Schadeclaims Barendrecht, Maurits; van Zeeland, Corry; Kamminga, Y.P.; Tzankova, Ianika

Transcriptie

1 Tilburg University Schadeclaims Barendrecht, Maurits; van Zeeland, Corry; Kamminga, Y.P.; Tzankova, Ianika Publication date: 2004 Link to publication Citation for published version (APA): Barendrecht, J. M., van Zeeland, C. M. C., Kamminga, Y. P., & Tzankova, I. N. (2004). Schadeclaims: kan het goedkoper en minder belastend? Opties om de transactiekosten van het aansprakelijkheidsrecht te verlagen. Den Haag: Boom Juridische Uitgevers. General rights Copyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright owners and it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights. Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal Take down policy If you believe that this document breaches copyright, please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Download date: 08. okt. 2015

2 Schadeclaims: kan het goedkoper en minder belastend? Opties om de transactiekosten van het aansprakelijkheidsrecht te verlagen

3 Schoordijk Instituut Centrum voor Aansprakelijkheidsrecht Schadeclaims: kan het goedkoper en minder belastend? Opties om de transactiekosten van het aansprakelijkheidsrecht te verlagen J.M. Barendrecht C.M.C. van Zeeland Y.P. Kamminga I.N. Tzankova WODC 2004

4

5

6 Inhoudsopgave Lijst van verkort aangehaalde werken IX Samenvatting XXIII HOOFDSTUK I Het onderzoek 1 1 Inleiding Aanleiding voor het onderzoek Doelstelling en probleemstelling Methode van onderzoek Opzet van het rapport 5 HOOFDSTUK II Het verhalen van schades en transactiekosten 7 1 Twee voorbeelden van het verhalen van schade 7 2 Transactiekosten Het begrip transactiekosten Waar ontstaan transactiekosten? Hoe ontstaan transactiekosten? Vier perspectieven Barriers to Conflict Resolution (Mnookin & Ross) Acht coördinatieproblemen (Weterings) Kosten informatieuitwisseling (gebaseerd op Mackaay) Marktfalen Gevolgen van hoge transactiekosten Geschatte omvang transactiekosten Methodiek voor schatting mogelijk effect van hervormingen Verhalen van schades in de onderzochte landen: beschrijving op hoofdlijnen 34 HOOFDSTUK III Veelbelovende manieren van reductie van transactiekosten 37 1 Inleiding 37 2 Beschrijving van de instrumenten 38 V

7 Inhoudsopgave 2.1 Procedurele normering: spelregels voor de afwikkeling van individuele claims Inleiding Beschrijving van procedurele normering op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Verbeterde geschiloplossing Inleiding Beschrijving verbeterde (neutrale) geschiloplossing op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Normering van schuldaansprakelijkheid Inleiding Beschrijving van normering van schuldaansprakelijkheid op hoofdlijnen Een buitenlandse voorbeeld nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Risicoaansprakelijkheid Inleiding Beschrijving van risicoaansprakelijkheid op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Alternatieve vergoedingssystemen: first-party en no-fault verzekeringen Inleiding Beschrijving van alternatieve vergoedingssystemen op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting 103 VI

8 Inhoudsopgave 2.6 Afwikkeling van massaschade Inleiding Beschrijving van afwikkeling van massaschade op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Bespreking van de modellen: voordelen en nadelen Af te leiden basisprincipes uit de beide modellen Aard en omvang van de besparingen Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Schadefondsen Inleiding Beschrijving van schadefondsen op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Materiële normering van schadevergoeding Inleiding Beschrijving van materiële normering van schadevergoeding op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Uitsluiting of limitering van aansprakelijkheid Inleiding Beschrijving van uitsluiting of limitering van aansprakelijkheid op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Keuzerechten voor slachtoffers Inleiding Beschrijving van keuzerechten voor slachtoffers op hoofdlijnen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting 152 VII

9 Inhoudsopgave 2.11 Economische of andere prikkels op partijen en rechtshulpverleners Inleiding Betere prikkels voor de juridische markt: te verwachten effecten van beloningsvormen Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken Aard en omvang van de besparingen Neveneffecten Inpasbaarheid in de Nederlandse context Samenvatting Overige opties Inleiding Enkele buitenlandse voorbeelden nader bekeken 165 HOOFDSTUK IV De meest kansrijke opties: selectie en verantwoording Inleiding Selectievoorstel van de meest kansrijke en kansrijke opties Gehanteerde selectiemethode Beoordeling van de instrumenten Selectievoorstel: meest kansrijke opties en kansrijke opties De minst kansrijke opties 188 HOOFDSTUK V Conclusies en aanbevelingen Inleiding Wat voorafging Conclusies Aanbevelingen 194 Bijlage I Deelnemende organisaties aan de expertmeeting op 4 december 2003 en het verslag van de expertmeeting 199 Bijlage II De begeleidingscommissie 203 VIII

10 Lijst van verkort aangehaalde werken All-Industry Research Advisory Council 1989 All-Industry Research Advisory Council, onderzoek: Compensation for Automobile Injuries in the United States Accident Compensation Corporation 2002 Annual Report 2002, p , te raadplegen op Accident Compensation Corporation 2003 Annual Report 2003, p. 62, te raadplegen op Asser, Groen, Vranken, m.m.v. Tzankova 2003 W.D.H. Asser, H.A. Groen, J.B.M. Vranken, m.m.v. I.N. Tzankova, Een nieuwe balans. Interimrapport Fundamentele Herbezinning Nederlands Burgerlijk Procesrecht, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2003, p Baas 2002 N.J. Baas, Mediation in civiele en bestuursrechtelijke zaken; een internationaal literatuuronderzoek, Den Haag, Ministerie van Justitie, WODC 2002, p. 11. Baekelandt en De Lonqueville 2000 L. Baekelandt en Ph. De Lonqueville, Indicatieve Tabel. Verzekeringspremies en herverzekeringspremies zullen de hoogte ingaan, De Verzekeringswereld 2000, p. 31 e.v. Barème indicatif des déficits fonctionnels séquellaires en droit commun, Le Concours Médical 1993 Barendrecht 1996 J.M. Barendrecht, Vereenvoudigde afdoening van regresvorderingen in: W.H. van Boom, T. Hartlief en J. Spier (red.), Regresrechten. Afschaffen, handhaven of uitbreiden, Deventer: Tjeenk Willink 1996, p Barendrecht 1999 J.M. Barendrecht, De schimmige status van het advies, NJB 1999, p e.v. Barendrecht en Weterings 2000 J.M. Barendrecht en W.C.T. Weterings, Rechtshulp: een groot goed met schadelijke bijwerkingen, Advocatenblad 2000, p IX

