Geval per geval op het juiste moment
|
|
- Benjamin Thys
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Geval per geval op het juiste moment Eindrapport van de Invexo-casus Communicatie Invasieve exoten in Vlaanderen en Zuid-Nederland (Invexo) Eindrapport Activiteit 6: Communicatie maart
2 Inhoud 1 Aanbevelingen voor communicatie over invasieve exoten Partnerships... 3 Percepties en waardenoriëntaties... 4 Communicatiestrategie... 5 Specifiek communiceren... 5 Rol van de mens... 7 Onderbouwd en duidelijk... 7 Realistisch, positief en transparant... 8 Gedoseerd... 9 Taal... 9 Beelden Overzicht van Invexo-communicatieactiviteiten Eindrapport Communicatie
3 1 Aanbevelingen voor communicatie over invasieve exoten 1.1 Partnerships Een organisatie die natuur wil behouden, beschermen of verbeteren, bereikt haar doelen nooit alleen en kan dat ook niet alleen, maar doet dat met medewerking van anderen (overheden, beheerders, ngo s, professionals of burgers). Ook problemen door invasieve exoten zullen altijd aangepakt moeten worden in samenwerking met anderen. Partnerships zijn een voorwaarde om efficiënt resultaten te kunnen boeken. Daarbij zijn overleg en interne en externe communicatie altijd cruciaal. Rol en taken van de partners moeten voor alle partners duidelijk zijn. 1 Communicatieafspraken (procedureel en inhoudelijk) zijn nodig, bijvoorbeeld over woordvoerderschap, communicatieboodschap en onderbouwing ervan. Communicatie met andere stakeholders is ook belangrijk. Dat kunnen lokale betrokkenen zijn (bijvoorbeeld privé-eigenaars, bezoekers van een park), maar ook dierenwelzijnsorganisaties, experts,. Ze worden het best vroeg in het proces betrokken, afhankelijk van de inbreng of expertise die van hen wordt verwacht. Meestal is aanvankelijk persoonlijke, interactieve communicatie aan te raden. In de communicatie naar die stakeholders kan de samenwerking zelf benadrukt worden. De samenwerking op zich toont immers aan dat het probleem erkend wordt vanuit verschillende organisaties (onderzoekers, beheerders, ngo s, overheden, ) en sectoren (natuur, landbouw, handel ) en dat er een draagvlak is (bestuurlijk, maatschappelijk, bij middenveld) om dat probleem aan te pakken. Zelfs als er een breed partnership is en ook andere stakeholders betrokken zijn, dan nog zijn externe reacties op activiteiten (en dus ook op beleid en beheer) m.b.t. invasieve exoten niet uit te sluiten en zelfs te verwachten. De reacties kunnen uit verschillende hoeken komen en zelfs tegenstrijdig zijn: sommigen zullen het niet eens zijn met het ingrijpen op zich of met de methode, anderen zullen vinden dat er te weinig gebeurt, dat het op de verkeerde manier gebeurt, of dat de aanpak van een andere probleemsoort dringender is. Men moet er dus rekening mee houden dat niet iedereen op dezelfde manier naar het probleem kijkt. Minimumvoorwaarde voor elk ingrijpen is dat er voor de maatregel(en) een juridisch kader is. Als de samenwerking leidt tot concrete resultaten, kan dat aanleiding zijn om ook over die samenwerking extern te communiceren. Dat kan bijvoorbeeld door verschillende partners aan het woord te laten of in beeld te brengen (bijv. wetenschapper + beheerder). De ervaring leert dat details over verschillende rollen en taken van de partners vaak niet, onvolledig of verkeerd worden overgenomen door pers. In bepaalde gevallen, bijv. in natuurgebieden, is het wel belangrijk om te specifiëren wie de actie uitvoert. 1 Zie ook: Aanbeveling 6.3, in het eindrapport Voorstel Beleid en samenwerking: Invasieve exoten in Vlaanderen en Nederland. Resultaten uit het Invexo-project en aanbevelingen voor verbetering van de exotenaanpak. Eindrapport Communicatie 3
4 Om de boodschap te verbreden kunnen ook mensen geïnterviewd worden uit de doelgroep naar wie men communiceert of mensen die schade ondervinden van de invasieve exoot in kwestie (bijvoorbeeld vijvereigenaar, landbouwer ). 1.2 Percepties en waardenoriëntaties Experts of beleidsmakers zijn vaak al overtuigd van het belang van preventie of de aanpak van invasieve exoten. Toch moeten ze er bij de communicatie over de beleidskeuzes en acties rekening mee houden dat percepties van invasieve exoten (en de daarachterliggende waardenoriëntaties die mensen hebben) behoorlijk kunnen verschillen van hoe ze zelf naar invasieve exoten kijken (zie kader). Veel mensen maken geen onderscheid tussen uitheemse of inheemse soorten, invasieve of niet-invasieve planten en dieren: die behoren allemaal tot de natuur, een soort erbij betekent méér biodiversiteit. Voor het brede publiek moet men daarom altijd duidelijk maken waarom bepaalde soorten gewenst zijn en beschermd worden en waarom andere niet en zelfs bestreden worden. Niet alleen preventie, monitoring, maar ook risicobeoordeling, populatiebeheersing, eliminatie van een soort, zijn onderdelen van natuurbehoud en het streven naar voldoende of meer biodiversiteit. Het is onrealistisch te denken dat men, bijvoorbeeld met wetenschappelijk gegevens, mensen die vanuit hun eigen (andere) waarden naar het probleem kijken, zou kunnen overtuigen, laat staan dat dat ook nog snel zou kunnen. Dat neemt niet weg dat het nodig is beleid en beheersmaatregelen degelijk wetenschappelijk te onderbouwen (indien mogelijk met cijfers). Men mag er niet van uitgaan dat de doelgroepen al weten dat het probleem urgent is; dat moet dus expliciet gemaakt worden. Exotenbeleid en -maatregelen kunnen het best uitgelegd en verdedigd worden als men niet over invasieve exoten in het algemeen spreekt. De problemen zijn vaak zo complex en zo verschillend per soort of per locatie, dat men het best focust op wat er aan de hand is en op wat er gebeurt voor een specifieke soort op een specifieke plaats. Ook doelen, grenzen en schaalgrootte van de maatregelen moeten duidelijk zijn. Daarbij is ook belangrijk te zeggen waarom de gebruikte methode de beste is of waarom die methode onderzocht wordt. Percepties ten aanzien van exoten Veel exoten zijn door de mens bewust ingevoerd. Bijna alle siergewassen, veel groentesoorten en veel kleine huisdieren zijn bewuste introducties. Die hebben in het algemeen geen groot effect op natuur of omgeving. De soorten zijn afhankelijk van de mens en zodra ze aan hun eigen lot worden overgelaten kunnen ze zich niet handhaven, laat staan uitbreiden. Een enkele soort ontsnapt met succes en vestigt zich permanent. Ook dat hoeft geen dramatische gevolgen te hebben. Daar staat tegenover dat ook inheemse soorten overlast kunnen veroorzaken. Dat geldt voor veel inheemse zoogdieren: herten, zwijnen, vossen, om er een paar te noemen, alsook voor bijvoorbeeld de grauwe gans. Als vertegenwoordigers van het plantenrijk kunnen bijvoorbeeld de braam en de brandnetel genoemd worden. Hoewel de bioloog misschien beter weet, beschouwen mensen een soort vaak inheems en onderdeel van hun identiteit terwijl dat helemaal niet het geval is. Zo heeft de Amerikaanse staat New Hampshire de (Europese) sering (Syringa vulgaris L.) als state flower, Vermont de Europese honingbij (Apis mellifera L.) als state insect en (Europese) rode klaver (Trifolium pratense L.) als 4 Eindrapport Communicatie
