoud 1 Samenvatting 3 2 Inleiding 5 3 Probleemanalyse Aanleiding Beleid Probleemstelling 8 4 Theoretisch kader Doelen en uitgangspunten 1-zorgroute Doelen Uitgangspunten Eerder onderzoek Specifieke onderzoeksvragen 13 5 Onderzoeksopzet Werkwijze Breedteonderzoek Diepteonderzoek Beschrijving van aanpak ontwikkelingsperspectief in 1-zorgroute Uitgangspunten werken vanuit ontwikkelingsperspectief in 1-zorgroute Analyse 19 6 Resultaten Breedteonderzoek Diepteonderzoek Diepteonderzoek Diepteonderzoek Diepteonderzoek Conclusies en discussie Implementatie van 1-zorgroute zorgroute en het ontwikkelingsperspectief Opbrengstgericht werken en 1-zorgroute Discussie 39 Literatuur 41 Inhoud 1

7 Bijlagen 43 Bijlage 1: Cyclus HGW aangepast aan sbo 44 Bijlage 2: Schema 1-zorgroute sbo 45 Bijlage 3: Begrippen 46 Bijlage 4: Overzicht van betrokken scholen / deelnemers expertmeeting 47 5 november Bijlage 5: Vragenlijst voor directie en intern begeleiders 1-zorgroute in sbo (breedteonderzoek) ( ) 48

8 1 Samenvatting 1-zorgroute beschrijft integraal en in onderlinge afstemming de stappen die in de groep, in de school en op bovenschools niveau in het samenwerkingsverband in de onderwijszorg aan leerlingen gezet worden. Centraal staat daarbij het vergroten van de handelingsbekwaamheid van de leerkracht 1, zodat deze beter in staat is haar onderwijs af te stemmen op de onderwijsbehoeften van de leerlingen en kan omgaan met verschillen in onderwijsbehoeften tussen leerlingen in de groep. KPC Groep heeft in opdracht van het Ministerie van OCW onderzoek gedaan naar de implementatie van 1-zorgroute in het speciaal basisonderwijs (sbo). Daarbij is naar antwoorden gezocht op vragen als: Hoe verloopt de implementatie van 1-zorgroute in scholen voor speciaal basisonderwijs? Wat zijn de resultaten? Op welke wijze kan werken vanuit een ontwikkelingsperspectief voor leerlingen vast ingebed worden in de stappen uit 1-zorgroute? Het onderzoek is in 2008, 2009 en 2010 uitgevoerd en biedt inzicht in hoe de implementatie van 1-zorgroute in het sbo verloopt en wat daarbij randvoorwaarden, knelpunten en succesfactoren zijn. Tevens is onderzocht in welke mate de scholen de doelen en uitgangspunten uit 1-zorgroute gerealiseerd hebben en wat hiertoe heeft bijgedragen. Het overgrote deel van de sbo-scholen die met 1-zorgroute werken zijn hier erg tevreden over. 1-zorgroute draagt bij aan het versterken van de zorgstructuur van de school, het werken vanuit een ontwikkelingsperspectief (OPP) 2 en onderwijsbehoeften en het uitgaan van verschillen. 1-zorgroute biedt een impuls om de kwaliteit van het onderwijs en de zorg in school te verbeteren. Alle onderzochte scholen werken met groepsplannen en steeds meer scholen hebben het werken vanuit een OPP een vaste plek gegeven binnen de 1-zorgroute. Binnen 1-zorgroute krijgt het OPP en de leerrendementsverwachting (LRV) van kinderen in elke stap een vaste plek. Op deze wijze wordt er doelgericht en opbrengstgericht gewerkt. Dit vraagt om specifieke competenties van de leerkrachten. Zo is het van belang dat de leerkracht beschikt over een goede didactische en pedagogische kennis om de onderwijsbehoeften van de kinderen concreet te vertalen in haar dagelijkse onderwijspraktijk. Het vraagt echter ook van de leerkracht dat zij alle informatie die beschikbaar is van het kind analyseert en doelgericht inzet. Hierbij is kennis van leerlijnen essentieel. Van groot belang is professionalisering van de leerkrachten en het delen van kennis met elkaar. Sbo-scholen geven aan het nog lastig te vinden om kinderen en ouders actief te betrekken bij het onderwijs. Het OPP biedt hiertoe als instrument zeker aanknopingspunten. Ook ervaren de scholen problemen bij het verder digitaliseren van zowel 1-zorgroute als het OPP. Hoe kan de administratieve last verminderd worden? 1 In deze publicatie spreken we van leerkracht in de vrouwelijk vorm. Bedoeld worden zowel mannelijke als vrouwelijke leerkrachten. 2 Om beter te kunnen focussen op de ontwikkeling van het kind als geheel, de leeropbrengsten, planmatig handelen, het evaluerend vermogen van de organisatie en een passende verantwoordelijkheid van leerlingen voor hun eigen ontwikkeling, is het ontwikkelingsperspectief (OPP) ontstaan. 1 Samenvatting 3

9 Al met al kan er geconcludeerd worden dat de invoering van 1-zorgroute op de scholen binnen het onderzoek succesvol verloopt als er aan een aantal belangrijke randvoorwaarden wordt voldaan: een krachtig onderwijskundig leiderschap vanuit een gezamenlijke visie, voldoende tijd en ruimte om 1-zorgroute te implementeren en een actieve ondersteuning van de leerkrachten door vooral de intern begeleider. Het werken met 1-zorgroute draagt zeer zeker bij aan het bieden van passend onderwijs voor alle kinderen in het sbo. 4 1-zorgroute in het speciaal basisonderwijs

