Voorkeursstrategie naar het jaar 2100

Transcriptie

1 Deltaprogramma Regioproces IJssel Voorkeursstrategie naar het jaar 2100 Provincies Gelderland en Overijssel, Waterschappen Rijn en IJssel, Groot Salland en Vallei en Veluwe, Rijkswaterstaat en het Deltaprogramma Rivieren

2

3 6.3. kampen 2e fase reevediep ijssel-vechtdelta risicoreductie van de parels 51 Inhoudsopgave samenvatting 4 1. inleiding aanleiding status vks regioproces ijssel bestuurlijke consultatie leeswijzer beschouwingen beschermingsniveau evacuatiefractie bovenstroomse retentie buitendijks versterken pannerdensch kanaal ruimtelijke reserveringen afstemming met duitsland hoe verder 54 bijlage 1: kaart vks ijssel bijlage 2: kaart vks ijssel bijlage 3:van kansrijke strategie naar voorkeursstrategie, afgevallen rivierverruimende maatregelen 56 bijlage 4: brief minister aan tweede kamer (april 2013) opdracht opgave deltaprogramma opgave ijssel uitgangssituatie referentiestrategie uitgangspunten en randvoorwaarden bestuurlijke vertrekpunten aanpak opgave werkwijze redeneerlijn adaptief deltamanagement ruimtelijke visie ijssel de ijssel als geheel boven-ijssel (arnhem-dieren) midden-ijssel (dieren-deventer) sallandse ijssel (deventer-zwolle) ijsseldelta (zwolle-ijsselmeer) voorkeursstrategie hoofdlijnen vks maatregelpakket afstemming aanpalende beleidsterreinen hydraulisch knelpunt deventer hydraulisch knelpunt zutphen relatie ruimtelijke visie onderbouwing meerlaagsveiligheid meekoppelkansen parelprojecten rivierklimaatpark ijsselpoort tichelbeeksewaard 46 COLOFON Bijdragen: Robert Duzijn (Prov. Gelderland.),Dianne Laarman (Prov. Overijssel), Bert Bijkerk (Wp. Groot Salland),Ysbrand Graafsma (Wp. Rijn en IJssel en Deltaprogramma Rivieren), Eddy Steenbergen (Wp. Vallei en Veluwe) en Michaël van Buuren (Dienst Landelijk Gebied) Vormgeving: Michaël van Buuren (Dienst Landelijk Gebied) Auteur: Krijn van den Herik (Deltaprogramma Rivieren)

4

5 intensieve afstemming met de gemeenten langs de IJssel plaatsgevonden. Om de voorkeursstrategie te realiseren is een goede en zorgvuldige samenwerking met de gemeenten onmisbaar. Samenvatting DELTAPROGRAMMA RIVIEREN De Nederlandse rivierdelta is een dynamisch gebied, dat zich in toenemende mate blijft ontwikkelen, zowel in economisch, cultureel als ruimtelijk opzicht. Dit zorgt er voor dat het karakter van de Nederlandse delta aan het verschuiven is. De deltagebieden hebben te maken met een hoge bevolkingsconcentratie, resulterend in een intensief gebruik van land én water. Toenemende verstedelijking is kenmerkend voor de Nederlandse delta. Door gunstige leefomstandigheden als zoet water, vruchtbare grond en transportmogelijkheden over water, blijven de steden zich ontwikkelen, waardoor steeds meer ruimte nodig is voor wegen, industrieterreinen en woningbouwlocaties. Deze ontwikkelingen leiden er toe dat de Nederlandse rivierdelta steeds minder ruimte heeft, waardoor het overstromingsrisico toeneemt. Daarnaast is er een verandering in het klimaat voorzien. Voor de Rijntakken houden we rekening met een toename van de afvoer van m3/s naar m3/s in het jaar Dit is als bovengrens bepaald in het anno 2013 vigerend nationaal waterplan. Hoewel ver weg en met vele onzekerheden omgeven is het vanuit diverse invalshoeken noodzakelijk hierop vroegtijdig te anticiperen. Door Deltaprogramma Rivieren is voor alle riviertakken een regioproces georganiseerd om dit uit te werken. De provincies hebben dit proces krachtig ter hand genomen. Door de provincies Overijssel en Gelderland, de waterschappen Groot Salland, Rijn en IJssel en Vallei en Veluwe, Rijkswaterstaat, gemeenten, het Deltaprogramma Rivieren en andere partners is in dit regioproces voor de IJssel een voorkeursstrategie (VKS) ontwikkeld voor de periode tot Deze bestaat enerzijds uit het op orde brengen en houden van de dijken en anderzijds het creëren van ruimte om te anticiperen op veranderingen in het klimaat c.q. hogere rivierafvoeren. Het motto is: ruimte waar het kan en dijken waar het moet. Naast genoemde organisaties zijn de veiligheidsregio s, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer belangrijke partners om de voorkeursstrategie te realiseren. Deze partijen zijn eveneens in het proces betrokken. Daarnaast heeft een VOORKEURSSTRATEGIE De VKS IJssel is een langetermijnperspectief, waarin op hoofdlijnen is aangegeven op welke wijze de regio wil anticiperen op de opgave van de hoogwaterveiligheid. Om tot uitspraken over technische, maatschappelijke en financiële haalbaarheid te komen zijn tijdspaden onderscheiden: ; ; De VKS IJssel is geen blauwdruk, maar vooral een bouwsteen voor het Deltaprogramma Rivieren en het Nationaal Waterplan. Daarnaast geeft de voorkeursstrategie inzicht in de wijze waarop de regio denkt te anticiperen op de hoogwaterveiligheid. Door maatregelen per tijdspad te duiden, zijn maatregelen op de korte termijn toekomstbestendig, en worden maatregelen op de lange termijn niet onmogelijk gemaakt. DE IJSSEL De IJssel begint bij Westervoort, waar de rivier zich afsplitst van Nederrijn-Lek, en mondt bij Kampen uit in het Ketelmeer. De rivier heeft een lengte van ongeveer 130 km. en is in vergelijking met de andere Rijntakken vrij smal. Bij de IJsselkop liggen de zomerkaden ongeveer 70 meter van elkaar, bij de monding van de IJssel bij Kampen is dat het dubbele. De loop van de rivier volgt de vallei tussen de Veluwe in het westen en de Sallandse Heuvelrug in het oosten, die het IJsseldal genoemd wordt. De IJssel is sterk verweven met zijn omgeving. Op veel plaatsen loopt het grondgebruik aan weerszijden van de dijk door, bijvoorbeeld met dijkoverschrijdende landgoederen. Langs de IJssel liggen Hanzesteden als Zutphen, Deventer, Zwolle en Kampen. Deze steden vertegenwoordigen een grote economische waarde. Langs de IJssel liggen ook historische plaatsen als Doesburg, Bronckhorst en Hattem met een grote cultuurhistorische waarde. Door gunstige leefomstandigheden als recreatie langs het water en transportmogelijkheden over water, is de verwachting dat deze steden zich blijven ontwikkelen, waardoor ruimte nodig is voor wegen, industrieterreinen, woningbouwlocaties, recreatie et cetera. Maar ook de landbouw heeft ruimte nodig. Tot Deventer ligt de IJssel op Gelders grondgebied. Vanaf Deventer tot voorbij Hattem vormt de rivier de grens tussen Gelderland en Overijssel. Doordat gedeelten van dat traject geheel op Overijssels grondgebied liggen (bij Deventer, Olst en Wijhe), is er ook Overijssels grondgebied aan de linkeroever. Het traject voorbij Hattem ligt geheel in de provincie Overijssel. De Oude IJssel is de belangrijkste zijrivier, die bij Doesburg in de IJssel uitmondt. Andere zijrivieren zijn de Berkel en de Schipbeek et cetera. Het Twentekanaal is een gegraven vaarweg, en komt ten noorden van Zutphen in de IJssel uit. 5