5 state flower (Davis 2009). Deze planten en dieren zijn er al sinds mensenheugenis en worden daarom door de lokale bevolking (terecht) als inheems beschouwd. Mensen die in een bepaald gebied wonen, hebben dus een andere perceptie van exoot dan de bioloog of beleidsmedewerker die er van buitenaf naar kijkt. Het erkennen van dat verschil is erg belangrijk voor een succesvolle bestrijding van ongewenste uitheemse soorten: als de mensen in het gebied niet meewerken omdat men het nut er niet van inziet, is in veel gevallen bestrijding of het voorkomen van verdere verspreiding ineffectief. Dit verschil in perceptie is in het geval van de stierkikker bijvoorbeeld geringer dan bij de grijze eekhoorn. Deze laatste heeft mogelijk een hoger knuffelgehalte. Ook kan er een verschil in belang bestaan; zo wilde men in Lake Michigan (VS) een stuk natuur herstellen door er struwelen weg te halen waarin de uitheemse (Europese) kamperfoelie (Lonicera periclymenum L.) uitbundig groeide. Dit stuitte echter op groot bezwaar van lokale vogelvrienden die juist zo blij waren met die struwelen omdat het een belangrijke rustplaats was voor migrerende zangvogels. Het struikgewas stond bekend onder de naam Magic Hedge bij vogelaars (Ryan 2000, Gross 2010). Uiteindelijk wordt de heg nu beschermd tegen invloeden van de lokale flora. Voor een effectieve communicatie over invasieve exoten naar politiek en publiek is het relevant duidelijk rekening te houden met de verschillende percepties die kunnen heersen ten aanzien van het begrip exoot. Bron: Eindrapport Voorstel Beleid en samenwerking Invasieve exoten in Vlaanderen en Nederland, hoofdstuk 6.5.4, p Communicatiestrategie Specifiek communiceren Het kan een doel zijn, zeker op langere termijn, om mensen bewust te maken over de problemen met invasieve exoten in het algemeen. Toch is het beter om te communiceren over specifieke soorten of soortgroepen. Een specifieke soort in een concrete situatie kan dan duidelijk uitgewerkt worden en als een concreet voorbeeld fungeren voor de invasieve-exotenproblematiek. Kiezen voor één soort(groep), maakt het ook makkelijker om context en doelgroepen voor de communicatie af te bakenen en te selecteren. Hoe algemener men immers over het thema spreekt, hoe complexer de inhoud wordt en hoe meer plaats of tijd men nodig heeft om te nuanceren. Als die plaats of tijd er niet is, kan dat leiden tot een karikaturale voorstelling van zaken, die dan even karikaturale kritiek uitlokt. Als men een specifieker onderwerp of communicatiedoel kiest, zijn meer details en duiding mogelijk. Soortspecifieke communicatie (over één bepaalde soort) is het duidelijkst en is qua timing dan ook gemakkelijker af te stemmen op wanneer die soort of de schade zichtbaar is of wanneer wordt ingegrepen. Communicatie kan dan plaatsvinden op natuurlijke momenten en in die situaties waarin doelgroepen open staan voor de boodschap over invasieve exoten, bijvoorbeeld als exotische planten uit waterlopen worden gehaald of als er veel meldingen zijn van overlast. Er kan ook gekozen worden om te communiceren over een soortgroep als de informatie over schade, oorzaken, risico s, preventie en bestrijding voor meerdere soorten grotendeels overeenkomt (bijvoorbeeld invasieve waterplanten). Eindrapport Communicatie 5
6 In de probleemomschrijving moet altijd duidelijk zijn waar het probleem zich voordoet. De problemen met een invasieve exoot zijn immers plaats- of gebiedsgebonden; een bepaalde soort zorgt meestal niet overal voor even grote problemen. Gebied kan ingevuld worden door concrete locatie of door te spreken over de aard van de locatie: in bossen, op de heide, in bepaalde soort vijvers, in landbouwgebieden,. Tegelijkertijd zijn ook verwijzingen naar problemen of aanpak in andere landen nuttig om aan te tonen dat invasieve exoten overal ter wereld lokaal voor problemen zorgen. De plaatsen waar schade zichtbaar is of veroorzaakt wordt, kan lokaal zijn, kan soms verschillen van de plaatsen waar de populatie te vinden is én kan verschillen van de plaatsen waar de populatie aangepakt wordt. Dat is bijvoorbeeld het geval bij zomerganzen en het is goed om zich daar bij communicatie van bewust te zijn. Zo worden zomerganzen gevangen waar ze ruien, op een plek waar ze op zich vaak geen problemen veroorzaken. Als men met verschillende partners interprovinciaal, -regionaal of -nationaal communiceert over bijvoorbeeld één soort(groep), dan moet men er rekening mee houden dat bijvoorbeeld doelen, statuut van soorten, regelgeving/juridisch kader en dus soms ook aanpak per partner(gebied) kunnen verschillen. In dat geval moet de informatie of de doelgroep aangepast worden. Gezamenlijke communicatie maakt de inhoud dus in sommige gevallen nog complexer. Afstemming en elkaar op de hoogte houden is uiteraard wel nodig. Hoe specifieker de communicatiedoelgroep, hoe beter en hoe makkelijker het ook wordt om interactief te communiceren (overleg of inspraak). Ook of het probleem zich voordoet op privéterrein of openbaar domein bepaalt mede de aanpak. Het thema invasieve exoten is geen nieuw thema meer, toch blijft gerichte communicatie naar politiek, beleid, beheerders nuttig om het draagvlak voor een (kosten)efficiëntere aanpak te versterken. Net omdat populaties, schade en acties plaatsgebonden zijn, is de lokale pers vaak een belangrijke tussenschakel met het oog op communicatie naar het brede publiek. Er zijn veel raakvlakken tussen invasieve exotische planten en dieren (zeker op vlak van preventie en algemener beleid). Toch kan het nuttig zijn over planten en dieren apart te communiceren, zeker als men doelgroepen wil bereiken (bijv. groensector, jachtsector, ) die in eerste instantie aan ofwel planten ofwel dieren gelinkt zijn. Over één soort communiceren betekent niet dat er geen plaats kan zijn voor het grotere verhaal of bredere bewustmaking. Aan soort(groep)specifieke communicatie kunnen altijd preventietips gekoppeld worden die ook voor andere soorten gelden. Problemen en aanpak van een soort(groep) kunnen aanvullend (al dan niet via doorverwijzing) in verband gebracht worden met: o o o gelijkaardige problemen met of aanpak van dezelfde invasieve exoot op andere plaatsen; andere soorten of soortgroepen of de bredere problematiek; het feit dat invasieve exoten het gevolg zijn van een globaliserende wereld, die door de mens wordt aangedreven. Spreekt men in het algemeen over exoten, dan moet men o benadrukken dat niet alle exoten problemen veroorzaken, maar slechts een klein deel ervan, namelijk de invasieve exoten ; 6 Eindrapport Communicatie
7 o goede (verschillende) voorbeelden kiezen ter verduidelijking of illustratie. Het best worden verschillende soorten schade (voor milieu, mens (veiligheid, gezondheid), economie) vernoemd Rol van de mens Bij communicatie over invasieve exoten kan men niet genoeg de rol van de mens benadrukken als oorzaak en deel van het probleem. Door informatie over de soort te geven (ecologie, gedrag, ) kan het immers snel lijken dat de soort zelf kwaadaardig is, schuld treft, zich niet naar wens gedraagt, enz. Door expliciet te maken hoe de exoot in onze streken terecht is gekomen (nl. door menselijk handelen) en hoe hij zich op een plaats of in een regio heeft kunnen vestigen (na uitzetting of dumping, of door ontsnapping vanuit particulier domein, ) en voortplanten, kan men makkelijker verdedigen dat voor bepaalde soorten (naargelang prioriteit) ook menselijk ingrijpen nodig is om schade te beperken of de natuur te herstellen. Zeker in het geval van bestrijdingsmaatregelen, is het moeilijk om de zwart-wittegenstelling mens tegenover dier/plant te vermijden. Vaak worden ook oorlogsmetaforen gebruikt om die tegenstelling nog krachtiger te maken. Die zwart-wittegenstelling kan genuanceerd worden door in de communicatie oorzaken te belichten en een handelingsperspectief te bieden (actieve dimensie / wat kunt u doen?). Zo wordt duidelijk dat alleen de mens schuld treft en dat ook de mens de sleutel in handen heeft om problemen te verminderen, op te lossen of in elk geval in de toekomst te voorkomen. De rol van de mens kan ook duidelijk gemaakt worden door het onderscheid te maken tussen: enerzijds invasieve exoten (soorten door menselijk toedoen buiten oorspronkelijk verspreidingsgebied zijn gebracht en schade (kunnen) veroorzaken); en anderzijds de natuurlijke dynamiek van populaties (evolutie) en soorten die op eigen kracht als gevolg van klimaatverandering in onze streken opduiken. Als men de rol van de mens benadrukt als oorzaak en deel van het probleem, is het belangrijk om in de communicatie ook een handelingsperspectief te bieden (wat valt er aan te doen / wat kunt u doen?) Onderbouwd en duidelijk Beleidskeuzes, -uitvoering (maatregelen) moeten gebaseerd zijn op wetenschappelijk onderbouwd onderzoek. Het probleem is dat bij nieuwe exoten die zich vestigen en schade kunnen