10 2 Inleiding 1-zorgroute beschrijft integraal en in onderlinge afstemming de stappen die in de groep, in de school en op bovenschools niveau in het samenwerkingsverband in de onderwijszorg aan leerlingen gezet worden. Centraal staat daarbij het vergroten van de handelingsbekwaamheid van de leerkracht, zodat deze beter in staat is haar onderwijs af te stemmen op de onderwijsbehoeften van de leerlingen en om kan gaan met verschillen in onderwijsbehoeften tussen leerlingen in de groep. 1-zorgroute is in opdracht van WSNS+ ontwikkeld. In het kader van passend onderwijs bestaat in basisscholen, scholen voor speciaal basisonderwijs (sbo), schoolbesturen en samenwerkingsverbanden (SWV) WSNS grote belangstelling voor 1-zorgroute. Veel basisscholen, scholen voor speciaal basisonderwijs, schoolbesturen en samenwerkingsverbanden WSNS overwegen 1-zorgroute te gaan invoeren of zijn inmiddels hiermee gestart. Zij zijn zeer benieuwd hoe de implementatie van 1-zorgroute in de groep, in de school en in het samenwerkingsverband verloopt en wat de ervaringen en resultaten van de invoering van 1-zorgroute zijn. Het Ministerie van OCW heeft KPC Groep opdracht gegeven om in het kader van SLOA onderzoek te verrichten naar de implementatie en de resultaten van 1-zorgroute in basisscholen, in scholen voor speciaal basisonderwijs en in samenwerkingsverbanden. Dit onderzoek wordt binnen de programmalijn Passend onderwijs en zorg in drie deelprojecten uitgevoerd:. 1 Implementatie 1-zorgroute in het basisonderwijs Hoe verloopt de implementatie van 1-zorgroute in de basisschool? Wat zijn de resultaten? Afronding in Implementatie 1-zorgroute in het speciaal basisonderwijs Hoe verloopt de implementatie van 1-zorgroute in scholen voor speciaal basisonderwijs (sbo)? Wat zijn de resultaten? Op welke wijze kan werken vanuit een ontwikkelingsperspectief voor leerlingen vast ingebed worden in de stappen uit 1-zorgroute? Afronding in zorgroute in de regio Hoe verloopt de implementatie van 1-zorgroute in een samenwerkingsverband WSNS of regio? Biedt 1-zorgroute een gezamenlijk denk- en werkkader? Op welke wijze kan vanuit 1-zorgroute de schoolinterne en schoolexterne zorg handelingsgericht en effectief op elkaar afgestemd worden? Afronding in Deze rapportage richt zich op het tweede deelproject: de implementatie van 1-zorgroute in het speciaal basisonderwijs. 1-zorgroute is onderdeel van de kwaliteitsagenda van het landelijk SBOwerkverband. Daarnaast verschijnt er mede op basis van voorliggend onderzoek een handreiking voor de invoering van 1-zorgroute in het speciaal basisonderwijs (Adema, Clijsen & Van Oorschot, 2010). In deze handreiking is het werken vanuit een ontwikkelingsperspectief ingebed in de stappen die cyclisch in 1-zorgroute gezet worden. Het onderzoek is in 2008, 2009 en 2010 uitgevoerd en biedt inzicht in hoe de implementatie van 1-zorgroute in het sbo verloopt en wat daarbij randvoorwaarden, knelpunten en succesfactoren zijn. Tevens is onderzocht in welke mate de scholen de doelen en uitgangspunten uit 1-zorgroute gerealiseerd hebben en wat hiertoe heeft bijgedragen. Wij danken de scholen en het SBOwerkverband voor hun medewerking aan het onderzoek. 2 Inleiding 5

11

12 3 Probleemanalyse 3.1 Aanleiding Scholen voor speciaal basisonderwijs die 1-zorgroute (willen gaan) invoeren hebben grote behoefte aan praktische informatie over hoe 1-zorgroute in de praktijk gestalte krijgt, hoe de implementatie van 1-zorgroute in de groep en in de school verloopt, wat succesvolle interventies tijdens de invoering zijn, wat de praktijkervaringen van sbo-scholen zijn en hoe en in welke mate invoering van 1-zorgroute bijdraagt aan het realiseren van een betere afstemming van het onderwijs op de onderwijsbehoeften van de leerlingen en aan meer opbrengstgericht werken. Scholen voor speciaal basisonderwijs zijn verplicht het ontwikkelingsperspectief (OPP) van alle leerlingen vast te stellen en regelmatig te monitoren. Op dit terrein treffen we grote handelingsverlegenheid in het speciaal basisonderwijs aan. De Inspectie van het Onderwijs ( , en ) constateert in het sbo grote tekortkomingen in het vaststellen en het monitoren van het ontwikkelingsperspectief. In 2009 komt nadrukkelijk naar voren dat sbo-scholen die 1-zorgroute invoeren grote behoefte hebben aan kennis over hoe zij het vaststellen en regelmatig monitoren van het ontwikkelingsperspectief structureel kunnen inbedden in de stappen uit 1-zorgroute en opbrengst- en handelingsgericht kunnen gebruiken bij de planning van het onderwijs en over wat daarbij komt kijken bij de implementatie in de groep en school. Deze (onderzoeks)vraag is daarom opgenomen in het onderzoek van Beleid Het project Implementatie 1-zorgroute richt zich primair op de eerste strategische kern uit de programmalijn Passend Onderwijs: het verbeteren van de kwaliteit van de onderwijszorg, zodat in de klas passend onderwijs aan iedere leerling, zowel de zorg- als de meerbegaafde, geboden kan worden. Tijdens het project is er nauwe afstemming en samenwerking met het SBOwerkverband geweest. Immers, het speciaal basisonderwijs participeert op regionaal en landelijk niveau in de besprekingen over passend onderwijs. Het is voor het SBOwerkverband duidelijk dat de invoering van passend onderwijs alleen succesvol zal zijn indien er voldoende kwaliteit geboden kan worden in alle sectoren van het onderwijs en dus ook het sbo. Het SBOwerkverband wil de sbo-scholen ondersteunen bij het vorm en vooral ook inhoud geven aan passend onderwijs. Daartoe heeft zij een agenda Passend Onderwijs 3 opgesteld. De insteek hierbij is vooral pragmatisch. Dat betekent samenwerking zoeken met andere partners. Concreet: samenwerking met KPC Groep bij de invoering van 1-zorgroute en het werken vanuit het ontwikkelingsperspectief. Uit de agenda (blz. 3): Een gecoördineerde landelijke aanpak van kwaliteitsverbetering van het speciaal basisonderwijs is dringend gewenst. De staatssecretaris primair onderwijs wil in deze kabinetsperiode het percentage (zeer) zwakke scholen (ZZS) in Nederland sterk doen verminderen. Naast een bestuurlijke aanpak (schoolbesturen verantwoordelijk, inspectietoezicht, ondersteuning Platform ZZS) wil zij de (zeer) zwakke scholen een inhoudelijke ondersteuning op maat bieden. 3 Agenda SBO Passend Onderwijs (oktober 2008, 2e versie). SBOwerkverband 3 Probleemanalyse 7

