H1: GROTE RIVIEREN IN LAGE LANDEN

Transcriptie

1 AARDRIJKSKUNDE LEEFOMGEVING WONEN IN NEDERLAND H1: GROTE RIVIEREN IN LAGE LANDEN 1.1 Brede rivieren door oneindig laagland Estuarium is een riviermonding waarin de waterbeweging zowel word bepaald door afstroming van rivierwater als mede door eb en vloed. Daarnaast heb je het stroomgebied. Een gebied dat afwatert op een bepaalde Rivier. Een waterscheiding is de grens tussen twee stroomgebieden. Het lengteprofiel (hieruit zie je het verval) is te onderscheiden in bovenloop, middenloop en benedenloop. Bovenloop is het deel van de rivier waarin verval, stroomsnelheid en erosie over het algemeen groot zijn. Dan heb je de middenloop, deel waarin erosie en sedimentatie ongeveer gelijk is. Als laatste heb de benedenloop, hier is er sprake van veel sedimentatie (weinig verval en zachte stroomsnelheid). De Maas heeft drie delen. Het Franse deel is langgerekt en smal en poreuze bodem zorgt ervoor dat een groot gedeelte van de neerslag wordt opgeslagen. In het Belgische deel is de vertragingstijd zeer gering. In de zomer kan de Maas in Nederland bijna droog staan. De Belgische Maas is volledige gekanaliseerd, de Franse maar deels. Meanders ontstaan doordat in de buitenbocht het sneller stromende water de aarde wegspoelt, terwijl in de binnenbocht grond wordt afgezet. Daarnaast verduidelijkt figuur 1 het dwarsprofiel van een laaglandrivier. Om het rivierwater sneller af te voeren en de rivier beter bevaarbaar te maken kan men bochten afsnijden, kribben langs de over aanleggen en steen bestorting aanbrengen (normalisering). Delfstoffenwinning, normalisering en kanalisatie zijn voorbeelden van ruimtelijke inrichting van de rivierbedding, andere voorbeelden zijn; dijkverzwaring, verkeersbruggen, rivierhavens en gebruik van uitwaarden.

2 Figuur 1: Dwarsprofiel van een laaglandrivier 1.2 Met de klompen in het water Waterafvoer is de manier waarop overtollig water uit een gebied wordt verwijderd. Daarnaast heb je het debiet, het aantal kubieke meters water dat per seconden een bepaald punt in een rivier passeert. Dit kan in het loop van een jaar sterk verschillen het regiem. Hoeveel van de neerslag er in rivier beland hangt af van de Evapotranspiratie. Men moet voorzichtig zijn met een waterafvoer van een rivier, vanwege piekafvoeren. Daarnaast heb je verhoogde piekafvoeren, hierbij gaat het om een tijdelijke toename. Bij extreem hoge waterstanden komt de veiligheid van het binnendijkse land in gevaar. Tegenovergesteld geldt dat extreem laag water niveau verzilting kan veroorzaken. Door intensivering van een land door de mens zal water sneller afstromen. Hierdoor verdwijnt bijvoorbeeld de spons werking van een stukje landbouw gebied. Je hebt zeespiegelstijging en je hebt relatieve zeespiegelstijging. Dan houdt je ook rekening met de daling van land. Oorzaken van het dalen zijn, deze kunnen regionaal erg verschillen. IJstijd; de aardkost zoekt evenwicht (isostasie); Scheiding Delfzijl Bergen op Zoom; Aardgaswinning in Groningen; Zakking (inklinking, krimp, oxidatie en zetting).

3 Het heeft er alle schijn van dat de mens veroorzaker is van een versterkte broeikaseffect die zeer verontrustende klimaatveranderingen heeft veroorzaakt. Er zal in de toekomst een temperatuurstijging op treden. Hoe groot deze precies zal worden is onduidelijk. De natuur is complex. Voor Nederland betekent die onder andere een verandering van het neerslagregiem. Winter zullen warmer worden en regen zal ongelijkmatiger vallen. De zomer wordt ook wat warmer, maar wel droger! Het is heel moeilijk te voorspellen wat er in de toekomst zich voor gaat doen. Maar de stijging van de zeespiegel zal te maken hebben met de volgende zaken: Uitzetting van het zeewater; Het smelten van gletsjers en landijs; Toenemende sneeuwval op Antarctica (verminderd effect). De gevolgen voor Nederland kunnen zijn: rivieren buiten hun oevers, afvoergedrag toont meer extremen, meer laagwaterperioden, verzilting, overstroming vanuit zee, meer tegenstand voor waterafvoer en kusterosie. 1.3 Ruimte voor de rivier Het oude beleid bestond uit zoveel mogelijk pompen en zo snel mogelijk de boel lozen. Het nieuwe beleid is er echter opgericht dat het water ruimte moet krijgen voordat het die ruimte zelf neemt. Je kan een dijk niet eeuwig blijven verhogen, er zijn echter andere mogelijkheden zoals: Zomerbed kleiner maken; Verlaging van de kribben; Verdieping van de rivier (slecht middel); Verwijderen zomerdijk Het graven van een nevengeul; Graven van een hoogwatergeul; Geheel of gedeeltelijk verlagen van uiterwaarden; Verwijderen van obstakels;

