Auditieve verwerkingsproblemen: behandeling in het kader van taal-, leesen spellingproblemen

Transcriptie

1 Auditieve verwerkingsproblemen: behandeling in het kader van taal-, leesen spellingproblemen Johan Dekelver met dank aan Freeke Waumans Gent, 20 maart 2015

2 De diagnose AVP wordt vaak niet gesteld op basis van de symptomen die het kind heeft, maar wel op basis van het centrum waar het kind naar verwezen is. D. Moore, 2013

3 Inhoud Diagnostische procedure AVP Adelante audiologie & communicatie Advisering Behandeling Conclusie, besluit en discussie

4 Screening/onderzoek AVP Adelante a&c deel van breed onderzoek hulpvraag ouders: AVP taal lezen en spellen dyslexie AD(H)D...

5 Screening/onderzoek AVP Adelante a&c bij kinderen vanaf groep 2 toonaudiometrie spraakaudiometrie impedantiemeting OAE, stapediusreflexmeting auditief functieonderzoek Auditieve testbatterij voor kleuters (4 tot 7 jaar) Eindhovense testbatterij (7 tot 10 jaar) Nijmeegse testbatterij (10 jaar en ouder) logopedisch onderzoek didactisch onderzoek psychologisch onderzoek (op indicatie)

6 Screening/onderzoek AVP gestructureerde tests vragenlijsten

7 Vragenlijsten AVP checklist Keith voor ouders (Keith, 2000) CHAPS voor leerkracht (Smoski et al., 1992) vragenlijst/anamnese ouders vragenlijst school USA en UK: ook Keith, CHAPS, Life, CCC-2

8 AVP luisterprobleem en geen hoorprobleem luisteren = actief proces horen = meer passief proces

9 Luisteren: auditieve verwerking horen geheugen taalbegrip leervermogen aandacht AVP Top-down + bottom-up

10 intelligentie taalkennis horen Auditieve verwerking luisteren aandacht geheugen

11 Vragenlijsten AVP Onderzoek Adelante a&c i.s.m. Zuyd Hogeschool (Nicole Brans & Marta Helmerhorst, 2011) 192 dossiers 37 kinderen 27 kinderen AVP waarvan 24 kinderen dyslexie of lees- en/of spellingprobleem 10 kinderen geen AVP (8 kinderen met dyslexie of lees- en/of spellingprobleem)

12 Vragenlijsten AVP Checklist Keith bij geen enkel kind vals negatief! geen voorspellende waarde wordt gebruikt om luisterprobleem verder te kaderen CHAPS blijkt hoge voorspellende waarde te hebben binnen a&c!?! MAAR: zijn resultaten specifiek voor AVP of komt het door (bijkomende) problemen inherent aan onderzoeksgroep (lees- en spellingproblemen, vermoeden van dyslexie) OF zijn luistercategorieën uit CHAPS niet gedifferentieerd genoeg voor opsporen van specifiek AVP

13 Vragenlijsten AVP Uitvallen op checklist Keith minder goed luisteren snel afgeleid, onrustig moeite met onthouden moeite met verstaan in rumoer (komen overeen met 3 luistercategorieën uit CHAPS)

14 Vragenlijsten AVP CHAPS Van de 6 luistercategorieën: verstaan in rumoer hoogste risicoscore geen significante verschillen tussen scores komt overeen met gegevens literatuur uitval op auditief geheugen uitval op auditieve aandachtspanne (Moore et al., 2010: aandacht is grootste voorspeller van AVP) Binnen Adelante a&c: nagenoeg alle kinderen met diagnose AVP vallen op deze 3 categorieën uit.