6 Het Apeldoorns kanaal is bij Dieren en Hattem verbonden met de IJssel. Ten noorden van Kampen (Kampereiland) begint de IJsseldelta. Deze bestaat uit het Keteldiep, Kattendiep, Noorddiep, Ganzendiep en Goot. Alleen het Keteldiep en Kattendiep hebben een waterafvoerende functie. Het Ganzendiep en de Goot staan niet langer in open verbinding met de IJssel. Het Noorddiep is aan beide zijden afgedamd. OPGAVEN De opgaven voor de IJssel zijn: 1. Dijken op orde brengen. Deze opgave komt voort uit de derde (verlengde) toetsing waterkeringen. Hierbij zijn veel dijken langs de IJssel afgekeurd. De reden daartoe is veelal een gebrek aan sterkte, in een aantal gevallen (bijv. Deventer) speelt een tekort aan dijkhoogte een rol. 2. Piping aanpakken. Langs de IJssel speelt dit probleem naar verwachting op verschillende dijkvakken. Deze problematiek speelt ook landelijk. Binnen het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma (nhwbp) wordt piping nader onderzocht, door middel van een zogenaamde projectoverstijgende verkenning. 3. Actualiseren beschermingsniveau. De kern van deze opgave is de overgang naar de overstromingsrisicobenadering, waarbij zowel naar de kans op een overstroming als naar de mogelijke gevolgen daarvan, wordt gekeken. De Minister heeft in haar brief aan de Tweede Kamer een ondergrens bepaald door de basisveiligheid voor iedereen achter de dijk (binnen de dijkring) te garanderen. 4. Klimaatverandering opvangen. De klimaatopgave is onzeker. Naar verwachting zal dit in de loop der jaren leiden tot een toename van de afvoeren en daardoor tot hogere waterstanden. Voor 2050 wordt uitgegaan van m3/s bij Lobith en voor 2100 van een afvoer van m3/s bij Lobith. Hiervan gaat dan ca en m3/s over de IJssel. De vier opgaven en oplossingen zijn in onderstaande tabel samengevat. Het is een vereenvoudigde weergave om de opgave te ordenen c.q. structureren. Opgemerkt wordt dat het versterken van dijken ook een ruimtebeslag heeft. HOOFDLIJNEN VOORKEURSSTRATEGIE De voorkeursstrategie is een mix van maatregelen. De opgave 1 t/m 3 wordt vooral gerealiseerd met dijkversterking; waar mogelijk binnendijks en waar niet mogelijk buitendijks. Als beide niet kan zijn technische (veelal kostbaardere) maatregelen nodig De risicobenadering biedt naast dijkversterking ook kansen voor de inrichting van het binnendijkse gebied en de rampenbeheersing: meerlaagsveiligheid. Voor het opvangen van de klimaatverandering geldt als motto: Ruimte waar het kan, dijken waar het moet. Het vertrekpunt is de opgave in eigen gebied oplossen. Hiervoor is gekozen omdat de regio niet afhankelijk wil zijn van bijvoorbeeld bovenstroomse retentie. Dijkversterking is op veel plaatsen een logische en beproefde keuze om het overstromingsrisico te verlagen bij hogere rivierafvoeren. Bovendien is er de bestaande opgave om de dijk op orde te brengen en te houden. De uitdaging is verbinden van dijkversterking met andere functies en het ontwikkelen van innovatieve dijkconcepten en daarbij meenemend de ruimtelijke kwaliteit. Ook rivierverruimende maatregelen dragen bij aan risicoreductie door de kans op overstroming te verminderen. Rivierverruiming is een belangrijke maatregel om de verhoogde afvoer in de rivieren als gevolg van klimaatverandering op te vangen. Ook voor rivierverruiming geldt de uitdaging om naast waterveiligheid en ruimtelijke kwaliteit de verbinding te zoeken met andere functies en doelen. Voor beide opties geldt dat er grenzen zijn. Grenzen vanuit de veiligheidsopgave, grenzen vanuit het watersysteem en de waarden en kwaliteiten van het gebied, grenzen vanuit kostenoverwegingen en kosteneffectiviteit en grenzen vanuit het draagvlak voor de mogelijke oplossingen. Respecteren van die grenzen vormt het fundament onder de Tabel 1: De opgaven en oplossingsrichtingen voor de VKS IJssel. 6