11 Lijst van verkort aangehaalde werken Barendrecht, Giesen en Kamminga 2001 J.M. Barendrecht, I. Giesen en Y.P. Kamminga, Standardisation of Personal Injury Awards and Claiming Procedures, Discussion Paper, Tilburg: Center for Liability Law Barendrecht 2002 J.M. Barendrecht, Aansprakelijkheid en welzijn, NJB 2002, p. 605 e.v. Barendrecht 2003 J.M. Barendrecht, Bedrijfsmatige juridische dienstverlening en toegang tot het recht: actievere regulering is nodig, NJB 2003, p e.v. Bernard Auby en Perinet-Marquet 1995 J. Bernard Auby en H. Perinet-Marquet, Droit de l urbanisme et de la construction, Paris: Montchrestien 1995, p Bergh, Van den 2001 R.J. van den Bergh, Rechtseconomische kanttekeningen, in: Aansprakelijkheid, Gronden en grenzen, Deventer: Kluwer 2001, p Bladel, Van 2002 C.B.E. van Bladel, Arbitrage in de praktijk: een empirisch onderzoek naar institutionele arbitrage, met name bij de Raad van Arbitrage voor de bouw, Den Haag: Boom Juridische uitgevers Bona en Mead 2003 M. Bona en P. Mead (eds.), Personal Injury Compensation in Europe, Deventer: Kluwer 2003, p Brenninkmeijer, Van Ewijk en Van der Werf 2003 A. Brenninkmeijer, M. van Ewijk en C. van der Werf, De aard en omvang van arbitrage en bindend advies in Nederland, WODC 2003, p Calabresi 1970 G. Calabresi, The Costs of Accidents: A Legal and Economic Analysis, New Haven: Yale University Press Cane 1999 P. Cane, Atiyah s Accidents, Compensation and the Law Sixth Edition, London, Edinburgh, Dublin: Butterworths 1999, p Chin-A-Fat en Steketee 2001 B.E.S. Chin-A-Fat, M.J. Steketee, m.m.v. W.M.E.H. Beijers et al., Bemiddeling in uitvoering: evaluatie experimenten scheidings- en omgangsbemiddeling, Utrecht: Verwey-Jonker Instituut 2001, p. 105 e.v. X

12 Lijst van verkort aangehaalde werken Combrink-Kuiters, Niemeijer en Ter Voert 2003 L. Combrink-Kuiters, E. Niemeijer en M. ter Voert m.m.v. N. Dijkhoff, M. van Gammeren-Zoeteweij en J. Kuppens, Ruimte voor mediation: evaluatie van projecten bij de rechterlijke macht en gefinancierde rechtsbijstand, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2003, p Dam, Van 2000 C.C. van Dam, Aansprakelijkheidsrecht: een grensoverschrijdend handboek, Den Haag: Boom Juridische uitgevers Dam, Van 2001 M. van Dam, Verkeersongevallen: een rechtseconomisch, empirisch en positiefrechtelijk onderzoek naar de werking van aansprakelijkheid, verzekering en veiligheidsregulering in het verkeer, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2001, p en Daniels en Martin 2002 S. Daniels en J. Martin, It Was the Best of Times, It Was the Worst of Times: The Precarious Nature of Plaintiffs Practice in Texas, Texas Law Review 2002, p Danzon 1999 P.M. Danzon, The Swedish patient compensation system. Lessons for the United States, Journal of Legal Medicine (15) Darby en Karni 1973 M. Darby en E. Karni, Free Competition and the Optimal Amount of Fraud, Journal of Law and Economics 1973, p Davis 1998 M.J. Davis, Toward the Proper Role for Mass Tort Class Actions, Or.L.Rev., vol. 77 (1998), p Dewees, Duff en Trebilcock 1996 D. Dewees, D. Duff en M. Trebilcock, Exploring the Domain of Accident Law. Taking the Facts Seriously, New York: Oxford University Press 1996, p Dommering-van Rongen 1996 L. Dommering-van Rongen, Schade vergoeden door fondsvorming, Deventer: Kluwer Dufwa 2003 B. Dufwa, Personal Injury Compensation in Sweden, in M. Bona en P. Mead (eds.), Personal Injury Compensation in Europe, Deventer: Kluwer 2003, p Dute, Faure en Koziol 2002 XI

13 Lijst van verkort aangehaalde werken J.C.J. Dute, M.G. Faure en H. Koziol, Onderzoek No-fault compensatiesysteem, Den Haag: ZonMW, Reeks evaluatie regelgeving: deel 13, 2002, p Elferink 2003 M.H. Elferink, Inzage in de patiëntenkaart, TVP 2003, p Emons 1997 W. Emons, Credence Goods and Fraudulent Experts, Rand Journal of Economics 1997, p. 107 e.v. Erichson 2000 H.M. Erichson, Informal aggregation: procedural and ethical implications of coördination among counsel in related lawsuits, Duke L.J. 2000, p Eshuis 2003 R.J.J. Eshuis, Claims bij de rechtbank, Den Haag: Ministerie van Justitie, WODC Espersson 2000 C. Espersson, Patient Injury Act; A Comment by Carl Espersson, 2000, te raadplegen op Eyben Von en Nielsen 2003 B. von Eyben en S.V. Nielsen, Personal Injury Compensation in Denmark in M. Bona en P. Mead (eds.), Personal Injury Compensation in Europe, Deventer: Kluwer 2003, p. 87. Faure en Berg, Van den 1990 M. Faure en R. van den Berg, Preadvies 1990, p. 24. Faure en Hartlief 1998a M. Faure en T. Hartlief, Een schadefonds als alternatief voor aansprakelijkheid en verzekering?, RM Themis 1998/7, p Faure en Hartlief 1998b M. Faure en T. Hartlief (red.), Verkeersaansprakelijkheid in België en Nederland, Antwerpen: Intersentia 1998, p Faure en Hartlief 2002 M. Faure en T. Hartlief, Nieuwe risico s en vragen van aansprakelijkheid en verzekering, Deventer: Kluwer 2002, p XII

