Werken en Gezondheid van Ouderen.

Transcriptie

1 Werken en Gezondheid van Ouderen Prof. dr. ir Paulien Bongers Onderzoekscentrum Bewegen, Arbeid en Gezondheid, TNO VUmc

2 Opbouw voordracht Doorwerken belasting Participatie Gezondheid & oudere medewerker Inzetbaarheid Productiviteit belastbaarheid Overheid & beleid NEA, literatuur, good practices 2

3 Waar ga ik het over hebben? 1. Participatie oudere werknemers 2. Gezondheid oudere werknemers 3. Belasting oudere werknemers 4. Productiviteit oudere werknemers 5. Langer doorwerken 6. Inzetbaarheid 7. Interventies om inzetbaarheid te vergroten Literatuur, NEA 2007,

4 De Nederlandse Populatie naar leeftijd (CBS 2005) 4

5 Participatie ouderen aan arbeidsmarkt Kentallen: Inwonersaantal NL: 16,5 miljoen inwoners Werkende beroepbevolking: 8,7 miljoen Zweden 70, UK 60, NL 48% (2000: 38%) Griekenland m 60 en v 28% Gevolgen: Druk op betaalbaarheid van collectieve ouderdomsvoorzieningen, pensioen en gezondheidszorg Druk op arbeidsproductiviteit Aandeel werkende ouderen (55 tot 65 jaar) in EU-landen,

6 Participatie aan arbeid per leeftijdscategorie Trends: stijging arbeidsparticipatie bij ouderen sterker bij vrouwen leeftijd van verlaten arbeidsmarkt stijgt 6

7 Participatie oudere medewerker per sector leeftijdsopbouw per sector NEA 100% 90% 80% jaar 70% jaar 60% jaar 50% jaar 40% jaar 30% 20% 10% 0% Total Cultuur en overige dienstverlening Gezondheids- en welzijnszorg Onderwijs Openbaar bestuur Zakelijke dienstverlening Financiële dienstverlening Vervoer en communicatie Horeca Handel Bouwnijverheid Industrie Landbouw en visserij 7

8 Beleid overheden Vut- en prepensioen Verhoging van AOW leeftijd VWS: langer gezond leven (preventie nota) Stimuleringsmaatregelen Nederlandse Overheid Lissabonstrategie 8

9 Gezondheid Ervaren gezondheid per leeftijdscategorie NEA 2,75 2,70 1 (u its te k e n d )-5 (s le c 2,65 2,60 2,55 2,50 2,45 2,40 2, jaar jaar jaar jaar Total 9

10 Gezondheid Burnout per leeftijd (0=nooit, 7=elke dag) 2,1 2,0 2,0 1,9 1,9 1,8 1,8 1,7 1, jaar jaar jaar jaar jaar Total 10

11 Gezondheid verzuimpercentage per leeftijdscategorie NEA 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00, jaar jaar jaar jaar jaar Total Duur neemt toe, frequentie neemt af 11

12 Voorbeeld Siemens Verzuim vs conditie ,1 4, ,8 1,8 2,8 2,2 2, jr en < jr jr 50 jr en > Verzuim% 2007 slechte conditie Verzuim% 2007 goede conditie 12

13 Vitaliteit van de Nederlandse beroepsbevolking NEA : Vitaliteit naar leeftijd 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 12% 14% 33% 14% 15% 35% 17% 18% 30% 23% 20% 26% 25% 23% 19% 18% 18% 29% door aandoening beperkt niet-gezond én niet-vitaal gezond óf vitaal 30% 20% 10% 41% 35% 35% 31% 32% 34% gezond én vitaal 0% <25 jaar jaar jaar jaar >55 jaar Totaal 13

14 Verzuim en vitaliteit Nederlandse beroepsbevolking op basis van de NEA NEA (Ned : Enquête Verzuim Arbeidsomstandigheden naar vitaliteit 2006) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 4% 13% 24% 59% 8% 18% 28% 47% 10% 21% 24% 45% 24% 25% 19% 31% Meer dan 20 werkdagen T/m 20 werkdagen T/m 5 werkdagen Geen verzuim 10% 0% gezond én vitaal gezond óf vitaal niet-gezond én nietvitaal door aandoening beperkt 14

