Schadeclaims: kan het goedkoper en minder belastend? Opties om de transactiekosten van het aansprakelijkheidsrecht te verlagen

Transcriptie

1 Schadeclaims: kan het goedkoper en minder belastend? Opties om de transactiekosten van het aansprakelijkheidsrecht te verlagen

2 Schoordijk Instituut Centrum voor Aansprakelijkheidsrecht Schadeclaims: kan het goedkoper en minder belastend? Opties om de transactiekosten van het aansprakelijkheidsrecht te verlagen J.M. Barendrecht C.M.C. van Zeeland Y.P. Kamminga I.N. Tzankova WODC 2004

3

4

5 Inhoudsopgave Lijst van verkort aangehaalde werken IX Samenvatting XXIII HOOFDSTUK I Het onderzoek 1 1 Inleiding Aanleiding voor het onderzoek Doelstelling en probleemstelling Methode van onderzoek Opzet van het rapport 5 HOOFDSTUK II Het verhalen van schades en transactiekosten 7 1 Twee voorbeelden van het verhalen van schade 7 2 Transactiekosten Het begrip transactiekosten Waar ontstaan transactiekosten? Hoe ontstaan transactiekosten? Vier perspectieven Barriers to Conflict Resolution (Mnookin & Ross) Acht coördinatieproblemen (Weterings) Kosten informatieuitwisseling (gebaseerd op Mackaay) Marktfalen Gevolgen van hoge transactiekosten Geschatte omvang transactiekosten Methodiek voor schatting mogelijk effect van hervormingen Verhalen van schades in de onderzochte landen: beschrijving op hoofdlijnen 34 HOOFDSTUK III Veelbelovende manieren van reductie van transactiekosten 37 1 Inleiding 37 2 Beschrijving van de instrumenten 38 V

6 Inhoudsopgave 2.1 Procedurele normering: spelregels voor de afwikkeling van individuele claims Inleiding Beschrijving van procedurele normering op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Verbeterde geschiloplossing Inleiding Beschrijving verbeterde (neutrale) geschiloplossing op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Normering van schuldaansprakelijkheid Inleiding Beschrijving van normering van schuldaansprakelijkheid op hoofdlijnen Een buitenlandse voorbeeld nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Risicoaansprakelijkheid Inleiding Beschrijving van risicoaansprakelijkheid op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Alternatieve vergoedingssystemen: first-party en no-fault verzekeringen Inleiding Beschrijving van alternatieve vergoedingssystemen op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting 103 VI

7 Inhoudsopgave 2.6 Afwikkeling van massaschade Inleiding Beschrijving van afwikkeling van massaschade op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Bespreking van de modellen: voordelen en nadelen Af te leiden basisprincipes uit de beide modellen Aard en omvang van de besparingen Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Schadefondsen Inleiding Beschrijving van schadefondsen op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Materiële normering van schadevergoeding Inleiding Beschrijving van materiële normering van schadevergoeding op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Uitsluiting of limitering van aansprakelijkheid Inleiding Beschrijving van uitsluiting of limitering van aansprakelijkheid op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Keuzerechten voor slachtoffers Inleiding Beschrijving van keuzerechten voor slachtoffers op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting 152 VII

8 Inhoudsopgave 2.11 Economische of andere prikkels op partijen en rechtshulpverleners Inleiding Betere prikkels voor de juridische markt: te verwachten effecten van beloningsvormen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Overige opties Inleiding Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken 165 HOOFDSTUK IV De meest kansrijke opties: selectie en verantwoording Inleiding Selectievoorstel van de meest kansrijke en kansrijke opties Gehanteerde selectiemethode Beoordeling van de instrumenten Selectievoorstel: meest kansrijke opties en kansrijke opties De minst kansrijke opties 188 HOOFDSTUK V Conclusies en aanbevelingen Inleiding Wat voorafging Conclusies Aanbevelingen 194 Bijlage I Deelnemende organisaties aan de expertmeeting op 4 december 2003 en het verslag van de expertmeeting 199 Bijlage II De begeleidingscommissie 203 VIII