veroorzaken, kennis, ervaring en ook cijfers vaak nog niet voorhanden zijn, terwijl snel ingrijpen (rapid response) in zulke gevallen wordt aangeraden. Mogelijk kan men in zulke gevallen verwijzen naar andere voorbeeldsoorten, of naar onderzoek of ervaringen uit landen waar de exoot zich ook als invasief heeft gemanifesteerd en al bestreden werd. Als men mensen wil informeren, overtuigen (van de urgentie) of tot actie aanzetten ( meld deze soort, koop deze niet, maar wel die alternatieven, zet deze soorten niet uit of dump ze niet in de natuur, ), moet de inhoud zo correct, duidelijk en volledig mogelijk zijn (wie - wat - waardoor - waar - wanneer - waarom met welk doel (bijvoorbeeld preventie, onderzoek, populatiebeheersing, eliminatie, ) hoe en waarom op die manier). Het is belangrijk doelen van een organisatie/project/actie en communicatiedoelen van elkaar te onderscheiden. Het doel van een project kan zijn de populatie van een invasieve exoot onder controle te krijgen, een communicatiedoel kan bijvoorbeeld zijn een doelgroep te leren hoe een soort te herkennen of om het draagvlak voor bepaalde maatregelen te versterken. Zeker als er naar een breed publiek wordt gecommuniceerd, Eindrapport Communicatie 7
8 moeten naast de eigenlijke actie ook altijd de problemen worden toegelicht die de soort in kwestie veroorzaakt. Voor de beheerder (die weet waarom hij ingrijpt) is het doel van de actie bijvoorbeeld op het moment zelf zo goed mogelijk een populatie te bestrijden (met oog op eliminatie of aantalsbeheersing), voor het publiek moet ook duidelijk zijn waarom dat gebeurt en waarom voor die methode gekozen wordt. Communiceren over invasieve exoten in kort bestek is complex en moeilijk, maar niet onmogelijk. Als men kan doorverwijzen voor meer details of achtergrondinformatie, dan is een website (eventueel helemaal gewijd aan één soort) een handig middel, de informatie is gemakkelijk te actualiseren en toegankelijk voor iedereen (met internetverbinding). Wil men dat mensen invasieve exotische soorten kunnen herkennen, dan moet men ervoor zorgen dat er daartoe duidelijke en correcte informatie beschikbaar is voor wie in de winkel geen probleemsoorten wil kopen of in de natuur soorten wil waarnemen, melden, en, indien wenselijk en toegelaten, eventueel bestrijden. Lijsten met vragen-en-antwoorden en gebruikte termen over het thema en factsheets bij bepaalde acties kunnen de project- of actiepartners helpen om duidelijk te proactief en reactief te communiceren en misverstanden te vermijden Realistisch, positief en transparant Het doel van beleid of acties moet niet alleen duidelijk maar ook realistisch zijn, zowel financieel, praktisch als wat het maatschappelijk draagvlak betreft. Vandaar ook het belang van wetenschappelijke onderbouwing en interactieve communicatie tussen partners, stakeholders en ervaringsdeskundigen. Realistisch zijn betekent ook zeggen dat er niet altijd ingegrepen wordt of kan worden. Soms is ingrijpen vanuit natuur-, landbouw-, gezondheids- of veiligheidsoogpunt wenselijk, maar gebeurt het toch niet. Het kan nooit kwaad om te expliciteren waarom het toch niet gebeurt. Het heeft geen zin mensen op te roepen soorten te melden zonder dat duidelijk is wat er met die meldingen gebeurt (op zijn minst monitoring van de verspreiding). Realistische doelen maken ook een positieve boodschap mogelijk: er gebeurt al veel, dit is al bereikt, dat kan bereikt worden. Naast de problemen worden het best telkens ook de mogelijke oplossingen vernoemd. De what s in for me-vraag bij aanpak van invasieve exoten mag niet vergeten worden: wat zijn de voordelen voor de doelgroep als het probleem wordt aangepakt: minder schade (natuur, economie, gezondheid, veiligheid), besparing op kosten betekent meer tijd en middelen voor andere dingen. Ook de communicatiedoelen moeten realistisch en haalbaar zijn. Vaak is bewustmaking en zeker gedragsverandering een werk van lange adem. Vandaar dat vaak tussenstappen, herhaling van de boodschap en het (ver)leggen van accenten nodig zijn. Belangrijk daarbij is ook de doelgroepen een handelingsperspectief te geven: wat valt er aan te doen, wat kunt u doen?. Daarbij vormt preventie de hoeksteen van heel het beleid rond invasieve exoten, wat maakt dat dit een steeds weerkerende boodschap is bij iedere communicatieactie. Zo groot mogelijk transparantie over beleid, acties en resultaten wordt aangeraden, ook als het gaat over wat er met bijvoorbeeld de gevangen dieren gebeurt. Afhankelijk van de soort en de maatregel moet afgewogen worden of er al dan niet voor, tijdens of na de actie gecommuniceerd wordt. 8 Eindrapport Communicatie
9 1.3.5 Gedoseerd Afstemming tussen verschillende actoren die met invasieve exoten bezig zijn, is nodig om communicatie(campagnes) op elkaar te laten inhaken of te vermijden dat ze elkaar doorkruisen. Op basis van enerzijds prioriteiten ( die soorten moeten eerst aangepakt worden ) en anderzijds soorteigenschappen en context ( over die soorten kan een duidelijke, urgente boodschap gebracht worden ) is communicatieplanning mogelijk. De bewust geselecteerde onderwerpen over invasieve exoten kunnen dan gedoseerd en gespreid gecommuniceerd worden, op de juiste schaal, via het meest geschikte kanaal, op het meest geschikte moment. Bewustmaking in het algemeen en preventiecommunicatie gebeurt het best naar aanleiding van probleemsoorten die voor de hele doelgroep een probleem zijn en/of waartegen de gehele doelgroep iets kan ondernemen. Communicatie over invasieve exoten kan ook gekoppeld worden aan communicatie over biodiversiteitsbeleid in het algemeen; over regulier natuurbeheer/onderhoud Taal Of het communicatiedoel bereikt wordt, hangt mede af van de begrippen en de metaforen die bewust of onbewust gebruikt worden. Door duidelijke terminologie consequent te gebruiken, kan men verkeerde interpretaties of misverstanden vermijden in de interne en externe communicatie. Over de terminologie moet een consensus gevonden worden tussen de samenwerkende organisaties. Idealiter sluiten die keuzes aan bij Europees, internationaal gangbare standaardterminologie. Nadeel is dat afgewogen, genuanceerde omschrijvingen of bijvoorbeeld wetenschappelijke (abstracte) categorieën niet bruikbaar zijn voor communicatie naar het brede publiek of wanneer de zendtijd of publicatieruimte beperkt is. Dus moet er niet alleen intern maar ook naar buitenwereld/brede publiek een consensus zijn over de te gebruiken terminologie. Een woordenlijst (per project, per rapport, desnoods per actie) die duidelijk maakt wat met wat wordt bedoeld, kan handig zijn. De terminologie moet soms aangepast worden aan de doelgroep. Vakjargon ( zwarte lijst, IAS, ) moet vermeden worden voor niet-experts. Om in communicatie voor een breed publiek zo weinig mogelijk mensen af te schrikken, kan men de term invasieve exoten vereenvoudigen door o die te omschrijven ( invasieve exotische soorten/planten/dieren, invasieve waterplanten, ) o of het woord exoten weg te laten en de oorzaak en het probleem te benadrukken in plaats van de herkomst. Gebruikt men toch invasieve exoot, dan moet van in het begin duidelijk uitgelegd worden wat er bedoeld wordt (bijv. plant- of diersoort die van oorsprong niet in deze Eindrapport Communicatie 9