15 Veranderingen in de gezondheid Na het 45e levensjaar: vermindering van lichamelijke vermogens (vooral zien en horen, de conditie, spierkracht, lenigheid) Na het 50e jaar: grotere herstelbehoefte Informatieverwerking langzamer; geheugen, concentratie en reactiesnelheid nemen af. Vooral voor gecontroleerde processen (brief schrijven), maar minder voor geautomatiseerde processen (auto rijden) Sommige mentale vermogens nemen af (bij functies met weinig taakvariatie en ontwikkelingsmogelijkheden) Gevoeliger voor slaapverstoringen door veranderingen in hun dagnacht-ritme Variatie in gezondheid onder ouderen is groot 15

16 kracht van mannen en vrouwen neemt af met de leeftijd sport zorgt voor minder sterk effect Isokinetic lifitng strength back muscles (N) Isokinetic lifitng strength back muscles (N) Age Isokinetic lifitng strength neck/shoulder muscles (N) Body@Work, Onderzoekscentrum Bewegen, Arbeid en Gezondheid, TNO VUmc Age Isokinetic lifitng strength neck/shoulder muscles (N) c Age Age

17 Belasting: zwaarte van het werk Taak eisen 2,5 2,0 1,5 Emotioneel zwaar werk (schaal: 1=nooit - 4=altijd) 1,0 0,5 0, jaar jaar jaar jaar jaar Total Taakeisen (schaal: 1=nooit - 4=altijd) 17

18 Belasting zwaarte van het werk Autonomie 2,6 2,6 2,5 2,5 2,4 2,4 2,3 2,3 2,2 2, jaar jaar jaar jaar jaar Total Zelfstandigheid/autonomie (schaal: 1=weinig-3=veel autonomie) 18

19 Belasting zwaarte van het werk Sociale steun 3,4 3,3 3,2 Sociale steun leiding (schaal: 1=weinig - 4=veel steun) 3,1 3,0 2,9 2,8 2,7 2,6 Sociale steun collega's (schaal: 1=weinig - 4=veel steun) 2, jaar jaar jaar jaar jaar Total 19

20 Veranderingen in gedrag, kennis en vaardigheden Meer kennis, ervaring en vaardigheden; daarom goed inzetbaar als mentor/coach Minder roekeloos, werken veiliger en zijn minder vaak betrokken bij ongelukken Ouderen kunnen beter omgaan met complexere situaties op het werk. Ouderen kunnen hun beperkingen goed compenseren, met hulpmiddelen en slimme werksstrategieën. 20

21 Arbeidsproductiviteit (Burdorf, 2008) Een hogere leeftijd is geassocieerd met verhoogde kans op meer verzuim, arbeidsongeschiktheid (en vervroegde pensionering) Slechte gezondheid is belangrijke risicofactor voor alle vormen van verminderde arbeidsproductiviteit (verzuim en vervroegde pensionering) Een hoge fysieke belasting is een belangrijke risicofactor voor alle vormen van verminderde arbeidsproductiviteit (verzuim, arbeidsongeschiktheid en vervroegde pensionering) Roken en obesitas als leefstijlfactor zijn geassocieerd met arbeidsongeschiktheid,werkloosheid en productiviteitverlies op het werk Maar onduidelijk beeld van direct verband leeftijd en verminderde productiviteit 21

22 Kwantificeren van verlies aan productieve arbeidsjaren Burdorf & Jansen 2006: Cumulatief effect na 40-jarige loopbaan met zwaar werk: verlies aan productieve arbeidsjaren van ruim 2,5 werkjaar. Burdorf &Mackenbach 2006: van werknemers > 50 jaar zal voor het 65ste jaar: 12% vd mannen en 20% vd vrouwen arbeidsongeschikt worden, 19% vd mannen en 26% vd vrouwen werkloos worden 49% vd mannen en 28% vd vrouwen met vervroegd pensioen gaan Slechte gezondheid, ongezonde leefstijl en hoge fysieke en psychosociale belasting 20% van het vervroegde uittreden 38% van de werkloosheid voor het 65ste levensjaar Effectieve interventies leiden tot: 8 mnd langer doorwerken voor mannen en 12 mnd voor vrouwen Effecten zijn groter zijn als de AOW leeftijd 67 wordt 22