7 voorkeursstrategie voor de IJssel. Deze grenzen dienen bij ieder project bepaald te worden, omdat het speelveld groter wordt naarmate de wateropgaven meer verbonden worden met andere opgaven. De projectopgave en ambities dienen te worden vertolkt in een kans en uitdaging. Bij het opvangen van hogere rivierafvoeren gaat het om maatwerk. Het gaat om de keuze, voor de juiste maatregelen, in de juiste mix, op de juiste plek en op het juiste moment. Deze keuzes worden altijd gemaakt op basis van een afweging tussen de veiligheidsopgave aan de ene kant en de regionale waarden en ontwikkelingsperspectieven aan de andere kant. Het is een meerdimensionale keuze in het licht van de langetermijnontwikkeling van klimaat en economie én adaptief met het oog op meekoppelkansen op korte- en middellangetermijn. PROGRAMMERING Voor de programmering is de omgekeerde piramide gehanteerd. Hiermee wordt aangegeven dat de opgave in de tijd steeds minder zekerheden kent en daarmee het pakker oplossingen minder vast staat. De programmering van de VKS is onderscheiden in drie tijdspaden: ; ; Periode De PKB Ruimte voor de Rivierprojecten zijn uitgevoerd. Het op orde brengen van de afgekeurde dijkvakken is gekoppeld aan de uitvoering van het nhwbp, waar nodig wordt piping aangepakt. De prioritering van dijkvakken wordt gedaan door het programmabureau van het nhwbp. Ook wordt in deze periode begonnen met de rivierverruimende maatregelen om de gevolgen van klimaatverandering ( m3/s bij Lobith) op te vangen. Specifiek gaat het om de projecten: IJsselpoort; Tichelbeeksewaard en Reevediep 2e fase. Daarnaast worden waterveiligheidsmaatregelen gerealiseerd binnen het gebiedsproject IJssel- Vechtdelta. Periode In deze periode wordt doorgegaan met het oplossen van piping en het op orde brengen van de dijken om te voldoen aan het beschermingsniveau. Waterschappen en Rijkswaterstaat toetsen periodiek of de primaire keringen voldoen aan de wettelijke veiligheidseisen. Afgekeurde dijkvakken en kunstwerken worden vertaald naar maatregelen die worden geprogrammeerd in het nhwbp en vervolgens geprogrammeerd en uitgevoerd. Ook wordt in deze periode werk gemaakt van het opvangen van de klimaatverandering. Het gaat hier onder het motto Ruimte waar het kan, dijken waar het moet om een afgewogen mix van ruimte- en dijkenmaatregelen. Periode In deze periode zijn maatregelen en opties voorzien om de gevolgen van klimaatverandering ( m3/s bij Lobith) op te vangen; met het motto: Ruimte waar het kan, dijken waar het moet weer als uitgangspunt. In deze periode spelen noch onzekerheden (snelheid klimaatverandering, bodemdaling) en langetermijnkeuzes (zoals: wel of geen stijging van het IJsselmeerpeil, wijziging afvoerverdeling rivieren, wel of geen bovenstroomse retentie, maatregelen in Duitsland). Daarom wordt voorgesteld om, hoewel het op-lossen van de opgave in het eigen gebied uitgangspunt blijft, bovenstroomse retentie als optie te beschouwen voor de lange termijn (na 2050), waarbij deze retentie dan ook voor de IJssel optimaal wordt vormgegeven. PARELPROJECTEN Het Deltaprogramma heeft gevraagd per regio een aantal projecten aan te dragen die kansrijk zijn voor de korte termijn. Deze parels komen mogelijk in aanmerking voor financiering uit het Deltafonds. Naast harde criteria (bijdrage aan verlaging waterstand en overstromingsrisico, kosten, cofinanciers etc.) dienen ze een bijdrage te leveren aan het pushen van ons Nationale paradepaardje leven met water. Ook het toepassen van het gedachtegoed meerlaagsveiligheid waar dat kansrijk en mogelijk is, dient zichtbaar te zijn. Tot slot dienen de projecten voor 2030 uitgevoerd te kunnen worden, met draagvlak onder betrokken partners. Voor de IJssel zijn uiteindelijk twee kansrijke projecten geselecteerd: IJsselpoort en Reevediep 2e fase. RESULTAAT ANALYSE DELTAPROGRAMMA RIVIEREN De rivierverruimende maatregelen zijn DPR doorgerekend voor het doelbereik op waterstandsverlaging en risicoreductie. Ook zijn de kosten van de maatregelen van de VKS in beeld gebracht en als alternatief de strategie met alleen dijkenmaatregelen. Het resultaat is dat de risicoreductie van beide alternatieven vergelijkbaar is, maar de kosten verschillen. Opgemerkt wordt dat de omvangrijke binnendijkse PKB-maatregelen als de hoogwatergeul Veessen-Wapenveld en het Reevediep (waarin de klimaatopgave is meegenomen) bepalend zijn voor de beperktere restopgave voor de klimaatverandering. De grootste kostenpost is het op orde houden van de dijken (piping), hoewel de aard en omvang hiervan een specifiek aandachtspunt is. BESCHERMINGSNIVEAU De basisveiligheid voor iedereen achter de dijk wordt in lijn met de visie van de minister (brief d.d. 26 april 2013) gegarandeerd (minimaal beschermingsniveau). De basisveiligheid betekent dat de kans op overlijden als gevolg van een overstroming niet groter mag zijn dan 1 op de (10-5). Is bij een overstroming sprake van maatschappelijke ontwrichting, is het de wens de norm aan te scherpen. Het gaat om gebieden waar grote groepen slachtoffers vallen c.q. de economische schade zeer omvangrijk is. Voor de IJssel zijn dit dijkringen: 47 (Arnhem); 48 (Liemers); 50 (Zutphen) en 53 (Zwolle en Deventer). Voor deze dijkringen worden de getallen van de economisch optimale overstromingskans, indicatief voor de normhoogte. Deze komen voort uit een maatschappelijke kosten-batenanalyse. Voorkomen van overstroming (1e laag), is het vertrekpunt om de veiligheidsdoelstelling te halen. 7

8 De 2e en 3e veiligheidslagen bieden lokaal mogelijkheden om te komen tot slimme oplossingen om de waterveiligheidsopgave te realiseren. De beschermingsniveaus worden vertaald naar normen voor de dijken (eerste laag). Het gewenste beschermingsniveau langs de IJssel heeft als startpunt geen achteruitgang in het beheer en onderhoud van dijken en het rivierbed. HYDRAULISCHE KNELPUNT ZUTPHEN EN DEVENTER Bij Zutphen is een hydraulisch knelpunt waar de waterveiligheidsopgave extra aandacht vraagt. In dit gebied speelt naast waterveiligheid nog een bredere agenda, die wordt voorbereid en uitgevoerd via het integrale gebiedsprogramma IJsselsprong. In dit programma is een pakket van rivierverruimende maatregelen uitgewerkt, waarmee de klimaatopgave wordt gehaald. De in de Planologische Kernbeslissing Ruimte voor de Rivier gemaakte reservering (bypass De Hoven) kan hiermee komen te vervallen. Uit de rapportages kansrijke strategieën (februari 2013) blijkt dat de IJssel bij Deventer een hydraulisch knelpunt is voor de hoogwaterveiligheid op de lange termijn. Dit knelpunt is op te lossen door een combinatie van dijken- en rivierverruimende maatregelen ter plaatse c.q. elders. In een vijftal sessie is dit knelpunt en de oplossing daarvan breder verkend. In de voorkeursstrategie is volstaan met het opnemen van de hoofdlijnen. MEERLAAGSE VEILIGHEID Waterveiligheid gaat over het beperken van de kans van een overstroming en het beperken van de gevolgen van een overstroming: het voorkomen van schade en slachtoffers. Het beperken van de kans wordt gedaan door middel dijken en ruimte voor de rivier maatregelen. Het beperken van de gevolgen kan door een goede ruimtelijke inrichting en goede crisisbeheersing en evacuatiestrategieën. Deze nieuwe benadering in waterveiligheid wordt samengevat in het begrip meerlaagse veiligheid. Hierbij staat 1e laag voor dijken, de 2e laag voor ruimtelijke inrichting en de 3e laag voor evacuatie. In het stroomgebied van de IJssel zijn zeer beperkt aanvullende maatregelen in de 2e en 3e laag kansrijk. Minister Schultz van Haegen heeft aangegeven te willen experimenteren met meerlaagse veiligheid zoals verwoord in de aprilbrief aan de Tweede Kamer (april 2013). Voor de IJssel zijn vooral de behaalde resultaten in het project IJssel-Vechtdelta en de pilot dijkring 48 voorbeelden voor het denken in meerlaagsveiligheid. 8 MEEKOPPELKANSEN De Voorkeursstrategie voor de IJssel staat niet op zichzelf. Er zijn in het gebied verschillende (huidige of toekomstige) ontwikkelingen die een relatie hebben of kunnen hebben met de voorgestelde aanpak van de hoog-waterveiligheid. Dit kan twee kanten op werken: het uitvoeren van de voorkeursstrategie kan het verzilveren van kansen dichterbij brengen, maar omgekeerd kan ook. De ambitie is om maatregelen van de VKS zo veel mogelijk gebiedsgericht uit te voeren in combinatie met andere gebiedsopgaven en ontwikkelingen. DEELPROGRAMMA IJSSELMEERGEBIED Het raakvlak tussen de deelprogramma s IJsselmeergebied en Rivieren spitst zich toe tot de optie om vanwege de waterveiligheid na 2050 het winterpeil van het IJsselmeer mee te laten stijgen met de zeespiegelstijging. Het gaat om een peilstijging van maximaal 20 cm, met een beperkte doorwerking op de benedenloop van de IJssel. In de voorkeursstrategie IJssel is daarmee rekening gehouden (adaptief deltamanagement). Geconcludeerd kan worden dat de waterveiligheidsstrategieën aansluiten en bovendien aanvullend zijn. BESTUURLIJKE BETROKKENHEID Bij het opstellen van de voorkeursstrategie zijn de regiobestuurders langs de IJssel intensief met elkaar in dialoog geweest. In dit proces zijn ondermeer de volgende afspraken gemaakt: De bestuurders houden vast aan een heldere en samenhangende visie op de IJssel voor 2100, en hanteren daarbij de uitgangspunten: geen retentie, ongewijzigde afvoerverdeling, geen peilstijging op het IJsselmeer en een flexibel IJsselmeerpeil voor het vergroten van de zoetwatervoorraad. De maatregelen kennen een afnemende mate van concreetheid richting Het onderscheid tussen de verschillende opgaven (onderhoud, piping, klimaat en nieuwe normen) betekent lokaal maatwerk. Om de klimaatopgave op te vangen hebben rivierverruimende maatregelen een voorkeur. Daar waar de klimaatopgave niet opgevangen kan worden met rivier-verruimende maatregelen wordt bezien gekeken of slimme combinaties gemaakt kunnen worden met onderhoud, piping et cetera; werk dat toch al moet gebeuren aan de dijken. Per traject moet uiteindelijk een keuze gemaakt worden tussen hogere dijken, sterkere dijken c.q. rivierverruimende maatregelen gebaseerd op de overall visie én de lokale situatie. Door de bestuurders langs de IJssel is de wens uitgesproken om in de regio een vorm van Deltagovernance te vervolgen. Deze governance maakt werk van het uitgangspunt dat we in Nederland altijd werken met water en gezamenlijk bezig blijven om de ramp van de toekomst te voorkomen. Uitgewerkt dient te worden hoe (en onder welke koepel) deze samenwerking kan worden bestendigd. De huidige kwaliteiten van de IJssel, het IJsseldal en de IJssel- Vechtdelta zijn hoog. Het is maatschappelijk verantwoord deze te koesteren en door middel van deze voorkeursstrate-