10 omgeving voorkomen maar zijn uitgezet of per ongeluk in de natuurlijke omgeving zijn terechtgekomen en daar schade veroorzaken door bijvoorbeeld andere soorten te verdringen). Spreek niet over invasieve exoten als het over exoten gaat en, omgekeerd, niet over exoten als invasieve exoten worden bedoeld. Bijv. bestrijding van invasieve exoten, maar exotenbeleid omdat dat beleid exoten kan betreffen waarvan niet geweten is of ze invasief/schadelijk zijn of dat kunnen worden. Problemen, oorzaken, oplossingen zijn allemaal soort- en contextafhankelijk. Houd daarom de terminologie consequent met het kader waarin gecommuniceerd wordt. Bijv. folder over waterplanten: spreek dan over invasieve (exotische) waterplanten. Een metafoor kan helpen om een abstract begrip of moeilijk proces beter te begrijpen. Militair of strijdvaardig taalgebruik is bekend om zijn retorische kracht. De oorlogsmetaforiek biedt voordelen: het roept een zekere urgentie op en er gaat ook een zeker appel van uit om alert te zijn. Toch hebben die oorlogsmetaforen ook nadelen. Metaforen creëren een kader, een frame, waarbinnen de informatie dan begrepen wordt én waarbinnen over het probleem wordt nagedacht én naar oplossingen wordt gezocht. Een (bewust of onbewust) gebruikte metafoor kan dus mee bepalen hoe mensen een probleem begrijpen en hoe ze nadenken over een oplossing. Aangezien voor uitvoering van (invasieve-)exotenbeleid medewerking van stakeholders en brede publiek noodzakelijk is, is het goed stil te staan bij keuze en werking van bepaalde metaforen. Het woord invasief zorgt ervoor dat het onderwerp zo goed als altijd geframed zal worden als een oorlogssituatie, het kader zal altijd zijn: er zijn ongewenste indringers. Ook als men zelf in uitgaande communicatie expliciete oorlogsmetaforiek vermijdt, zal het blijven opduiken. Men kan dat als aanleiding gebruiken om het probleem en de rol van de mens scherper te stellen. Provincie verklaart oorlog aan soort x. Soort y vijand nummer 1. Over invasieve exoten wordt vaak gecommuniceerd met militair taalgebruik. Oorlogsmetaforen roepen een zekere urgentie op en lokken alertheid uit. Maar dat soort metaforen leiden ook tot het geloof dat invasieve soorten een veralgemeende vijand zijn of een reële soort van allemaal even kwalijke soorten, in plaats van een probleem dat geval per geval aangepakt moet worden. Volgens Larson (2005) zijn er metaforen die beter passen bij (natuur)beschermingswaarden omdat ze de relatie tussen mens en invasieve exoten blijven benadrukken: - ziekte en herstel (besmetting, verzwakking of gezondheid van ecosysteem, herstel, evenwichten) en - samenleven (wij moeten omgaan met soorten die gedijen in habitats die wij creëren; wij zijn verantwoordelijk voor gevolgen van ons menselijk gedrag). Dus niet: de mens versus de invasieve exoten, maar wel: invasieve exoten zijn een onderdeel van een systeem waartoe de mens behoort. Het woord invasief zorgt ervoor dat het onderwerp zo goed als zeker als een oorlogssituatie zal gekaderd worden: er zijn ongewenste indringers. Ook als men oorlogsmetaforen vermijdt, zal het blijven opduiken. Men kan dat als aanleiding gebruiken om het probleem en de rol van de mens scherper te stellen. Zie: Brendon M. H. Larson (2005), The War of the Roses: Demilitarizing Invasion Biology. Frontiers in Ecology and the Environment, Beelden Kwaliteitsbeelden van de probleemsoorten (ter herkenning, van de schade, van de populatiegrootte/woekering, van de bestrijdingsacties, van de herstelde toestand, ) zijn belangrijk 10 Eindrapport Communicatie
11 en vragen aparte aandacht om er zeker van te zijn dat ze (technisch en esthetisch gezien) in communicatie gebruikt kunnen worden. Door ook soorten in beeld te brengen die door de invasieve exoot bedreigd worden, kan men natuurschade/verlies aan biodiversiteit concreet maken. Vermijd alleen beelden te tonen van de invasieve soorten in een natuurlijk of te idyllisch kader. Zeker in natuurpublicaties, -websites, -programma is het goed om alleen al met de beelden duidelijk te maken dat het hier niet over de gebruikelijke natuurpracht gaat, maar over geïntroduceerde, schadelijke soorten. Dat kan door: een nuancerende beschrijving toe te voegen: prachtige gans maar, mooie plant, maar ; woekering, grote populaties, schade te tonen; op de beelden ook mensen of menselijk ingrijpen te tonen, of de soorten niet in puur natuurlijke omgeving te portretteren (maar met mensen erbij die de soort aanwijzen, bevoegde beheerders in actie, machinale hulpmiddelen erbij, enz.). Ook beelden van foto s van planten of dieren die te koop worden aangeboden tonen direct dat die soorten niet uit zichzelf in de natuur terechtkomen. Beelden van voor (schade, probleem), tijdens de actie, na de actie maken in een oogopslag véél duidelijk. Als men beeldpers uitnodigt voor een actie, is het best speciaal daarvoor een goed voorbereide demonstratie te organiseren. Wel moet men opletten met beelden die, als ze uit de context gerukt worden, communicatie-inspanningen kunnen verzwakken of tenietdoen. Vandaar dat het laten filmen van het doden van dieren wordt afgeraden. Vangen van dieren kan wel getoond worden. Transparantie over wat er met gevangen dieren gebeurt, is noodzakelijk. De acties gebeuren in ieder geval binnen wat juridisch mogelijk is (regelgeving dierenwelzijn, e.d.). Eindrapport Communicatie 11
12 2 Overzicht van Invexo-communicatieactiviteiten Hieronder een beknopt overzicht van de Invexo-hoofdactiviteiten wat betreft communicatie ( ). Ontwerp logo en baseline. Interne communicatie: afspraken (o.m. logo-gebruik, communicatielijnen, ), contactgegevens per werkgroep, Creatie en onderhoud projectwebsite. De website was de centrale plek voor informatie over het project, de casussoorten en de projectresultaten. Ook de url s en waren bruikbaar voor dezelfde website. Er is bewust gekozen om de website een onderdeel te laten zijn van het cms-systeem van een van de partners (ANB), zodat na het project enige jaren online beschikbaarheid gegarandeerd is, zeker van de webpagina s over de eindrapporten. Op de website konden geïnteresseerden zich inschrijven op elektronische nieuwsbrief, die in de projectperiode elf keer verscheen. Aanmaak en beheer van beeldmateriaal (vooral foto s) van de Invexo-probleemsoorten. Creatie van Invexo-visitekaartjes en Invexo-poster (gemaakt op vraag van partners), die op infostands, beurzen het Invexo-project kort, visueel wilde voorstellen (probleemsoorten). 12 Eindrapport Communicatie
13 --...,.._... _ , - --~ i..., d -- $ nvexo Hc:t bclangrijkstt! is: voorkomen dat '" invasiew exoten" In onze natuur terkhtkomen. All dat niet lukt, Is voor bepaaldesoorten effieilinta bestrijding en bcheer nodig. ~ ll)trttiiia... V.. no:mf~ _.. NWn lld_,._,. Ho..... p rt., h etbafl ~~~, - ~ -. - Eurooese Unit "*"-"--... ~... Eindrapport Communicatie 13
14 Lancering projectthema op persmoment. In Hoogstraten (B), dicht bij de Nederlandse grens, organiseerden we in het eerste projectjaar op een persmoment met mogelijkheid tot beeldopnamen (demonstraties) en interviewen van experts. De focus lag op grote waternavel en stierkikker. Gecombineerd met persberichten (en persmap met achtergrondinformatie en foto s) leidde dat tot ruime aandacht in kranten en op radio en (regionale en nationale) tv in Vlaanderen en Nederland. Communicatie door (en via kanalen van) projectpartners. Meerdere projectpartners gebruikten hun eigen kanalen (bijv. nieuwsbrieven, tijdschriften of eigen persberichten) om te communiceren over het project in het algemeen, over specifieke probleemsoorten of over hun eigen inbreng in het project. Bijv. Dossier Invasieve exoten in Spoorzoeker (tijdschrift van Agentschap voor Natuur en Bos), Invasieve van exotische dieren en planten? Nee bedankt in Informeel (magazine provinciebestuur Oost-Vlaanderen, artikels over de ganzentellingen in vogelvaktijdschriften, artikels over het stierkikkeronderzoek in wetenschappelijke tijdschriften, Sommige partners maakten ook soortspecifieke communicatieproducten: folders, affiches, brochures. Bijv. Ganzenwijzer, Ganzenbord, (projectpartner Regionaal Landschap Meetjesland), folder Ganzeneieren prikken doe je zo, poster over invasieve soorten (ANB), Creëren en grijpen van kansen (proactief en reactief) om het project, het thema van de invasieve exoten of specifieke probleemsoorten onder de aandacht te brengen van specifiek of algemeen publiek te brengen. Tijdens het project werden zoveel mogelijk kansen tot free publicity voor het thema gezocht of gegrepen, waarbij telkens geprobeerd werd preventietips mee te geven. Dat resulteerde in allerhande bijdragen in algemene en thematische tijdschriften en nieuwsbrieven, nationale en regionale radio- en tv-programma s, boeken en brochures, soms voor experts, meestal voor het brede publiek. Voorbeelden: - Tijdschriften: National Geograpic, Nest, De Vlaamse Jager (tijdschrift Hubertusvereniging) - Televisie en radio: Tweedelige biodiversiteitsdocumentaire (Canvas), Groenland (één), Terzake (één), De Stip (VTM), items op radio 1 (vrt), Ganzenafvangst (BoerenBuiten op zenders AVS ern TV-Oost) - Boeken: Dieren in nesten in je tuin (één), Logboek Z33, Natuur in de straat, Communicatie en samenwerking met AlterIAS-project. Invexo-projectbrochure. 