23 leeftijd en wens om door te werken tot 65 (NEA) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

24 Invloed van leeftijd en geslacht op het % werknemers dat tot het 65e jaar door wil werken (NEA 2007) % dat door wil werken jaar jaar mannen vrouwen 24

25 Trend in het % werknemers dat door willen werken tot het 65e levensjaar (NEA )

26 doorwerken tot 65 (NEA) Total Politiepersoneel, brandweer, bewakers e.d. Bouwvakkers Loodgieters, lassers, constructiewerkers Schilders Secretaressen, typisten e.d. Agrarische beroepen Verzekeringsagenten, makelaars, e.d. Postdistributiepersoneel Geneeskundigen, tandartsen, dierenartsen Docenten hoger onderwijs,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 26

27 Invloed van gezondheid, partner en salaris op het % werknemers dat door wil werken tot het 65ste levensjaar (NEA 2007) Gezondheid uitstekend Gezondheid zeer goed Gezondheid goed Gezondheid matig Gezondheid slecht Partner betaalde baan Partner géén betaalde baan Geen partner Zeer ontevreden over salaris Gemiddeld tevreden over salaris Zeer tevreden over salaris Gemiddelde werknemer 34 27

28 Redenen om door te gaan met werken NEA Door willen werken tot 65 jaar (NEA): werknemers met een hoge opleiding en goede gezondheid alleenstaanden, maar ook die met thuiswonende kinderen mannen en vrouwen werknemers met beperkte werkdruk, veel autonomie en goede arbeidsvoorwaarden Studie Proper et al, 2009: Uitdaging in het werk en financiële stimuli Rol houding en visie leidingegevende? 28

29 Inzetbaarheid NEA functioneren / inzetbaarheid 4,45 4,44 4,43 4,42 4,41 4,40 4,39 4,38 4, jaar jaar jaar jaar jaar Total functioneren / inzetbaarheid (schaal: 1=minimaal - 5=optimaal) 29

30 Mythen en vooroordelen Ouderen zijn minder belastbaar Ouderen leren minder makkelijk Ouderen zijn minder gemotiveerd Ouderen kosten meer dan ze opleveren 30

31 Kosteneffectiviteit maatregelen gericht op behoud en verlengen van arbeidsparticipatie (Burdorf, 2008) 6 mnd individuele counseling bedrijfsarts (de Boer, et al, 2004) resultaat: sign. minder mensen met vervroegd pensioen bedrijfsgeneeskundige begeleiding (Taimela et al, 2008) resultaat: positief effect op ziekteverzuimduur Er is weinig bekend over (kosten)effectieve interventies om de gezondheid, conditie en vooral inzetbaarheid, productiviteit te verhogen Ook weinig bekend over het effect van leeftijdsbewust personeelsbeleid etc 31

32 Bevorderen van inzetbaarheid op het werk Functies afstemmen op behoefte: ergonomische aanpassingen, technologische oplossingen aangepaste ploegendiensten/ zelfroosteren (of fast forward) Brede inzetbaarheid (Nauta, 2004) succes factoren (van Dalen en van Sloten, 2006) Enthousiaste kartrekkers uit de lijn (niet HR) Samenhang creëren Praten met de doelgroep, participatieve oplossingen Zet leeftijd niet centraal maar de functie en werkstijl 32

33 Bevorderen van inzetbaarheid op het werk Oplossingen voor inzetbaarheid over bedrijven heen in de keten en branche (bouw als voorbeeld) Zorgbeleid tav chronisch zieken verbeteren en goede BG begeleiding/ afstemming Gevolgen voor inzetbaarheid op het werk betrekken bij keuze en invulling van de behandeling Evaluatie van activiteiten HR Politieke correctheid doorbreken, inspanning leveren Ontwikkelen & evalueren interventies voor conditie verbetering, rol leidinggevende en verbeteren sociale steun 33