9 Lijst van verkort aangehaalde werken All-Industry Research Advisory Council 1989 All-Industry Research Advisory Council, onderzoek: Compensation for Automobile Injuries in the United States Accident Compensation Corporation 2002 Annual Report 2002, p , te raadplegen op Accident Compensation Corporation 2003 Annual Report 2003, p. 62, te raadplegen op Asser, Groen, Vranken, m.m.v. Tzankova 2003 W.D.H. Asser, H.A. Groen, J.B.M. Vranken, m.m.v. I.N. Tzankova, Een nieuwe balans. Interimrapport Fundamentele Herbezinning Nederlands Burgerlijk Procesrecht, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2003, p Baas 2002 N.J. Baas, Mediation in civiele en bestuursrechtelijke zaken; een internationaal literatuuronderzoek, Den Haag, Ministerie van Justitie, WODC 2002, p. 11. Baekelandt en De Lonqueville 2000 L. Baekelandt en Ph. De Lonqueville, Indicatieve Tabel. Verzekeringspremies en herverzekeringspremies zullen de hoogte ingaan, De Verzekeringswereld 2000, p. 31 e.v. Barème indicatif des déficits fonctionnels séquellaires en droit commun, Le Concours Médical 1993 Barendrecht 1996 J.M. Barendrecht, Vereenvoudigde afdoening van regresvorderingen in: W.H. van Boom, T. Hartlief en J. Spier (red.), Regresrechten. Afschaffen, handhaven of uitbreiden, Deventer: Tjeenk Willink 1996, p Barendrecht 1999 J.M. Barendrecht, De schimmige status van het advies, NJB 1999, p e.v. Barendrecht en Weterings 2000 J.M. Barendrecht en W.C.T. Weterings, Rechtshulp: een groot goed met schadelijke bijwerkingen, Advocatenblad 2000, p IX

10 Lijst van verkort aangehaalde werken Barendrecht, Giesen en Kamminga 2001 J.M. Barendrecht, I. Giesen en Y.P. Kamminga, Standardisation of Personal Injury Awards and Claiming Procedures, Discussion Paper, Tilburg: Center for Liability Law Barendrecht 2002 J.M. Barendrecht, Aansprakelijkheid en welzijn, NJB 2002, p. 605 e.v. Barendrecht 2003 J.M. Barendrecht, Bedrijfsmatige juridische dienstverlening en toegang tot het recht: actievere regulering is nodig, NJB 2003, p e.v. Bernard Auby en Perinet-Marquet 1995 J. Bernard Auby en H. Perinet-Marquet, Droit de l urbanisme et de la construction, Paris: Montchrestien 1995, p Bergh, Van den 2001 R.J. van den Bergh, Rechtseconomische kanttekeningen, in: Aansprakelijkheid, Gronden en grenzen, Deventer: Kluwer 2001, p Bladel, Van 2002 C.B.E. van Bladel, Arbitrage in de praktijk: een empirisch onderzoek naar institutionele arbitrage, met name bij de Raad van Arbitrage voor de bouw, Den Haag: Boom Juridische uitgevers Bona en Mead 2003 M. Bona en P. Mead (eds.), Personal Injury Compensation in Europe, Deventer: Kluwer 2003, p Brenninkmeijer, Van Ewijk en Van der Werf 2003 A. Brenninkmeijer, M. van Ewijk en C. van der Werf, De aard en omvang van arbitrage en bindend advies in Nederland, WODC 2003, p Calabresi 1970 G. Calabresi, The Costs of Accidents: A Legal and Economic Analysis, New Haven: Yale University Press Cane 1999 P. Cane, Atiyah s Accidents, Compensation and the Law Sixth Edition, London, Edinburgh, Dublin: Butterworths 1999, p Chin-A-Fat en Steketee 2001 B.E.S. Chin-A-Fat, M.J. Steketee, m.m.v. W.M.E.H. Beijers et al., Bemiddeling in uitvoering: evaluatie experimenten scheidings- en omgangsbemiddeling, Utrecht: Verwey-Jonker Instituut 2001, p. 105 e.v. X