9 gie door te ontwikkelen. Dit vraagt een zorgvuldige samenwerking met alle partners, belangengroeperingen etc. die bij de IJssel betrokken zijn. 9

10

11 van de strategie. Deze basis is van belang bij het organiseren van consultatierondes (voorjaar 2014), waarvoor de provincies de opdracht hebben aanvaard van het Deltaprogramma. 1. INLEIDING 1.1. AANLEIDING In kader van het Deltaprogramma Rivieren is voortvarend gewerkt aan een nieuwe duurzame en robuuste waterveiligheidsstrategie voor de IJssel. Daarvoor hebben de provincies Gelderland en Overijssel het trekkerschap ter hand gekomen. In het proces is intensief samengewerkt met waterschappen, gemeenten en gebiedspartijen. Stapsgewijs is gewerkt van mogelijkheden (2011), via kansrijke strategieën (begin 2013), naar een voorlopige voorkeursstrategie (november 2013). De voorkeursstrategieën van alle regio s zijn bouwstenen voor de landelijke Deltabeslissingen, die door het kabinet en in de Tweede Kamer in 2014 genomen worden. De grote winst is de enorme versterking van het waterbewustzijn in de regio. Er is veel betrokkenheid en de door het Deltaprogramma geboden ruimte tot creatief nadenken is volop benut. Veel energie bleek te zitten in maatschappelijk verantwoord waterbeheer, waarbij gezocht wordt naar het integreren van de waterveiligheidsopgave met opgaven in de ruimtelijke ordening (meekoppelkansen). Op specifieke locaties zijn succesvolle gebiedsontwikkelingen (o.a. IJssel- Vechtdelta) gestart. De uitwerking op regionaal niveau kon mede plaatsvinden door een goede ondersteuning vanuit de inhoudelijke deskundigheid van de specialisten van DPR. Zij zorgden voor de nodige actualisatie van de wateropgave, voor verbeterde rekenmodellen, voor een nieuwe invulling van de blokkendoos en een dijkentool STATUS VKS De voorkeursstrategie is geen blauwdruk, maar veeleer een vertrekpunt in de richting van het synthesedocument Rivieren en uiteindelijk het Uitvoeringsprogramma Waterveiligheid. Daarom wordt de VKS niet vastgesteld, maar dient als bouwsteen voor het synthesedocument Rivieren het Nationaal Waterplan en ontwikkelingen op en om de IJssel. Wel wordt de VKS ter kennisneming aangeboden aan de colleges van GS (Overijssel en Gelderland) en Dagelijks Besturen van de waterschappen (Groot Salland, Rijn en IJssel en Vallei en Veluwe), opdat men de opgaven herkent en kennis neemt 1.3. REGIOPROCES IJSSEL De start van de ontwikkeling van de voorkeursstrategie was de bestuurlijke bijeenkomst in Doesburg op 9 april Op deze werkbijeenkomst is het maatschappelijk draagvlak getoetst en zijn de kaders neergelegd voor de voorkeursstrategie van de IJssel. Er is gesproken over de IJsselse maat (d.w.z. kleinschalig, variabel, cultuurhistorisch, groen) als basis voor afweging tussen ruimte en dijken. Ook werd richting gegeven aan de keuzes voor beschermingsniveaus, van de verschillende dijkvakken. Voor de zomer is in een benenop-tafel sessie met een aantal bestuurders de ingeslagen richting nogmaals verkend. Hierbij kwam naar voren: De bestuurders houden vast aan een heldere en samenhangende visie op de IJssel voor 2100, en hanteren daarbij de uitgangspunten: geen retentie, ongewijzigde afvoerverdeling, geen peilstijging op het Ijsselmeer en een flexibel IJsselmeerpeil voor het vergroten van de zoetwatervoorraad. De maatregelen kennen een afnemende mate van concreetheid richting Het onderscheid tussen de verschillende opgaven (onderhoud, piping, klimaat en nieuwe normen) betekent lokaal maatwerk. Om de klimaatopgave op te vangen hebben rivierverruimende maatregelen een voorkeur. Daar waar de klimaatopgave niet opgevangen kan worden met rivierverruimende maatregelen wordt bezien of slimme combinaties gemaakt kunnen worden met onderhoud, piping et cetera; werk dat toch al moet gebeuren aan de dijken. Per traject moet uiteindelijk een keuze gemaakt worden tussen hogere dijken, sterkere dijken c.q. rivierverruimende maatregelen gebaseerd op de overall visie én de lokale situatie. D.d. 2 juli 2013 is het eerste concept maatregelenpakket voorgelegd aan deelprogramma rivieren met het verzoek een aantal varianten door te rekenen. Na de zomer is vooral ingezoomd op het aspect van beschermingsniveau, nieuwe normen en de ruimtelijke visie. Samen met de rekenresultaten heeft dit uiteindelijk geleid tot een concept voorkeursstrategie IJssel zoals op dit moment (november 2013) voorligt voor de verdere bestuurlijke consultatie. In het traject tot november 2013 is veel aandacht besteed aan overleg met partijen, waardoor dit resultaat behoorlijk draagvlak in de regio heeft. Voor het ontwikkelen van de VKS zijn de volgende bijeenkomsten met de partners gehouden: 18 maart 2013, specifieke bijeenkomst over splitsingspunt Arnhem; 9 april 2013 te Doesburg, bestuurlijk en ambtelijk overleg; 18 juni 2013 te Zutphen, ambtelijk overleg; 11