4 Dijkversterking of verzwaring; Winterdijk land landinwaarts te verplaatsen; Een retentiebekken. Men kijkt naar de hoeveelheid water die veilig en controleerbaar moet worden afgevoerd, maatgevende afvoer. Voordeel van een retentiebekken is dat het topje van de hoogwatergolf wordt verwijderd dit voorkomt maatregelen ergens anders. Alles echter de maatgevende afvoer echter voorbij wordt gestreefd door het water dan zijn er nog de noodoverloopgebieden. De mensen die in de gebieden wonen zijn er natuurlijk logischerwijs er niet mee eens. Om steden te beschermen zijn ingrijpende maatregelen nodig zoals de vloedkeringen in Kampen. Het gaat erom dat de komende projecten genoeg draakvlak hebben en dat Nederland nog lang niet klaar is met beschermen. 1.4 Een omgangsregeling met water De watertoets houdt in dat bij nieuwe ruimtelijke besluiten en de gevolgen voor veiligheid en wateroverlast voortaan uitdrukkelijk worden vermeld in zogenoemde waterparagraaf. Vasthouden is het water tijdelijk in beperkte hoeveelheden, maar over een groot oppervlak verspreid, in een gebied wordt opgeslagen. Lukt vasthouden onvoldoende, dan bergen, het tijdelijk bergen van water in open water, zoals plassen. Als alle mogelijkheden voor vasthouden en bergen zijn gebruik dan kan men gaan afvoeren. Verdroging komt door (dit leidt allemaal tot verandering in het water systeem). Ontwatering en versnelde afwatering (drainage) voor de landbouw; Het onttrekken van grondwater voor drink- en industriewater en beregening; Overige ooraken, zoals toename verhad oppervlak. Verzilting heeft nadelige gevolgen voor land- en tuinbouwgewassen. Om dit te voorkomen wordt vaak droogteschade geaccepteerd.

5 Intergouvernementele samenwerking is nodig om problemen op te lossen. Zo zorgt de Rijnconferentie voor maatregelen gericht op de rijn. Zo kwam er het actieplan Hoogwater. Als Duitsland bijvoorbeeld een plan uitvoert en ook Nederland heeft hier iets aan heeft. Dan betaalt Nederland deels ook mee. H2: DE LAGE LANDEN BIJ DE ZEE 2.1 Kust in beweging Nederland bestaat voor 1% uit duinen, tussenin kunnen er echter zeedijk bevinden. Men kent in Nederland drietal kusttypen: waddenkust, gesloten kust en een estuariumkust c.q. deltakust. Je hebt een zachte kust, daarbij heb je o.a. jonge en oude duinen. Wadden zijn buitendijkse gronden die alleen bij vloed overstromen. Geulen staan bijna altijd onder water en kwelders bijna alleen maar boven water. Harden kusten zijn door de mens aangelegd en bebouwd met bijv. dijken en dammen. Primaire waterkeringen beschermen de inwoners van Nederland tegen het buitenwater. Ook heb je verbindende waterkeringen. Kustprocessen zorgen voor opbouw en afbraak van de kust. De kustlijn is voortdurend in beweging door: Wind; Golven (stranddrift); Zeestromingen; Opstuwing; Getijden, eb en vloed, springtij; Hangt van veel factoren af (vorm kust, hoge druk gebied etc.) Vroeger pompten de burgers zich eigenlijk omlaag. Technische mogelijkheden hebben er echter voor gezorgd dat delen werden drooggemalen zoals de Zuiderzee. Er is al zoveel gedaan dan m.b.t. de kust. De gekste plannen zijn al verzonnen, Schiphol in zee, etc.