14 Lijst van verkort aangehaalde werken Fishback 1987 P. Fishback, Liability Rules and Accident Prevention in the Workplace: Empirical Evidence from the Early Twentieth Century, Journal of Legal Studies, Frenk 1994 N. Frenk, Kollektieve acties in het privaatrecht (diss. Utrecht), Deventer: Kluwer 1994, p Garner, Allen, Coates, Edwards, Melville Williams QC, Mead, Smith en Brittenden 2003 C. Garner, K. Allen, A. Coates, P. Edwards, J. Melville Williams QC, P. Mead, E. Smith en S. Brittenden in M. Bona en P. Mead (eds.), Personal Injury Compensation in Europe, Deventer: Kluwer 2003, p Genn 1999 H. Genn, Paths to Justice, National Centre for Social Research, Oxford: Hart Goriely, Moorhead en Abrams 2002 T. Goriely, R. Moorhead en P. Abrams, More Civil Justice? The impact of the Woolf reforms on pre-action behaviour. Research Study 43, The Law Society and Civil Justice Council 2002, p Haas De en Hartlief 1996 S.P. de Haas en T. Hartlief, Collectivering en institutionalisering van regres: instrumenten voor kostenbeheersing, Den Haag: Verbond van Verzekeraars 1996, p. 1-2 en De Haas en Hartlief 1998 S.P. de Haas en T. Hartlief, Verkeersaansprakelijkheid. Vergoeding van personenschade in Europees perspectief, Deventer: Kluwer 1998, p Hadfield 2000 G. Hadfield, The Price of Law: How the Market for Lawyers Distorts the Justice System, Michigan Law Review 2000, p. 953 e.v. onder IIIA en IIIB. Hensler 2000 D.R. Hensler, B. Dombey-Moore, B. Giddens, J. Gross, E. Moller en N.M. Pace, Class Action Dilemmas, RAND Corporation 1999, RAND Documents MR-969, p Hodges 2001 Ch. Hodges, Multi-party actions, Oxford: Oxford University Press XIII

15 Lijst van verkort aangehaalde werken Hoon Barton 2001 B. Hoon Barton, Why Do We Regulate Lawyers? An Economic Analysis of the Justifications for Entry and Conduct Regulation, Ariz. State Law J. 2001, p. 470 e.v. Hoy Van 1995 J. van Hoy, Selling and Processing Law: Legal Work at Franchise Law Firms, Law and Society Review 1995, p. 703 e.v. Hoy Van 1997 J. van Hoy, Franchise Law Firms and the Transformation of Personal Legal Services, Westport, Conn.: Quorum Hulst 2002 E.L. Hulst, Schadefondsen bij rampen in: A. Akkermans en E. Brans (red), Aansprakelijkheid en schadeverhaal bij rampen, Nijmegen: Ars Aequi Libri 2002, p Insurance Research Council 1995 Insurance Research Council, Trends in Auto Injury Claims Ireland 2001 Second Report of the Special Working Group on Personal Injury Compensation, Department of Enterprise, Trade and Employment of Ireland, p Jagtenberg en De Roo 2003 R. Jagtenberg en A. de Roo, Mediation in de ons omringende landen, Den Haag: Ministerie van Justitie, WODC 2003, p Jourdain 2002 P. Jourdain, Le nouveau droit des malades, Paris 2002, p. 86. Judicial Studies Board 2002 The Judicial Studies Board, Guidelines for the assessment of general damages in personal injury cases, London: Blackstone Press Kahneman en Tversky 1995 D. Kahneman en A. Tversky, Conflict Resolution: A Cognitive Perspective, in: Barriers to Conflict Resolution (Kenneth J. Arrows et al. eds.) 1995, p. 54. Kaplow en Shavell 2002 L. Kaplow en S. Shavell, Fairness versus Welfare, Cambridge, MA: Harvard University Press 2002, p XIV

16 Lijst van verkort aangehaalde werken Klonoff & Bilich 2000 R.H. Klonoff en E.K.M. Bilich, Class Actions and Other Multi-party Litigation, Cases and Materials, American Casebook Series, West Group, St. Paul, Minn Koninklijk Nederlands Medisch Genootschap 2003 KNMG, Kwaliteitsmanifest 2003, te raadplegen op Kobberig 1999 W. Kobberig, Mediation of civil cases in Hennepin County: an evaluation, Minnesota Judicial Center Kozak C.S. Kozak, A Review of Federal Medical Malpractice Tort Reform Alternatives, 19 Seton Hall Legis. J. 599, p Kritzer 1985 H.M. Kritzer c.s., The Impact of Fee Arrangement on Lawyer Effort, Law & Society Review, Madison, Wis.: University of Wisconsin-Madison Law School 1985, p Kritzer 1997 H.M. Kritzer, Contingency Fee Lawyers as Gatekeepers in the Civil Justice System, Judicature 1997, p. 22. Kritzer 2002 H.M. Kritzer, Lawyer Fees and Lawyer Behavior in Litigation: What Does the Empirical Literature Really Say?, Texas Law Review 2002, p Lambert-Faivre 2000 Y. Lambert-Faivre, Droit du dommage corporel. Systèmes d indemnisation, Paris: Dalloz 2000, p Lewicki, Saunders en Minton 1999 R.J. Lewicki, D.M. Saunders en J.W. Minton, Negotiation 3rd ed., Boston: McGraw-Hill Lewicki 2004 R.J. Lewicki et al., Essentials of Negotiation, Boston: McGraw-Hill/Irwin 2004, p Lord Chancellor s Department 2000 A strategy for information and communication technology deployment across the Lord Chancellor s Department 2000, p XV

17 Lijst van verkort aangehaalde werken Lord Chancellor s Department 2001 Emerging Findings 2001, te raadplegen via Lord Chancellor s Department 2002 Further Findings 2002, p , te raadplegen via Lord Woolf 1996 Lord Woolf of Barnes, Access to Justice: final report to the Lord Chancellor on the civil justice system in England and Wales, London: HMSO 1996, hoofdstuk 10, p. 1. Mackaay 1982 E.J.P. Mackaay, Economics of Information and Law, Boston, Den Haag: Kluwer/Nijhoff Memeteau 2001 G. Memeteau, Cour de droite medical, Bordeaux 2001, p Menkel-Meadow 1997 C. Menkel-Meadow, When dispute begets resolution disputes of its own: conflicts among dispute professionals, UCLA Law Review, vol. 44 (1997), p Ministerie van Justitie 2001 Justitie over morgen, Directie Algemene Justitiële Strategie, Den Haag: Ministerie van Justitie 2001 Minow 1997 M. Minow, Judge for the Situation: Judge Jack Weinstein, Creator of Temporary Administrative Agencies, Columbia Law Review, vol. 97 (1997), p Mnookin en Ross 1995 K.J. Arrow, R.H. Mnookin, L. Ross et al. (red.), Barriers to Conflict Resolution, Londen: Norton Musiela 2000 H.J. Musiela, Reform des Zivilprozesses, NJW 2000, p Nagareda 2000 R.A. Nagareda, The pre-existence principle and the structure of the class action, Columbia Law Review, vol. 103 (2003), p XVI