'Minder invasieve planten en dieren, meer biodiversiteit. Invexoprojectbrochure ', september (84 p - pdf - 3,9 MB). Samenvatting van de projectresultaten van de zes Invexo-werkgroepen: Amerikaanse vogelkers, stierkikker, grote waternavel en andere invasieve waterplanten, zomerganzen, communicatie, voorstel beleid en samenwerking. Zie Invexo-Eindsymposium, s-hertogenbosch, , meer dan 200 deelnemers. Zie Invexo-Eindrapporten voor zes projectactiviteiten: de vier casussen (grote waternavel en andere invasieve (water)planten, Amerikaanse vogelkers, stierkikker, zomerganzen), beleid en samenwerking, communicatie. Zie De hoofdstukken uit het eindrapport invasieve (water)planten over de protocollen voor bestrijding van grote waternavel, waterteunisbloem en parelvederkruid zijn als afzonderlijke documenten beschikbaar gemaakt. 14 Eindrapport Communicatie
1nvexo. Interreg Vlaanderen Nederland. minder invasieve planten en dieren. Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling
1nveo minder invasieve planten en dieren Interreg Vlaanderen Nederland Europa investeert in uw regio Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Communiceren over invasieve eoten Paul Bogaert
Nadere informatieVlaamse overheid Departement Economie, Wetenschap en Innovatie Afdeling Strategie en Coördinatie Koning Albert II-laan 35, bus 10 1030 Brussel
Evaluatie van beleid en beleidsinstrumenten Protocol tussen de entiteit 1 verantwoordelijk voor de (aansturing van de) evaluatie en (de instelling verantwoordelijk voor) het beleidsinstrument Vlaamse overheid
Nadere informatieExoten. Inhoud. 8/12/ Roeselare. Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos Regionaal Overleg Milieu Prov. West-Vlaanderen
Exoten Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos Regionaal Overleg Milieu Prov. West-Vlaanderen 2016-12-08 Inhoud Inleiding Aanpak Wetgeving Uitvoering 1 Inleiding exoten = invasieve, uitheemse soorten
Nadere informatieInvasieve exoten in de tuin. KNPV Najaarsbijeenkomst, 22 november 2018
Invasieve exoten in de tuin KNPV Najaarsbijeenkomst, 22 november 2018 In de media 2 Invasieve exoten (definitie) dieren, planten en micro-organismen die door menselijk handelen in een nieuw gebied terechtkomen
Nadere informatie6/4/2010. Beleidscyclus. Opzet van de presentatie. En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat uit: José Tom. Team Invasieve Exoten
Opzet van de presentatie Beleidscontext Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting 2 En wat doet het? Wiebe TIE bestaat uit: Biodiversiteitsverdrag (1992) (Convention
Nadere informatieOpzet van de presentatie. Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting
Opzet van de presentatie Beleidscontext Team Invasieve Exoten Risicoanalyses Maatregelen Water gerelateerde projecten Juridische vragen Afsluiting 2 En wat doet het Team Invasieve Exoten? Wiebe TIE bestaat
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieBelgisch Biodiversiteits Platforum
Belgisch Biodiversiteits Platforum Sonia Vanderhoeven Etienne Branquart [HET HARMONIA INFORMATIESYSTEEM EN HET ISEIA PROTOCOL] Verklarend document voor het Life + Project AlterIAS Oktober 2010 Algemene
Nadere informatienr. 820 van TINNE ROMBOUTS datum: 20 juli 2016 aan JOKE SCHAUVLIEGE Invasieve exoten - Bestrijding
SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 820 van TINNE ROMBOUTS datum: 20 juli 2016 aan JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN OMGEVING, NATUUR EN LANDBOUW Invasieve exoten - Bestrijding Invasieve exotische dier- en plantensoorten
Nadere informatieAquatische exoten. Didier Soens Directeur dienst Waterbeleid Provinciebestuur Antwerpen. Departement Leefmilieu. Departement Leefmilieu
Aquatische exoten Didier Soens Directeur dienst Waterbeleid Provinciebestuur Antwerpen Dienst Waterbeleid Uitheemse soorten Via tuinvijvers, aquaria, in milieu Niet elke soort zorgt voor problemen 2 Drie
Nadere informatieDe Universele Verklaring tot Exoot
De Universele Verklaring tot Exoot Roelf Pot P Waarom zo n verklaring? P Wat verklaren anderen? P Hoe verklaar ik de verschillen? P Voorstel Aanleiding P Behoefte aan uitspraak over sommige soorten: is
Nadere informatieRichtlijnen Dierplaagbeheersing laatst bijgewerkt: 14-4-2009
Kip (Gallus gallus domesticus) Ontwikkelingssnelheid Afhankelijk van menselijk voeren Afhankelijk van zwerfvuil Risico om ziek te worden Schadelijk gedrag Samenvattend werkprotocol voor beheerder Bij Kippenoverlast
Nadere informatieInvasieve, uitheemse soorten. Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos ANKONA-ontmoetingsdag
Invasieve, uitheemse soorten Bram D hondt Agentschap voor Natuur en Bos ANKONA-ontmoetingsdag 2017-02-03 Inhoud Inleiding Aanpak Wetgeving Uitvoering Inleiding exoten = invasieve, uitheemse soorten Invasieve,
Nadere informatieConcept Communicatieplan
Concept Communicatieplan DATUM AUTEUR VERSIE Pagina 1 van 7 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 1.1 Achtergrond... 3 1.2 Doelstelling... 3 1.3 Randvoorwaarden... 3 2 Communicatiestrategie... 4 2.1 Doelgroepen...
Nadere informatieDraaiboek voor het uitwerken van activiteiten 1
Draaiboek voor het uitwerken van activiteiten 1 Je hebt als groep ouders een idee van wat je rond cultuur, ouderbetrokkenheid en taalstimulering zou willen doen op de school van je kind(eren)? Dit doe
Nadere informatieOmgaan met exoten. een controversiële en beladen discussie. Gerard Oostermeijer
Omgaan met exoten een controversiële en beladen discussie Gerard Oostermeijer Ecologische effecten van exoten Positief soortenrijkdom bloemenrijkdom grote hoeveelheden voedsel - nectar en stuifmeel voor
Nadere informatieCoördinerend Orgaan Invasieve Exoten (COIE)
Coördinerend Orgaan Invasieve Exoten (COIE) Wiebe Lammers Kwartiermaker COIE Ministerie van LNV / Plantenziektenkundige Dienst j.w.lammers@minlnv.nl Tel: 0317 496 646 13 december 2007 Inhoudsopgave 1.
Nadere informatieLezing waterschap en exoten bestrijding
Lezing waterschap en exoten bestrijding -Wie -Waarom -Wat -Hoe 20 mei 2017 Jeff Samuels, afd.kennis & Advies Samenwerken! Bestrijding van invasieve exoten vraagt om: Een gezamenlijke aanpak! Het maken
Nadere informatieBescherming van zoogdieren Versie 6 maart 2019 Jan Buys (vz) en Piet Bergers (directeur) 1. Aanleiding en doel
Bescherming van zoogdieren Versie 6 maart 2019 Jan Buys (vz) en Piet Bergers (directeur) 0. Status notitie Definitief concept na verwerking van de input van de volgende werkgroepen: Calutra, Werkgroep
Nadere informatieBrussel, 8 juli 2009 07082009_SERV-advies projecten VSDO. Advies. Projecten Vlaamse strategie duurzame ontwikkeling
Brussel, 8 juli 2009 07082009_SERV-advies projecten VSDO Advies Projecten Vlaamse strategie duurzame ontwikkeling 1. Inleiding Op 8 juni 2009 werd de SERV om advies gevraagd over de fiches ter invulling
Nadere informatieNatuurbescherming VS Wet natuurbescherming. Aanpak exoten niet mogelijk Janneke van der Loop
Natuurbescherming VS Wet natuurbescherming Aanpak exoten niet mogelijk Janneke van der Loop Overheidsadvies exoten Meld waarnemingen: Waarnemingen kunnen helpen deze schadelijke exoten snel op te sporen.
Nadere informatie6. Project management
6. Project management Studentenversie Inleiding 1. Het proces van project management 2. Risico management "Project management gaat over het stellen van duidelijke doelen en het managen van tijd, materiaal,
Nadere informatieDe handreiking Gegevensuitwisseling in het kader van Bemoeizorg ( 2005) biedt een helder kader voor besluitvorming binnen netwerken.