6 2.2 Koffers pakken De schade van een overstroming hangt af van het oppervlakte achterland, landniveau en de investeringen in het gebied. De mate van bescherming hangt af van de mogelijke schade. Hoge rivierafvoeren zie je van te voren aan komen, stormvloed. Overstromingskans x gevolg (schade) = overstromingsrisico Het is natuurlijk logisch dat deze risico in de Randstad groter is als de weidepolder. De verwachting is dat het aantal stormen zal toenemen. Door de hogere zeespiegel zal de duinafslag toenemen. De huidige Nederlandse kust kan alleens blijven bestaan als Zeebodem moet over een grote afstand flauw aflopen; Zeestromingen moeten voldoende zand aanvoeren; Geen te groot getijdenverschil; Niet veel stormen aan de kust; Geen te snelle zeespiegelstijging. Om te zien in hoeverre een kust is aangegroeid of juist afgeslagen maakt men gebruik van het kustlijn principe (zandbalans). Als de zeespiegel te snel stijgt zal het unieke waddengebied verdwijnen. Er zijn vier verschillende kustproblemen: handhaven kustlijn, garanderen van veiligheid, beheersen van overstromingsrisico s en golfoverslag. 2.3 Inspelen op de natuur Dynamisch handhaven houdt in dat de kustlijn binnen een bepaalde bandbreedte mag bewegen, zodat water en wind vrij spel hebben (basisjaar = 1990). De zandopspuitingen die de kustlijn op zijn plaats moeten houden worden zandsuppleties genoemd. Dit kan ook onder water gebeuren. Een harde kustverdediging is soms noodzakelijk. Nadeel is echter dat het niet meer vrij kan bewegen en geen mogelijkheid heeft zich te herstellen. Texel is bekend om bekend om zijn slufter. Dit is een getijdengebied waarbij zout water vanuit de zee onder invloed van eb en vloed door een geul in de duinen het land binnen kan dringen. Als compensatie voor het verloren

7 natuurwaarden worden soms gradiëntrijke gebieden ontwikkelt, een ecosysteem dus (geheel van relaties tussen organismen onderling en hun nietlevende omgeving). Slufter van Texel heeft dus een hoge ecologische waarde. Er heerst er een sterk vorm van dynamiek en diversiteit. De duinstreek is zeer belangrijk, het bevat het grootste deel van de voorkomende plantensoorten. De natuurwaarden raken gemakkelijk in conflict met de economische waarden in een kustgebied. Investeerders komen natuurlijk alleen naar een gebied als de kustbescherming gegarandeerd is. Bouwen aan zee is populair (logisch), landinwaartse verbreding van de waterkering is daardoor echter onmogelijk. Bolwerkvorming houdt in dat het proces waarin de kust dicht aan zee wordt bebouwd en haar flexibiliteit verliest, hierbij hoor bolwerken. De overheid moet kiezen voor een zeewaarts oplossing of een landwaarts oplossing. De eerste oplossing kan met behulp van zandbuffers (zandplaten, onderwater dammen etc.) De oude manieren van planten van helmgras etc. bleken niet te werken. De situatie werd er allemaal erger door. H3: STEDELIJKE ONTWIKKELING VAN DE RANDSTAD EN HAAR INVLOEDSGEBIED 3.1 Vele steden maken (g)een Randstad Figuur 2 Indeling van de Randstad

8 Randstad als een metropool: Randstand niet als een metropool Nationale grootstedelijke functies; Arbeidsmarkten overlappen elkaar; 75% werkt en woont in een-enhetzelfde stadsgewest; Forensisme in de Randstad neemt toe; Randstad leeft in beeldvorming; Openbaar vervoer op stadgewestelijk niveau; Om de positie van Nederland te versterken heeft de overheid de term stedelijk netwerk geïntroduceerd. Dat zijn bestuurlijk samenwerkende steden die gezamenlijk tot een ruimtelijke visie komen. Deltametropool wordt de Randstad ook wel genoemd. Er is echter nog veelkritiek. Het bestuurlijk netwerk moet de kritiek wegnemen. Mainport kenmerkt zich door goede bereikbaarheid via de hoofdstransportassen. Infrastructuur moet up-to-date blijven. Het is ook belangrijk voor de Randstad dat zich multinationals zich hier vestigen. De Randstad loopt verder over in de halfwegzone tot in de periferie. De beschikbare ruimte die de Randstad nog heeft moet gecontroleerd worden met de spelregels van de ruimtelijke ordening. Congestie is ontstaan door globalisering, welvaart en schaalvergroting (woonwerkafstanden). Bereikbaarheid is voor de internationale concurrentiepositie belangrijk, met moet hierbij echter rekening houden met milieubelasting. Het groene hart is eigenlijk in kwaliteit achteruit gegaan. Plannen moeten er echter weer voor zorgen dan het gebied weer bloeit. Er is een regionaal beleid en sectoraal beleid. Er heerst woning nood in Nederland ondanks de bouw van velen vinex-locaties. Het lijstje ziet er als volgt uit: Mainportontwikkeling; Capaciteitsproblemen oplossen, doorstroming snelwegen; Zeesluis IJmuiden; Halvering reistijd tussen de vier grote steden; Zuiderzeelijn; Rekeningrijden; Kenniseconomie stimuleren; Grootschalige ontwikkelingsplannen voor de HSL-stations; Waterbeheersing aanpakken.