13 Haar doel is het percentage (zeer) zwakke scholen in het speciaal basisonderwijs (nu ongeveer 50%) in 2011 terug te brengen naar 12% (Begroting OCW 2008). De scholen voor speciaal basisonderwijs hebben aangegeven verscheidene ondersteuningsvragen te hebben. Uit het inspectieonderzoek (mei 2007) blijkt dat op weinig scholen de inmiddels breder beschikbare (toets)gegevens worden gebruikt om vast te stellen of de kwaliteit van de opbrengsten voldoende is. Ook gaan de scholen voor speciaal basisonderwijs te weinig na of hun planmatige zorg het gewenste effect oplevert. Weinig scholen realiseren een planmatig aanbod. Van ongeveer 80 scholen voor speciaal basisonderwijs wordt de onderwijskwaliteit op te veel indicatoren als onvoldoende beoordeeld. Daarentegen constateert de Inspectie ook kwalitatief goede ontwikkelingen. Het pedagogisch handelen in de klas is een van de belangrijkste kwaliteiten van het speciaal basisonderwijs en de vertaling van de zorg in handelingsplanning van individuele leerlingen is de laatste jaren verbeterd. Met deze agenda wil het SBOwerkverband een duurzame kwaliteitsverbetering van het speciaal basisonderwijs bevorderen ten behoeve van leerlingen met speciale ontwikkelingsbehoeften. Invoering 1-zorgroute en de inbedding van het OPP daarin kan daar zeker aan bijdragen. 3.3 Probleemstelling Centraal in het onderzoek staat de vraag: Draagt 1-zorgroute ertoe bij dat leerkrachten op sbo-scholen hun onderwijszorg beter afstemmen op het ontwikkelingsperspectief en de onderwijsbehoeften van leerlingen en zijn zij hierbij in staat adequaat om te gaan met verschillen? De volgende deelvragen komen daarbij aan bod: 1 Hoe verloopt de implementatie van 1-zorgroute in het sbo? Wat zijn randvoorwaarden en aandachtspunten om 1-zorgroute in school in te voeren? Op welke competenties wordt bij leerkrachten, intern begeleiders en schoolleiders een beroep gedaan? 2 Op welke wijze wordt het werken vanuit een ontwikkelingsperspectief voor leerlingen ingebed in de stappen uit 1-zorgroute en gebruikt bij het doelgericht plannen van het onderwijsaanbod? Wat zijn (goede) praktijkvoorbeelden en randvoorwaarden? 3 Draagt 1-zorgroute bij aan meer handelingsgericht en opbrengstgericht werken in het sbo en op welke wijze krijgt dit gestalte? In hoeverre zijn de doelen en uitgangspunten van 1-zorgroute gerealiseerd? In paragraaf 4.3 zijn nog enkele specifieke onderzoeksvragen geformuleerd. 8 1-zorgroute in het speciaal basisonderwijs

14 4 Theoretisch kader 4.1 Doelen en uitgangspunten 1-zorgroute Doelen Met 1-zorgroute willen we bereiken dat leerkrachten in het kader van passend onderwijs hun onderwijs beter afstemmen op de onderwijsbehoeften van de kinderen. Zij werken handelingsgericht en gaan planmatig om met verschillen in onderwijsbehoeften tussen kinderen. 1-zorgroute maakt de stappen en beslismomenten in de zorg binnen school transparant en biedt impulsen om de kwaliteit van het onderwijs en de zorg in school te verbeteren. 1-zorgroute zorgt voor een goede aansluiting tussen de schoolinterne en de schoolexterne zorg en stimuleert daarbij samenwerking tussen onderwijs en zorg in de regio. 1-zorgroute, een project van WSNS+ (Clijsen, Gijzen, De Lange & Spaans, 2007), bestrijkt integraal en in onderlinge afstemming drie niveaus: het groepsniveau, het schoolniveau en het bovenschools niveau (SWV en regio). In bijlage 1 treft u de cyclus Handelingsgericht werken aan waarin de stappen beschreven staan die de leerkracht in 1-zorgroute op groepsniveau uitvoert. In dit schema is voor het sbo aangegeven waar het ontwikkelingsperspectief een plek binnen 1-zorgroute heeft. In bijlage 2 ziet u een overzicht van de stappen uit 1-zorgroute zoals die op alle niveaus gezet worden. Bijdrage 1-zorgroute op groepsniveau Op groepsniveau wil 1-zorgroute ertoe bij dragen dat de leerkracht: systematisch gegevens over leerlingen verzamelt uit toetsen, observaties en gesprekken met kinderen en ouders en deze gegevens analyseert en ordent in een groepsoverzicht; preventief en proactief onderwijs biedt aan leerlingen die extra instructie, begeleiding of uitdaging nodig hebben; op basis van de verzamelde gegevens de (specifieke) onderwijsbehoeften van de kinderen in haar groep benoemt; reflecteert op hoe in haar groep kinderen met vergelijkbare onderwijsbehoeften geclusterd kunnen worden, welke differentiatievorm daartoe het meest geëigend is en welke maatregelen in het klassenmanagement genomen moeten worden om de gekozen clustering uit te kunnen voeren; doelgericht in een groepsplan vastlegt hoe zij aan de verschillende onderwijsbehoeften van de kinderen in haar groep tegemoetkomt; systematisch evalueert of de in het groepsplan gestelde doelen bereikt zijn en wat het resultaat is van haar aanbod en aanpak; een goede overdracht realiseert naar de volgende groep. 1-zorgroute wil de leerkracht handvatten voor handelingsgericht werken bieden en de professionaliteit van de leerkracht vergroten om passend onderwijs te bieden. 4 Overgenomen uit: Amsing, M., Bertu, M. & Maas, M. van der (2009). 1-zorgroute in het basisonderwijs. Bevindingen van onderzoek naar de resultaten en implementatie van 1-zorgroute. KPC Groep: s-hertogenbosch 4 Theoretisch kader 9

15 Bijdrage 1-zorgroute op schoolniveau Op schoolniveau beoogt 1-zorgroute ertoe bij te dragen dat: leerkracht en intern begeleider de afstemming van het onderwijs op de onderwijsbehoeften van de leerlingen in een groep cyclisch bespreken in groepsbesprekingen; leerlingen die (herhaald) onvoldoende profiteren van het aanbod in het groepsplan of leerlingen met vermoedens van een ernstige problematiek vroegtijdig en handelingsgericht besproken worden in de leerlingenbespreking (of het zorgteam van de school); de stappen, beslismomenten en verantwoordelijkheden in de zorg aan leerlingen in school eenduidig en transparant zijn; de taak/rol van de intern begeleider duidelijk is en de professionaliteit van de intern begeleider vergroot wordt; uitwisseling/afstemming binnen het team plaatsvindt ten aanzien van hoe aan de onderwijsbehoeften van leerlingen tegemoet gekomen wordt; ouders een partner zijn van leerkracht en school; de kwaliteit van het onderwijs en de zorg in school systematisch in kaart gebracht worden, wat impulsen biedt om gericht de kwaliteit van het onderwijs en de zorg in school te verbeteren; de school een sterke positie inneemt in haar omgeving en binnen het samenwerkingsverband of regio samenwerkt met externe partners in het onderwijs en de zorg aan leerlingen. Bijdrage 1-zorgroute op het niveau van het samenwerkingsverband WSNS 1-zorgroute beoogt op het niveau van het samenwerkingsverband WSNS/regio ertoe bij te dragen dat: de stappen, beslismomenten en verantwoordelijkheden duidelijk zijn voor allen die schoolintern en schoolextern betrokken zijn bij de zorg aan leerlingen (ketenverantwoordelijkheid); korte, efficiënte en schoolnabije lijnen ontworpen worden voor het inroepen van schoolexterne zorg en begeleiding voor leerling, ouders, leerkracht en school; vanuit een gezamenlijk denk- en werkkader samenwerking in de regio met onder meer speciaal (basis)onderwijs, voortgezet onderwijs en jeugdzorg vorm krijgt. In deze rapportage is het onderzoek op sbo-scholen vooral gericht op de implementatie van 1-zorgroute en de resultaten daarvan op groeps- én schoolniveau. Elke school stelt eigen prioriteiten. Een sbo-school kan tijdens de implementatie niet alle zaken tegelijkertijd oppakken. Elke school stelt eigen prioriteiten. Invoering van 1-zorgroute is altijd maatwerk per school. Bij de beoordeling van de resultaten moet hiermee rekening gehouden worden Uitgangspunten Bij het ontwikkelen van 1-zorgroute is uitgegaan van de volgende uitgangspunten (Clijsen, Gijzen, De Lange & Spaans, 2007). Afstemming van het onderwijs op de onderwijsbehoeften van de leerling Centraal in 1-zorgroute staat afstemming van het onderwijs op de onderwijsbehoeften van de leerlingen, zodat iedere leerling passend onderwijs ontvangt en zich optimaal kan ontwikkelen op basis van zijn/haar mogelijkheden en talenten. Leerlingen verschillen in onderwijsbehoeften. Deze verschillen worden gerespecteerd. Bij het benoemen van de onderwijsbehoeften van een leerling geeft de leerkracht aan welke doelen zij de komende periode voor dit kind nastreeft en wat dit kind (extra) nodig heeft om deze doelen te bereiken zorgroute in het speciaal basisonderwijs