12 20 juni 2013 te Deventer, bestuurlijk overleg; 24 t/m 28 juni 2013 boottocht, met bestuursleden van: WS Rijn en IJssel en Vallei en Veluwe, en diverse leden van gemeenteraden en belangengroepen; 11 september 2013, presentatie in Raadscommissie Doesburg; 2 juli 2013 oplevering 1e proeve VKS aan DPR, te Deventer; 11 september 2013, presentatie in Raadscommissie Deventer; 18 september 2013 te Zutphen, ambtelijk overleg; 8 oktober 2013 boottocht over de IJssel met gemeente van Kampen, Olst-Wijhe en WS Groot Salland; 15 oktober 2013 te Deventer, bestuurlijk en ambtelijk overleg; 8 november 2013, te Deventer, bestuurlijk overleg. organisaties hun reacties mondeling ingebracht tijdens de informatieavond in Deventer d.d. 11 februari De reacties zijn vervolgens verwerkt in deze Voorkeursstrategie LEESWIJZER In hoofdstuk 2 wordt de opdracht nader toegelicht vanuit de generieke opgaven en specifiek uitgewerkt voor de IJssel met een toelichting op de uitgangspunten. In hoofdstuk 3 wordt de aanpak beschreven hoe de VKS tot stand is gekomen. In hoofdstuk 4 staat het verhaal van de ruimtelijke visie voor de IJssel. Het is een beschrijving van de IJsselse maat die ten grondslag ligt aan de invulling van het maatregelpakket. In hoofdstuk 5 wordt de Voorkeursstrategie naar 2100 beschreven en onderbouwd. In hoofdstuk 6 worden de Parelprojecten geëtaleerd en hoofdstuk 7 tenslotte omvat enkele beschouwingen op de voorliggende strategie en hoe nu verder. Voor het oplossen van het hydraulisch knelpunt Deventer zijn in de periode van 5 maart 2013 tot 17 september 2013 vijf bijeenkomsten gehouden. Hierbij waren de gemeenten Voorst en Deventer, de drie waterschappen, beide provincies, Rijkswaterstaat en het Deltaprogramma Rivieren aanwezig BESTUURLIJKE CONSULTATIE Door de provincies Overijssel en Gelderland is in de periode januari maart 2014 een bestuurlijke consultatieronde georganiseerd, gericht op leden van gemeenteraden, provinciale staten, het algemeen bestuur van waterschappen en maatschappelijke groeperingen. Specifiek voor de IJssel werd op 11 februari 2014 een bijeenkomst georganiseerd in Deventer. Tijdens deze avond werden de bestuurders geïnformeerd over de inhoud van de Voorkeursstrategie en het proces van de landelijke besluitvorming (Deltabeslissingen 2015). Ook werd de samenhang geschetst tussen de verschillende onderdelen van het Deltaprogramma. Tijdens de bestuurlijke consultatie zijn schriftelijke reacties ontvangen van de gemeenten Oldebroek, Voorst, Deventer, Zwolle, Montferland, Zevenaar, Rijkswaterstaat Oost-Nederland, Waterschap Vallei en Veluwe, Waterschap Rijn en IJssel en Waterschap Groot Salland. Daarnaast hebben enkele 12

13 13

14 14

15 2. OPDRACHT In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de generieke opgave van het Deltaprogramma en hoe deze opgave specifiek uitwerkt voor de IJssel. Twee deelprogramma s van het Deltaprogramma spelen hierin een rol: deelprogramma Rivieren en deelprogramma IJsselmeergebied. Het gaat daarbij vooral om het op orde brengen en op orde houden van de waterveiligheid. Tevens wordt kort ingegaan op een aantal die binnen deze context van belang is. De opdracht, begrenzing en uitgangspunten worden aan het eind kort op een rij gezet OPGAVE DELTAPROGRAMMA Klimaatverandering zorgt voor extremer weer met meer afvoer over de rivieren en droge perioden waarin de zoetwatervoorziening onder druk komt te staan. Om te anticiperen op deze ontwikkelingen heeft het Rijk, op aanbeveling van de Deltacommissie onder leiding van oud-minister Veerman (2008), op nationaal niveau het Deltaprogramma opgestart. Het Nationale Deltaprogramma werkt, met drie landelijke en zes regionale deelprogramma s, aan de strategie voor Nederland om ook op de langere termijn (2050) beschermd te zijn tegen hoog water en voldoende zoetwater tot onze beschikking te hebben. In het Deltaprogramma staan een aantal beslissingen centraal die op nationaal niveau moeten worden genomen in Voor de IJssel zijn vooral de volgende componenten van de Deltabeslissingen van belang: het actualiseren van de waterveiligheidsnormen en de gebiedsgerichte uitwerking; een besluit over het peilbeheer van het IJsselmeer tot 2100; de afvoerverdeling over de Rijntakken; een nationaal beleidskader voor ruimtelijke adaptatie. verschillende manieren waarop dijken kunnen bezwijken en krijgen we een steeds beter beeld over de mogelijke gevolgen van een overstroming. Dit alles is aanleiding voor een nieuwe benadering van de waterveiligheid, waarbij zowel wordt gekeken naar de kans op een overstroming, als naar de mogelijke gevolgen van een overstroming. We kijken hierbij naar het hele gebied. Preventie, het voorkomen van een overstroming, is en blijft de basis van het waterveiligheidsbeleid. Om de kansen op een overstroming verder te verkleinen wordt in het kader van de Deltabeslissing Waterveiligheid gewerkt aan een voorstel voor nieuwe normen voor de dijken. Tegelijkertijd wordt voor de Deltabeslissing Ruimtelijke Adaptatie gekeken of er kansen zijn om de gevolgen van een eventuele overstroming te beperken. Dat kan enerzijds door maatregelen te onderzoeken waar nu al sprake is van een veiligheidsopgave, anderzijds door ook bij toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen beter rekening te houden met waterveiligheid, zodat ons land waterrobuust wordt ingericht. Door de Minister is de volgende redeneerlijn vastgesteld (april 2013): Bij het waterveiligheidsbeleid wordt de risicobenadering (kans maal gevolg) gebruikt. Daarbij wordt zowel gekeken naar de kans op een overstroming, als naar de mogelijke gevolgen van een overstroming. Het ambitieniveau voor waterveiligheid is minimaal de basisveiligheid. De basisveiligheid houdt in dat de kans op overlijden als gevolg van een overstroming achter de dijk niet groter mag zijn dan 1 op per jaar (10-5) Aanvullend op de basisveiligheid is er de mogelijkheid om de norm aan te scherpen in gebieden waar de maatschappelijke ontwrichting groot zal zijn, de zogenaamde aandachtgebieden. In deze gebieden zijn de gevolgen van een overstroming relatief groot gezien de potentiële hoeveelheid slachtoffers en hoeveelheid schade bij een overstroming. Een maatstaf voor het bepalen van de plus is een inschatting van de maatschappelijke ontwrichting op basis van het aantal slachtoffers en hoeveelheid schade. Daarbij wordt uitgegaan van een economische optimale situatie (MKBA). Dit betekent dat de kosten van de investering opwegen tegen de beperking van het risico en het voorkomen van gevolgschade. Preventie, het voorkomen van een overstroming, is en blijft de basis om deze doelstelling te halen. Meerlaagsveiligheid (1e, 2e en 3e laag) biedt de mogelijkheid om te komen tot slimme oplossingen voor de waterveiligheidsopgave. In onderstaand figuur is dit schematisch aangegeven. BESCHERMINGSNIVEAU De huidige normen voor de dijken gaan al decennia mee. De basis is grotendeels gelegd door de eerste Deltacommissie, na de overstroming van Sindsdien is de economische waarde en het aantal mensen achter de dijk toegenomen. Dit betekent dat de gevolgen van een eventuele overstroming steeds groter zijn geworden en de komende decennia toenemen. Ook zijn er nieuwe technische inzichten over de 15

