Ruimte voor de rivier

Transcriptie

1 KNAG-Excursie Zaterdag 13 september 2014 Ruimte voor de rivier Excursieleider: Pim Beukenkamp M.m.v. Jan Barwegen (Waterschap Groot Salland) Jos Melenhorst (Gemeente Heerde) Wilgert Veldman (Waterschap Groot Salland) Arjan Otten (Provincie Overijssel) Organisatie: Ferry Devilee (KNAG) Met dank aan Rijkswaterstaat / Ruimte voor de rivier

2 Het programma Ruimte voor de rivier is een reeks maatregelen om de kans op overstromingen van de Nederlandse rivieren te verkleinen. Een aantal deelprojecten is al afgerond, op andere plaatsen wordt nog hard gewerkt. Tijdens deze excursie brengen we een bezoek aan vier Ruimte voor de rivier-projecten langs de IJssel. Er is gekozen voor vier verschillende typen projecten. Ter hoogte van Deventer kijken we naar twee maatregelen: de Uiterwaardvergraving Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard en de Uiterwaardvergraving Keizers- en Stobbenwaarden en Olsterwaarden. Met de bus rijden we door het gebied waar de Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld aangelegd gaat worden. In het Gemaal Veluwe wordt de hoogwatergeul nader toegelicht. Na de lunch maken we een wandeling door het gebied van de Dijkverlegging Westenholte. Tot slot rijden we met de bus door het gebied ten Zuidwesten van Kampen, waar een by-pass gegraven gaat worden. Globale route (zie ook kaart achterzijde): Deventer Uiterwaardvergraving Keizers- en Stobbenwaarden en Olsterwaarden Uiterwaardvergraving Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard Westelijke IJsseldijk Veessen Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld Gemaal Veluwe (Wapenveld) Hattem Zwolle Biologische Schapenmelkerij De Vreugdehoeve (lunch) Wandeling bij Dijkverlegging Westenholte Kampen Ruimte voor de Rivier IJsseldelta (aanleg by-pass) Station Kampen Zuid Deventer Inhoud van deze excursiegids: Ontstaan van de IJssel Bedijking van de IJssel De IJssel en het project Ruimte voor de Rivier Begrippenlijst Informatie en figuren bij de projecten Routekaart 2

