Beschouwing Aardrijkskunde Hoofdstuk 1 Grote rivieren in Lage landen Terra

Transcriptie

1 Beschouwing Aardrijkskunde Hoofdstuk 1 Grote rivieren in Lage landen Terra Beschouwing door S woorden 10 juli keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Terra Paragraaf 1.1 Esuarium: deltagebied Stroomgebied: een gebied dat afwatert op een bepaalde rivier. (Hoe zeg je dit in andere woorden?) De Rijn De Rijn is een gemengde rivier, met zowel smelt- als neerslagwater. Stroomt door zes landen: de Rijnoeverstaten. Het lengteprofiel van de Rijn valt te onderscheiden in: -een bovenloop: - hoge stroomsnelheid -- groot hoogteverschil/ groot verval -minder hoge stroomsnelheid -minder hoogteverschil -een benedenloop - lage stroomsnelheid - weinig hoogteverschil Waterscheiding: de grens tussen twee stroomgebieden. Stroomstelsel: rivier met alle zijrivieren die deel uit maken van hetzelfde stroomgebied. De Maas De Maas is een regenrivier. De Maas loopt door Frankrijk, België en Nederland. -het Franse deel: kronkelt door de franse Ardennen, een groot deel van de neerslag die er valt zakt in de poreuze bodem weg, heel geleidelijk komt een deel daarvan uiteindelijk in de Maas terecht. Is voor een deel bevaarbaar Pagina 1 van 6

2 gemaakt met stuwen en sluizen. -het Belgische deel: dit rotsachtige gebied heeft een slecht doorlatende ondergrond, waar de neerslag snel afstroomt. De dunnen bodemlaag kan maar weinig water opnemen. Het overtollige water verzamelt zich in vele zijriviertjes die het water in korte tijd naar de Maas afvoeren. Op belgisch grondgebied is de Maas volledig gekanaliseerd. -het Nederlandse deel: de bodemgesteldheid van het Grensmaasgebied wordt bepaald door goed doorlatende grindlagen waarop rivierklei is afgezet. De scheepvaart wordt over het Julianakanaal geleid o.a. omdat de rivier zomer s droog staat. Meander: natuurlijke bochten in een rivier. Ontstaan doordat het sneller stromende water in de buitenbocht de aarde wegspoelt (stootoever), terwijl in de binnenbocht (glij-oever) bij een lagere stroomsnelheid grond wordt afgezet. Het dwarsprofiel van een laaglandrivier is kenmerkend: -In zomer en najaar blijft de rivier tussen de lage zomerdijken, omdat de rivierafvoer dan laag is. Deze liggen aan weerszijden van het zomerbed waarin de vaargeul ligt. -In de winter overstromen de uiterwaarden, het water kwam hoger te staan en stroomde over de lage zomerdijken. Het water in het winterbed wordt nu begrensd door de winterdijken. Deze dijken beschermen het binnendijkse gebied. Rivierwater sneller af te voeren en beter bevaarbaar te maken: -De aanleg van kribben (stenen dwarsdammen die de stroomsnelheid doen toenemen en de vaargeul dieper laat uitslijten) langs de oever en het aanbrengen van steenbestorting. Deze maatregelen maken onderdeel uit van kanalisatiewerkzaamheden. -Bochten afsnijden -Aanleg van stuwen (onder controle houden van de waterstand, naast de stuwen worden sluizen aangelegd om de scheepvaart mogelijk te maken) Kanalisatie: een beek of kanaal wordt rechtgetrokken en wordt voorzien van stuwen en sluizen. Ruimtelijke inrichting: aanleg en constructie van gebouwen, wegen, waterwerken en kunstwerken en de inpassing daarvan in het landschap. Dijkversterking: het verbreden of verhogen van dijken. Nadeel: vaak moeten daarvoor huizen worden gesloopt en gaat er grond verloren die voor sommige mensen een persoonlijke waarde hebben. Dit kan leiden tot protesten. Paragraaf 1.2 Waterafvoer: de manier waarop overtollig water uit een gebied wordt verwijderd. Debiet: hoeveelheid water die een rivier verwerkt (kubieke meters/per seconde) Regime: jaarlijke schommelingen in de waterafvoer Verschil tussen de Rijn en de Maas: Pagina 2 van 6