18 Lijst van verkort aangehaalde werken Ogus 1999 A. Ogus, Lawyers as Designers of Disputants? Some Observations on the Economics of Civil Justice in: J. Godard & J. Guild (eds.), Justice and Money (Hume Papers on Public Policy: Vol. &, No. 1), Edinburgh: Edinburgh University Press 1999, p. 31. Paterson, Fink en Ogus 2003 I. Paterson, M. Fink en A. Ogus et al., Regulation of Professional Services, Study for the European Commission, Institute for Advanced Studies, Vienna 2003, p. 97. Protocole assureurs-organismes sociaux 1983 Le Protocole assureurs-organismes sociaux du 24 mai 1983 (Protocole Bergeras) en het Règlement d application pratique (RAP). RAND Corporation s Institute for Civil Justice 1991 Rao 2002 P.K. Rao, International environmental law and economics, Malden, MA: Blackwell 2002, p Rao 2003 P.K. Rao, The Economics of Transaction Costs, New York: Palgrave 2003, p. 7. Reiling 2003 D. Reiling, Rechtspraak in de digitale delta, NJB 2003, p e.v. Rosenberg 2002 D. Rosenberg, Mandatory-litigation class action: the only option for mass tort cases, Harvard Law Review (2002), p Rubenstein 2001 W.B. Rubenstein, A transactional model of adjudication, Georgetown Law Journal, vol. 89 (2001), p Rutherglen G. Rutherglen, Distributing Justice. An Essay on the Dalkon Shield Claimants Trust Tort Policy Working Group 1986 Report of the Tort Policy Working Group on the Causes, Extent and Policy Implication of the Current Crisis in Insurance Availablity and Affordability XVII

19 Lijst van verkort aangehaalde werken Saks, 1992 M. J. Saks, Do We Really Know Anything About the Behaviour of the Tort Litigation System-And Why Not? 140 U. Pa. Law Review 1147, 1269, Schirmeister 1996 F.C. Schirmeister, Amerikaanse toestanden in het schadevergoedingsrecht?, Lelystad: Koninklijke Vermande 1996, p Serverin 2001 Committee of Experts on Efficiency of Justice (CJ-EJ) voorbereid door E. Serverin, What place is there for civil mediation in Europe, 2001, (2000) 6 FINAL. Shavell 1997 S. Shavell, The Fundamental Divergence between the Private and the Social Motive to Use the Legal System, Journal of Legal Studies 1997, p Silver 2002 C. Silver, Does Civil Justice Cost Too Much?, Texas Law Review Silver 2003 C. Silver, We re scared to death: class certification and blackmail, New York: University Law Review 2003, p Smith en Mackie 1995 E.R. Smith en D.M. Mackie, Social psychology, New York, NY.: Worth 1995, p Stephen en Love 1999 F. Stephen en J. Love, Regulation of the Legal Profession, Encyclopedia of Law and Economics 1999, nr. 5860, p Stichting de Ombudsman 2003 Stichting de Ombudsman Hilversum, Letselschaderegeling Onderhandelen met het mes op tafel, of een zoektocht naar de redelijkheid, Hilversum. Stienstra 2000 D. Stienstra, ADR. Mediation, Washington, Federal Judicial Center Stiglitz 2000 J. Stiglitz, Economics of the Public Sector, 3rd ed., 2000, p en 83. Sunstein 2002 C. Sunstein, Switching the Default Rule, New York University Law Review (2002), p. 106 e.v. XVIII

20 Lijst van verkort aangehaalde werken Tijdschrift voor Mediation 2003 Tijdschrift voor Mediation, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2003, p. 52 e.v. Tillinghast Tower Perrin 2000 Tillinghast Tower Perrin, U.S. Tort Costs: 2000: Trends and Findings on the Costs of the U.S. Tort System, te raadplegen op towersperrin.com/tillinghast/ Tillinghast Tower Perrin 2003 Tillinghast Tower Perrin, U.S. Tort Costs: 2003 Update; Trends and Findings on the Costs of the U.S. Tort System, te raadplegen op towersperrin.com/tillinghast/ Tunc 1998 A. Tunc, Traffic liability and victim protection: lessons from ten years of experience with the Loi Badinter, in: M. Faure en T. Hartlief (red.), Verkeersaansprakelijkheid in België en Nederland, Antwerpen: Intersentia 1998, p Tzankova 2003 I.N. Tzankova, Een academy of experts : nodig of overbodig? TVP 2003, p Tzankova en Weterings 2003 I.N. Tzankova en W.C.T. Weterings, Preprocessuele afwikkeling van personenschadeclaims, Den Haag: Boom Juridische uitgevers United Kingdom 2003 Report by the Chief Medical Officer, Making Amends. A Consultation Paper Setting out Proposals for Reforming the Approach to Clinical Negligence in the NHS, Department of Health United Kingdom Verzekerd van cijfers 2003 Verbond van Verzekeraars, Verzekerd van cijfers 2003, p. 21, te raadplegen op Viney en Jourdain 2001 G. Viney en P. Jourdain, Traité de droit civil. Les effects de la responsabilité, Paris: L.G.D.J Vranken 2001 J.M.B. Vranken, ADR en de gevolgen voor rechterlijke rechtsvorming, in: Broers & Van Klink (red.), De rechter als rechtsvormer, Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2001, p XIX

21 Lijst van verkort aangehaalde werken Walters en Sutter 2003 M.A. Walters en R.L. Sutter, A Fresh Look at the Tort System, te raadplegen op Weaver en McCormack 2003 M. Weaver en S. McCormack, New Zealand s No-Fault Accident System, p. 5, te raadplegen op Weterings 1999 W.C.T. Weterings, Vergoeding van letselschade en transactiekosten. Een kwalitatieve en kwantitatieve analyse. Deventer: Tjeenk Willink, Weterings 2004 W.C.T. Weterings, Efficiëntere en effectievere afwikkeling van letselschadeclaims, te verschijnen dissertatie in Van Zeeland, Kamminga en Barendrecht 2003 C.M.C. van Zeeland, Y.P. Kamminga en J.M. Barendrecht, Waar het mensen om gaat en wat het burgerlijk recht daarmee kan, NJB 2003, p Zöller (bewerker) 2002 R. Geimer, R. Greger, P. Gummer, K. Herget, P. Philippi, K. Stöber en M. Vollkommer (bew.), Zöller Zivilprozessordnung, Köln: Schmidt Zuckerman 1999 A.A.S. Zuckerman, S. Chiarloni, P. Gottwald, Civil Justice in Crisis: comparative perspectives of civil procedure, Oxford: Oxford University Press XX