11 Lijst van verkort aangehaalde werken Combrink-Kuiters, Niemeijer en Ter Voert 2003 L. Combrink-Kuiters, E. Niemeijer en M. ter Voert m.m.v. N. Dijkhoff, M. van Gammeren-Zoeteweij en J. Kuppens, Ruimte voor mediation: evaluatie van projecten bij de rechterlijke macht en gefinancierde rechtsbijstand, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2003, p Dam, Van 2000 C.C. van Dam, Aansprakelijkheidsrecht: een grensoverschrijdend handboek, Den Haag: Boom Juridische uitgevers Dam, Van 2001 M. van Dam, Verkeersongevallen: een rechtseconomisch, empirisch en positiefrechtelijk onderzoek naar de werking van aansprakelijkheid, verzekering en veiligheidsregulering in het verkeer, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2001, p en Daniels en Martin 2002 S. Daniels en J. Martin, It Was the Best of Times, It Was the Worst of Times: The Precarious Nature of Plaintiffs Practice in Texas, Texas Law Review 2002, p Danzon 1999 P.M. Danzon, The Swedish patient compensation system. Lessons for the United States, Journal of Legal Medicine (15) Darby en Karni 1973 M. Darby en E. Karni, Free Competition and the Optimal Amount of Fraud, Journal of Law and Economics 1973, p Davis 1998 M.J. Davis, Toward the Proper Role for Mass Tort Class Actions, Or.L.Rev., vol. 77 (1998), p Dewees, Duff en Trebilcock 1996 D. Dewees, D. Duff en M. Trebilcock, Exploring the Domain of Accident Law. Taking the Facts Seriously, New York: Oxford University Press 1996, p Dommering-van Rongen 1996 L. Dommering-van Rongen, Schade vergoeden door fondsvorming, Deventer: Kluwer Dufwa 2003 B. Dufwa, Personal Injury Compensation in Sweden, in M. Bona en P. Mead (eds.), Personal Injury Compensation in Europe, Deventer: Kluwer 2003, p Dute, Faure en Koziol 2002 XI

12 Lijst van verkort aangehaalde werken J.C.J. Dute, M.G. Faure en H. Koziol, Onderzoek No-fault compensatiesysteem, Den Haag: ZonMW, Reeks evaluatie regelgeving: deel 13, 2002, p Elferink 2003 M.H. Elferink, Inzage in de patiëntenkaart, TVP 2003, p Emons 1997 W. Emons, Credence Goods and Fraudulent Experts, Rand Journal of Economics 1997, p. 107 e.v. Erichson 2000 H.M. Erichson, Informal aggregation: procedural and ethical implications of coördination among counsel in related lawsuits, Duke L.J. 2000, p Eshuis 2003 R.J.J. Eshuis, Claims bij de rechtbank, Den Haag: Ministerie van Justitie, WODC Espersson 2000 C. Espersson, Patient Injury Act; A Comment by Carl Espersson, 2000, te raadplegen op Eyben Von en Nielsen 2003 B. von Eyben en S.V. Nielsen, Personal Injury Compensation in Denmark in M. Bona en P. Mead (eds.), Personal Injury Compensation in Europe, Deventer: Kluwer 2003, p. 87. Faure en Berg, Van den 1990 M. Faure en R. van den Berg, Preadvies 1990, p. 24. Faure en Hartlief 1998a M. Faure en T. Hartlief, Een schadefonds als alternatief voor aansprakelijkheid en verzekering?, RM Themis 1998/7, p Faure en Hartlief 1998b M. Faure en T. Hartlief (red.), Verkeersaansprakelijkheid in België en Nederland, Antwerpen: Intersentia 1998, p Faure en Hartlief 2002 M. Faure en T. Hartlief, Nieuwe risico s en vragen van aansprakelijkheid en verzekering, Deventer: Kluwer 2002, p XII

13 Lijst van verkort aangehaalde werken Fishback 1987 P. Fishback, Liability Rules and Accident Prevention in the Workplace: Empirical Evidence from the Early Twentieth Century, Journal of Legal Studies, Frenk 1994 N. Frenk, Kollektieve acties in het privaatrecht (diss. Utrecht), Deventer: Kluwer 1994, p Garner, Allen, Coates, Edwards, Melville Williams QC, Mead, Smith en Brittenden 2003 C. Garner, K. Allen, A. Coates, P. Edwards, J. Melville Williams QC, P. Mead, E. Smith en S. Brittenden in M. Bona en P. Mead (eds.), Personal Injury Compensation in Europe, Deventer: Kluwer 2003, p Genn 1999 H. Genn, Paths to Justice, National Centre for Social Research, Oxford: Hart Goriely, Moorhead en Abrams 2002 T. Goriely, R. Moorhead en P. Abrams, More Civil Justice? The impact of the Woolf reforms on pre-action behaviour. Research Study 43, The Law Society and Civil Justice Council 2002, p Haas De en Hartlief 1996 S.P. de Haas en T. Hartlief, Collectivering en institutionalisering van regres: instrumenten voor kostenbeheersing, Den Haag: Verbond van Verzekeraars 1996, p. 1-2 en De Haas en Hartlief 1998 S.P. de Haas en T. Hartlief, Verkeersaansprakelijkheid. Vergoeding van personenschade in Europees perspectief, Deventer: Kluwer 1998, p Hadfield 2000 G. Hadfield, The Price of Law: How the Market for Lawyers Distorts the Justice System, Michigan Law Review 2000, p. 953 e.v. onder IIIA en IIIB. Hensler 2000 D.R. Hensler, B. Dombey-Moore, B. Giddens, J. Gross, E. Moller en N.M. Pace, Class Action Dilemmas, RAND Corporation 1999, RAND Documents MR-969, p Hodges 2001 Ch. Hodges, Multi-party actions, Oxford: Oxford University Press XIII