15 Nut van AVP onderzoek bevestiging vermoeden ouders herkenning problemen leerkracht beter begrip? aanpak van probleem

16 Behandeling Algemene richtlijnen Omgevingsaanpassing Optimaliseren van de geluidskwaliteit Aanpassingen voor leerkrachten en andere sprekers Auditieve training Formele auditieve training Informele auditieve training Compensatietechnieken

17 Algemene richtlijnen Multidisciplinair Individuele noden leeftijd Bottom-up en top-down Studie Sharmaet al. (2012) Stoornisgericht en functioneel Actieve luisteraar

18 Omgevingsaanpassing Nagalmtijd verminderen Concrete tips en adviezen: Geluidsabsorberend materiaal Deuren en ramen sluiten Laag plafond, vloerkleden en gordijnen Afstand tussen leerling en leerkracht verkleinen Rubber onder stoelpoten plaatsen Positief effect bij kinderen met beperking, anderstalige kinderen en normaal ontwikkelende kinderen.

19 Optimaliseren van de geluidskwaliteit FM apparatuur Optimaliseert verhouding tussen niveau van spraak en niveau van lawaai Vermindert invloed akoestiek Overbrugt afstand tussen bron en luisteraar Mag niet worden gezien als dé oplossing voor auditieve verwerkingsproblemen Mag slechts in enkele gevallen worden gebruikt Effectiviteit moeilijk vast te stellen

20 Optimaliseren van de geluidskwaliteit Lemos et al. (2009): geen sterk bewijs ASA (2003): omgekeerd effect Phonak- Edulink: Johnstonet al. (2009): positief effect Willemse et al. (2008): geen bewijs voor positief effect Positief effect bij andere ontwikkelingsproblemen Verstrekking van FM apparatuur in Nederland Geen sterk bewijs in het voordeel van FM apparatuur

21 Optimaliseren van de geluidskwaliteit FM apparatuur als onderdeel, maar nooit als enige vorm van behandeling (Auris, website AVP) FM apparatuur niet bij ieder type AVP (Auris, website AVP) geen bewijs van voordeel met FM-apparatuur en geen remedie voor AVP (Willemse, Simkens & Baas, 2008)

22 Optimaliseren van de geluidskwaliteit ervaring cluster 2 school (ESM): verschillende aanmeldingen AVP met verzoek FM apparatuur na invoeren protocol geen aanmelding AVP met verzoek FM apparatuur meer

23 Optimaliseren van de geluidskwaliteit Afspraken cluster 2 school afweging nut voor onderwijs toepassing definitie eerst andere interventies tijdspanne 6 maanden

24 Aanpassingen voor leerkrachten en andere sprekers Tempo en accent aanpassen Herhaling bieden Visuele ondersteuning bieden Korte opdrachten geven Duidelijk articuleren Individuele informatie geven Preteaching Spreken alsof de luisteraar slechthorend is, heeft positief effect op het verstaan van zinnen in ruis.

25 Onderzoek Tallal Time-order drempel = de kortst mogelijke tijd waarbinnen iemand klanken en beelden op de juiste wijze en in de juiste volgorde kan waarnemen en weergeven (auditieve temporele informatieverwerking)

26 Kinderen met een verstoorde taalverwerving kunnen opeenvolgende klanken pas met een tussenruimte van meer dan 350 msec van elkaar onderscheiden. Vooral woorden met medeklinkerverbindingen worden foutief uitgesproken door een te hoge time-order. In onze taal duren de meeste klanken 50 msec, de tijd tussen de klanken bedraagt niet meer dan 100 msec.

27 Auditieve training Vaardigheden auditieve systeem verbeteren Eisen van een goed auditief trainingsprogramma: Individueel gericht Ruimte voor herhaling Gestructureerde oefeningen die oplopen in moeilijkheidsgraad Niet te makkelijk of te moeilijk

28 Auditieve training Effectiviteit van auditieve training Moeilijk vast te stellen Auditieve vaardigheden verbeteren Luister-en taalvaardigheden verbeteren niet in de praktijk

29 Formele auditieve training Nederlandstalige computerprogramma s: Auditieve training II Audiolog 3 minilocoluisterpret spelen met maan, roos, vis Bas gaat digitaal Woordhaai

30 Informele auditieve training Weinig effectiviteit Auditieve closure training Temporele patroonherkenning en prosodie Auditieve discriminatietraining Verbetering op algemeen mondelinge taalscores Dichotische luistertraining en binaurale interactie training Muziek training Fonologisch en fonemisch bewustzijn

