Auditieve verwerking bij kinderen met taalontwikkelingsstoornissen

Transcriptie

1 Auditieve verwerking bij kinderen met taalontwikkelingsstoornissen Erwin Baas Alle Taal Centraal november 2014

2 Inhoud wat is AVP? Symptomen en samenhang met andere ontwikkelingsstoornissen Onderzoek naar AVP bij STA kinderen - Methode - Resultaten - Discussie/conclusies Evidentie voor training 2

3 Wat is AVP: definities Katz (1992) wat we doen met wat we horen 'het bewerken van het auditieve signaal om de informatie functioneel bruikbaar te maken' McFarland (1995) Stoornis, specifiek voor de auditieve modaliteit in bottom-up verwerking van akoestische elementen van spraak ASHA ( ) stoornis in de auditieve waarneming, ondanks een normaal perifeer gehoor. Problemen uiten zich in een of meerdere complex auditieve taken 3

4 Definitie: ontwikkelingen Position Statement APD, British Society of Audiology (2011) 1. een stoornis in het verwerken van auditieve informatie door het centraal zenuwstelstel en de neurobiologische activiteit die hieraan ten grondslag ligt. 2. alle leeftijdsgroepen (kinderen, volwassenen, ouderen) 3. normale non-verbale mentale vaardigheden 4. co morbiditeit met (symptomen van) andere (ontwikkelings)stoornissen: aandachtsstoornissen, taal(leer)problemen, autisme 4

5 Centraal auditief systeem Perifeer gehoor: geluid omzetten in elektrisch signaal; spectrale en temporele informatie Gehoorzenuw: doorsturen van signaal naar hersenen Hersenstam: netwerk van zenuwbanen, die kruisen en binaurale informatie combineren Corpus callosum: verbinding tussen beide hersenhelften (nonverbale RH met verbale LH informatie) Cortex: decoderen van geluid, herkenning, bewust worden van en reageren op wat gehoord wordt Klaar bij geboorte Rijping tot jaar Rijping rond 5 jaar Rijping in de 1 ste 6 maanden 5

6 AV is onderdeel van complex systeem voor spraakverstaan 6

7 AV is onderdeel van complex systeem voor spraakverstaan Taalkennis Perifeer gehoor Centraal Auditief Systeem: (CAS) Intelligentie Detectie Analyse Synthese Werkgeheugen wel/geen spraak spraak in ruis zin>woord>klank klank>woord>zin klanknivo woordnivo Aanvullen ontbrekende info (Auditieve) Aandacht Begrijpen wat er gezegd wordt Geheugen 7

8 Mama appelsap Michel Telo Ai se eu te pego E comecei a falar Ik heb m n seat verlaagd (mediamarkt) Ik heb een vies stoppel scheerapparaat Of: Het kan ook in Staphorst gezonden worden! Men at work A land down under Ik zat alleen in een vuile kameel Travelling in a fried-out combie

9 Status van AVP Wat is AVP? Moore et al. White paper (2013): AVP kan worden verklaard omdat die kinderen die uitvallen vaak taalproblemen of aandachtsproblemen hebben. de Wit et al. Systematische Review (IALP 2013): Verschillende kenmerken geassocieerd met AVP, er is een grote variabiliteit vaak sprake van comorbide stoornissen zoals TOS, dyslexie en aandachtsstoornissen. 9

10 Dutch Position Statement AVP Dutch Position Statement AVP Doel: professionals handvatten bieden bij het identificeren, diagnosticeren en behandelen van kinderen met mogelijke auditieve verwerkingsproblemen De ontwikkeling is te volgen op: Care/Ontwikkeling-Dutch-Position-Statement-auditieveverwerkingsproblemen/ 10

11 Literatuur over TOS en AVP Stollman e.a. (2003) AVP in 6-jarige kinderen met TOS TOS kinderen scoren significant lager AVP maten correleren met taalbegripsmaten, (causale) relatie tussen AV en taal? Ferguson e.a. (2011) Communicatie, luisteren, cognitieve vaardigheden in kinderen met AVP of TOS Geen verschil tussen kinderen met AVP of TOS Beide groepen vallen uit vergeleken met normgroep Spraakverstaan in stilte en ruis niet afwijkend voor beide groepen. Diagnose AVP of TOS lijkt afhankelijk van verwijzingsroute? Commentaar: belang van multidisciplinaire diagnostiek en zorgvuldige bepaling/diagnostiek van AVP 11

12 ICF(-CY) AVP tests meten functies Wat je in de praktijk ziet ICF-CY: Children and Youth are developing 12

13 Werkgroep Evidence Based werken, Spraak en Taal Ambulatorium Gecontroleerde voor- en nametingen. Analyse van kind profielen Effecten van behandeling Eerdere data gepresenteerd op IASCL Montreal 2011 ASHA Atlanta 2012 IASCL Amsterdam