14 Lijst van verkort aangehaalde werken Hoon Barton 2001 B. Hoon Barton, Why Do We Regulate Lawyers? An Economic Analysis of the Justifications for Entry and Conduct Regulation, Ariz. State Law J. 2001, p. 470 e.v. Hoy Van 1995 J. van Hoy, Selling and Processing Law: Legal Work at Franchise Law Firms, Law and Society Review 1995, p. 703 e.v. Hoy Van 1997 J. van Hoy, Franchise Law Firms and the Transformation of Personal Legal Services, Westport, Conn.: Quorum Hulst 2002 E.L. Hulst, Schadefondsen bij rampen in: A. Akkermans en E. Brans (red), Aansprakelijkheid en schadeverhaal bij rampen, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2002, p Insurance Research Council 1995 Insurance Research Council, Trends in Auto Injury Claims Ireland 2001 Second Report of the Special Working Group on Personal Injury Compensation, Department of Enterprise, Trade and Employment of Ireland, p Jagtenberg en De Roo 2003 R. Jagtenberg en A. de Roo, Mediation in de ons omringende landen, Den Haag: Ministerie van Justitie, WODC 2003, p Jourdain 2002 P. Jourdain, Le nouveau droit des malades, Paris 2002, p. 86. Judicial Studies Board 2002 The Judicial Studies Board, Guidelines for the assessment of general damages in personal injury cases, London: Blackstone Press Kahneman en Tversky 1995 D. Kahneman en A. Tversky, Conflict Resolution: A Cognitive Perspective, in: Barriers to Conflict Resolution (Kenneth J. Arrows et al. eds.) 1995, p. 54. Kaplow en Shavell 2002 L. Kaplow en S. Shavell, Fairness versus Welfare, Cambridge, MA: Harvard University Press 2002, p XIV

15 Lijst van verkort aangehaalde werken Klonoff & Bilich 2000 R.H. Klonoff en E.K.M. Bilich, Class Actions and Other Multi-party Litigation, Cases and Materials, American Casebook Series, West Group, St. Paul, Minn Koninklijk Nederlands Medisch Genootschap 2003 KNMG, Kwaliteitsmanifest 2003, te raadplegen op Kobberig 1999 W. Kobberig, Mediation of civil cases in Hennepin County: an evaluation, Minnesota Judicial Center Kozak C.S. Kozak, A Review of Federal Medical Malpractice Tort Reform Alternatives, 19 Seton Hall Legis. J. 599, p Kritzer 1985 H.M. Kritzer c.s., The Impact of Fee Arrangement on Lawyer Effort, Law & Society Review, Madison, Wis.: University of Wisconsin-Madison Law School 1985, p Kritzer 1997 H.M. Kritzer, Contingency Fee Lawyers as Gatekeepers in the Civil Justice System, Judicature 1997, p. 22. Kritzer 2002 H.M. Kritzer, Lawyer Fees and Lawyer Behavior in Litigation: What Does the Empirical Literature Really Say?, Texas Law Review 2002, p Lambert-Faivre 2000 Y. Lambert-Faivre, Droit du dommage corporel. Systèmes d indemnisation, Paris: Dalloz 2000, p Lewicki, Saunders en Minton 1999 R.J. Lewicki, D.M. Saunders en J.W. Minton, Negotiation 3rd ed., Boston: McGraw-Hill Lewicki 2004 R.J. Lewicki et al., Essentials of Negotiation, Boston: McGraw-Hill/Irwin 2004, p Lord Chancellor s Department 2000 A strategy for information and communication technology deployment across the Lord Chancellor s Department 2000, p XV