16 Figuur 1. De factoren die van invloed zijn op overstromingsrisico s (Deltares en HKV, 2012) OPGAVE IJSSEL De vier onderscheiden opgaven variëren wat betreft inhoud, periode en keuzemogelijkheden. De vier opgaven en oplossingen op hoofdlijnen zijn in de tabel samengevat. De tabel 2 weerspiegelt een vereenvoudigde weergave van de gehanteerde redeneerlijn om de opgave te ordenen c.q. structureren. Opgemerkt wordt dat het versterken van dijken ook een ruimtebeslag heeft. 1. Dijken op orde. Uitgangspunt is de derde (verlengde) toetsing, waarbij veel dijken langs de IJssel zijn afgekeurd. De afgekeurde primaire waterkeringen zijn op bijlage 1 weergegeven. Dit betreft grotendeels een sterkte opgave. Afkeuring is zelden op hoogte; veel dijken hebben overhoogte, dat overigens niet hetzelfde is als oversterkte. De dijkenopgave wordt daarom bruto weergeven. De waterschappen zullen bij het ontwerp de eventuele overhoogte meenemen. Opgemerkt wordt dat door de Ruimte voor de Rivierprojec ten de waterstand daalt, waardoor de belasting op de dijk verandert. Bij eerstvolgende toetsing is de nieuwe belastingsituatie. Indien onverhoopt de hoogte onvoldoende is, betekent dit een ruimteclaim. 2. Piping oplossen. Het gaat hier voornamelijk om het doorvoeren van nieuwe inzichten met betrekking tot piping. Het probleem van piping speelt ook langs de IJssel, gezien de recente ervaringen tijdens hoogwater (januari 2011). Het oplossen van piping is alleen mogelijk door het aanpassen van de dijk zelf. Het gaat om een binnen- c.q. buitendijkse oplossing als extra steunberm of geotextiel. Andere innovatieve oplossingen zijn in ontwikkeling. Anno 2013 zijn de toetsingsregels voor piping niet opgenomen in officiële richtlijnen. 3. Beschermingsniveau actualiseren. Kern van de actualisatie is de overgang naar de overstromingsrisicobenadering, waarbij zowel naar de kans op een overstroming als naar de mogelijke gevolgen van een overstroming wordt gekeken. De minister heeft in haar brief aan de Tweede Kamer een ondergrens bepaald door de basisveiligheid voor iedereen achter de dijk (binnen de dijkring) te garanderen. Zij wil ook de hoogte van de norm voor het dijkvak relateren aan de gevolgen van een overstroming. Het realiseren van het nieuwe beschermingsniveau is op te lossen door maatregelen in de eerste, tweede of derde laag. Veelal wordt de oplossing gevonden in de eerste laag in de vorm van dijkverbetering. Waterstandverlagende (ruimtelijke) maatregelen hebben relatief weinig effect op het verlagen van de overstromingsdiepte bin-nendijks en daardoor ook op de gevolgbeperking van een overstroming. 4. De klimaatopgave. De klimaatopgave is vooralsnog onzeker, maar kan in de loop der jaren leiden tot een toename van de afvoeren en daarmee hogere waterstanden tot gevolg hebben. Voor 2050 wordt uitgegaan van m3/s bij Lobith en voor 2100 wordt uitgegaan van een afvoer van m3/s bij Lobith. Hiervan gaat resp. ca en m3/s over de IJssel. De opgave kan opgelost worden door dijken ter plaatse te verhogen c.q. de beschikbare overhoogte te benutten of bovenstrooms meer ruimte te genereren (waterstandverlaging). Vaak wordt gewerkt met een combinatie beide. Hieruit volgt dat het oppakken van de klimaatopgave de belangrijkste keuze betreft. Het gaat om ingrijpende keuzes tussen ruimte en dijken. Waarbij het motto geldt: ruimte waar het kan en dijken waar het moet. Het gaat om een krachtig samenspel. Dit laat onverlet het op orde brengen en houden van de dijken. Bij het actualiseren van het beschermingsniveau gaat het op de eerste plaats eveneens om het op orde brengen van de dijken. Indien desgewenst aanvullende maatregelen nodig zijn, kunnen deze in laag 3 (preventie) worden ge-zocht. Dit vraagt een krachtig samenspel tussen de overheden UITGANGSSITUATIE De uitgangssituatie is na de uitvoering van de PKB Ruimte voor de Rivier en het 2e Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP2); daarvoor wordt cf. planning uitgegaan van 31 december Op deze datum is naar ver-wachting een groot aantal Ruimte voor de Rivierprojecten in de IJssel 16