14 Studie met TOS kinderen op STA 237 Kinderen met TOS; Voormetingen Spraak en Taal Ambulatorium Eindhoven/Utrecht Metingen: Leeftijd 4-12 y (gemiddeld 7,2 +/- 1,6 y) 158 jongens (67%) Taalmaten: NWR, PPVT, CCC-2-NL (Neuro)Cognitie: WISC-CR, TEA-Ch (telmee/trollen), NVIQ Vragenlijsten gedrag/ef: CBCL, TRF, BRIEF 14

15 Elementen AVP Testbatterij Basis audiometrie Woorden in ruis SNR -2 and -5 db Gefilterde spraak en binaurale fusie Auditieve closure (9-) Competitief spraakverstaan (9-) Fonologisch bewustzijn (9-) Dichotisch woorden/cijfers verstaan (9-/9+) Categorale spraakperceptie (9+) Patroonherkenning (9+) Cf Keith (2000), Stollman (2004) 15

16 Methode voor data-analyse Data analyse of AVP test: Percentiel scores op subtests <P10-2 P >P25 0 Gemiddelde score over alle tests <-1 AVP group Vragen: Wat is de prevalentie van AVP bij kinderen met TOS? Is AVP in deze groep afhankelijk van leeftijd? Is AVP in deze groep afhankelijk van geslacht? Is de AVP groep onderscheidbaar van de niet-avp groep op een van de andere diagnostiek instrumenten? 16

17 Resultaten-1a Prevalentie en leeftijdsafhankelijkheid AVP bij kinderen met TOS? APP_J_N Age (y) -1 0 %APP % % % % % % % Total % 17

18 Resultaten-1b Prevalentie en leeftijdsafhankelijkheid AVP bij kinderen met TOS? 0-0, Leeftijd (j) gemiddelde score -0,4-0,6-0,8-1 SNR FILT -1,2-1,4 COMP DICH FONO 18

19 Resultaten-2 AVP en leeftijd: Pearson correlation sig: <0.05: significante correlatie >Leeftijd als covariant AVP en geslacht: Pearson correlation sig: 0.34: niet significante correlatie >geslacht dus niet covariant >>analysis of covariance: 19

20 Resultaten-3 Univariate Analysis of Covariance Skil Variable #AVP Y/N F Sig part Gem eta-sq AVPY sd Gem AVPN sd Taal NWR3+ 53/ NS -1,5 1,1-1,2 1,1 PPVT 66/ NS CCC-ACS 64/ NS Cognitie WISC-CR 61/ * ,2 2,6 8,4 3,2 Tea-Ch trol tijd 42/ * ,4 3,5 8,8 3,4 Tea-Ch telmee 52/ NS 7,7 3,1 7,7 2,9 NV-IQ 43/ NS BR-WMT 74/ * Gedrag/ BR-gedrag 74/ NS EF CBCL AT vdr 43/ NS CBCL AT mdr 63/ NS TRF AT 68/ NS *=significant op P<0.05 niveau gem AVP -1,3 0,3-0,5 0,3 20

21 Impact voor de (klinische) praktijk Training: Auditieve training, auditieve versterking Listening skills Omgeving: Verbeteren van geluidskwaliteit: akoestiek van het klaslokaal bewustzijn/alterheid tav problematiek, vgl SH aanpak luisterhulpapparatuur: solo apparatuur, soundfield >op tijd starten : invloed op taalontwikkeling 21

22 Discussie & conclusies AVP bij TOS: 44% van de kinderen met TOS valt in AVP groep, (<13% of TD*) AVP meest aanwezig bij jongere kinderen met TOS Covariantie van of AVP bij TOS met: werkgeheugen (WISC/Brief) en verwerkingssnelheid (visueel, Tea-CH) Geen covariantie gevonden met NV-IQ, taalmaten, of aandachtsproblemen AVP komt relatief veel voor bij kinderen met TOS en dit kan van invloed zijn op de ontwikkeling, aanpak op school en de behandeling. Vervolgonderzoek richten op Verklaring van de leeftijdseffecten Relatie auditieve functies tot andere functies (Ahmmed 2014): taal/lezen Resultaten van behandeling Relatie tussen AVP en auditief functioneren in de praktijk *statistical estimation, based on normal distribution 22

23 Evidentie voor training? Review (McArthur 2009): training can treat children s auditory processing disorders, however no effects on reading and language skills found, only a few studies with proper control groups Systematic review, Fey et al (2010) : only six studies reported the outcomes for children diagnosed with APD. The authors concluded that the evidence base was too weak to provide clear guidance for treating children with APD. Ethical, safety and efficacy issues have been raised in the USA with regard to AIT and similar auditory therapy methodologies, leading to position statements which do not endorse these methods for the APD population. 23