16 Lijst van verkort aangehaalde werken Lord Chancellor s Department 2001 Emerging Findings 2001, te raadplegen via Lord Chancellor s Department 2002 Further Findings 2002, p , te raadplegen via Lord Woolf 1996 Lord Woolf of Barnes, Access to Justice: final report to the Lord Chancellor on the civil justice system in England and Wales, London: HMSO 1996, hoofdstuk 10, p. 1. Mackaay 1982 E.J.P. Mackaay, Economics of Information and Law, Boston, Den Haag: Kluwer/Nijhoff Memeteau 2001 G. Memeteau, Cour de droite medical, Bordeaux 2001, p Menkel-Meadow 1997 C. Menkel-Meadow, When dispute begets resolution disputes of its own: conflicts among dispute professionals, UCLA Law Review, vol. 44 (1997), p Ministerie van Justitie 2001 Justitie over morgen, Directie Algemene Justitiële Strategie, Den Haag: Ministerie van Justitie 2001 Minow 1997 M. Minow, Judge for the Situation: Judge Jack Weinstein, Creator of Temporary Administrative Agencies, Columbia Law Review, vol. 97 (1997), p Mnookin en Ross 1995 K.J. Arrow, R.H. Mnookin, L. Ross et al. (red.), Barriers to Conflict Resolution, Londen: Norton Musiela 2000 H.J. Musiela, Reform des Zivilprozesses, NJW 2000, p Nagareda 2000 R.A. Nagareda, The pre-existence principle and the structure of the class action, Columbia Law Review, vol. 103 (2003), p XVI

17 Lijst van verkort aangehaalde werken Ogus 1999 A. Ogus, Lawyers as Designers of Disputants? Some Observations on the Economics of Civil Justice in: J. Godard & J. Guild (eds.), Justice and Money (Hume Papers on Public Policy: Vol. &, No. 1), Edinburgh: Edinburgh University Press 1999, p. 31. Paterson, Fink en Ogus 2003 I. Paterson, M. Fink en A. Ogus et al., Regulation of Professional Services, Study for the European Commission, Institute for Advanced Studies, Vienna 2003, p. 97. Protocole assureurs-organismes sociaux 1983 Le Protocole assureurs-organismes sociaux du 24 mai 1983 (Protocole Bergeras) en het Règlement d application pratique (RAP). RAND Corporation s Institute for Civil Justice 1991 Rao 2002 P.K. Rao, International environmental law and economics, Malden, MA: Blackwell 2002, p Rao 2003 P.K. Rao, The Economics of Transaction Costs, New York: Palgrave 2003, p. 7. Reiling 2003 D. Reiling, Rechtspraak in de digitale delta, NJB 2003, p e.v. Rosenberg 2002 D. Rosenberg, Mandatory-litigation class action: the only option for mass tort cases, Harvard Law Review (2002), p Rubenstein 2001 W.B. Rubenstein, A transactional model of adjudication, Georgetown Law Journal, vol. 89 (2001), p Rutherglen G. Rutherglen, Distributing Justice. An Essay on the Dalkon Shield Claimants Trust Tort Policy Working Group 1986 Report of the Tort Policy Working Group on the Causes, Extent and Policy Implication of the Current Crisis in Insurance Availablity and Affordability XVII

18 Lijst van verkort aangehaalde werken Saks, 1992 M. J. Saks, Do We Really Know Anything About the Behaviour of the Tort Litigation System-And Why Not? 140 U. Pa. Law Review 1147, 1269, Schirmeister 1996 F.C. Schirmeister, Amerikaanse toestanden in het schadevergoedingsrecht?, Lelystad: Koninklijke Vermande 1996, p Serverin 2001 Committee of Experts on Efficiency of Justice (CJ-EJ) voorbereid door E. Serverin, What place is there for civil mediation in Europe, 2001, (2000) 6 FINAL. Shavell 1997 S. Shavell, The Fundamental Divergence between the Private and the Social Motive to Use the Legal System, Journal of Legal Studies 1997, p Silver 2002 C. Silver, Does Civil Justice Cost Too Much?, Texas Law Review Silver 2003 C. Silver, We re scared to death: class certification and blackmail, New York: University Law Review 2003, p Smith en Mackie 1995 E.R. Smith en D.M. Mackie, Social psychology, New York, NY.: Worth 1995, p Stephen en Love 1999 F. Stephen en J. Love, Regulation of the Legal Profession, Encyclopedia of Law and Economics 1999, nr. 5860, p Stichting de Ombudsman 2003 Stichting de Ombudsman Hilversum, Letselschaderegeling Onderhandelen met het mes op tafel, of een zoektocht naar de redelijkheid, Hilversum. Stienstra 2000 D. Stienstra, ADR. Mediation, Washington, Federal Judicial Center Stiglitz 2000 J. Stiglitz, Economics of the Public Sector, 3rd ed., 2000, p en 83. Sunstein 2002 C. Sunstein, Switching the Default Rule, New York University Law Review (2002), p. 106 e.v. XVIII