3 ONTSTAAN VAN DE IJSSEL De IJssel stroomt vanaf de IJsselkop (het splitsingspunt bij Arnhem) in noordelijke richting langs de Veluwe. Tot Deventer doorsnijdt de rivier een zandgebied. Brede meanderbochten en een rivier die dieper ligt dan het omliggen landschap zijn hier kenmerkende elementen. In dit traject komt een aantal toestromende beken in de IJssel uit. Van Deventer tot Zwolle stroomt de IJssel als een langgerekt lint door een breed rivierdal. De IJssel heeft hier nauwelijks meer bochten: het rivierdal vormt de scheiding tussen de Veluwe en Salland (de rivier heet hier daarom de Sallandsche IJssel). De structuur van het landschap is hier sterk noord-zuid georiënteerd, parallel aan de rivier. Ten noorden van Zwolle stroomt de rivier door een open polderlandschap. De monding van de IJssel is nauwelijks meer als deltagebied herkenbaar. De Gelderse IJssel is (na de Waal en de Nederrijn-Lek) met gemiddeld 300 m3/sec de derde belangrijke zijtak van de Rijn in NL. In de Late Middeleeuwen speelde de IJssel een belangrijke rol als scheepvaartroute en in de opkomst van de Hanze-steden, zoals Kampen, Deventer, Zutphen en Doesburg. In die tijd was de IJssel een natuurlijke, vrij meanderende rivier. In de loop van de 16 e eeuw begon de IJssel geleidelijk aan te verzanden/versilten. De achteruitgang van Kampen als havenstad wordt hieraan wel toegeschreven. In het begin van de 18 e eeuw is men de waterafvoer en waterdiepte door allerlei technische maatregelen gaan verbeteren. Tegenwoordig is de IJssel voorzien van kribben en oeverversterkingen. Een systeem van waterwerken zorgt voor een verdeling van de waterafvoer tussen Rijn (1/3) en Waal (2/3), en vervolgens tussen Nederrijn (2/9) en IJssel (1/9). Daardoor voert de IJssel ongeveer 15% van de totale waterhoeveelheid van de Rijn (bij Lobith) af. Terwijl de geschiedenis van de IJssel gedurende en na de Late Middeleeuwen goed bekend is, is van het belang en ontwikkeling van de rivier in de Vroege Middeleeuwen nog steeds weinig bekend. Vooral de ouderdom en ontstaan van de IJssel als Rijntak is in de 20 e eeuw het onderwerp geweest van veel discussie onder historici, archeologen, geografen en geologen. Vanwege het geringe aantal historische bronnen zijn de meest argumenten gebaseerd op archeologische en geologische gegevens. Er is veel discussie over de ouderdom en ontstaan van de Gelderse IJssel als een zijtak van de Rijn. In een groot deel van het Holoceen voerde een kleine rivier het overtollige water van de omringende Pleistocene zandgronden af. Er bestaan verschillende meningen over het moment waarop deze rivier in verbinding kwam met het Rijn-systeem (en daardoor tot een bepaald achterland), en of dit door de mens is veroorzaakt of dat het door natuurlijke processen is veroorzaakt. Uit nieuw onderzoek (C 14 dateringen, o.a. in het traject van de hoogwatergeul van Veessen-Wapenveld) is komen vast te staan dat dit mogelijk vanaf ca. 600 plaats heeft gevonden. Deze resultaten zijn in tegenspraak met eerdere veronderstellingen gebaseerd op archeologische en historische gegevens, dat de Gelderse IJssel veel ouder is en ontstaan is als een kanaal, gegraven onder supervisie van de Romeinse generaal Drusus. Zie hiervoor verder het artikel van B.Makaske et al. (2008) The age and origin of the Gelderse IJssel (Geologie en Mijnbouw, 87-4, pp ). 3

4 Ontstaansgeschiedenis van het IJsseldal voor het Holoceen (uit Berendsen: Fysische Geografie van Nederland, deel 4: Landschappelijk Nederland). Het IJsseldal is in eerste aanleg net als de Gelderse Vallei een glaciaal bekken, dat is uitgediept tot maximaal 125 m NAP. Het bekken is in het Saalien opgevuld met een dunne laag keileem, met daarop fluvioglaciale en glaciolacustriene afzettingden. Vanaf het Laat-Saalien t/m Vroeg-Weichselien fungeerde het IJsseldal als belangrijkste Rijndal. In die periode zijn dan ook door de Rijn fluviatiele afzettingen (Kreftenheye Formatie) in het gebied afgezet. Daarna is in het dal dekzand afgezet. Aan het eind van het Weichselien zijn er plaatselijk rivierduinen gevormd. In het jongste deel van het Holoceen (na 2000 jaren BP) is tenslotte de huidige loop van de IJssel tot stand gekomen. De Holocene afzettingen in het IJsseldal zijn dun, doordat de IJssel pas na het begin van de jaartelling door het IJsseldal is gaan stromen. BEDIJKING VAN DE IJSSEL Evenals de andere grote rivieren van Nederland is de bedijking van de IJssel begonnen in de Late Middeleeuwen. Aan het einde van deze periode is de IJssel vanaf de IJsselkop tot Kampen bedijkt. De bedijking heeft (direct en indirect) een aantal landschappelijke gevolgen gehad (mede o.i.v. menselijke activiteiten). We vatten de ontwikkeling van de IJssel na de bedijking hieronder samen: Door de bedijking kwam er een einde aan de natuurlijke ontwikkeling van het stroomruggen en kommenlandschap. De rivieren konden zich niet meer verleggen. Het zandtransport van de rivier is t.g.v. de bedijking groter geworden (> ontstaan van de IJsseldelta vanaf de 11e eeuw). De IJssel is in het grootste deel van de loop bedijkt, behalve waar dat door de aanwezigheid van hoge terreinen niet noodzakelijk was (bv. tussen Wapenveld en Hattem). Door de aanleg van dijken kon er vrijwel geen natuurlijke ophoging van de oeverwallen meer plaatsvinden (met uitzondering van de Hoenwaard bij Wapenveld, waar de oeverwal in de uiterwaard ligt: uniek in Nederland). Na de bedijking vond de afzetting van materiaal nog uitsluitend plaats in de uiterwaarden (die daardoor steeds hoger werden). In veel uiterwaarden ontstonden nevengeulen. In een aantal uiterwaarden (met name stroomopwaarts van Deventer) is het reliëf aan de binnenkant van de meanders kenmerkend voor kronkelwaarden en bestaat meestal uit sikkelvormige (kronkelwaard)ruggen met daartussen (kronkelwaard)geulen. In de Fraterwaard (bij Doesburg) heeft de vorming van ruggen en geulen nog tot in de 19e eeuw plaats vond. Door de bedijking is er een aantal rivierduinen in de uiterwaarden komen te liggen, zoals bij Zutphen en tussen Wijhe en Olst (Fortmond) Sinds de bedijking zijn de uiterwaarden bij elke overstroming iets verder opgehoogd, waardoor het hoogteverschil tussen uiterwaarden en het binnendijkse land is toegenomen. Door de natuurlijke ophoging van de uiterwaarden nam het waterbergend vermogen af en liepen de waterstanden hoger op. Mede daardoor zijn er dijkdoorbraken ontstaan (> wielen of kolken). Door de dijkdoorbraken ontstonden er binnendijks zg. overslagen. Na een dijkdoorbraak is de kolk (binnendijks of buitendijks) weer omdijkt. Plaatselijk is (na de bedijking) een aantal woonplaatsen ter bescherming tegen overstromingen opgehoogd (zowel binnendijks als buitendijks). 4