22 Lijst van verkort aangehaalde werken Geraadpleegde websites XXI

23 Lijst van verkort aangehaalde werken XXII

24 Samenvatting 1 Transactiekosten: lasten van claimafhandeling Het verhalen van schade via het aansprakelijkheidsrecht, in gerechtelijke procedures of in onderhandelingen tussen betrokken partijen en verzekeraars, kost de Nederlandse samenleving een bedrag in de orde van 1 à 2 miljard Euro per jaar. Die kosten worden onder meer gemaakt voor rechtshulp, voor claimafhandeling door verzekeraars en voor ingeschakelde deskundigen. Daarbij komen nog de kosten van onzekerheid, tijdsbesteding voor slachtoffers en hun emotionele lasten. De afwikkeling van aansprakelijkheid wordt door de betrokkenen vaak als omslachtig, tijdrovend en emotioneel slopend ervaren, en is ook in verhouding tot de uitgekeerde bedragen duur: een voorzichtige schatting is dat 50 Eurocent aan kosten worden gemaakt op iedere uitgekeerde Euro aan schadevergoeding. De lasten die partijen (schadelijders, schadeveroorzakers en de overheid) ervaren bij het verhalen van schade kunnen worden beschouwd als transactiekosten. Omdat schadelijders in toenemende mate geneigd lijken te zijn hun schade te verhalen, en omdat dit een gecompliceerde en niet altijd effectief lijkende markt is, moet er rekening mee gehouden worden dat deze kosten de komende jaren zullen stijgen. 2 Het onderzoek: vraagstelling en gehanteerde methodiek In dit onderzoek stond de volgende vraag centraal: Met welke alternatieven voor de huidige procedures en mechanismen zouden de kosten van het verhalen van schade kunnen worden verlaagd?. Doel was het inventariseren van buitenlandse, mogelijk minder belastende alternatieven voor de in Nederland gebruikelijke procedures en mechanismen om schade te verhalen. Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden zijn buitenlandse ervaringen met twaalf instrumenten in kaart gebracht, waarvan we bij aanvang van het onderzoek veronderstelden dat deze zouden kunnen bijdragen aan een reductie van de transactiekosten van het aansprakelijkheidsrecht. De rechtsstelsels van zeven landen zijn daarbij betrokken. Het begrip transactiekosten is afgebakend door uit te gaan van de in het aansprakelijkheidsrecht algemeen aanvaarde onderscheiding van Calabresi, die spreekt van tertiaire kosten (alle kosten van het behandelen van claims in het rechtssysteem). Deze kosten zijn nader uitgesplitst in zes soorten transactiekosten die in het schaderegelingsproces voorkomen. Het gaat om XXIII

25 Samenvatting kosten van rechtshulp en rechterlijke macht, kosten van ingeschakelde derden, kosten van door partijen bestede tijd aan claimafhandeling, kosten van onzekerheid, emotionele lasten van slachtoffers en kosten van systeem- en uitvoeringsbewaking. Over de transactiekosten van het aansprakelijkheidsrecht en de mogelijkheden om daarop te besparen bleek nog weinig bekend. Hoewel de omvang ervan alom als een groot probleem wordt ervaren, zijn er weinig harde empirische gegevens en evaluatieonderzoeken die inzicht geven in de oorzaken, aard en omvang van transactiekosten, of in de effecten van reductiepogingen. Om toch tot gefundeerde uitspraken over reductiemogelijkheden te komen, zijn de empirische gegevens aangevuld met voorspellingen over het reductiepotentieel vanuit vier benaderingen uit de onderhandelingstheorie en de rechtseconomie en is er gekeken naar de kansrijkheid van de instrumenten, waarna een beredeneerde schatting van het besparende effect in drie onderscheiden delen (of trajecten) van de claimafhandeling kon worden gemaakt. Daarnaast is globaal getoetst hoe gemakkelijk deze instrumenten in te passen zijn in het Nederlandse systeem en zijn mogelijke neveneffecten op andere doelstellingen van het aansprakelijkheidsrecht onderzocht. 3 Kern van het onderzoek: twaalf veelbelovende mechanismen Bij aanvang van het onderzoek zijn twaalf mechanismen geselecteerd die veelbelovend lijken als het gaat om hun mogelijkheden om de transactiekosten te verlagen. Het gaat om: 1 Procedurele normering 7 Schadefondsen 2 Verbeterde geschiloplossing 8 Materiële normering van schadevergoeding 3 Normering van schuldaansprakelijkheid 9 Uitsluiting of limitering van aansprakelijkheid 4 Risicoaansprakelijkheid 10 Keuzerechten voor slachtoffers 5 Alternatieve vergoedingssystemen 11 Economische en andere prikkels op rechtshulpverleners en partijen 6 Afwikkeling van massaschade 12 Overige opties Onder procedurele normering verstaan we procedurele spelregels die voor individuele partijen (en hun belangenbehartigers) gelden bij de afwikkeling van een schadeclaim. Procedurele normen reguleren het preprocessuele XXIV