19 Lijst van verkort aangehaalde werken Tijdschrift voor Mediation 2003 Tijdschrift voor Mediation, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2003, p. 52 e.v. Tillinghast Tower Perrin 2000 Tillinghast Tower Perrin, U.S. Tort Costs: 2000: Trends and Findings on the Costs of the U.S. Tort System, te raadplegen op towersperrin.com/tillinghast/ Tillinghast Tower Perrin 2003 Tillinghast Tower Perrin, U.S. Tort Costs: 2003 Update; Trends and Findings on the Costs of the U.S. Tort System, te raadplegen op towersperrin.com/tillinghast/ Tunc 1998 A. Tunc, Traffic liability and victim protection: lessons from ten years of experience with the Loi Badinter, in: M. Faure en T. Hartlief (red.), Verkeersaansprakelijkheid in België en Nederland, Antwerpen: Intersentia 1998, p Tzankova 2003 I.N. Tzankova, Een academy of experts : nodig of overbodig? TVP 2003, p Tzankova en Weterings 2003 I.N. Tzankova en W.C.T. Weterings, Preprocessuele afwikkeling van personenschadeclaims, Den Haag: Boom Juridische uitgevers United Kingdom 2003 Report by the Chief Medical Officer, Making Amends. A Consultation Paper Setting out Proposals for Reforming the Approach to Clinical Negligence in the NHS, Department of Health United Kingdom Verzekerd van cijfers 2003 Verbond van Verzekeraars, Verzekerd van cijfers 2003, p. 21, te raadplegen op Viney en Jourdain 2001 G. Viney en P. Jourdain, Traité de droit civil. Les effects de la responsabilité, Paris: L.G.D.J Vranken 2001 J.M.B. Vranken, ADR en de gevolgen voor rechterlijke rechtsvorming, in: Broers & Van Klink (red.), De rechter als rechtsvormer, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2001, p XIX

20 Lijst van verkort aangehaalde werken Walters en Sutter 2003 M.A. Walters en R.L. Sutter, A Fresh Look at the Tort System, te raadplegen op Weaver en McCormack 2003 M. Weaver en S. McCormack, New Zealand s No-Fault Accident System, p. 5, te raadplegen op Weterings 1999 W.C.T. Weterings, Vergoeding van letselschade en transactiekosten. Een kwalitatieve en kwantitatieve analyse. Deventer: Tjeenk Willink, Weterings 2004 W.C.T. Weterings, Efficiëntere en effectievere afwikkeling van letselschadeclaims, te verschijnen dissertatie in Van Zeeland, Kamminga en Barendrecht 2003 C.M.C. van Zeeland, Y.P. Kamminga en J.M. Barendrecht, Waar het mensen om gaat en wat het burgerlijk recht daarmee kan, NJB 2003, p Zöller (bewerker) 2002 R. Geimer, R. Greger, P. Gummer, K. Herget, P. Philippi, K. Stöber en M. Vollkommer (bew.), Zöller Zivilprozessordnung, Köln: Schmidt Zuckerman 1999 A.A.S. Zuckerman, S. Chiarloni, P. Gottwald, Civil Justice in Crisis: comparative perspectives of civil procedure, Oxford: Oxford University Press XX