5 De onder natuurlijke omstandigheden ontstane terreinvormen in de uiterwaarden (maar ook binnendijks) zijn door de kleiwinning (t.b.v. de steenovens) sterk aangetast (> kleiputten of tichelgaten). Door de afgraving van klei is het hoogteverschil tussen de uiterwaarden en het binnendijkse land vaak weer kleiner geworden, waardoor ook het bergend vermogen weer is toegenomen. Vanaf de 18e eeuw heeft men allerlei technische werken aangelegd om de rivier op een zekere diepte te houden (> kribben) en om de oevers tegen zijdelings erosie te beschermen (> beschoeiingen). Pas vanaf de 19e eeuw heeft de IJssel haar huidige breedte en diepte gekregen. Vrijwel de gehele loop van de IJssel is in in steen gezet, als reactie op een sterk toegenomen erosie van de oevers sinds 1960, waardoor er langs de IJssel nauwelijks meer natuurlijke oevers voorkomen. Evenals in het Maasdal zijn in het IJsseldal overlaten aangelegd. De bekendste is wel de Baakse Overlaat nabij Brummen, die in werking kwam bij een peil van 7,40 meter +NAP. Het water stroomde tot noordelijk van Zutphen, waar het weer in de rivier werd geleid. De overlaat is afgesloten in Door verplaatsing van de dijken dichter bij de rivier zijn de uiterwaarden in de afgelopen eeuwen steeds kleiner geworden (en daarmee de kans op overstromingen groter geworden). Van alle Grote Rivieren in Nederland is de hoogwaterruimte van de IJssel in de uiterwaarden het sterkst afgenomen. Vooral bij de steden (bv. Deventer, Zutphen) zijn daardoor flessenhalzen ontstaan. In de 20e eeuw zijn in de uiterwaarden op veel plaatsen grote plassen ontstaan, als gevolg van het opzuigen van zand en grind t.b.v. de wegenbouw (bv. in de Rhederlaag). Door het afsnijden van rivierbochten zijn in de uiterwaarden vaak nog verlaten rivierbeddingen en nevengeulen (zg. strangen: open gesloten en dichtgeslibd) te herkennen. Ze komen vooral voor in het traject tussen Doesburg en Deventer. In het verleden heeft men een aantal bochten van IJssel afgesneden. Zo heeft men in de 17e eeuw de Lamme IJssel afgedamd, waardoor de IJssel werd gedwongen langs Doesburg te stromen. In de 20e eeuw is (t.b.v. de scheepvaart) een aantal bochten (meanders) afgesneden: bij Rheden (in 1968) en bij ten N van Doesburg (1954). Een en ander heeft geleid tot een vergroting van de erosie van de rivierbedding bovenstrooms van de afsnijding. DE IJSSEL EN HET PROJECT RUIMTE VOOR DE RIVIER Men heeft in de afgelopen eeuwen zijn uiterste best gedaan om door technische maatregelen de omringende gebieden tegen overstroming van de Grote Rivieren incl. de IJssel te beschermen. Uit de vele dijkdoorbraken blijkt dat dit niet altijd gelukt is. Inmiddels is de kans op overstromingen weer toegenomen. De klimaatverandering wordt daarbij gezien als de belangrijkste boosdoener. In 1993, maar vooral in 1995, kreeg het rivierengebied te kampen met de op een na hoogste waterstanden van de 20 e eeuw. Alleen in 1926 kwamen hogere afvoeren en waterstanden voor, respectievelijk m3/sec. van de Rijn (bij Lobith) en 2700 m3/sec. voor de Maas (bij Borgharen). Het was het laatste jaar dat de rivieren buiten hun oevers traden. Het hoge water van de Rijn en Maas zorgde er in 1926 voor dat de dijken op verschillende plaatsen het begaven, ondanks het feit dat de overlaten (ook de Baakse Overlaat) in werking waren gesteld. Tijdens het hoogwater van 1926 hebben zich langs de IJssel van de IJsselkop tot de Zuiderzee overstromingen voorgedaan door overlopende 5