16 Traditiegetrouw zijn veel leerkrachten gericht op het benoemen van onderwijsbeperkingen en tekorten in het kind. Deze manier van werken is weinig productief. Benoemen wat er mis is, levert de leerkracht geen concrete aanwijzingen op voor haar handelen naar deze leerling en daagt de leerkracht niet uit te reflecteren op haar eigen handelen en aanbod naar deze leerling. Uitgaan van onderwijsbehoeften vraagt een omslag in denken. Op basis van de ontwikkelingsmogelijkheden en kansen van deze leerling vraagt de leerkracht zich handelingsgericht af wat dit kind de komende periode (extra) nodig heeft om bepaalde doelen te bereiken. Uitgaan van positieve kwaliteiten van leerling, leerkracht en ouders 1-zorgroute richt zich op positieve kwaliteiten en stimulerende factoren van kind, leerkracht en ouders. Vaak zijn we in de onderwijszorg alleen gericht op negatieve aspecten en belemmerende factoren. Dit vraagt een andere manier van kijken naar kinderen. Preventief en proactief denken en handelen In 1-zorgroute streven we naar een verschuiving in de richting van preventief en proactief denken en handelen. In plaats van curatief de zorg op uitvallers te richten, probeert de leerkracht vroegtijdig leerlingen te signaleren die extra instructie en begeleiding nodig hebben. Daarnaast kijkt de leerkracht ook proactief vooruit: welke cruciale leermomenten in de leerlijn komen de komende periode aan bod en welke leerlingen hebben bij het passeren van deze momenten extra ondersteuning nodig? Interactioneel referentiekader We lokaliseren problemen niet alleen in het kind, maar kijken naar dit kind in deze groep bij deze leerkracht in deze school en met deze ouders. We richten ons op interacties tussen kind, medeleerlingen, leerkracht en ouders. Werken met groepsplannen Bij het omgaan met de verschillende onderwijsbehoeften van leerlingen in een groep kiezen we als insteek voor werken met groepsplannen. In het groepsplan geeft de leerkracht doelgericht aan hoe zij de komende periode met de verschillende onderwijsbehoeften van de leerlingen in haar groep omgaat. Hiertoe bekijkt de leerkracht op basis van het groepsoverzicht hoe zij leerlingen met vergelijkbare onderwijsbehoeften kan clusteren. Het werken met een veelheid aan individuele handelingsplannen is in de praktijk onuitvoerbaar en leidt vaak tot een drastische daling van de instructietijd en effectieve leertijd. Bovendien horen kinderen niet in een uitzonderingspositie geplaatst te worden en leren kinderen in de groep met en van elkaar. Individuele handelingsplannen worden binnen 1-zorgroute incidenteel opgesteld, als een aanpak zich niet laat specificeren binnen het groepsplan. Het handelingsplan sluit dan zoveel mogelijk aan bij het groepsplan. De leerkracht is de beslissende factor Passend onderwijs gebeurt in de klas. Bij de afstemming van het onderwijs op de onderwijsbehoeften van de leerling is de leerkracht de beslissende factor. De leerkracht moet daartoe over voldoende competenties beschikken. 1-zorgroute levert een bijdrage aan het vergroten van de professionaliteit van de leerkracht. De zorg wordt zoveel mogelijk in de klas geboden De zorg aan leerlingen wordt zoveel mogelijk binnen de klas georganiseerd en zo min mogelijk buiten de klas aangeboden. Zo nodig komen er meer handen in de klas. De intern begeleider als spin in het web Bij de uitvoering van de zorgroute speelt de intern begeleider een belangrijke rol. De intern begeleider is coach van de leerkrachten, leidt de groeps- en leerlingenbesprekingen en is de schakel naar de schoolexterne zorg. 4 Theoretisch kader 11