17 daadwerkelijk gerealiseerd, maar zeker niet alle projecten. De PKB Ruimte voor de Rivierprojecten zijn: Dijkverlegging Hondsbroeksche Pleij Wanneer in de toekomst het rivierwater stijgt, kan het regelwerk opengezet worden waardoor circa 660 m³ water per seconde door de hoogwatergeul kan stromen richting de IJssel. Door het regelwerk te sluiten, stroomt er meer water richting de Nederrijn. Met het regelwerk en de hoogwatergeul blijft de bij wet geregelde afvoerverdeling van water tussen de IJssel en Nederrijn intact. Dijkverlegging Cortenoever Door de Brummense Bandijk landinwaarts te verleggen, krijgt de IJssel meer ruimte. Bij Cortenoever levert de dijkverlegging bij extreem grote waterafvoer een waterstanddaling van 35 cm op. Stroomopwaarts is de daling te merken tot voorbij Doesburg. Dijkverlegging Voorsterklei Samen met de dijkverlegging bij Cortenoever is de dijkverlegging in de Voorsterklei een belangrijke bijdrage aan het verminderen van overstromingsgevaar. Met de dijkverlegging neemt de oppervlakte van de uiterwaarden toe. Dat geeft de IJssel meer ruimte, iets wat vooral voor Zutphen belangrijk is. Bij extreem hoge waterstanden levert de dijkverlegging een waterstanddaling van 29 cm op. Stroomopwaarts is de waterstanddaling te merken tot voorbij Doesburg. Uiterwaardvergraving Bolwerksplas, Worp en Ossenwaard De uitvoering leidt tot meer veiligheid: de waterstanddaling bij hoog water bedraagt 19 cm. Daarnaast wordt het gebied in allerlei opzichten aantrekkelijker. De ecologische waarde van de Bolwerksplas neemt toe. Het IJs-selhotel krijgt een schitterende ligging aan het water met vrij uitzicht op de stad. En een cultuurhistorisch geïn-spireerde botenbrug sluit aan op het pontje. Uiterwaardvergraving Keizers- en Stobbenwaarden Dat de uiterwaarden op de schop gaan leidt tot meer hoogwaterveiligheid: de waterstanddaling bij hoog water bedraagt 10 cm. Het vergraven van de uiterwaarden etc. biedt mogelijkheden voor het ontwikkelen van de nat-te vegetatie. Afhankelijk van het uiteindelijke beheer worden de Natura2000 doelen al dan niet behaald. IJsseluiterwaarden Olst Sinds 2005 wordt in de uiterwaarden van de IJssel bij Olst gewerkt. Het belangrijkste doel is een grotere veiligheid tegen hoog water. Daarnaast wordt gewerkt aan meer natuur, het creëren van recreatiemogelijkheden en het schoonmaken van de vervuilde grond op het voormalige Olasfa-terrein en in de Enk. Hoogwatergeul Veessen-Wapenveld De hoogwatergeul zorgt ervoor dat de IJssel bij hoog water meer water kan afvoeren en dat de rivier niet buiten haar oevers treedt. Als de geul bij hoge rivierafvoeren functioneert, zorgt dit voor een tijdelijke verlaging van het peil in de IJssel met 71 cm. Dit werkt door tot Zutphen. Betere fietsverbindingen, nieuwe natuur en versterking van de agrarische structuur maken het gebied mooier en aantrekkelijker. Uiterwaardvergraving Scheller en Oldeneler Buitenwaarden Dankzij deze uiterwaardvergraving daalt - in situaties van hoog water - het niveau van de IJssel bij Zwolle ongeveer 8 cm. Door de open verbinding met de IJssel krijgt de natuur de kans zich te ontwikkelen in de over-gangszone tussen nat en droog. Dijkverlegging Westenholte Dankzij de dijkverlegging daalt het niveau van de IJssel bij Zwolle bij hoogwater ongeveer 15 cm. De geulen stromen mee in periodes van hoogwater. Door de open verbinding met de IJssel krijgt de natuur de kans zich te ontwikkelen in de overgangszone tussen nat en droog. Ruimte Voor De Rivier IJsseldelta De verlaging van het zomerbed in de IJssel in combinatie van de aanleg van Reevediep fase 1 moet bij extreem hoogwater leiden tot een waterstanddaling van 41 cm (taakstelling) bij Zwolle. In gemiddelde situaties zal de waterstand ook iets lager zijn (zie verder par. 6.3). De uitvoering van fase 1 is niet voor 2019 gereed. Tabel 1: De opgaven en oplossingsrichtingen voor de VKS IJssel. 17

18 Stroomlijn Het programma Stroomlijn werkt aan beheer en onderhoud van de begroeiing in de uiterwaarden om de veiligheid van de bewoners in het rivierengebied te garanderen. Stroomlijn is nodig om te voorkomen dat het effect van rivierverruimende maatregelen verloren gaat door de groei van bomen en struiken op plaatsen in uiterwaarden waar de rivier het hardste stroomt REFERENTIESTRATEGIE Met de paragraaf 2.3 opgesomde maatregelen als uitgangssituatie, en onder de voorwaarde dat de uitvoering van Reevediep fase 2 is gerealiseerd, kan gesteld worden dat tot 2050 een zeer beperkte klimaatopgave speelt benedenstrooms van Deventer. Bovenstrooms is wel sprake van een klimaatopgave. Vanuit het Deltaprogramma is gevraagd een referentiestrategie te duiden: de beleidsarme voortzetting van het huidige beleid. Aanvullend op de PKB-maatregelen dienen voor de referentiestrategie de verbetering van de anno 2013 afgekeurde dijken te worden toegevoegd. Het op orde brengen van de afgekeurde dijken is gekoppeld aan de programmering van het nhwbp. De referentiestrategie gaat niet uit van een actualisatie van het beschermingsniveau. Met de referentiestrategie neemt het overstromingsrisico langs de IJssel toe UITGANGSPUNTEN EN RANDVOORWAARDEN Het Nationaal Waterplan gaat uit van een afvoer van m3/s bij Lobith in het jaar Als we de (anno 2013) vigerende afvoerverdeling aanhouden wordt de afvoer op de IJssel bij m3/sec (Lobith) ongeveer m3/sec. Hierop zijn de (huidige) PKB-maatregelen afgestemd. In 2050 ( m3/sec bij Lobith) gaat ca m3/sec over de IJssel en in 2100 ( m3/sec bij Lobith) ca m3/sec. Voor de afvoerverdeling is anno 2013 uitgegaan van handhaving van de huidige beleidsmatig landelijk vastgestelde afvoerverdeling. Voor het IJsselmeerpeil wordt de optie tot eventuele verhoging van het winterpeil na 2050 open gehouden. Het gaat om een onzekerheid na Er is sprake van beperkte doorwerking op de benedenloop van de IJssel. Daarom is voor het maatregelpakket het huidige winterpeil (NAP 0,40 meter) ingevoerd als vaste benedenrand. Bij hoogwater is het uitgangspeil van het IJsselmeergebied niet anders dan het anno 2013 vigerende peil. Bij het actualiseren van het beschermingsniveau spelen drie aspecten een rol: het individueel risico, het groepsrisico en de economisch optimale overstromingskans. Voor het beschermingsniveau is uitgegaan van een analysenorm (overstromingskans per jaar) van 1:4000, met uitzondering van dijkring 49 en 51 waar een analysenorm van 1:2000 wordt gehanteerd. Tenslotte hanteren we als uitgangspunt dat de (piek)afvoeren vanuit het regionale watersysteem naar de IJssel niet structureel toenemen; conform het beginsel niet-afwentelen uit het Nationaal Bestuursakkoord Water BESTUURLIJKE VERTREKPUNTEN De overheden langs de IJssel onderschrijven de noodzaak in de waterveiligheidsbenadering die ingezet is: Van overschrijdingskansen naar risicobenadering. Hiermee worden inzichten uit de laatste tientallen jaren vertaald naar een andere visie op waterveiligheid. Dit biedt mogelijkheden voor het toepassen van meerlaagse veiligheid, gebaseerd op maatschappelijk verantwoord investeren en gedifferentieerde risicobenadering. Dit kan alleen als Rijk, waterschap, provincie, gemeenten en veiligheidsregio hun specifieke bestuurlijke verantwoordelijkheid nemen. Dit grondbeginsel past goed in de heersende samenwerkingscultuur langs onze rivier de IJssel. Aansluitend op het gedachtegoed van de risicobenadering schaart de regio zich achter het principe van normdifferentiatie. Door tussen én binnen dijkringen verschillende normen toe te staan wordt gewerkt aan een effectief en doelmatig beschermingsniveau, met bescherming van levens en economische waarde. De partijen streven naar een inrichting met behoud van karakteristieke en cultuurhistorische waarde waar het kan. Normdifferentiatie tussen verschillende dijkvakken is algemeen maatschappelijk bezien realistisch. De zoektocht naar doelmatige investeringen blijft desondanks belangrijk. Dit betekent concreet dat voor grote delen van het gebied de eerste laag van waterveiligheid (dijken en ruimte voor de rivier) de belangrijkste scha-kel in het oplossen van het waterveiligheidsprobleem. Op specifieke locaties zijn oplossingen in de tweede of derde laag naast effectief ook efficiënt. Het leidend motief in de speurtocht naar maatregelen voor de klimaatopgave van de IJssel is ruimte waar het kan, dijken waar het moet. Vanuit de ruimtelijke kwaliteit is er voorkeur voor rivierverruimende maatregelen, wanneer te kiezen valt. Tegelijkertijd kan de identiteit van de rivier en het landschap niet onbeperkt worden aangetast door omvangrijke nevengeulen. Maatschappelijk draagvlak speelt hier een rol. Daarbij komt dat dijken een belangrijke landschappelijke waarde hebben die versterkt kan worden. Het vertrekpunt van de regionale overheden is om de opgave in eigen gebied op te lossen. Bedoeld wordt dat de opgave langs de IJssel niet wordt afgewenteld op andere regio s. Bovenstroomse retentie is mogelijk een effectieve maatregel, maar om deze reden niet als maatregel in de voorkeursstrategie opgenomen. Het principe van sober en doelmatig (efficiënt omgaan met middelen voor waterveiligheid) wordt in de regio breed gedeeld. Dit betekent niet dat alleen die maatregelen worden gekozen met de laagste investeringskosten. Het benutten van overhoogte en innovatieve dijkontwerpen, waarbij 18

