Ouderen, suïcide en empowerment. Lieve Lemey ouderenpsychiater februari 2011

Transcriptie

1 Ouderen, suïcide en empowerment Lieve Lemey ouderenpsychiater februari 2011

2 Sandor Marai Kosice, 1900 San Diego, 1989 Het is zover

3 Maria 86 jaar, weduwe sinds 12 jaar 1 dochter die in de buurt woont en met wie ze wisselende contacten onderhoudt 1 kleindochter met eigen gezin diabetes, hartfalen, artrose, pijn toegenomen isolement begin juli 2010: HA start SSRI omwille van depressieve klachten 2 weken later: tijdens gepland bezoek van HA: één en al miserie doet suïcidale uitspraken die HA verontrusten na enig aandringen, en na telefonisch overleg met de dochter, is patiënte akkoord met opname ze wordt door de huisarts zelf naar spoedopname gebracht geen psychiatrische voorgeschiedenis / familiale belasting

4 Maria: aanvullende info huisarts in gezin van origine geen nestwarmte: weinig tederheid misbruik als kind door buurman (voor het eerst besproken aan leeftijd 73 jaar) echtgenoot was harde werker; gestorven tgv longca dochter is erg benomen door eigen gezin, job en zorg voor 2 kleinkinderen mevrouw heeft altijd hard gewerkt; ervaart weinig beloning vlg huisarts droomt mevr ervan om bij dochter in te trekken doch ziet in dat dit waarschijnlijk niet zal gebeuren vlg huisarts is er bovendien mogelijks ook sprake van beginnende geheugenproblematiek laatste maanden herhaaldelijk uitspraken over genoeg geleefd en uitzichtloosheid.

5 Sandor Marai, Maria,

6 Public perceptions of mental illness 71%: due to emotional weakness 65%: caused by bad parenting 45%: victim s fault 43%: incurable 35%: consequence of sinful behavior 10%: has a biological basis; involves brain 80%: depression in the elderly: quite normal Stahl, 2000

7 Beeldvorming omtrent ouderen gekleurd door AGE-ISM

8 Ouderen en suïcide: illusie van de keuze?

9 Ouderen en suïcide: enkele data

10 Suïcide bij ouderen 25% van alle geslaagde suïcides alleenstaande, oudere man: risico +++ act minder voorafgegaan door poging ouderen: 4:1 jongere volwassenen: 10:1 jongeren: 200:1 meer lethaal agressiever; sterkere doodsintentie (?) fragielere populatie (fysiek) minder snel ontdekt (cf alleenwonend) minder impulsief; meer gepland? passieve suïcide

11 Leeftijdsspecifieke sterftecijfers voor suïcide (per inw.), Vlaams Gewest, 2008

12

13 Suïcide bij ouderen wereldwijd laatste decennia daling prevalentie geslaagde suïcide bij ouderen zelfde trend in Vlaanderen Maar! stijging verwacht in het absoluut aantal suïcides bij ouderen volgende decennia (cfr vergrijzing)

14 Ouderen en suïcide: zichtbaarheid verhogen

15

16 Ouderen en suïcide: risicofactoren psychiatrische problematiek: majeure depressie (sterkste associatie). alcoholabusus, PTSD, vroegere suïcidepoging, persoonlijkheidsaspecten lichamelijke aandoeningen levensfaseproblematiek besef cognitieve achteruitgang

17 Ouderen en suïcide: risicofactoren associatie met lichamelijke aandoeningen (88% vs 36% bij jongeren) complexe interactie tussen functioneel verlies, anticipatie op functieverlies en persoonlijkheid: directe aanval op identiteit en levensstijl depressiviteit: belangrijke faciliterende rol PIJN: went nooit

18 Ouderen en suïcide: risicofactoren kenmerken van de levensfase Maar aan het fundament van ons leven, aan de zin van al ons handelen, ligt toch dat, die band die we met iemand hebben, naar: Sandor Marai; Gloed, 1942