31 Compensatiestrategieën Effectiviteit Actieve luisteraar Metacognitieve strategieën Probleem oplossend denken Geheugenstrategieën en aandacht Actief luisteren Linguïstische en metalinguïstische strategieën Wijzigingen in het onderwijsprogramma Verbetering van het auditieve werkgeheugen Functioneel

32 Compensatiestrategieën Concreet therapieprogramma: LinC (Luisteren in nieuwe context) Metacognitieve en metalinguïstische training Aandacht Mompelen Splitsen Knippen Visualiseren Verbetering van luistervaardigheden in de klas

33 Conclusie Algemene richtlijnen: Multidisciplinair Individuele noden Bottom-up en top-down Stoornisgericht en functioneel Actieve luisteraar

34 Conclusie Omgevingsaanpassingen Optimaliseren van de geluidskwaliteit Aanpassingen voor leerkrachten en andere sprekers Auditieve training Formeel Informeel compensatiestrategieën

35 Interventiemogelijkheden geen overtuigend bewijs dat auditieve training significant effect heeft op auditieve, talige of didactische vaardigheden (Fey et al., 2011) een hele reeks mogelijkheden, maar niet 1 benadering die voor alle kinderen met AVP geschikt is (Bellis, 2011) kinderen met AVP op dezelfde manier behandelen alsof ze alleen maar taal- of leerstoornis hebben (Kamhi, 2011)

36 Het evidentie beest

37 Resultaten: behandeling SLI (Graffius, ten Tije, Meeuwis, 2006) Op basis waarvan kiest men voor bepaalde methodes of materialen 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ervaring opleiding literatuur intuitie nascholing anders

38 Resultaten: Gebruik methodes en materialen 100% 100% 90% 90% 80% 80% 70% 70% 60% 60% 50% 50% 40% 40% 30% 30% 20% 10% 20% 10% 0% 0% Spraakproductie 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Auditieve verwerking/ Spraakperceptie Grammaticaal-linguïstische kennis

39 Interventiemogelijkheden huis-tuin-keuken adviezen Adelante a&c plaats vooraan in de klas stimuleren tot spraakafzien laten herhalen van gegeven opdrachten hanteren van een weksignaal (download adviezen website AVP, Auris) Bellis, 2011: leer kinderen zelf de verantwoordelijkheid te nemen voor succes of falen van het luisteren en om een actieve luisteraar te zijn in dagelijkse activiteiten.

40 AVP Meer dan 50 % heeft taal- en leesproblemen (Sharma & Purdy, 2009) 1 op 94 proefpersonen met leesproblemen heeft geen AVP (Katz, 1992)

41 AVP AVP SLI ASS ADHD Dyslexie: deels op zich, deels overlap met elkaar en met z n allen Toch kinderen met specifiek en geïsoleerd AVP!? Door compensatie geen functionele problemen?

42 Besluit - discussie Grote honger naar EB informatie over luisterproblemen bij kinderen en hoe dit aangepakt moet worden (Moore, 2011) Pas vanaf 7-8 jaar omwille van grote variatie in mate waarop brein in het algemeen en CAZS specifiek functioneert (Bellis, 2011) Is AVP een echt aparte klinische stoornis of moet AVP gezien worden als een verwerkingsstoornis die samengaat met andere ontwikkelingsstoornissen (Kamhi, 2011) Vooruitgang in ontwikkelen van theorieën en de klinische toepassing kan door onderzoekers uit verschillende disciplines met verschillende theoretische perspectieven duidelijk met elkaar communiceren en de sterke kanten van hun ideeën met elkaar te verbinden (Miller, 2011) Aandacht zou bij AVP onderzoek onder controle gehouden moeten worden of geëlimineerd moeten worden, maar aandacht blijkt een sleutelelement te zijn bij auditieve verwerking. Zwakke aandacht heeft grote invloed op auditieve verwerking (Moore, 2011)

43

44 Besluit- discussie Doe je onderzoek naar of hecht je belang aan aandacht en concentratie, dan hoort auditieve verwerking daar ook bij! Dank voor de AANDACHT!