34 Voorbeeld project Je gezondheid in de steigers, Karen Oude Hengel Verbeteren gezondheidsgerelateerde kwaliteit van leven voor oudere bouwvakkers Interventie: 1. Verbeteren balans tussen fysieke belasting en herstel (training, werkpauze tool) 2. Vergroten invloedssfeer op de bouw (empowerment training en game) 34

35 Conclusies (1) NL middenmoter voor arbeidsparticipatie ouderen, nog veel winst te boeken De ervaren gezondheid oudere wn is minder goed & oudere werknemers verzuimen meer (met name langer en met name door chronische ziekten) Grote variatie in gezondheid en bij betere conditie minder verzuim Oudere werknemers: eisen en autonomie gelijk maar sociale steun van collega s en leidinggevende duidelijk lager Onduidelijk beeld ouderen en arbeidsproductiviteit Ongezonde leefstijl en fysieke belasting wel verantwoordelijk voor meer verzuim, meer vervroegde uittreding, dus voor minder participatie en daardoor productiviteit schatting: 2,5 jaar verloren arbeidsproductieve jaren bij fysiek zwaarwerk, of 6 tot 8 maanden langer, dus veel interventie potentie Bepalende factoren voor langer (willen) doorwerken zijn: Hoge opleiding, alleenstaanden, goede gezondheid Functies met lage fysieke belasting, veel autonomie en lage werkdruk en geen onregelmatige werktijden. Financiële incentives Toenemend % werknemers wil langer door werken, nu 34% 35

36 Conclusies (2) Zinvolle interventies lijken vooral te bestaan uit (bedrijfsgeneeskundige) begeleiding met participatief element Oplossingen voor inzetbaarheid over bedrijven heen in de keten en branche (bouw als voorbeeld) Zorgbeleid tav chronisch zieken verbeteren en goede BG begeleiding/ afstemming Gevolgen voor inzetbaarheid op het werk betrekken bij keuze en invulling van de behandeling Evaluatie van activiteiten HR Partipatie bij oplossingen gewenst Ontwikkelen & evalueren interventies voor conditie verbetering, rol leidinggevende en verbeteren sociale steun (n=1) Discipline 36

37 Lang doorwerken in goede gezondheid is zeker mogelijk! Beatrix 70 jaar 37

38 TNO methode belastbaarheidsonderzoek Vier belastingsvelden Fysieke inspanning (6 indicatoren) Fysieke omstandigheden (8 indicatoren) Psychische belasting (9 indicatoren) Perceptief mentale belasting (5 indicatoren) Expert judgement per indicator op Mate van belasting Aanpassingsmogelijkheden Blootstelling (frequente, duur, piekbelasting) Grenswaarden 38

39 Voorbeeldproject: het Nederlands Loodswezen 39

40 Onderzoek loodsen Hoe zwaar vindt u de onregelmatige werktijden? erg zwaar zwaar normaal licht 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1, jr jr jr jr jr jr Beoordeling werkbelasting: De functie van loods is substantieel bezwarend vanwege: de onregelmatige werktijden de perceptief-mentale belasting (alertheid, concentratie en oordeelsvorming). bovendien: zware energetische en statische belasting en risico s fysieke veiligheid. 40

41 Voorbeeldproject: Shin-Etsu Nacht-/ochtenddienst Fysieke belasting: lopen/klimmen grote krachten werkhoudingen Controlekamer: concentratie 41

42 Voorwaarden voor gezond doorwerken tot pensioen (Shin-Etsu) Flexibel omgaan met het rooster Geen nachtdiensten meer Minder dagen werken (deeltijdpensioen) Ander takenpakket (begeleiden jongere medewerkers) Niet meer altijd beschikbaar hoeven zijn (onderhoudsmonteurs) Minder overwerken Minder tijdsdruk Via individuele gesprekken concretiseren (vanaf 50 jr) 42