17 Bij de invoering van 1-zorgroute heeft ook de schoolleider een belangrijke rol. De schoolleider stimuleert, faciliteert, bewaakt de kwaliteit van de invoering van 1-zorgroute en neemt samen met de intern begeleider initiatieven om de kwaliteit van de onderwijszorg in school te verbeteren. Impulsen voor kwaliteitsverbetering Tijdens de invoering van 1-zorgroute loopt de school tegen allerlei zaken aan. 1-zorgroute biedt impulsen om de kwaliteit van het onderwijs en de zorg in school in kaart te brengen en te verbeteren. Bijvoorbeeld het verbeteren van het leerlingvolgsysteem, het verhelderen van leerlijnen, reflectie op de differentiatievormen die in school gehanteerd worden, het versterken van het klassenmanagement en het verbeteren van de samenwerking en communicatie met ouders. Elke school kiest eigen prioriteiten en zet eigen accenten. Actieve participatie van de leerling In de zorg aan leerlingen wordt vaak over de leerling gesproken in plaats van met de leerling. In 1-zorgroute wordt nagestreefd dat de leerling actief bij stappen in de onderwijszorg betrokken wordt. De leerkracht gaat met de leerling in gesprek en maakt de leerling mede-eigenaar van de te ondernemen stappen. Ouders zijn een belangrijke partner Ouders zijn een belangrijke partner van de leerkracht en school. Rondom de stappen uit 1-zorgroute zijn een goede samenwerking, communicatie en afstemming met ouders erg belangrijk. De werkwijze is systematisch en transparant: ketenbenadering 1-zorgroute beschrijft in onderlinge afstemming en samenhang de stappen die in het onderwijs en de zorg aan leerlingen gezet worden op groeps-, op school- en op bovenschools niveau. De stappen en beslismomenten zijn duidelijk en iedereen weet wie, wanneer, wat doet. Er is sprake van een ketenbenadering. De groeps- en leerlingenbesprekingen zijn belangrijke schakelmomenten in de zorg aan leerlingen. Samenwerking in de regio 1-zorgroute vraagt een goede afstemming tussen de schoolinterne en schoolexterne zorg. De lijnen naar de schoolexterne zorg zijn snel, kort, laagdrempelig en schoolnabij. Dit vraagt een goede samenwerking tussen alle partners die in de regio betrokken zijn bij de onderwijszorg aan leerlingen (sbo, REC s, SWV, ZAT, jeugdzorg, gemeente, et cetera). 1-zorgroute biedt een gezamenlijk denk- en werkkader voor alle actoren die binnen een regio in de onderwijszorg werkzaam zijn. De ondersteuning van externe deskundigen dient ten goede te komen aan het handelingsgericht werken van de leerkracht in de groep. 4.2 Eerder onderzoek In 2006 is het SCO-Kohnstamm Instituut van de Universiteit van Amsterdam door WSNS+ gevraagd het functioneren van 1-zorgroute vooral op de pilotscholen in drie samenwerkingsverbanden te evalueren. De uitkomsten van dit onderzoek geven aan dat: invoering 1-zorgroute intensief is; 1-zorgroute een meerjarig traject is en gefaseerd ingevoerd moet worden; 1-zorgroute aansluit bij de dagelijkse onderwijspraktijk; leerkrachten denken en werken in termen van onderwijsbehoeften als verbetering ervaren; 1-zorgroute de overdracht en continuïteit bevordert; alle leerlingen aandacht krijgen, ook meerbegaafde leerlingen; er sprake is van een kwaliteitsimpuls op schoolniveau; er grote verschillen tussen leerkrachten zijn en dat dit om maatwerk vraagt; de intern begeleider een cruciale rol speelt zorgroute in het speciaal basisonderwijs

18 In 2009 heeft KPC Groep deelproject 1: 1-zorgroute in het basisonderwijs afgerond. De uitkomsten van dit onderzoek bevestigen de eerdere conclusies van het Kohnstamm Instituut. Scholen die met 1-zorgroute werken geven een aantal positieve veranderingen aan: 1-zorgroute biedt impulsen op schoolniveau om de kwaliteit van het onderwijs en van de zorg in school te verbeteren; door het werken met groepsplannen is men beter in staat om te gaan met verschillen; de zorg aan leerlingen wordt meer in de klas geboden; de rol van de intern begeleider als coach is toegenomen; de leerkracht denkt meer na over het aanbod aan kinderen en de resultaten hiervan; er is een omslag in denken gemaakt waarin de leerkracht haar onderwijs afstemt op de onderwijsbehoeften van leerlingen. Als meerwaarde geven de scholen aan: tijdig signaleren van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften; benoemen van de onderwijsbehoeften van leerlingen; verbeteren van de kwaliteit van de onderwijszorg; doelgericht werken met leerlijnen; vergroten van de professionaliteit; versterken van het klassenmanagement bij de uitvoering van het groepsplan. Aandachtspunten zijn vooral de hoge eisen die invoering van 1-zorgorute stelt aan de professionaliteit van leerkrachten, intern begeleider en schoolleider. Vooral het benoemen van onderwijsbehoeften en het versterken van het klassenmanagement zijn belangrijke aandachtspunten. Ook dient aandacht besteed te worden aan het verminderen van de administratieve last en aan invoering van 1-zorgroute in groep 1-2. De Inspectie heeft in de periode alle sbo-scholen in Nederland bezocht en daarbij is onderzoek gedaan naar de kwaliteit van het onderwijs (Inspectie van het Onderwijs 2009). De Inspectie constateert in 2008 onder andere dat er flinke vooruitgang geboekt is in het opstellen en werken met ontwikkelingsperspectieven. Hieruit kan de conclusie worden getrokken dat het speciaal basisonderwijs meer opbrengstgericht en planmatig werkt dan voorheen. Door deze ontwikkeling zijn sbo-scholen beter in staat zich te verantwoorden over hun opbrengsten. De Inspectie constateert echter ook dat sbo-scholen nog onvoldoende gebruikmaken van de beschikbare informatie over leerlingen en deze informatie systematisch analyseren. Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften profiteren vaak onvoldoende van de groepsplannen. De diagnostiek wordt nog te weinig benut voor de planning van het onderwijs aan deze leerlingen. De Inspectie schrijft op bladzijde 8: Groepsplannen zijn onvoldoende concreet gericht op het tijdelijk intensiveren van uitleg en oefening voor leerlingen die aanvullende zorg nodig hebben. Bovendien is aandacht nodig voor de criteria om te besluiten wanneer reguliere begeleiding overgaat in zorg en de concretisering daarvan in de onderwijspraktijk. De Inspectie constateert bovendien dat de afstemming tijdens instructie moeizamer verloopt dan de afstemming bij verwerking van leerstof (bladzijde 8): Toetsing en met name analyse van leerlingresultaten vragen nog steeds aandacht om de feitelijke afstemming te kunnen versterken. Verder leidt de toename van het werken met ontwikkelingsperspectieven nog te weinig tot het jaarlijks systematisch evalueren van de kwaliteit van de opbrengsten. 4.3 Specifieke onderzoeksvragen Op basis van eerder onderzoek, maar zeer zeker ook op basis van voortschrijdend inzicht, is er een aantal specifieke onderzoekvragen geformuleerd naast de algemene onderzoeksvragen in hoofdstuk 3: Op welke wijze krijgt het leren leren (werkhouding, motivatie, leerstrategieën) en de ontwikkeling van sociale competenties vanuit het ontwikkelingsperspectief een plaats in 1-zorgroute? 4 Theoretisch kader 13

19 Op basis waarvan stelt de orthopedagoog dat ontwikkelingsperspectief vast? Welke testen, toetsen en/of gegevens gebruikt hij/zij daarbij? Wat betekent het werken met (klassendoorbrekende) niveaugroepen in het sbo voor (de implementatie van) 1-zorgroute? Wat zijn de praktische toepassingsmogelijkheden van ICT binnen 1-zorgroute? Welke insteek moet er worden genomen om zaken als ontwikkelingsperspectief, onderwijsbehoeften, LVS enzovoort in samenhang op te nemen in een gedigitaliseerde omgeving? Komen de eerder geconstateerde resultaten op het gebied van kwaliteitsverbetering nu overeen met de doelen van 1-zorgroute? Of zijn ze anders? En waar zit het verschil dan in? Welke doelen worden niet gehaald? Welke resultaten zijn nieuw vanuit de praktijk? Op welke wijze worden de gemaakte afspraken binnen de HGW-cyclus vastgelegd en geborgd? 14 1-zorgroute in het speciaal basisonderwijs