Juridisch zakmes ( bron Jolanda van Boven) Naast een contextuele analyse is het toepassen van het juridische kader van groot belang. Bij OGGZ problematiek en het toepassen van dwang en drang nemen de coördinator
Nadere informatieEnquete over invasieve Exoten (Invasive Aliens). Graag uw aandacht en hulp gevraagd. Thursday, 22 March 2012 12:01
De Europese commissie gaat er van uit dat vreemde exotische (niet inheemse) planten en diersoorten schadelijk kunnen zijn voor het plaatselijke ecologische evenwicht in Europa. Dit is in bepaalde gevallen
Nadere informatieDoeltreffend communiceren over jouw Open Monument
Doeltreffend communiceren over jouw Open Monument Een antwoord op jouw communicatievragen Hoe kan ik ervoor zorgen dat mensen naar mijn Open Monumentendag komen? Hoe communiceer ik over mijn programma
Nadere informatieBiodiversiteit in Vlaanderen: de cijfers
Biodiversiteit in Vlaanderen: de cijfers Myriam Dumortier Natuurrapport www.natuurindicatoren.be www.nara.be www.inbo.be Haalt Vlaanderen de 2010-doelstelling? Biodiversiteit Verstoringen/bedreigingen
Nadere informatieContact met de media?
Contact met de media? NWO biedt ondersteuning NWO, onderzoekers en de media Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek U doet onderzoek dat (mede)gefinancierd wordt door NWO. Wanneer u een
Nadere informatieCommunicatieplan 2011
Communicatieplan 2011 Dienst communicatie Raadgevend comité 30-03-11 Dienst communicatie Externe communicatie - Operatoren - Consumenten Interne communicatie Voorlichtingscel Meldpunt 2 Externe communicatie
Nadere informatieMonitoring Nut en noodzaak van het in beeld brengen en houden van exoten. Baudewijn Odé en Jeroen van Zuidam
Monitoring Nut en noodzaak van het in beeld brengen en houden van exoten Baudewijn Odé en Jeroen van Zuidam Bedekt oppervlak Bestrijdingskosten Het probleem van exoten Soort afwezig Vestiging voorkomen!
Nadere informatieVRAGENBOOM INTERACTIEF WERKEN [IBO-protocol]
VRAGENBOOM INTERACTIEF WERKEN [IBO-protocol] Inleiding De vragenboom is een hulpmiddel om weloverwogen te bepalen of en in welke vorm interactief wordt gewerkt. Bij het aanbieden van de ingevulde vragenboom
Nadere informatieplanten voor planten en plantengemeenschappen
Formele beoordeling van risico s s van planten voor planten en plantengemeenschappen Johan van Valkenburg en Ton Rotteveel Plantenziektenkundige Dienst Wageningen g 11 december 2008 Inhoud Internationale
Nadere informatieCasus Zomerganzen. Inhoud: Project INVEXO Ganzen Zomerganzen Aanleiding Doel Acties Acties 2010 Vragen?
Casus Zomerganzen 1 Casus Zomerganzen Inhoud: Project INVEXO Ganzen Zomerganzen Aanleiding Doel Acties Acties 2010 Vragen? 2 Project INVEXO Projectomschrijving: INVEXO: Invasieve exoten in Vlaanderen en
Nadere informatie1nvexo. Interreg Vlaanderen Nederland. minder invasieve planten en dieren. Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling
1nvexo minder invasieve planten en dieren Interreg Vlaanderen Nederland Europa investeert in uw regio Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Casus Zomerganzen naam spreker/partner Casus
Nadere informatietips & tricks voor een sterk merk
tips & tricks voor een sterk merk Hoe zorg je voor een sterk merk? Een sterk merk identificeert en positioneert de organisatie op onderscheidende wijze. Maar wat is het geheim van sterke merken zoals Apple,
Nadere informatieExterne communicatie ambtelijke samenwerking Beemster- Purmerend
Externe communicatie ambtelijke samenwerking Beemster- Purmerend Gemeente Beemster Versie: definitief Goedkeuring: gemeentesecretaris Beemster, Els Kroese Juni 2012 Auteur: Nancy van der Vin, Filtercommunicatie
Nadere informatieVertrek van je eigen brede kijk op jeugd en jeugdbeleid
STAPPENPLAN fiche 4 Gericht gegevens verzamelen die je jeugdbeleid richting kunnen geven. Waarover gaat het? Het jeugdbeleid in jouw gemeente is geen blanco blad. Bij de opmaak van een nieuw jeugdbeleidsplan
Nadere informatieGloednieuwe Europese verordening invasieve uitheemse soorten. Wat betekent dit op het terrein? Myriam Dumortier Europese Commissie DG Milieu
Gloednieuwe Europese verordening invasieve uitheemse soorten Wat betekent dit op het terrein? Myriam Dumortier Europese Commissie DG Milieu ANKONA-ontmoetingsdag Antwerpen, 14 februari 2015 Invasieve uitheemse
Nadere informatieALTERNATIEVENONDERZOEKSNOTA KLUISBOS
ALTERNATIEVENONDERZOEKSNOTA KLUISBOS Advies 2019-08 / 28.06.2019 www.vlaamsewoonraad.be INHOUD 1 Situering... 3 2 Opzet project Kluisbos... 3 3 Enkele bedenkingen / aandachtspunten... 4 3.1 Procesaanpak
Nadere informatie4. Vind je dat de wasbeer in Nederland thuishoort? Wasbeer hoort van oorsprong niet in Nederland thuis. Waarschijnlijk is het een uitgezet dier.
Oefentoets Wasbeer doet het goed in Nederland De wasbeer is een soort die van nature voorkomt in Canada. 1. Wat is de beschrijving van een soort? Soort = een verzameling organismen die zich onderling kunnen
Nadere informatieOnderzoek weinig interesse in lijsten met standaarden
Onderzoek weinig interesse in lijsten met standaarden 1 Inleiding Per maand wordt er minder dan één open standaard aangemeld bij het Forum Standaardisatie. Daarnaast hebben we veel moeite om mensen te
Nadere informatie9 COMMUNICATIEPLAN. Een communicatieplan bestaat uit de volgende onderdelen:
59 9 COMMUNICATIEPLAN Op het moment dat een afdeling de beoordeling zwak of zeer zwak krijgt, komt er meteen veel op de schoolleiding af. Een zeer zwakke school heeft zes weken de tijd om een verbeterplan
Nadere informatieHandleiding bij projectvoorstel Anders Organiseren
OP ESF Vlaanderen 2014-2020 Handleiding oproep Anders organiseren Prioriteit uit OP: 4 Mensgericht ondernemen Handleiding bij projectvoorstel Anders Organiseren Analyse De bedoeling is dat u bij het beantwoorden
Nadere informatieOnderzoeksopzet Communicatie
Onderzoeksopzet Communicatie Rekenkamercommissie Heerenveen Februari 2009 Rekenkamercommissie Heerenveen: onderzoeksopzet communicatie 1 Inhoudsopgave A. Wat willen we bereiken 1. Aanleiding en achtergronden
Nadere informatieHoe kunnen we de Vlaming inspireren en motiveren tot duurzame woonkeuzes?