6 overlaten of dijkdoorbraken. Mogelijk dat de verhoging en sluiting van de overlaten van de IJssel de dijkdoorbraken mede hebben veroorzaakt. De maximale afvoer van de Rijn bij Lobith bedroeg op 31 januari m3/sec. en die van de Maas bij Borgharen 2870 m3/sec. Op veel plaatsen bestond in 1993 en 1995 de vrees dat de dijken zouden bezwijken. Als reactie op de bijna-overstromingen zijn de dijken met het Deltaplan Grote Rivieren versneld op sterkte gebracht. De dijken zijn daarmee sterk en hoog genoeg om een hoeveelheid water van m3/sec die ons land via de Rijn binnenkomt, veilig af te voeren. Omdat sinds 2001 wordt gerekend met nog meer water dat ons land dat ons land kan binnenkomen ( m3/sec) zijn meer maatregelen nodig. Het veilig afvoeren van de extra hoeveelheid water (van de Rijn incl. Waal en IJssel 1000 m3/sec extra), wordt de taakstelling genoemd. Deze kan worden uitgedrukt in het aantal centimeters benodigde waterstandsdaling of het aantal centimeters dijkverhoging. De taakstelling wordt voor een groot deel bereikt door waterstandsdaling, een deel door dijkversterking. Het Project Ruimte voor de Rivier heeft vanaf 2002 onderzocht wat de mogelijkheden zijn om de twee doelen te bereiken: het uiterlijk in 2015 in overeenstemming brengen van de veiligheid van het rivierengebied tegen overstromingen met de wettelijk vastgestelde norm (de maatgevende hoogwaterafvoer, MHW) en het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied. Het betreffende gebied omvat het gebied rondom de Rijntakken vanaf Lobith tot aan het Ketelmeer en tot aan zee bij de Maeslantkering en de Haringsvlietsluizen en het bedijkte deel van de Maas, stroomafwaarts van Hedikhuizen (Bergsche Maas, Amer). In 2005 hebben de Eerste en Tweede Kamer ingestemd met de plannen die in de PKB Ruimte voor de Rivier staan beschreven. In de PKB zijn de aard en de locatie van de maatregelen die het water meer ruimte moeten geven op hoofdlijnen aangegeven. Alle in de PKB opgenomen (waterstandverlagende) maatregelen zijn beschreven in een boekje: Maatregelen Ruimte voor de Rivier. Te downloaden op: Al eerder zijn er in het gebied van de Grote Rivieren projecten uitgevoerd, die (mede) kunnen leiden tot een lagere waterstand. Net als de andere Rijntakken moet ook de IJssel meer water kunnen afvoeren. Hiervoor moet ook een aantal maatregelen getroffen worden. Het extra water is niet alleen het water dat bij het splitsingspunt via de IJssel naar het IJsselmeer stroomt, maar ook het water dat beken en zijriviertjes naar de IJssel afvoeren. Deze zijdelings toestroom, die vanaf Doesburg een rol speelt, kan aanzienlijke proporties aannemen (250 m3/sec). Het gevolg is dat de totale hoeveelheid extra af te voeren water benedenstrooms van Deventer 350 m3/sec bedraagt. Dit levert voor de IJssel een taakstelling op van 5 cm, tot 50 cm in het traject van Deventer tot Zwolle. De hoge taakstelling op delen van de rivier en de geringe buitendijkse mogelijkheden, leiden ertoe dat er langs de IJssel een aantal binnendijkse maatregelen nodig is. (tekst: Pim Beukenkamp) 6