26 Samenvatting schaderegelingsproces en beogen de schadeafwikkeling sneller en effectiever te laten verlopen. Met verbeterde geschiloplossing wordt gedoeld op methoden die aangrijpen op tijdens de schadeafwikkeling rijzende geschillen. Toepassing van deze methoden kan door de overheidsrechter, of via alternatieven zoals mediation en kan op verschillende wijzen worden vormgegeven: bijvoorbeeld via publieke of private beslechting, formele of informele procedures, bindende of niet-bindende uitspraken en opgelegde of vrijwillige keuzes voor specifieke procedures. Normering van schuldaansprakelijkheid betreft het opstellen van duidelijkere criteria voor schuldaansprakelijkheid, zodat de transactiekosten die door het hanteren van open normen ontstaan, voorkomen kunnen worden. Het instrument dat we aanduiden met risicoaansprakelijkheid is een vorm van aansprakelijkheid waarbij in de meest absolute variant de schuldvraag niet speelt, omdat het risico bij de veroorzaker is neergelegd. Alternatieve vergoedingssystemen zijn compensatiesystemen die het aansprakelijkheidsrecht gedeeltelijk of helemaal vervangen. Voorbeelden van alternatieve vergoedingssystemen zijn de first-party verzekeringen en no-fault systemen. Procedurele mechanismen die de afwikkeling van grote aantallen gelijksoortige schadegevallen beter beheersbaar maken, worden behandeld onder de noemer afwikkeling van massaschade. Door bundeling van claims, een gecentraliseerde behandeling door de rechterlijke macht en een grotere mate van coördinatie en overleg tussen rechterlijke macht, rechtshulpverleners en (organisaties van) slachtoffers kan de afwikkeling van massaschade beter verlopen. Schadefondsen zijn alternatieve bronnen van schadevergoeding voor slachtoffers in die gevallen waarin het aansprakelijkheidsrecht niet functioneert of minder goed kan functioneren. Diverse varianten van schadefondsen en verschillende financieringsbronnen zijn denkbaar. Bij materiële normering van schadevergoeding gaat het om het fixeren van schadevergoedingen op bedragen die ofwel vastliggen, ofwel binnen zekere marges vallen. Met name bij moeilijk te calculeren schades, zoals immateriële schade en toekomstige inkomensschade, kan materiële normering een kostenbesparende optie zijn. Uitsluiting of limitering van aansprakelijkheid of bepaalde schadeposten beperkt de mogelijkheid van een benadeelde om een claim geldend te maken. Keuzerechten voor slachtoffers houden in dat in het schaderegelingsproces aan slachtoffers keuzerechten worden geboden, zodat zij meer sturingsmogelijkheden krijgen en zo een actievere rol kunnen innemen. XXV

27 Samenvatting Economische of andere prikkels op rechtshulpverleners en partijen kunnen rechtshulpverleners en partijen stimuleren om efficiënter te werken. Door middel van financiële of andere incentives (bijvoorbeeld varianten op het in Nederland gebruikelijke uurtarief zoals vaste tarieven per handeling of no cure no pay, of andere positieve dan wel sanctionerende prikkels) kan het met marktfalen samenhangend gedrag dat transactiekostenverhogend werkt, wellicht vermeden worden. Overige opties betreft een korte opsomming van mogelijk kansrijke methoden om transactiekosten te verlagen, zoals informatietechnologie en kennisnetwerken. 4 Uitkomsten van het onderzoek: meest kansrijke en kansrijke opties Vijf opties worden als meest kansrijk beoordeeld, mede omdat zij relatief gemakkelijk in kunnen worden gepast in de huidige juridische infrastructuur en zij geen grote en onwenselijke neveneffecten lijken te hebben. Drie daarvan zijn breed toepasbaar. Normering van de hoogte van schadevergoeding is vooral bij moeilijk te calculeren schades, zoals immateriële schade en toekomstige inkomensderving, een aantrekkelijke optie. Procedurele normering kan het schaderegelingsproces ordenen en verbeteren met behulp van gedrags- en communicatieregels, tijdslimieten, gestandaardiseerde brieven en/of verplichte processtappen. Verbeterde geschiloplossing kan een remedie zijn voor de lange wachttijden en dure procedures bij de overheidsrechter, en vooral ook een middel om een ontsporend schaderegelingsproces snel weer op de rails te krijgen. Daarbij valt onder meer te denken aan mediation, neutrale evaluatie, of het doorgeven van dossiers waarin de onderhandelingen zijn vastgelopen aan hogeren in de organisatie. Twee opties zijn meer beperkt toepasbaar. Risicoaansprakelijkheid komt in aanmerking in de situaties waarin vrijwel steeds aansprakelijkheid wordt aangenomen, zoals bij arbeidsongevallen. Normering van schuldaansprakelijkheid kan de transactiekosten voorkomen die door hanteren van open normen ontstaan, bijvoorbeeld voor verkeersongevallen. Deze vijf opties kunnen elkaar aanvullen en versterken. Andere opties zijn ook kansrijk: alternatieve vergoedingssystemen, zoals first-party verzekeringen en no-fault systemen, procedurele mechanismen die de afwikkeling van grote aantallen gelijksoortige schadegevallen beter beheersbaar maken, schadefondsen en keuzerechten voor slachtoffers, zodat zij meer sturingsmogelijkheden in het schaderegelingsproces krijgen. Uitsluiting of limitering van aansprakelijkheid komt minder in aanmerking. Een laatste kansrijke optie is de verbetering van economische en andere prikkels op rechtshulpverleners en partijen. Deze verdient nader onderzoek, XXVI

28 Samenvatting mede omdat schadeafwikkeling steeds bedrijfsmatiger gebeurt in een niet optimaal werkende markt, zodat marktkrachten tegen een met andere mechanismen bereikte besparing zouden kunnen inwerken. Vooral het Duitse systeem, met genormeerde vaste bedragen voor de beloning van rechtshulpverleners, lijkt daarbij interessant te zijn. Het verkennen van mogelijkheden van informatietechnologie is eveneens aan te bevelen. XXVII

29 Samenvatting XXVIII

30 HOOFDSTUK I Het onderzoek 1 Inleiding 1.1 Aanleiding voor het onderzoek Het verhalen van schade, via gerechtelijke procedures of andere mechanismen, brengt vaak aanzienlijke kosten met zich mee. Het gaat daarbij om kosten die gepaard gaan met het (doen) functioneren van gerechtelijke en buitengerechtelijke instanties, maar ook om kosten die een slachtoffer of benadeelde moet maken. Zo bedroegen bijvoorbeeld de geschatte kosten van afwikkeling van de tot in 1999 ingediende letselschadeclaims volgens Weterings tussen de 200 en de 600 miljoen Euro. 1 De betrokken kosten zijn bovendien niet louter financieel van aard, maar bestaan tevens uit andersoortige lasten, zoals uit grote maatschappelijke onvrede over de praktijk van de afwikkeling van letselschade, die regelmatig in actualiteitenrubrieken en consumentenprogramma s aan de orde komt, en die veel reacties los maakt. Een uitzending van het Tros programma Radar met als onderwerp Misstanden in de letselschadebranche met een oproep om te reageren leverde volgens de KNP bijvoorbeeld belpogingen op. 2 De som van alle kosten die betrokken partijen (schadelijders, schadeveroorzakers en de overheid) moeten maken bij het verhalen van schade wordt aangeduid als transactiekosten. In Justitie over morgen 3 worden verschillende ontwikkelingen die vragen oproepen voor Justitie beschreven. Een daarvan betreft de afnemende acceptatie van risico s. Omdat schadelijders burgers, bedrijven, overheden in toenemende mate geneigd lijken te zijn hun schades te verhalen, ligt het in de lijn der verwachting dat de maatschappelijke kosten van het verhalen van schade in de komende jaren zullen stijgen. Vanuit dat gezichtspunt wordt het van belang geacht onderzoek te verrichten naar alternatieven voor de huidige procedures en mechanismen, waarmee de transactiekosten kunnen worden teruggebracht. De opdrachtgever voor het onderhavige onderzoek is het Weterings 2004, p. 3 e.v. met nadere bronnen en gegevens, zie hierna ook paragraaf 2.1 van hoofdstuk 3. Stichting de Ombudsman 2003, p. 12. Directie Algemene Justitiële Strategie, Ministerie van Justitie