21 Lijst van verkort aangehaalde werken Geraadpleegde websites XXI

22 Lijst van verkort aangehaalde werken XXII

23 Samenvatting 1 Transactiekosten: lasten van claimafhandeling Het verhalen van schade via het aansprakelijkheidsrecht, in gerechtelijke procedures of in onderhandelingen tussen betrokken partijen en verzekeraars, kost de Nederlandse samenleving een bedrag in de orde van 1 à 2 miljard Euro per jaar. Die kosten worden onder meer gemaakt voor rechtshulp, voor claimafhandeling door verzekeraars en voor ingeschakelde deskundigen. Daarbij komen nog de kosten van onzekerheid, tijdsbesteding voor slachtoffers en hun emotionele lasten. De afwikkeling van aansprakelijkheid wordt door de betrokkenen vaak als omslachtig, tijdrovend en emotioneel slopend ervaren, en is ook in verhouding tot de uitgekeerde bedragen duur: een voorzichtige schatting is dat 50 Eurocent aan kosten worden gemaakt op iedere uitgekeerde Euro aan schadevergoeding. De lasten die partijen (schadelijders, schadeveroorzakers en de overheid) ervaren bij het verhalen van schade kunnen worden beschouwd als transactiekosten. Omdat schadelijders in toenemende mate geneigd lijken te zijn hun schade te verhalen, en omdat dit een gecompliceerde en niet altijd effectief lijkende markt is, moet er rekening mee gehouden worden dat deze kosten de komende jaren zullen stijgen. 2 Het onderzoek: vraagstelling en gehanteerde methodiek In dit onderzoek stond de volgende vraag centraal: Met welke alternatieven voor de huidige procedures en mechanismen zouden de kosten van het verhalen van schade kunnen worden verlaagd?. Doel was het inventariseren van buitenlandse, mogelijk minder belastende alternatieven voor de in Nederland gebruikelijke procedures en mechanismen om schade te verhalen. Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zijn buitenlandse ervaringen met twaalf instrumenten in kaart gebracht, waarvan we bij aanvang van het onderzoek veronderstelden dat deze zouden kunnen bijdragen aan een reductie van de transactiekosten van het aansprakelijkheidsrecht. De rechtsstelsels van zeven landen zijn daarbij betrokken. Het begrip transactiekosten is afgebakend door uit te gaan van de in het aansprakelijkheidsrecht algemeen aanvaarde onderscheiding van Calabresi, die spreekt van tertiaire kosten (alle kosten van het behandelen van claims in het rechtssysteem). Deze kosten zijn nader uitgesplitst in zes soorten transactiekosten die in het schaderegelingsproces voorkomen. Het gaat om XXIII

24 Samenvatting kosten van rechtshulp en rechterlijke macht, kosten van ingeschakelde derden, kosten van door partijen bestede tijd aan claimafhandeling, kosten van onzekerheid, emotionele lasten van slachtoffers en kosten van systeem- en uitvoeringsbewaking. Over de transactiekosten van het aansprakelijkheidsrecht en de mogelijkheden om daarop te besparen bleek nog weinig bekend. Hoewel de omvang ervan alom als een groot probleem wordt ervaren, zijn er weinig harde empirische gegevens en evaluatieonderzoeken die inzicht geven in de oorzaken, aard en omvang van transactiekosten, of in de effecten van reductiepogingen. Om toch tot gefundeerde uitspraken over reductiemogelijkheden te komen, zijn de empirische gegevens aangevuld met voorspellingen over het reductiepotentieel vanuit vier benaderingen uit de onderhandelingstheorie en de rechtseconomie en is er gekeken naar de kansrijkheid van de instrumenten, waarna een beredeneerde schatting van het besparende effect in drie onderscheiden delen (of trajecten) van de claimafhandeling kon worden gemaakt. Daarnaast is globaal getoetst hoe gemakkelijk deze instrumenten in te passen zijn in het Nederlandse systeem en zijn mogelijke neveneffecten op andere doelstellingen van het aansprakelijkheidsrecht onderzocht. 3 Kern van het onderzoek: twaalf veelbelovende mechanismen Bij aanvang van het onderzoek zijn twaalf mechanismen geselecteerd die veelbelovend lijken als het gaat om hun mogelijkheden om de transactiekosten te verlagen. Het gaat om: 1 Procedurele normering 7 Schadefondsen 2 Verbeterde geschiloplossing 8 Materiële normering van schadevergoeding 3 Normering van schuldaansprakelijkheid 9 Uitsluiting of limitering van aansprakelijkheid 4 Risicoaansprakelijkheid 10 Keuzerechten voor slachtoffers 5 Alternatieve vergoedingssystemen 11 Economische en andere prikkels op rechtshulpverleners en partijen 6 Afwikkeling van massaschade 12 Overige opties Onder procedurele normering verstaan we procedurele spelregels die voor individuele partijen (en hun belangenbehartigers) gelden bij de afwikkeling van een schadeclaim. Procedurele normen reguleren het preprocessuele XXIV