7 BEGRIPPENLIJST (uit de factsheet Hoogwatergeul van Ruimte voor de Rivier) Hoogwatergeul: In de hoogwatergeul staat bij een normale waterstand geen water. Het water kan alleen in de geul stromen als men besluit de geul open te zetten, maar dat gebeurt heel zelden. In de tussentijd wordt het land tussen de dijken gebruikt als weiland of voor akkerbouw. Bypass: Een bypass is het Engelse woord voor hoogwatergeul. Het is hetzelfde als een meestromende hoogwatergeul, waarbij de hoogwatergeul stroomafwaarts weer uitmondt in de hoofdrivier. Groene rivier: Een groene rivier is een strook weilanden naast de rivier met dijken erlangs. Alleen bij heel hoogwater stroomt er water doorheen. Soms moeten daarvoor obstakels verwijderd worden. Nevengeul: Een nevengeul is een extra rivier die gegraven wordt in de uiterwaarden langs de rivier. Er staat altijd een beetje water in de nevengeul. Bij hoogwater stroomt het water ook door de nevengeul mee met de rivier. Uiterwaardvergraving: Door het afgraven van delen van de uiterwaard krijgt de rivier bij hoogwater meer ruimte. Dijkverlegging: Door dijken landinwaarts te verleggen, worden de uiterwaarden breder en krijgt de rivier meer ruimte. 7

8 UITERWAARDVERGRAVING DEVENTER IJsselwater moet bij hoog water sneller worden afgevoerd om de kans op overstromingen langs de rivier te verminderen. Daarbij komen rivierverruimende maatregelen van pas. Bij Deventer hebben de gemeente en de provincie hiervoor plannen gemaakt, in nauw overleg met grondeigenaren, omwonenden, belangengroepen en andere overheden. Met de uiterwaardvergraving Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard en die van de Keizers- en Stobbenwaarden en Olsterwaarden moet de IJssel aan weerszijden meer speelruimte krijgen. Door het afgraven van delen van de uiterwaard krijgt de rivier bij hoogwater meer ruimte. De uitvoering van de plannen zal plaatsvinden onder leiding van het Waterschap Groot Salland. (bron Wat gaat er gebeuren en waar? De Worp In de uiterwaarden op de westoever van de IJssel komen twee nevengeulen. Een geul stroomt van de vergrote Bolwerksplas naar het IJsselhotel en sluit daar weer aan op de IJssel; de andere geul stroomt even verderop door de Ossenwaard. Hierdoor blijft het Worpplantsoen gespaard. De nieuwe aanlegsteiger voor het veerpontje is geïnspireerd op de voormalige Schipbrug die op deze plek heeft gelegen. Zandweerdplas De Zandweerdplas wordt vergroot en biedt straks extra faciliteiten voor de aanwezige watersportverenigingen. De roeivereniging krijgt ten noorden van de plas een eigen geul waarop getraind kan worden. Over de inrichting van de plas is nauw overleg gevoerd met onder andere watersportverenigingen. Natuurderij In het gebied ten noorden van de stad wordt het huidige landschapstype, een combinatie van cultuurgrond en natuur, gehandhaafd en versterkt door de aanleg van extra geulen. Daarbij krijgt de Natuurderij die de stichting IJssellandschap wil bouwen een prominente plek. Deze ecologische boerderij krijgt een rol in het laag houden van de begroeiing in de uiterwaarden, zodat het water ook in de toekomst goed kan doorstromen. 8