31 Hoofdstuk I Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatiecentrum van het Ministerie van Justitie Doelstelling en probleemstelling Met welke alternatieven voor de huidige procedures en mechanismen zouden de kosten van het verhalen van schade kunnen worden verlaagd? Doel van dit onderzoek is het inventariseren van (mogelijk) goedkopere alternatieven voor de huidige procedures en mechanismen om schade te verhalen. Beoogde methode is een rechtsvergelijkend onderzoek in een zevental landen, teneinde veelbelovende alternatieven in kaart te brengen die kunnen bijdragen aan een reductie van de transactiekosten. Daarbij is het de bedoeling díe regelingen te selecteren die relatief eenvoudig voor de Nederlandse situatie geschikt kunnen worden gemaakt. Uitgangspunten voor het onderzoek zijn de drie kernvragen uit de startnotitie. 1. Hoe is in relevante andere landen het verhaal van schades geregeld?; 2. In hoeverre lijkt daarbij sprake van lagere transactiekosten dan in de huidige Nederlandse situatie?; 3. Welke alternatieve procedures of mechanismen lijken in de Nederlandse context geschikt om een reductie van transactiekosten te bewerkstelligen? 1.3 Methode van onderzoek Om deze vragen goed te kunnen beantwoorden, in het licht van het doel van het onderzoek, zijn deelvragen geformuleerd. Bij de nu volgende bespreking van deze deelvragen worden tevens de gemaakte keuzes verantwoord en de gebruikte onderzoeksmethoden kort toegelicht. Voor een uitgebreidere verantwoording wordt verwezen naar hoofdstuk 2, waarin de betreffende onderwerpen uitgebreider worden behandeld. a. Hoe wordt het begrip transactiekosten afgebakend? Op basis van literatuuronderzoek is gekozen voor de in het aansprakelijkheidsrecht algemeen aanvaarde onderscheiding van Calabresi, die spreekt van tertiaire kosten (alle kosten van het behandelen van claims in het 4 Het onderzoek is in maart 2004 afgerond. 2

32 Het onderzoek: aanleiding, probleemstelling en uitvoering rechtssysteem). Deze ook wel als adminstrative costs 5 aangeduide kosten, worden in de literatuur niet verder onderverdeeld. Voor dit onderzoek is gekozen voor een onderscheiding naar besteding van deze kosten: - Kosten van rechtshulp en rechterlijke macht; - Kosten van ingeschakelde derden, zoals getuigen en deskundigen; - Kosten van de tijd aan claimafhandeling besteed door slachtoffer en aansprakelijke partij (inclusief de bestede tijd van medewerkers van verzekeraars); - Kosten van onzekerheid (in de periode dat een claim nog niet is afgewikkeld kunnen partijen geen beslissingen nemen over de aanwending van de betrokken vermogensbestanddelen); - Emotionele lasten (secundaire victimisatie van slachtoffers, stress en gezondheidsschade); - Kosten van systeem- en uitvoeringsbewaking (toezicht en controle). In hoofdstuk 2 worden deze categorieën nader toegelicht. b. Welke kansrijke opties voor het terugdringen van transactiekosten worden toegepast in de rechtsstelsels van de relevante andere landen? Er zijn veel soorten transactiekosten, de oorzaken zijn divers en er zijn talloze maatregelen denkbaar die deze terugdringen. 6 Snellere afhandeling van dossiers zal de kosten van onzekerheid laten afnemen. Gespecialiseerde rechtshulpverleners en rechters zullen waarschijnlijk minder vaak deskundigen hoeven in te schakelen. Een respectvolle communicatie van de kant van verzekeraars zal invloed hebben op de emotionele lasten. Om tot een voorselectie van de meest kansrijke aangrijpingspunten te komen, is eerst een literatuuronderzoek gedaan naar methoden tot reductie van transactiekosten. Dit onderzoek leverde weinig studies op waarop kon worden voortgebouwd. Vervolgens zijn voorstellen tot hervorming van het traditionele systeem van op schuld gebaseerd aansprakelijkheidrecht met volledige individuele schadevergoeding en voorbeelden van implementatie van dit soort hervormingsvoorstellen onderzocht. Achtergrond van deze voorstellen is weliswaar niet altijd expliciet de wens tot reductie van transactiekosten, maar wel vaak onvrede met bepaalde lasten van het huidige systeem, zoals het 5 6 De Nederlandse term administratieve lasten wordt niet altijd in dezelfde zin gebruikt. Zo loopt thans onder die benaming een grote operatie gericht op het terugdringen van de kosten van het voldoen aan informatieverplichtingen opgelegd door de overheid. Verantwoordelijke organisatie is het Adviescollege toetsing administratieve lasten (Actal). Weterings 2004, hoofdstuk 4, noemt bijvoorbeeld vele tientallen bijdragen aan oplossingen voor de door hem geïdentificeerde coördinatieproblemen. 3