20 5 Onderzoeksopzet 5.1 Werkwijze Het eerste onderzoeksjaar heeft een oriënterend karakter gehad. Hierbij stond het in kaart brengen van de meerwaarde, de effecten, knelpunten en kritische succesfactoren van (de implementatie van) 1-zorgroute centraal. Er is in 2008 alleen sprake geweest van een diepteonderzoek op een drietal scholen. Daarnaast heeft er een beknopte inventarisatie plaatsgevonden van goede voorbeelden van het werken met een ontwikkelingsperspectief en 1-zorgroute. Mede op basis van de uitkomsten van het onderzoek van 2008 zijn de onderzoeksvragen voor 2009 en 2010 aangescherpt. In 2009 en 2010 is gekozen voor zowel een breedteonderzoek als een diepteonderzoek. Met het breedteonderzoek met behulp van een online vragenlijst kon een groter aantal scholen bereikt worden. Door het uitvoeren van het diepteonderzoek was het mogelijk om op een aantal scholen dieper in te gaan en door te vragen over hoe de implementatie van 1-zorgroute verloopt en wat de resultaten daarvan zijn. De volgende onderzoeken zijn op sbo-scholen verricht: breedteonderzoek met online vragenlijst in 2009 en 2010; diepteonderzoek op aantal sbo-scholen in 2008, 2009 en 2010; pilot op twee sbo-scholen met betrekking tot het inbedden van werken vanuit een ontwikkelingsperspectief in de stappen uit 1-zorgroute. Het project is in november 2010 afgesloten met een expertmeeting waarbij de eerste conclusies van drie jaar onderzoek zijn voorgelegd aan experts uit het veld (zie bijlage 4). Een aantal aanbevelingen die tijdens deze bijeenkomst gedaan zijn, is meegenomen in de hoofdstukken 7 en Breedteonderzoek In zowel 2009 als in 2010 is er een vragenlijst ontworpen waarin de onderzoeksvragen zijn uitgewerkt (zie bijlage 5), met zowel open als gesloten vragen. De vragenlijst van 2010 is enigszins aangepast ten opzichte van de vragenlijst uit Zo is er in 2010 explicieter gevraagd naar de wijze waarop het ontwikkelingsperspectief ingebed is in 1-zorgroute en naar opbrengstgericht werken. Onderzoeksvraag 1 Wat zijn de resultaten van 1-zorgroute? Veranderingen op de omschreven uitgangspunten van 1-zorgroute Ervaren meerwaarde Competenties van leerkrachten, intern begeleiders en schoolleiders Onderzoeksvraag 2 Hoe verloopt de implementatie van 1-zorgroute in school? Knelpunten en mogelijke oplossingen Aanbevelingen of wensen voor 1-zorgroute 5 Onderzoeksopzet 15

21 Onderzoeksvraag 3 Op welke wijze wordt het werken vanuit het ontwikkelingsperspectief ingebed in de stappen uit 1-zorgroute? Doelgericht plannen van het onderwijsaanbod Praktijkvoorbeelden en randvoorwaarden Onderzoeksvraag 4 Draagt 1-zorgroute bij aan opbrengstgericht werken? Werkwijze Randvoorwaarden Respondenten Om de respons zo hoog mogelijk te laten zijn, is de drempel zo laag mogelijk gehouden. In 2009 is een groot aantal scholen rechtstreeks benaderd en is er een link op en geplaatst met een uitnodiging. In 2010 is er in samenwerking met het landelijk SBOwerkverband een rechtstreekse uitnodiging naar alle sbo-scholen gestuurd. In beide jaren was het een voorwaarde dat de scholen minimaal een jaar met 1-zorgroute werken. In 2009 hebben totaal 61 respondenten gereageerd van totaal 10 scholen. Van zes scholen waren er meerdere respondenten. De respondenten bestonden uit: 32 leerkrachten, 10 directieleden, 9 intern begeleiders en 10 overige functies. In 2010 hebben 46 respondenten van totaal 37 scholen gereageerd. Van twee scholen waren er drie respondenten, van vijf scholen twee respondenten en van de overige 30 scholen één respondent. Het overgrote deel van de respondenten was nieuw ten opzichte van de vragenlijst van 2009 (85%). In 2010 was de vragenlijst nadrukkelijk gericht aan de directie en de intern begeleiders. Er hebben 26 directieleden en 15 intern begeleiders gereageerd. 5.3 Diepteonderzoek Voor het diepteonderzoek zijn verschillende instrumenten ingezet. Hieronder een overzicht van deze instrumenten Interviews op drie scholen met leerkrachten (2), IB-ers (5), orthopedagogen (2), directieleden (4), teamleider (1), Interviews op drie scholen met leerkrachten (6), IB-ers (5), orthopedagogen (2), directieleden (5)1 Interviews op twee scholen met leerkrachten (6), IB-ers (3), orthopedagoog (1), directieleden (2) extern begeleider (1) Analyse van groepsoverzichten en groepsplannen Analyse van groepsoverzichten, groepsplannen en OPP Analyse van groepsoverzichten, groepsplannen en OPP De interviews zijn in 2008 en 2009 gehouden aan de hand van een vergelijkbare gespreksleidraad. In 2010 is deze gespreksleidraad aangepast op het werken vanuit een OPP binnen 1-zorgroute. In paragraaf 6.2 staat meer informatie over de sbo-scholen waar diepteonderzoek verricht is. 5.4 Beschrijving van aanpak ontwikkelingsperspectief in 1-zorgroute In 2010 hebben twee scholen deelgenomen aan een pilot 1-zorgroute en OPP. Hiervoor is een aanpak ontwikkeld en beschreven in de zes stappen van HGW. De aanpak is met de scholen besproken en de scholen hebben vervolgens een aantal keuzes gemaakt. Hierna hebben de beide scholen minimaal één cyclus volgens deze aanpak gewerkt. Na afloop van de cyclus zijn er gesprekken gevoerd met directie, intern begeleiders en leerkrachten zorgroute in het speciaal basisonderwijs