9 Doelstellingen Keizer-, Stobben- en Olsterwaarden Taakstelling: 8 centimeter verlaging MHW (Maatgevende Hoog Waterstand) Na uitvoering inrichtingsplan: 10,1 cm verlaging MHW Doelstellingen Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard Taakstelling: 18 cm verlaging MHW. Na uitvoering inrichtingsplan: 19,4 cm verlaging MHW. Verontdiepen Bolwerksplas Diepte circa 5 meter (verontdiept). Gemiddelde waterdiepte: circa 2 tot 3 m bij mediane waterstanden. De mediane waterstand is de waterstand die 50% van de tijd voorkomt. Plaatselijk verdiepen en plaatselijk verontdiepen Zandweerdplas Gemiddelde waterdiepte: circa 2 tot 3 m bij mediane waterstanden Omvang/kenmerken Geld Gezamenlijke lengte plangebieden: circa 10 kilometer Oppervlakte plangebied: circa 530 ha Gemiddelde breedte nieuwe geulen is circa 100 meter Diepste punten van de nieuwe geulen zijn circa 3 tot 4 meter Gemiddelde waterdiepte: circa 2 tot 3 m bij mediane waterstanden Maximale afgravingdiepte geulen: 4 tot 6 meter Omvang af te voeren grond: circa 2,9 miljoen m3 Budget voor beide Deventer maatregelen: 79 miljoen. (bron: Factsheet Uiterwaardvergraving Deventer, Waterschap Groot Salland, 9

10 10

11 (bron 11

12 HOOGWATERGEUL VEESSEN-WAPENVELD De IJssel moet bij hoog water de ruimte krijgen om overtollig water beter te verwerken. Met een betere doorstroming van het rivierwater de kans op overstromingen verlagen, dat is iets waarmee veel mensen die langs de IJssel wonen en werken gebaat zijn. Om de rivier minder vaak buiten haar oevers te laten treden biedt het gebied tussen Veessen en Wapenveld veel perspectief. Tussen de dorpen Veessen en Wapenveld ontstaat een hoogwatergeul door de aanleg van twee nieuwe dijken. Tussen de dijken ligt agrarisch gebied. Dit gebied kan bij extreem hoogwater een deel van het IJsselwater afvoeren. Bij hoogwatergeulen wordt een deel van de rivierafvoer afgetapt en via een andere binnendijkse route tussen dijken afgevoerd. Een hoogwatergeul kan bijvoorbeeld gaan meestromen bij hoge afvoeren, terwijl onder normale omstandigheden landbouw mogelijk blijft, of natuurontwikkeling de ruimte krijgt. Een hoogwatergeul kan ook de vorm aannemen van een extra afvoerroute bij een stad die wel het gehele jaar watervoerend is. De vormgeving en inrichting van een hoogwatergeul staat niet vast, het hangt van de plek af. Hoogwatergeulen leveren een sterke verlaging van de waterstand op en het effect werkt ver bovenstrooms door. Dat betekent dat er bovenstrooms van een hoogwatergeul minder andere maatregelen nodig zijn, dan zonder de hoogwatergeul. De waterstanddaling die bereikt kan worden met hoogwatergeulen varieert van zo'n 30 tot 70 cm. Tussen Veessen en Wapenveld komt een hoogwatergeul, die de IJssel extra armslag geeft. Bij extreem hoogwater kan de geul tot 45 procent van het IJsselwater afvoeren. We hoeven niet te graven: de hoogwatergeul ontstaat doordat we in het gebied twee dijken van elk bijna acht kilometer aan te leggen. We verwachten dat de hoogwatergeul Veessen-Wapenveld slechts eens in een mensenleven water hoeft af te voeren. De rest van de tijd is het agrarisch gebied. De geul zorgt ervoor dat de IJssel bij hoog water meer water kan afvoeren en dat de rivier niet buiten haar oevers treedt. Als de geul volloopt, zorgt dit voor een tijdelijke verlaging van het peil in de IJssel met 71 centimeter. Dit werkt door tot Deventer en zelfs tot Zutphen. Betere fietsverbindingen, nieuwe natuur en versterking van de agrarische structuur maken het gebied mooier en aantrekkelijker. (bron: 12