3 -De Maas: 1.Het verschil tussen de maximumafvoer en de minimumafvoer kan wel met een factor 150 verschillen. 2.Voer water ongelijkmatig af. (Omdat het een regenrivier is) -De Rijn: 1.Verschilt hooguit met een factor 20 2.Voert water veel gelijkmatiger af dan de Maas. De hoogste waterafvoer vind plaats in de vroege zomer in de Bovenloop. Met oog op de veiligheid van de bewoners van rivierenland wordt vooral gelet op de piekafvoer (betrekkelijk kortdurende, snel opkomende en aanzienlijk grote extra waterafvoer van een rivier die gemiddeld één keer per jaar of minder voorkomt. Heet ook wel afvoergolf). Een situatie van hoogwater op de Nederlandse Rijntakken ontstaat na langere perioden met veel neerslag in het stroomgebied. De uitersten in de waterafvoer hebben tamelijk vervelende gevolgen, bij zeer hoge waterstanden komt de veiligheid van het binnendijkse land in gevaar. De volgende voorbeelden geven aan welke risico s er zijn bij een hoge waterstand: -De waterdruk op rivierdijken kan zo hoog worden dat een doorbraak dreigt. -Vanwege golfslag op de oevers moet de scheepsvaart een snelheislimiet worden opgelegd. -Door de hoge waterstand lopen veel campings in de uiterwaarden over. De volgende voorbeelden geven aan welke risico s er zijn bij een lage waterstand: -Om verzilting en algengroei tegen te gaan, is het noodzakelijk om het lage deel van Nederland door te spoelen. Met een geringe zoetwatervoorraad kan dit niet. -Door het opwarmen van het weinige rivierwater daalt het zuurstofgehalte en onstaat er vissterfte -Het grondwaterpeil verlaagd en kwetsbare natuurgebieden verdrogen -Lage waterstanden zijn slecht voor de scheepvaart Factoren die zorgen voor snellere afstroming van water: -Verstening: toename van het bebouwde oppervlak. -Intensivering van de landbouw: het water wordt via brede sloten en rechtgetrokken beken snel afgevoerd. Relatieve zeespiegelstijging: als het gemiddelde peil van eb en vloed ten opzicht van een vast punt omhoog gaat in de loop van de tijd gepaard gaat met daling van het land. Absolute zeespiegelstijging: het gemiddelde peil van eb en vloed ten opzichte van een vast punt omhoog gaat in de loop van de tijd. Absolute bodemdaling: het zakken van het niveau van het maaiveld ten opzichte van een vast referentiepunt, bijvoorbeeld het NAP. Pagina 3 van 6

4 Oorzaken voor het dalen van de bodem: -isostasie: het herstellen van het evenwicht door de aardkorst. -Als gevolg van aardgaswinning Zakking is het inzakken van de bodem als gevolg van: inklinking (verdichting), krimp (afnemen volume), oxidatie (in contact komen met zuurstof) en zetting (druk van buiten af). Door menselijk handelen komen broeikasgassen vrij die het broeikaseffect versterken. Dit zal dan weer leiden tot klimaatveranderingen doordat de temperatuur gaat stijgen. Nadeel: de bedekking van de aarde met ijs en sneeuw neemt af en de rivieren zullen meet water afvoeren dan ze verdampen. Het neerslag regiem zal veranderen, er zal vooral neerslag in de winter vallen, maar heftiger en ongelijkmatiger dan nu. De winters en zomers zullen bovendien iets warmer worden. Dit kan weer leiden tot verdroging. De 3 grote dreigingen: 1.Klimaatverandering 2.Bodemdaling 3.Zeespiegelstijging De gevolgen hiervan op Nederland: -Vergroot de kans op overstromingen -Afvoergedrag van de Rijn en Maas zullen meer extremen gaan vertonen. -Er zal meer ruimte in het winterbed van de Rijntakken nodig zijn. -De scheepvaat zal meer hinder ondervinden (laagwater) -Landbouw zal last hebben van verzilting omdat meer zeewater het land zal binnendringen. Het grondwaterspiegel zal omhoog gaan en de lage polders krijgen later overlast -Als gevolg van veranderende zeestromingen zal er meer erosie aan de kust plaatsvinden Belangrijk gegeven: menselijk ingrijpen in het stroomgebied van een rivier leidt over het algemeen tot een onregelmatiger regime en een verkorting van de vertragingstijd. Paragraaf 1.3 Nieuw beleid: water de ruimte moet krijgen, voordat het die ruimte zelf neemt. Steunt op 2 uitgangspunten 1.Techniek en ruimte worden slim gecombineerd 2.Werken volgens de drietrapsstrategie: vasthouden, bergen, afvoeren. Ruimte voor de rivier (project in 2000) gestart door de Rijkswaterstaat geeft aan welke mogelijkheden er zijn om water meer de ruimte te geven. Pagina 4 van 6