22 5.4.1 Uitgangspunten werken vanuit ontwikkelingsperspectief in 1-zorgroute De school heeft voor alle leerlingen een OPP vastgesteld. Hierbij is er een uitstroomprofiel vastgesteld op grond van een leerrendementsverwachting (LRV) voor de verschillende vakken. 5 De school werkt volgens 1-zorgroute en heeft groepsoverzichten en groepsplannen voor één of meer vakgebieden. De school werkt cyclisch en voert groeps- en leerlingbesprekingen. Stap 1 Evalueren vorig groepsplan en verzamelen leerlinggegevens in groepsoverzicht In het didactisch groepsoverzicht is het LRV per vakgebied vermeld. NB. Het LRV kan in vaardigheidsscore, functioneringsniveau en/of leerrendementsquotiënt (LRQ = DLE: DL) beschreven zijn. In het didactisch groepsoverzicht staat ook het uitstroomniveau vermeld. In een pedagogisch groepsoverzicht staan naast het OPP/uitstroomniveau ook de belemmerende en de stimulerende factoren genoemd. 6 Keuzes voor de school Pedagogisch groepsoverzicht? Didactisch groepsoverzicht? Voor welke vakgebieden? Beide? Wijze waarop LRV op het groepsoverzicht wordt benoemd. Wanneer gaan we met ouders en leerling over OPP in gesprek? Hoe gebeurt dit? En wie doet dit? Stap 2 Signaleren van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften Op basis van (didactisch en/of pedagogisch) groepsoverzicht(en) leerlingen signaleren die zich niet conform prognose (LRV/OPP) ontwikkelen. Op basis van de benoemde belemmerende en bevorderende factoren ook leerlingen signaleren die op pedagogische aspecten opvallen. Keuze voor de school Werken we wel/niet met een bandbreedteontwikkeling conform LRV? Stap 3 Benoemen van specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen Bij het benoemen van onderwijsbehoeften het vaststellen van de doelen mede baseren op LRV/OPP (leerlijn/leerroute). OPP/LRV: langetermijndoelen. Onderwijsbehoeften: kortetermijndoelen binnen de periode van het groepsplan (zone naaste ontwikkeling); ook pedagogisch aspecten meenemen: Wat heeft dit kind nodig om zich te ontwikkelen? Wat heeft dit kind nodig om te leren? Keuze voor de school Benoem je de onderwijsbehoeften voor alle leerlingen in het groepsoverzicht? Of alleen voor signaalleerlingen? Stap 4 Clusteren van leerlingen met vergelijkbare onderwijsbehoeften Op basis van een vooraf bepaald differentiatiemodel (convergent of divergent) worden de leerlingen geclusterd. Centrale vraag hierbij is de wijze waarop de school clustert: - heterogeen clusteren naar LRV/OPP en onderwijsbehoeften; óf - homogeen clusteren naar LRV/OPP en onderwijsbehoeften? 5 Om spraakverwarring te voorkomen, is er met de scholen een begrippenkader afgesproken. Zie bijlage 3. 6 In het dagelijkse taalgebruik op de scholen wordt met OPP erg vaak het uitstroomniveau bedoeld. Als er OPP staat wordt hier dus bedoeld: uitstroomniveau in termen van vso, praktijkonderwijs, lwoo, vmbo, etc. 5 Onderzoeksopzet 17

23 Keuzes voor de school Wijze van clusteren van leerlingen. Leerlingen (vanaf bepaalde leeftijd) (homogeen) gaan groeperen op basis van een leerroute naar een bepaalde uitstroombestemming? Stap 5 Opstellen van het groepsplan Doelen in het groepsplan mede baseren op basis van LRV/OPP (zie onderwijsbehoeften). In gesprek gaan met leerling: de leerling mede-eigenaar maken van zijn/haar ontwikkeling en de stappen die samen gezet gaan worden om ontwikkeling te realiseren. Keuzes voor de school Hoe ziet het groepsplan eruit als je naar leerroute groepeert? Eén groepsplan per vakgebied? Of integreren? Actief het gesprek met de leerling aangaan? Stap 6 Uitvoeren van het groepsplan Het groepsplan wordt gedurende een periode uitgevoerd. Het groepsplan wordt tijdens een groepsbespreking geëvalueerd: Is de ontwikkeling van de leerlingen conform LRV/OPP? Meer reflectie op resultaten door leerkracht nodig. Op schoolniveau een koppeling maken met opbrengstgericht werken. Analyseren in hoeverre LRV per vakgebied gerealiseerd wordt en in hoeverre het OPP gerealiseerd is. Keuzes voor de school Aantal periodes/cycli dat in een schooljaar uitgevoerd wordt? Koppeling met opbrengstgericht werken? In elke groepsbespreking de behaalde opbrengsten en resultaten evalueren. Daarnaast op schoolniveau per vakgebied een foto van de school maken (vergelijk de datamuur van Ad Kappen). Groepsbesprekingen Na elke cyclus een groepsbespreking, tevens begin van de nieuwe cyclus Aan de hand van het groepsoverzicht worden leerlingen gesignaleerd waar de LRV/OPP niet conform prognose verloopt (zie stap 2). Indien onduidelijk is hoe dit komt (en LRV/OPP sterk afwijkt van theoretische LRV), leerling aanmelden voor leerlingenbespreking. Dit veronderstelt nog een keuze van school. Sommige scholen vergelijken de theoretische LRV (op basis van IQ) met de reële LRV; andere scholen maken alleen gebruik van Cito-toetsen. Ook aandacht nodig voor SEO en leren leren. Bespreken hoe leerlingen op een haalbare en effectieve wijze (op basis OPP/LRV/ onderwijsbehoeften) gegroepeerd/geclusterd worden. Handvatten verzamelen voor het opstellen van het nieuwe groepsplan. Leerlingenbesprekingen Gekoppeld aan groepsbesprekingen (cyclus HGW), niet van toepassing voor iedere leerling. Leerlingen worden vanuit groepsbespreking aangemeld: - leerlingen die zich niet conform de prognose ontwikkelen (en de ontwikkeling hiervan sterk afwijkt); - leerlingen die herhaald onvoldoende profiteren van het groepsplan (leerroute); - leerlingen waarvan de onderwijsbehoeften onduidelijk zijn; - leerlingen met vermoedens van ernstige problematiek/stoornis of problematische thuissituatie. OPP-besprekingen Deze zijn niet gekoppeld aan groepbesprekingen; vinden apart plaats. Het OPP van alle leerlingen minimaal eenmaal per schooljaar bespreken. Psycholoog of orthopedagoog (CvB) is aanwezig zorgroute in het speciaal basisonderwijs

24 Voor iedere leerling: - OPP en LRV per vakgebied vaststellen, eventueel bijstellen; - algemene onderwijsbehoeften (vakoverstijgend en duurzaam) vaststellen; - OPP/LRV en algemene onderwijsbehoeften + consequenties voor handelen vastleggen in begeleidingsplan (dit plan wordt geoperationaliseerd in groepsplannen); (Vooraf en achteraf) in gesprek gaan met ouders en met de leerling. Keuze voor de school Moment van de OPP-bespreking in de jaarplanning. 5.5 Analyse De vragenlijsten zijn ingevoerd in SPSS. Met behulp van SPSS zijn de antwoorden geanalyseerd. De kwalitatieve gegevens zijn geordend. Ook de interviews zijn geordend en samengevat. De bevindingen op beide onderzoeksvragen uit het breedteonderzoek en uit het diepteonderzoek staan in hoofdstuk 6. In hoofdstuk 7 staan de conclusies en in hoofdstuk 8 worden op basis van de onderzoeksbevindingen aanbevelingen gegeven. 5 Onderzoeksopzet 19