Hoe kunnen we de Vlaming inspireren en motiveren tot duurzame woonkeuzes? Agenda Doel en aanpak Thuis in de Toekomst Mijlpalen in het project Rol lokale besturen We doen het samen Inhoud platform Communicatiemiddelen
Nadere informatieSustainable development goals
Sustainable development goals The road to dignity by 2030 Ending Poverty, Transforming all Lives and Protecting the Planet = De weg naar waardigheid, Armoede beëindigen, alle levens veranderen en de aarde
Nadere informatieRISICO'S EN REGULERING VAN BIOLOGISCHE GEWASBESCHERMING. Patrick DE CLERCQ
RISICO'S EN REGULERING VAN BIOLOGISCHE GEWASBESCHERMING Patrick DE CLERCQ Laboratorium voor Agrozoölogie Vakgroep Gewasbescherming Faculteit Bio-ingenieurswetenschappen Universiteit Gent EXOTEN IN DE BIOLOGISCHE
Nadere informatieLOGO s, preventie en communicatie. Eric Goubin Logo Kempen, 19 november 2015
LOGO s, preventie en communicatie Eric Goubin Logo Kempen, 19 november 2015 1 2 1. Preventie & gezondheidspromotie: waarom, en voor wie? Waarom preventie? Preventie = voorkomen van Mensen sensibiliseren
Nadere informatieInvasieve exoten algemene inleiding
Invasieve exoten algemene inleiding Wilfred Reinhold platform Stop invasieve exoten www.invasieve-exoten.nl www.tijgermug.info www.twitter.com/invasieveexoten www.facebook.com/wilfred.reinhold 1 Opbouw
Nadere informatieVisplan R&IJ. Stand van zaken. Door Frank Bosman Hengelsport Federatie Midden Nederland
Visplan R&IJ Stand van zaken Door Frank Bosman Hengelsport Federatie Midden Nederland Inhoud Visplan Hfdst 2. Hfdst 3. Hfdst 4. Hfdst 5. Hfdst 6. Huidige situatie gebied en beleid Huidige situatie visserij,
Nadere informatieBrabantbrede aanpak Exoten en plaagsoorten. 6 mei 2014 Bart Brugmans, waterschap Aa en Maas Amersfoort
Brabantbrede aanpak Exoten en plaagsoorten 6 mei 2014 Bart Brugmans, waterschap Aa en Maas Amersfoort Aanleiding Brabantbrede samenwerking Interreg project Invasieve exoten (2009-2012) Partners o.a. Waterschap
Nadere informatiePower X; De Interactieve Commercial
Power X; De Interactieve Commercial Essay van Jeffrey Bruijntjes en Erwin Dam Project Interactieve Multimedia @ VU Amsterdam Inleiding Reclame, iedereen kent het, iedereen heeft er een hekel aan. Reclame
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 1 maandag 19 mei 9.00-12.00 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2008 tijdvak 1 maandag 19 mei 9.00-12.00 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 19 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 47 punten
Nadere informatieA2. INTEGRITEITSCODE (> preventie - > sanctionering)
ACTIEPLAN GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG _ versie najaar 2018 De meldingen in de media en op publieke fora inzake grensoverschrijdend gedrag sinds oktober 2018, waarbij ook de podiumkunstensector expliciet
Nadere informatieVerslag bijeenkomst communicatie beweging sociaal domein Amersfoort Donderdag 16 oktober 2014
Verslag bijeenkomst communicatie beweging sociaal domein Amersfoort Donderdag 16 oktober 2014 Op donderdag 16 oktober organiseerde de gemeente Amersfoort een netwerkbijeenkomst communicatie over de beweging
Nadere informatie2B Connect: meer biodiversiteit op bedrijventerreinen Groensafari 19 juni 2018 Lommel
Fotogroep ISO 400 2B Connect: meer biodiversiteit op bedrijventerreinen Groensafari 19 juni 2018 Lommel Green Deal Bedrijven en Biodiversiteit Green Deal Vrijwillige overeenkomst tussen bedrijven, ngo
Nadere informatieMensen met afasie hebben moeite met taal, maar zij zijn niet gek!
Afasie Logopedie Afasie is een taalstoornis die ontstaat door schade aan de hersenen, bijvoorbeeld na een beroerte of CVA (hersenbloeding, herseninfarct). In deze folder leest u hoe afasie ontstaat en
Nadere informatieWaarom Ecologisch Bermbeheer?
Bijeenkomst 1 21 maart 2019 Waarom Ecologisch Bermbeheer? Stichting Landschapsbeheer Gelderland Bijzondere bermbewoners in Gelderland. Onlangs verschenen rapportage van provincie Gelderland: Introductie
Nadere informatieHandboek sportraden. Weet raad met je sportraad
Weet raad met je sportraad De minister kan eventueel de verschillende betrokkenen horen en zal daarna een uitspraak doen. Ook plaatselijke verenigingen of elke andere betrokkene bij het sportbeleidsplan
Nadere informatieDoetinchem, 2 juli 2008 ALDUS VASTSTELD 10 JULI 2008. Visie op dienstverlening
Aan de raad AGENDAPUNT 7k ALDUS VASTSTELD 10 JULI 2008 Visie op dienstverlening Voorstel: 1. Vaststellen visie op dienstverlening voor de periode 2008-2015: Wij als organisatie spelen constant in op een
Nadere informatieVan een individuele ad-hoc aanpak, naar een collectief non-stop stresspreventiebeleid
Van een individuele ad-hoc aanpak, naar een collectief non-stop stresspreventiebeleid Met Stress-Alert-System (SAS) aan de basis doet u het helemaal zelf Informatie voor werkgevers Stresspreventie een
Nadere informatieCommunicatiemiddelen. Voor bedrijven en organisaties. www.komon.nl www.twitter.com/_komon
Communicatiemiddelen Voor bedrijven en organisaties www.komon.nl www.twitter.com/_komon Communicatiemiddelen Ieder communicatiemiddel heeft een eigen effect. Het is belangrijk te bepalen welke communicatiemiddelen
Nadere informatieVoor de definitie van een superpromoter van overheidsbeleid sluiten we zoveel mogelijk aan bij de definitie van Vogelaar:
Samenvatting literatuuronderzoek superpromoters Aanleiding en definitie De overheid zoekt naar nieuwe manieren om haar boodschap zo overtuigend mogelijk over het voetlicht te krijgen. Dit geldt in het
Nadere informatieEen wandeling door het natuurbeleid
Een wandeling door het natuurbeleid Wat heb IK hier nu aan? Wat is natuurbeleid? = spelregels rond natuur Natuurgidsen & natuurbeleid? Doe de BBB-test (bedreigd, beschermd, beheerd?) 5 Hoe overleef je
Nadere informatieInhoudsopgave. Bewust willen en kunnen 4. Performance Support 5. Informele organisatie 5. Waarom is het zo moeilijk? 6
Inleiding De afgelopen vijftien jaar hebben we veel ervaring opgedaan met het doorvoeren van operationele efficiencyverbeteringen in combinatie met ITtrajecten. Vaak waren organisaties hiertoe gedwongen
Nadere informatieWelke kansen bieden internet en sociale media (niet)?
Welke kansen bieden internet en sociale media (niet)? Chris Aalberts Internet en sociale media hebben de wereld ingrijpend veranderd, dat weten we allemaal. Maar deze simpele waarheid zegt maar weinig
Nadere informatieWoningmarkt in kaart brengen
Woningmarkt in kaart brengen Vlaamse beleidsprioriteit 1 De gemeente zorgt voor een divers en betaalbaar woonaanbod in functie van de woonnoden 1 De woningmarkt in de gemeente in kaart brengen, zowel de
Nadere informatieOndernemers-Sociëteit KAN. Workshop zoekmachineoptimalisatie. www.cowpunks.nl
Ondernemers-Sociëteit KAN Workshop zoekmachineoptimalisatie www.cowpunks.nl Mark Beuzel Ton Buurman Léon Collaris www.cowpunks.nl De missie van Google is alle informatie ter wereld te organiseren en universeel
Nadere informatieVan ambtenaar naar ambassadeur Beeldvorming en reputatiemanagement aan de Vlaamse overheid
Van ambtenaar naar ambassadeur Beeldvorming en reputatiemanagement aan de Vlaamse overheid Tom De Smedt, afdeling Communicatie (DAR) MOVI Colloquium 18 mei 2010 Imago, reputatiemanagement, branding, beeldvorming,
Nadere informatieOpenbare raadpleging in het kader van de "fitness check" van de EU-natuurwetgeving (vogel- en habitatrichtlijn)
Openbare raadpleging in het kader van de "fitness check" van de EU-natuurwetgeving (vogel- en habitatrichtlijn) Over u Uw naam of de naam van uw organisatie: Geen censuur op natuur! Mogen wij uw bijdrage
Nadere informatieLandelijke startbijeenkomst. 25 november 2015. Europees landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland
Landelijke startbijeenkomst LEADER 2014-2020 Workshop 25 november 2015 Communicatie Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland #LEADER3 Europees landbouwfonds
Nadere informatieIedereen online, van 9 tot 99 jaar. Les 9 ... igoogle: een interactieve startpagina. Deze iconen tonen aan voor wie het document is.