13 (bron: 13

14 DIJKVERLEGGING WESTENHOLTE Bij hoogwater op de IJssel bestaat overstromingsgevaar voor Zwolle en het achterland. Het water kan dreigen aan twee kanten. Als het IJsselmeer hoog staat, bijvoorbeeld door een noordwesterstorm, blijft het water 'hangen' rond Zwolle. De dijkverlegging bij Westenholte is één van de drie maatregelen om de veiligheid van stad en omgeving te vergroten. De andere twee zijn de uiterwaardvergraving in de Scheller en Oldeneler Buitenwaarden en de zomerbedverlaging in de Beneden-IJssel, tussen Kampen en Zwolle (onderdeel van het project Ruimte voor de Rivier IJsseldelta). (bron: Wat gebeurt er? De uiterwaard die vergroot wordt, ligt in het buurtschap Spoolde, ten westen van de Zwolse wijk Westenholte aan de IJssel. In de huidige uiterwaard, de Vreugderijkerwaard, is rond de eeuwwisseling een meestromende geul gegraven. De nieuwe geulen zullen op deze al bestaande geul aantakken. Een kort overzicht van de werkzaamheden: Allereerst wordt over een lengte van 2,2 kilometer een nieuwe dijk aangelegd. Deze dijk ligt ongeveer driehonderd meter verder landinwaarts dan de huidige dijk en is even hoog (5 meter). Als de nieuwe dijk klaar is en goed functioneert, wordt de oude dijk afgegraven. In het nieuwe buitendijkse gebied wordt een nieuw geulensysteem aangelegd dat aansluit op de bestaande geul. Hier worden ook twee bruggen gebouwd om de Vreugderijkerwaard over de nieuwe geulen te kunnen bereiken. Een aantal bewoners uit het gebied is verplaatst naar nieuw gebouwde dijkwoningen op de nieuwe dijk. Ook zijn twee boerderijen verplaatst. Door een particuliere eigenaar wordt een nieuw landgoed aangelegd dat grotendeels wordt opengesteld voor publiek. (bron: Factsheet Dijkverlegging Westenholte, Waterschap Groot Salland, 14

15 bron 15

16 RUIMTE VOOR DE RIVIER IJSSELDELTA Bij hoogwater op de IJssel bestaat overstromingsgevaar voor Zwolle, Kampen en het achterland. Om de waterveiligheid in dit gebied ook in de toekomst te kunnen blijven borgen is het nodig om de IJssel meer ruimte te geven. De benodigde waterstandsdaling wordt gerealiseerd door het zomerbed van de IJssel te verlagen. En tegelijkertijd een hoogwatergeul, het Reevediep, te bouwen. Daarnaast wordt een bijdrage geleverd aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied tussen Zwolle en Kampen. De rivierbedding van de IJssel wordt tussen de stadsbrug in Kampen en de eilandbrug bij het Ketelmeer over een lengte van 7,5 kilometer verlaagd door een bodemlaag af te graven. De rivierbodem komt daardoor dieper te liggen. Zo is er meer ruimte voor het water. Daarnaast wordt de hoogwatergeul Reevediep aangelegd. Dit is een nieuwe rivierarm, die ten zuiden van de stad Kampen wordt aangelegd tussen de IJssel en het Drontermeer. Deze hoogwatergeul wordt ingezet voor de afvoer van water bij hoogwaterpieken op de IJssel. Maar kan daarnaast ook als vaarroute voor de recreatievaart worden gebruikt. De verlaging van het zomerbed in de IJssel in combinatie van de aanleg van Reevediep leidt bij extreem hoogwater tot een waterstanddaling van 41 centimeter bij Zwolle. In gemiddelde situaties zal de waterstand ook iets lager zijn. (bron: 16

17 Route excursie Toekomstige situatie 17