24 Nieuwe evidentie? Sharma 2012: Doel: vergelijk interventies voor (AVP): bottom-up training +activiteiten, topdown training en solo app. Opzet: randomized control trial: een van de twee interventies (6 weken), met en zonder solo app, of geen interventie. Wekelijks 1 uur therapie +1 2 uur huiswerk (met ouders). Studie groep: 55 kinderen (7-13 jaar) met AVP. Uitkomst maten incl lezen, taal en auditieve functies. Resultaten: Positieve resultaten voor beide trainingen en solo app op meerdere maten. Pre-interventie NV-IQ, leeftijd, en ernst vd AVP niet van invloed op uitkomst. Hertest van controle groep: geen veranderingen na interventie periode. Conclusies: Winst voor beide interventies, extra winst met solo app. Positieve resultaten niet beperkt tot gebieden die werden behandeld. 24

25 Evidentie voor training (FM en AT) AT bij kinderen met SPD(Spatial Processing Disorder) (H.Dillon): LISN & Learn, auditief trainingsprogramma, 12 wk 5 d/wk 15 min/d: trainen spatial cues LiSN-S test: verbetering in scores onafhankelijk van IQ, geheugen FM bij kinderen met dyslexie (N. Kraus) verbetering in neurale consistenstie (cabr): voorspellende waarde in verbetering van leesvaardigheid fonologisch bewustzijn Gedurende 1 jaar gebruik van FM Brein leert waaraan het aandacht moet geven c4 25

26 Dia 25 c4 hierom de factor aandacht eerder al wat meer benadrukken denk ik. cuperusj;

27 c5 Vragen? Bedankt voor uw aandacht! Erwin Baas: Met dank aan: Kinderen en ouders van het Spraak en Taal Ambulatorium Werkgroep EBW STA: A. Scheper, J Cuperus, B Vugs, A ter Wal, A. Bron

28 Dia 26 c5 qua publicaties vind ik dat je ook zou moeten verwijzen naar de posters toch? en verwijzen naar de EBW STA groep (jij, annette en ik) als ontwikkelgroep. en alle medewerkers die bij hebben gedragen aan de data-verzameling. cuperusj;

29 Referenties Assessment of children with suspected auditory processing disorder: a factor analysis study, Ahmmed AU, Ahmmed AA, Bath JR, Ferguson MA, Plack CJ, Moore DR. Ear Hear May-Jun;35(3): Communication, listening, cognitive and speech perception skills in children with auditory processing disorder (APD) or Specific Language Impairment (SLI). Ferguson MA, Hall RL, Riley A, Moore DR. J Speech Lang Hear Res Feb;54(1): Development and standardization of SCAN-C Test for Auditory Processing Disorders in Children, Keith RW, J Am Acad Audiol Sep;11(8): Evolving concepts of developmental auditory processing disorder (APD): a British Society of Audiology APD special interest group 'white paper, Moore DR, Rosen S, Bamiou DE, Campbell NG, Sirimanna T, Int J Audiol Jan;52(1):3-13. Assessment of auditory processing in 6-year-old language-impaired children, Stollman MH, van Velzen EC, Simkens HM, Snik AF, van den Broek P., Int J Audiol Sep;42(6): Development of auditory processing in 6-12-year-old children: a longitudinal study, Stollman MH, van Velzen EC, Simkens HM, Snik AF, van den Broek P, Int J Audiol Jan;43(1):34-44 Characteristics Associated With Auditory Processing Disorders: A Systematic Review, de Wit E, Visser-Bochane M, van der Schans C, Steenbergen B, van Dijk P, Luinge M, Poster presented on IALP 2013, Turin. 27

30 3. Beschikbare testen en vragenlijsten AVP Testen: (toenemend in lengte en moeilijkheidsgraad) ATK CAT/Eindhovense testbatterij NCAT/Nijmeegse testbatterij Vragenlijsten: CHAPS LIFE

31 Voorbeeld Dichotischspraakverstaan (verwerken van 2 verschillende informatiestromen (uit NCAT) Dichotische Digit Test Kimura(1961), Max & d'haese(1994) noem alle getallen, ongeacht volgorde 6, 2, 12 8, 5, 3

32 Voorbeeld Woorden in ruis beer zeef boei kam Leeftijdsgerelateerd: Groep 1: < 50% zwak 50-75% gemiddeld Groep 7: < 80% zwak 80-90% gemiddeld Volwassenen tot 35 jaar: < 85% zwak 85-95% gemiddeld

33 Voorbeeld Gefilterde spraak roos val zaag Leeftijdsgerelateerd: Groep 1: < 45% zwak 45-65% gemiddeld Groep 7: < 70% zwak gemiddeld Volwassenen tot 35 jaar: < 75% zwak 75-85% gemiddeld

34 Voorbeeld Binaurale fusie Binaurale interactie hoge band lage band

35 Voorbeeld Vragenlijst voor luistervaardigheden in de klas

36 Nog meer appelsap Kaoma - Lambada waar is toch dat zebrahondje voor vai estar com ele aonde for Wham! Wake me up before you go-go het noorderdierpark jitterbug The Jackson Five Can you feel it? ken je philip? can you feel it?