19 Ouderen en suïcide: risicofactoren kenmerken van de levensfase verlieservaringen stapelen zich op: rolverlies, rouw, financiële problemen, lichamelijke problemen, anticipatie op afhankelijkheid, institutionalisering eenzaamheid, sociaal isolement: afwezigheid van betekenisvolle derde : risicofactor++ lichamelijke uitputting ikv zorg voor afhankelijke partner

20 Ouderen en suïcide: risicofactoren associatie met beginnend cognitief falen A devil is sneaking in my head He is beating with a hammer in the grey matter of the brain He is spoiling dreams, friends, visions Everything is sinking down! Uit: The head of the Water lily. Anon

21 Ouderen en suïcide: risicofactoren associatie met beginnend cognitief falen groeiende groep ouderen relatief weinig studiegegevens ontsnappen aan de aandacht van de GGZ aanvoelen van cognitieve achteruitgang voor omgeving het merkt anticipatie van afhankelijkheid

22 Ouderen in crisis lichamelijk uitgeput verlies aan controle en houvast angstig en verward anticipatie angst op afhankelijkheid : niet te verdragen radeloos, reddeloos, redeloos

23 Ouderen, crisis en empowerment

24 Ouderen en empowerment selfmade interventies ophalen van goede herinneringen (reminiscentie) roemrijke verhalen aan de toog stoere heldendaden van vroeger verhoogd gevoel van zelfwaarde grotere tevredenheid in de oude dag empowerment

25 Van: growing old naar growing old eind 20 ste eeuw: maatschappelijke context: veranderende demografie toenemend zelfbewustzijn / mondigheid deficitmodel groeimodel empowerment

26 Oplossingsgericht werken Basisprincipes focus op het gezonde en eigen resources uitzonderingen zijn bestaand verandering is een continu proces kleine veranderingen zijn aanzet tot grotere cliënt en therapeut zijn beide expert coöperatie is onontbeerlijk Diverse technieken concrete doelen, coping vragen, mirakelvragen, complimenteren, observatieopdrachten, score, uitzonderingen,

27 Oplossingsgericht werken met ouderen (1) negatief zelfbeeld versus empowerment ouderen vaak gevangen in negatief zelfbeeld ouderen en hulpverlener beide expert: constructieve basis voor evenwaardige relatie eindigheid fatalisme focus op oplossing/verandering (itt uitgebreide exploratie van verleden en huidige problemen) introduceert opnieuw hoop in de leefcontext ouderen: experts in overleven heroriëntering naar latent aanwezige vaardigheden

28 Oplossingsgericht werken met ouderen (2) negatief zelfbeeld versus empowerment ouderen weten vaak wat goed voor hen is / wat bij hen niet zal werken: hiermee rekening houden resulteert in frustratie vermindering bij cliënt en hulpverlener tijd is vaak beperkende factor verleggen van de focus naar alternatieve keuzes (binnen de beperkingen van de huidige context) biedt ander perspectief om naar probleem te kijken fundamentele respect voor eigen waarden en normen: belangrijke tool naar meer autonomie

29 Oplossingsgericht werken met ouderen: in de praktijk (1) verkennen van de problematiek koppelen aan verkennen van de resources (lichamelijk en psychisch welbevinden) totaal zorg is een must samen de crisis het hoofd bieden : installeren van hoop focus op mental health : het geheim van de blijvende verbondenheid met het leven

30 Oplossingsgericht werken met ouderen: in de praktijk (2) vooropstellen van realistische doelstellingen utilisation van wat de cliënt ons brengt focus op de toekomst paternalisme versus autonomie coöperatie met systeem van de cliënt It s the key that opens the door that matters most, not the nature of the lock Steve De Shazer

31 Maria: de weg naar empowerment Maar aan het fundament van ons leven, aan de zin van al ons handelen, ligt toch dat, die band die we met iemand hebben, naar: Sandor Marai; Gloed, 1942