33 Hoofdstuk I tijdrovende karakter van individuele claimafhandeling. Dit heeft geleid tot een voorlopige lijst van opties, die is voorgelegd aan een interne groep van onderzoekers op het gebied van het aansprakelijkheidsrecht, aan de begeleidingscommissie, aan een kring van internationale experts en aan een groep Nederlandse experts. Naar aanleiding daarvan is een selectie gemaakt van uitvoeriger te onderzoeken opties (zie de subparagrafen 2.1 tot en met 2.11 van hoofdstuk 3) en een lijst met alleen kort aan te stippen overige opties (hoofdstuk 3, subparagraaf 2.12). c. Welke landen moeten nader worden onderzocht? Bij de keuze van de te onderzoeken landen is vooral nagegaan waar hervormingen van het aansprakelijkheidsrecht zijn ingevoerd, waarvan vermoed werd dat relevante reducties van transactiekosten konden worden bereikt. Op die grond zijn Zweden (o.a. medische aansprakelijkheid), Frankrijk (risicoaansprakelijkheid), België (procedurele normering), het Verenigd Koninkrijk (procedurele normering en materiële normering van schadevergoeding), Duitsland (economische prikkels op rechtshulpverleners) en Nieuw Zeeland (vervanging aansprakelijkheid) geselecteerd. Daarbij heeft het onderzoek naar het recht in die landen zich geconcentreerd op de hervormingen, en is niet gepoogd een compleet beeld van het functioneren van het aansprakelijkheidsrecht in die landen te verkrijgen. De VS zijn vooral in de beschouwingen betrokken in verband met de aanwezigheid van empirisch materiaal en fundamenteel theoretisch onderzoek naar hervormingen van het aansprakelijkheidsrecht. In een latere fase bleken ook in andere landen interessante ontwikkelen te spelen, zodat de lezer hierna ook informatie over bijvoorbeeld Denemarken zal aantreffen. d. Wat zijn de uit evaluatieonderzoek blijkende (of anderszins geschatte) effecten op de transactiekosten? Er is slechts weinig empirisch materiaal over de mate waarin bepaalde hervormingen van het aansprakelijkheidsrecht leiden tot reducties in transactiekosten. Daarom is een methodiek ontwikkeld, die er op neer komt dat steeds de richting van het effect van een type hervorming op 18 verschillende componenten van transactiekosten wordt geschat (zie paragraaf 2.6 van hoofdstuk 2). De basis voor deze schatting is, welke effecten verwacht kunnen worden op grond van de theoretische perspectieven over het ontstaan van transactiekosten, die in paragraaf 2.3 van hoofdstuk twee worden geschetst. Waar deze schatting kan worden vergeleken met uitkomsten van empirisch onderzoek is dat gebeurd. De aldus verkregen resultaten zijn voorgelegd aan 4

34 Het onderzoek: aanleiding, probleemstelling en uitvoering experts, tijdens een expert meeting die heeft plaatsgevonden op 4 december e. Welke onderdelen van deze opties zijn vermoedelijk het meest kritisch voor wat betreft de effecten op de transactiekosten? Voor veel opties geldt dat de wijze waarop zij worden uitgevoerd grote invloed kan hebben op de te bereiken besparingen. Waar in de literatuur dat soort kritische factoren werden gevonden, of waar die anderszins te verwachten zijn, is dat vermeld bij de beschrijving van de betreffende opties (zie hoofdstuk 3). f. Wat zijn de uit evaluatieonderzoek blijkende, respectievelijk uit theoretische perspectieven naar voren komende neveneffecten op andere doelstellingen van het aansprakelijkheidsrecht? Op dit punt heeft meer empirisch onderzoek plaatsgevonden. Voorzover dat niet beschikbaar was, is getracht op basis van theoretische perspectieven tot een omschrijving van de verwachte effecten op preventie en compensatie te komen (zie hoofdstuk 3, onder 5 van elke subparagraaf). g. In welke Nederlandse situaties zouden welke van de gevonden opties het meest voor toepassing in aanmerking komen? Op basis van de analyse uit hoofdstuk 3, zal daaropvolgend in hoofdstuk 4 een selectie worden gemaakt uit de twaalf beschreven instrumenten. Daarbij is rekening gehouden met specifieke verschillen van de Nederlandse situatie ten opzichte van de situatie in de landen waar deze optie al is ingevoerd of wordt overwogen. Met behulp van de expertmeeting is met name een vergelijking gemaakt van de institutionele omgeving (juridische infrastructuur, organisatie verzekeringswezen, etc.). 1.4 Opzet van het rapport Hoofdstuk 2 begint met twee voorbeelden van hoe de afwikkeling van een schadeclaim kan verlopen. Dan volgt een definitie van het begrip transactiekosten (2.1), een bespreking van de fasen van de claimbehandeling waarin de meeste transactiekosten ontstaan (2.2) en een analyse van verschillende theoretische invalshoeken voor het ontstaan van transactiekosten (2.3). Een korte beschrijving van de gevolgen van hoge transactiekosten komt 7 Zie bijlage 1 voor de lijst van deelnemende organisaties en het verslag van de expertmeeting. 5

35 Hoofdstuk I dan aan de orde (2.4). Literatuur over de omvang van transactiekosten geeft indicaties van de omvang van de problematiek (2.5). In paragraaf 2.6 wordt een methode gepresenteerd voor de bepaling van de effecten van hervormingen die de transactiekosten zouden kunnen verminderen. Dit verkennende hoofdstuk sluit af met een schets van de hoofdlijnen van de juridische systemen voor de afwikkeling van schade (2.7). In hoofdstuk 3 volgt een beschrijving van de veelbelovende manieren van reductie van transactiekosten (hierna aangeduid als instrument(en)). De opzet van elke paragraaf is (nagenoeg) hetzelfde, zij het dat de beschrijving van afwikkeling van massaschade vanwege de bijzondere aard daarvan enigszins anders van opzet is. Dit geldt eveneens voor de subparagraaf overige opties, die enkel een beknopte opsomming bevat. Na de algemene inleiding (1) wordt in paragraaf 2 elk instrument beschreven. De indeling per subparagraaf is als volgt: na een algemene inleiding (2.-.1) wordt elk instrument op hoofdlijnen beschreven (2.-.2), waarna het aan de hand van enkele buitenlandse voorbeelden verder wordt geïllustreerd (2.-.3). Vervolgens wordt gekeken naar de aard en zo mogelijk de omvang van de besparingen die door het instrument kunnen worden behaald (2.-.4), de mogelijke neveneffecten op de preventie- en compensatiedoelstellingen van het aansprakelijkheidsrecht en eventuele andere effecten (2.-.5) en wordt de inpasbaarheid van het instrument in de Nederlandse context besproken (2.-.6). Er wordt telkens afgesloten met een korte samenvatting (2.-.7). Hoofdstuk 4 gaat in op de voor de Nederlandse context meest bruikbare opties. Op basis van de analyse van hoofdstuk 3 en aan de hand van twee selectiecriteria, te weten het waarschijnlijke verlagende effect op de transactiekosten (1) en de inpasbaarheid van het instrument in de Nederlandse juridische en institutionele infrastructuur (2) wordt een selectievoorstel gedaan welke van de instrumenten de meest kansrijke opties zijn en welke als kansrijk zijn aan te merken. Daarbij wordt tevens de mening van de expertgroep tijdens de expertmeeting betrokken. Hoofdstuk 5 bevat de conclusies en aanbevelingen. 6