5 -Zomerbedverlaging/baggeren: meer ruimte creeeëren voor het water -Zomerbedversmalling: stroomsnelheid wordt groter en dieper -Uiterwaardvergraving: rivier krijgt bij hoogwater meer ruimte -Obstakelverwijdering: het weghalen van bebouwing -Kribverlaging: water kan gemakkelijker worden afgevoerd. -Hoogwatergeul/nevengeul -Dijkverlegging: dijken verder landinwaards verleggen zorgt voor meer ruimte voor de rivier -Dijkverbetering: verbeteren van dijken. -Retentiebekken: het opvangen van water tijdens hoogwaterstand in een binnendijks bedijkt gebied Maatgevende afvoer: de controleerbare hoeveelheid water die afgevoerd moet worden naar zee. Noodoverloop gebied: een gebied dat in nood onder kan lopen. Groene rivier/bypass: bedijkte gebied dat aftak van een rivier om een deel van het water via een andere route te leiden. Paragraaf 1.4 Watertoets: beschrijving van de wijze waarop rekening moet worden gehouden met de waterhuishouding bij nieuwe besluiten op het gebied van ruimtelijk ordening. Bouwactiviteit mag het vasthouden, bergen en afvoeren niet in de weg staan. Het gevolg van de bouwactiviteit mag niet zijn dat de waterproblemen worden afgewenteld op de naburige gebieden. Drietrapsstrategie: Eerste stap, opvangen van overtollig water op de plek waar het overschot ontstaat. Oftewel het tijdelijk vasthouden van een beperkte hoeveelheid water over een groot oppervlak verspreid. Dit zorgt ook dat de toenemende kans van verdroging van landbouwgronden en waardevolle natuurgebieden wordt beperkt. Nadeel: in noodsituaties, waar altijd eerst een langdurige periode van neerslag aan voorafgaat, er bijna geen ruimte meer is om het water op te vangen. Tweede stap, als het vasthouden onvoldoende lukt, wordt het water tijdelijk bewaard in open water, zoals plassen, vijvers en kanalen. De derde stap, afvoeren, pas als vasthouden en bergen beide niet meer mogelijk zijn mag er water naar een ander gebied verplaatst worden. Verdroging ontstaat door: -ontwatering en versnelde drainage -het aan de bodem onttrekken van grondwater voor drink- en industriewater en beregening Pagina 5 van 6

6 -overige oorzaken, zoals: toename van verhard oppervlak, bebossing (toename verdamping), en zandwinning. Door al deze menselijk ingrepen daalt het grondwaterspiegel. Bij een lage waterstand neemt ook de kweldruk af. Van kwel is sprake als er vanuit een ander gebied met een hogere grondwaterstand het water door de bodem wegsijpelt naar plaatsen met een lager grondwaterstand. Als de kweldruk afneemt kan verdroging optreden. Verzilting: bij vloed dringt zoutwater de riviermondingen binnen. Bij een lage rivier-afstroom bijvoorbeeld. Droogteschade en zoutschade hangen vaak met elkaar samen. Doorspoelen zorgt ervoor dat de zoutschade gering is. Het zoute water wordt zo verdund. Als er geen zoet water meer is om het te verdunnen droogt het EN uit EN wordt de grond zouter. Pagina 6 van 6