25

26 6 Resultaten In het eerste deel van dit hoofdstuk worden de bevindingen uit het breedteonderzoek beschreven. Daarbij zijn de bevindingen van de vragenlijsten van 2009 en 2010 gecombineerd. Bij de analyse van de antwoorden van 2010 is er nadrukkelijk gekeken naar de verschillen en de overeenkomsten met de antwoorden van In het tweede deel van dit hoofdstuk worden de bevindingen van het diepteonderzoek beschreven. Daarbij ligt de nadruk op de bevindingen van het laatste projectjaar Breedteonderzoek Waarom hebben scholen voor 1-zorgroute gekozen? (tabel 1) Scholen kiezen voor het werken vanuit OPP en onderwijsbehoeften en willen met 1-zorgroute meer structuur in hun zorg aanbrengen. Het werken met groepsplannen speelt daarbij een belangrijke rol. Tabel 1 Onderwerpen om voor 1-zorgroute te kiezen N Percentage N Percentage De school wil in haar onderwijs uitgaan van het ontwikkelingsperspectief van de kinderen en beter afstemmen op de onderwijsbehoeften van kinderen De school wil met groepsplannen gaan werken n.v.t. De school wil de leerresultaten systematisch in kaart brengen en verbeteren De school wil dat er binnen school meer samenhang en structuur in de zorg aan leerlingen komt De school wil meer met externe partners in de buurt/regio samenwerken rondom de zorg aan leerlingen Binnen het samenwerkingsverband of binnen het schoolbestuur is het besluit genomen 1-zorgroute in te voeren De school wil haar kennis inzetten in de ondersteuningsfunctie van het sbo naar de scholen in het samenwerkingsverband WSNS De school wil haar positie als expertisecentrum in het samenwerkingsverband WSNS versterken. n.v.t De school wil met groepsplannen gaan werken. n.v.t De school wil passend onderwijs aan alle leerlingen aanbieden. n.v.t Ik weet het niet Anders, namelijk: Er zijn geen significante verschillen tussen de verschillende functies. Dit geldt ook voor het jaar waarin de school gestart is met 1-zorgroute. Het beeld van 2010 komt nagenoeg overeen met het beeld van De uitslag bevestigt het beeld dat scholen op zoek zijn naar het inhoud geven aan het werken vanuit een OPP en aan het werken vanuit onderwijsbehoeften 6 Resultaten 21

27 Wat is er veranderd door de invoering van 1-zorgroute? (tabel 2) Tabel 2 Wat is veranderd nu u met 1-zorgroute werkt? N Helemaal oneens (%) Beetje oneens (%) Beetje eens (%) Helemaal eens (%) 1 De leerkrachten op onze school hebben een omslag in denken gemaakt, waarin zij hun onderwijs afstemmen op de onderwijsbehoeften van de kinderen en uitgaan van de kansen en mogelijkheden van een kind Er heeft een verschuiving plaatsgevonden op onze school van curatief handelen naar preventief en proactief handelen Door te werken met groepsplannen zijn de leerkrachten beter in staat om te gaan met de verschillende onderwijsbehoeften van de leerlingen in hun groep De leerkrachten voelen zich meer verantwoordelijk voor het realiseren van een passend onderwijsaanbod. Dit uit zich bijvoorbeeld doordat leerkrachten meer nadenken over het aanbod aan de leerlingen en wat hiervan de resultaten zijn Op onze school worden leerresultaten meer systematisch gevolgd en er wordt gerichter gestuurd op verbetering van de resultaten door de leerkrachten N.v.t. 6 De rol van de intern begeleider als een coach van de leerkracht is toegenomen De zorg aan leerlingen wordt op onze school meer in de klas geboden De ouders zijn nog meer een belangrijke partner van de school en leerkracht geworden De leerling wordt actiever betrokken bij het onderwijs. Het spreken mét de leerling in plaats van tegen de leerling is toegenomen op onze school Er is een betere afstemming tussen de schoolinterne en schoolexterne zorg in de regio De stappen in de zorg in school zijn voor iedereen duidelijk en transparant Iedereen weet wat zijn taak/rol in 1-zorgroute is De Commissie van Begeleiding en/of zorgteam heeft een duidelijke taak/rol binnen 1-zorgroute en ondersteunt de leerkracht bij de afstemming van het onderwijs op het OPP en de onderwijsbehoeften van de leerlingen zorgroute in het speciaal basisonderwijs

28 Wat is veranderd nu u met 1-zorgroute werkt? N Helemaal oneens (%) Beetje oneens (%) Beetje eens (%) Helemaal eens (%) 14 1-zorgroute biedt impulsen om op schoolniveau de kwaliteit van het onderwijs en van de zorg in school te verbeteren Werken vanuit een ontwikkelingsperspectief voor leerlingen heeft een vaste plek in de stappen in 1-zorgroute Eerst staan in bovenstaande tabel per item de uitkomsten in 2010 vermeld en daarna de uitkomsten in In de antwoorden op de vragen uit 2009 zien we een vergelijkbaar beeld. Toch zijn er verschillen: vraag 3: in 2010 wordt deze vraag minder positief beantwoord; vraag 7: in 2010 wordt de zorg in de klas juist nog positiever beoordeeld; vragen 8 en 9: ouders en kinderen als partners worden in 2010 positiever beoordeeld; vraag 10: ook hier is een positiever beeld te zien ten opzichte van 2009; vraag 11: deze vraag wordt in 2010 positiever beantwoord; vraag 13: ook deze vraag wordt in 2010 positiever beoordeeld. Voldoet 1-zorgroute aan de verwachtingen? (tabel 3) Meer dan 80% vindt dat 1-zorgroute voldoet aan de verwachtingen. In 2009 was dit 73%. Respondenten die nog geen mening hebben, geven aan dat ze het invoeringstraject nog niet afgerond hebben, geen verwachtingen hadden vooraf of te kort met 1-zorgroute werken om een uitspraak te doen. Tabel 3 Voldoet 1-zorgroute aan uw verwachtingen? N Percentage N Percentage Ja Nee Weet niet Totaal Met welk vakgebied wordt het eerste invoeringsjaar gestart? (tabel 4) Het overgrote deel (61%) van de scholen kiest voor taal (in de praktijk is dit spelling) en lezen als vakgebied, een kwart voor rekenen en ruim 10% voor een pedagogisch groepsplan. In 2009 gaf nog 34% aan met een pedagogisch groepsplan te zijn gestart. Tabel 4 Vakgebied N Percentage N Percentage Rekenen Taal Technisch en begrijpend lezen Technisch lezen n.v.t. Begrijpend lezen 2 5 n.v.t. Geen vakgebied, maar pedagogisch domein Totaal Resultaten 23