Les 9... igoogle: een interactieve startpagina Deze iconen tonen aan voor wie het document is Leerkrachten WebExperts Senioren Leerlingen Achtergrondinformatie Achtergrondinformatie voor de leerkracht
Nadere informatiehet Nederlandse invasieveexotenbeleid
ALV zoogdiervereniging VZZ 18 april 2009 het Nederlandse invasieveexotenbeleid Edo Knegtering (Directie Natuur, Landschap en Platteland i.o.) Exotenbeleid Nederlands exotenbeleid vroeger recent Nederlands
Nadere informatieTAALBELEID ZAVENTEM. Waarom een taalbeleid? Taalvisie (SC 8/2/2016) Infobundel voor het personeel oktober 2017
TAALBELEID ZAVENTEM Infobundel voor het personeel oktober 2017 Waarom een taalbeleid? - De diensten van de gemeente Zaventem worden dagdagelijks geconfronteerd met mensen die de Nederlandse taal onvoldoende
Nadere informatieSamenwerken rond het terug dringen van woekerende (invasieve) planten in Noord- Limburg
Samenwerken rond het terug dringen van woekerende (invasieve) planten in Noord- Limburg Inhoud Onze landschapselementen vroeger, nu en morgen: een blik op het verleden de huidige situatie en de toekomst
Nadere informatieThema. Kernelementen. Oplossingsgericht taalgebruik Voorbeeld van communiceren 10 communicatie-tips
Thema Kernelementen Oplossingsgericht taalgebruik Voorbeeld van communiceren 10 communicatie-tips Tips voor de trainer: Doseer je informatie: less is more. Beoordeel wat je gymnasten doen, niet wie ze
Nadere informatiegezondheidsdienst EEN EXOTISCH DIER ALS HUISDIER? BEZINT EER GE BEGINT
gezondheidsdienst EEN EXOTISCH DIER ALS HUISDIER? BEZINT EER GE BEGINT EEN EXOTISCH DIER ALS HUISDIER? BEZINT EER GE BEGINT Houdt u een kat in een visbokaal of geeft u een hond enkel groenten? Welnu, net
Nadere informatieDE ENERGIE[R]EVOLUTIE
DE LEERLINGENHANDLEIDING HAVO/VWO Naam: Klas: Datum: Pagina 2 INLEIDING De mens maakt op grote schaal gebruik van fossiele brandstoffen. Dit zijn bijvoorbeeld aardolie, aardgas en steenkool. Fossiele brandstoffen
Nadere informatieStappenplan voor een rookvrij schoolterrein
Stappenplan voor een rookvrij schoolterrein Inleiding Sinds 1 januari 2014 is de leeftijdsgrens voor de verkoop van tabak verhoogd van 16 naar 18 jaar. Uit onderzoek blijkt dat het zien roken van anderen,
Nadere informatieHandleiding online Factsheetmodule
Handleiding online Factsheetmodule Sportvissers hebben eigenlijk maar twee dingen nodig: goed viswater en een goede visstand. De zorg voor goed viswater met een goede visstand is dan ook de belangrijkste
Nadere informatieHandleiding online Factsheetmodule
Handleiding online Factsheetmodule Sportvissers hebben eigenlijk maar twee dingen nodig: goed viswater en een goede visstand. De zorg voor goed viswater met een goede visstand is dan ook de belangrijkste
Nadere informatieStrategisch Communicatieplan Vrouwenopvang Versie 0.3 Maart 2010
Strategisch Communicatieplan Vrouwenopvang 2010 2013 Versie 0.3 Maart 2010 1 Inhoud 1. Inleiding 2. Identiteit 3. Missie 4. Visie 5. Positionering 6. Ambities 7. Knelpunten 8. Communicatiestrategie 9.
Nadere informatieRESULTATEN GROOT WILD ENQUETE
RESULTATEN GROOT WILD ENQUETE 1 Uitkomsten van de Groot Wild enquête Dank u wel! In 2013 organiseerde Natuurmonumenten een landelijke ledenraadpleging over het beheer van wilde dieren zoals edelherten,
Nadere informatieGespreksrichtlijnen tussen goeden slechthorenden
Gespreksrichtlijnen tussen goeden slechthorenden Communiceren doe je met zijn tweeën Deze folder is bedoeld voor de goedhorenden die in hun omgeving iemand kennen die slechthorend is, en voor slechthorenden
Nadere informatie7 e biologische diversiteit een moeilijk te vrijwaren rijkdom
D 7 e biologische diversiteit een moeilijk te vrijwaren rijkdom In Ukkel Onze Gemeente Ukkel maakt deel uit van de groenste gemeenten van Brussel. In een Ukkelse straat of in het Zoniënwoud kan u soms
Nadere informatiePropositie City/Regio MAEXchange
Maakt de waarde van maatschappelijke initiatieven inzichtelijk en bevordert investeren en participeren daarin Propositie City/Regio MAEXchange Achtergrond City/Regio MAEXchange De MAEXchange is een landelijk
Nadere informatie- Is er een verschil tussen de procedure nu en die van een aantal jaren geleden, gaat het sneller, beter,.?
Studiedag complexe projecten 24 september 2018 Onderstaande is een puntsgewijze behandeling van de opmerkingen die tijdens de 2 plenaire sessies gemaakt zijn. Het is een weergave van de uitspraken die
Nadere informatieWegwijzer: Een geschikt medium kiezen
Wegwijzer: Een geschikt medium kiezen Vandaag de dag heb je verschillende media ter beschikking om je doelgroep te bereiken. Maar welk medium kies je? Dat hangt af van je doel, doelgroep en de context
Nadere informatieSamenwerkingsovereenkomst Cliënt in de Hoofdrol
Samenwerkingsovereenkomst Cliënt in de Hoofdrol, STIP OP DE HORIZON 2021 Provinciehuis Flevoland te Lelystad, 14 september 2017 1 Samenwerkingsovereenkomst Cliënt in de Hoofdrol Ondertekenaars Partijen
Nadere informatieForum Ondernemend Hoger Onderwijs. 17 februari 2017
Forum Ondernemend Hoger Onderwijs 17 februari 2017 Welkom! 9.30 9.40u Introductie nieuwe Forumleden toelichting verloop Nieuws en Actualiteit 9.40 10.10u Ecosystemen in studentensteden Artepreneur en
Nadere informatieOPDRACHT PERSBERICHT SCHRIJVEN
OPDRACHT PERSBERICHT SCHRIJVEN Persbericht Een persbericht is een prachtige vorm van free publicity. Het gericht sturen van persberichten kan een flinke publicitaire waarde hebben. Daarbij kan dit soort
Nadere informatieCompetentieprofiel voor coaches
Competentieprofiel voor coaches I. Visie op coaching Kwaliteit in coaching wordt in hoge mate bepaald door de bijdrage die de coach biedt aan: 1. Het leerproces van de klant in relatie tot diens werkcontext.
Nadere informatieZA5223. Flash Eurobarometer 290 (Attitudes of Europeans Towards the Issue of Biodiversity, wave 2) Country Specific Questionnaire Netherlands
ZA5223 Flash Eurobarometer 290 (Attitudes of Europeans Towards the Issue of Biodiversity, wave 2) Country Specific Questionnaire Netherlands FLASH 290 BIODIVERSITY Q1. Hebt u ooit gehoord van de term biodiversiteit?
Nadere informatieExport WebsiteBulletin :17
Export WebsiteBulletin 20-01-2015 17:17 SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 49 van FRANCESCO VANDERJEUGD datum: 9 oktober 2014 aan JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN OMGEVING, NATUUR EN LANDBOUW Kustpolders - Bescherming
Nadere informatieThema 1:Landbouw- en natuureducatie
Thema 1:Landbouw- en natuureducatie Situering De LEADER-groep is zich bewust van de afnemende kennis over het platteland in de gehele samenleving. De evolutie in de Europese samenleving maakt dat mensen
Nadere informatieVlaamse overheid Departement Economie, Wetenschap en Innovatie Afdeling Strategie en Coördinatie Koning Albert II-laan 35, bus Brussel
Evaluatie van beleid en beleidsinstrumenten Evaluatiekader Protocol tussen de entiteit 1 verantwoordelijk voor de (aansturing van de) evaluatie en (de instelling verantwoordelijk voor) het beleidsinstrument
Nadere informatie1nvexo. Interreg Vlaanderen Nederland. minder invasieve planten en dieren. Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling
1nvexo minder invasieve planten en dieren Interreg Vlaanderen Nederland Europa investeert in uw regio Europese Unie Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling Casus Grote waternavel en andere invasieve
Nadere informatieGroen Sliedrecht BEWONERS AAN HET WOORD OVER HET GROEN(ONDERHOUD)
Groen Sliedrecht BEWONERS AAN HET WOORD OVER HET GROEN(ONDERHOUD) Inhoud 1. Conclusies 2. Figuren en tabellen De gemeente Sliedrecht is bezig om het groenbeleidsplan te actualiseren. Hierbij betrekt de
Nadere informatieQ1 Had je, voor deze enquete, al gehoord over het ganzen vergassen?
Vinderr: Q Had je, voor deze enquete, al gehoord over het? Beantwoord: 9 Overgeslagen: Ja Nee % % % % 4% 5% 6% 7% 8% 9% % Antwoordkeuzen Ja Nee Reacties 88,89% 8,% Totaal 9 / 5 Vinderr: Q Hoe heb je over
Nadere informatieHet Brabantse natuurbeleid onder de loep Bijstelling noodzakelijk?
Het Brabantse natuurbeleid onder de loep Bijstelling noodzakelijk? Conclusie Er zijn veel ontwikkelingen in het natuurbeleid sinds 2010 Er zijn aanpassingen doorgevoerd of noodzakelijk Natuurbeleid in
Nadere informatieWe doen zeven aanbevelingen om de aanpak van drukte en de leefbaarheid te
Aanbevelingen Rekenkamer t.a.v. Drukte Amsterdam december 2016 Aanbevelingen We doen zeven aanbevelingen om de aanpak van drukte en de leefbaarheid te verbeteren. Vier aanbevelingen hebben betrekking op
Nadere informatie