19 opgaven op gebied van onderhoud, piping en normen in de vorm van dijkverbreding slim worden samengevoegd, zijn onderdeel van de VKS. Centraal staat het zoeken naar synergie; financieel en maatschappelijk. 19

20 20

21 2.3 is aangegeven leiden tot een significante waterstanddaling en dragen daardoor ook bij aan de risicoreductie. Daarnaast zijn dijkvakken afgekeurd en blijven de waterschappen werken aan het op orde houden van de dijken langs de IJssel. 3. AANPAK OPGAVE In dit hoofdstuk wordt ingegaan op: werkwijze, gehanteerde redeneerlijn en adaptief deltamanagement 3.1. WERKWIJZE Voor het selecteren van maatregelen zijn vier stappen onderscheiden: Stap 1: In beeld brengen van de dijkenmaatregelen tot 2050: Maatregelen om de dijken op orde te houden c.q. te brengen, met speciale aandacht voor het stedelijk gebied. Het gaat om maatregelen die voortkomen uit toetsing en piping aanpakken. De periode is In hoofdstuk 4 is aangegeven welke type dijk op welke plaats de IJssel kenmerkt. Op basis hiervan worden dijkenmaatregelen ingepast en landschappelijk verankerd. Stap 2: Zoeken naar kansrijke rivierverruimende maatregelen voor de klimaatopgave. Hierbij speelt de fase-ring en Hiervoor geldt: Rivierverruimende maatregelen tot 2050 wat moet (haal- en betaalbaar) en wat mogelijk c.q. nodig is. In de paragrafen is per onderscheiden deel van de IJssel aangegeven wat het gewenste ruimtelijke beleid en de ruimtelijke opgave is. Op basis hiervan worden rivierverruimende maatregelen ingepast en verankerd in het IJssellandschap. Voor de eventuele restopgave wordt gekeken naar dijkenmaatregelen. Stap 3: Verkennen gewenst beschermingsniveau. Uitgaande van de ministeriële redeneerlijn (bijlage 4) conform de risicobenadering betekent dit voor de IJssel: Een basisveiligheidsniveau voor iedereen achter de dijk. Dit houdt in dat de kans op overlijden als gevolg van een overstroming niet groter mag zijn dan 1 op (10-5). Als sprake is van grote maatschappelijke ontwrichting (grote groepen slachtoffers en/of omvangrijke economische schade) wordt gekozen voor een plus op de basisveiligheid (dus extra sterkte). Dit geldt voor de dijkringen 47 (Arnhem); 48 (Liemers); 50 (Zutphen) en 53 (Zwolle). In Deventer (dijkring 53) komt eveneens veel economische schade voor. Geen achteruitgang in beheer en onderhoud van de dijken en het rivierbed. De maatregelen zoals in paragraaf Stap 4: Slim programmeren, door afstemming te zoeken met het nhwbp, selecteren van koploperprojecten; regionale kansen en het wegwerken van onzekerheden in de uitgangspunten (piping). In paragraaf 2.3 is aangegeven welke ruimtelijke projecten in uitvoering of uitgevoerd zijn. In paragraaf 6.2 worden de Parelprojecten geduid. Opgemerkt wordt dat het op orde houden van de dijk niet als specifieke maatregel is geduid REDENEERLIJN Als model is de omgekeerde piramide gehanteerd: deze illustreert dat de opgave steeds minder zekerheden kent, en dat daarmee het pakket oplossingen minder vast staat. Het gaat om het duiden van ontwikkelpaden; naarmate de tijd verstrijkt ontstaan meer keuzeopties. Hierbij is ook aandacht voor doorwerking van de maatregelen naar de toekomst, maar ook andersom zodat maatregelen in de toekomst niet onmogelijk gemaakt worden; opties open houden. In het tijdpad zijn drie perioden onderscheiden. Periode Rivierverruimende maatregelen(pkb Ruimte voor de rivier) zijn in uitvoering of uitgevoerd. Het op orde brengen van de afgekeurde dijkvakken is gekoppeld aan de uitvoering van het nhwbp, waar nodig wordt piping aangepakt. Het nhwbp heeft vanuit het Nationaal Waterplan opdracht gekregen in de verkenningen en planvorming rekening te houden met toekomstige ontwikkelingen als klimaatverandering en nieuwe normen. De uiteindelijke prioritering van dijkvakken wordt gedaan door het programmabureau van het nhwbp. Ook wordt in deze periode een begin gemaakt met rivierverruimende maatregelen om de Figuur 2. Het principe van het gewenste beschermingsniveau schematisch verbeeld: het huidige niveau, de basisveiligheid (10-5 ) en (zo nodig) een plus in verband met maatschappelijke ontwrichting. 21