9 3.2 Grote en middelgrote steden in Nederland Kenmerken van een stad: Inwonertal: Nederland overduidelijk een top 4; Aanwezigheid van centrale diensten: grote diversiteit. Hierbij heb je een verzorgingsgebied en reikwijdte. Leefstijl: in steden kom je verschillende culturen tegen. Ook op gebied van leeftijdsopbouw, samenstelling etc. In plaats van stadsprovincies kennen we nu de WRG-gebieden. Gemeentes kunnen ook overgaan tot publiekprivate samenwerking. Een andere vorm is jointventure (50%, 50%). Zo houdt de gemeente een vinger in de pap. Nadeel is echter dat de belangen van een ondernemer anders is als die van een het gemeentebestuur. Stedelijke vernieuwingen zijn o.a. verkeersmaatregelen. Hierbij moet je denken aan veiligheid (30 km zone), parkeerbeleid (dichter bij centrum meer betalen) en milieu (toestemming geven). Dit zie je terug bij stedelijke distributie (milieuzone, venstertijden etc.). Als men iets uit wil voeren botsen dingen met elkaar, logisch. Talent: Beter en slimmer, dat is de kern van de kenniseconomie. Innovatie en creativiteit. Vanwege een goede verbinding met randstand zijn er in Amersfoort veel landelijke opererende bedrijven gevestigd. De stad heeft echter naast een positieve kant (op gebied van werkgelegenheid) ook een negatieve voor laaggeschoolde, duale arbeidsmarkt. Techniek: De hightech zit in BRABANTSTAD!!. De regionale samenwerking in Brabant werpt zijn vruchten af. Wageningen = Food Valley, Nijmegen Health Valley, Groningen = Energy Valley en Enschede = Silicon Valley. Tolerantie: Is de laatste jaren in het gedrang gekomen. Daarom zero tolerance en bewoners die een week beheren. Eerst ging het om: huurprijzen; beschikbaarheid van bedrijfsruimtes en bereikbaarheid. Nu gaat het om: aantrekkelijk bewonersklimaat en tolerantie.

10 3.3 Klimaatverandering in de stad? Vandaag de dag is er veel te doen in een stad. Voetbaltoernooien kan een stad tot een warme stad maken. Het probleem zit hem echter in de koude stad. Vooral twintigers komen naar de stad (studie, baan etc.) Etniciteit van een stad verschilt. De steden in de Randstad en de oude industrie steden zijn multiculturele steden. In berichtgeving gaan het dan om de negatieve aspecten zoals segregatie en polarisatie. De gentrificatie in 1970 zorgden ervoor dat er kinderloze huishoudens (35 tot 40 jaar) zich in de stad gingen vestigen. De etnische minderheden (en starters) woonden eerst in de buurten rond de binnenstad, maar zijn nu verhuist naar de flatjes, zwarte wijken. De toename van tegenstelling tussen rijke en arme buurten wordt omschreven als polarisatie. 3.4 Wijken en buurten in Nederlandse steden Een buurt is onderdeel van de wijk. Grote stedenbeleid probeert het verschil tussen wijken kleiner te maken. Kortom: Bewonerskenmerken: Woningkenmerken: Huishoudengrootte; Ouderdom; Etniciteit; Woningtype; Inkomen; Ligging; Gezinsfase; Eigendom; Waarde; Onderhoud; Negentiende-eeuwse buurt: Woningen voor arbeiders in fabriek. Smalle straten, weinig groen, klein. De vooroorlogse buurt: Urbanisatie zette door. Tuindorp. Degelijker. Naoorlogse buurt: etage- of duplexwoningen. Eenvoudig. Woonlagen. Snel en goedkoop. Hoogbouw: Flats blijken geen succes. Eengezinswoning met een tuin. Kronkelige wegen.

11 Woongelegenheid in stedelijke centra: Cityvorming; Winkels Suburbane woonbuurt: Groeikernen. Jeugd is gehecht. Ergert zich aan woonverstoring. Nieuwbouw (Vinex): Afwisseling in bouwstijl. Kritiek: massaalheid en particulier bouwen. 3.5 De Warme en de koude stad Met sociale cohesie wordt het cement van de samenleving bedoelt. Dat allochtonen en autochtonen niet met elkaar omgaan heeft te maken met de ruimtelijke segregatie. Als je in kaart brengt met wie bewoners van de wijk omgaan, dan kom je tot een sociaal netwerk. Je hebt drie groepen: blijvers, allochtonen en kansrijke nieuwkomers. Eind jaren 60 is de periode van cityvorming. Daarna komt de stadsvernieuwing aan de gang in de jaren 70. Binnen de herstructurering, het opknappen van met name naoorlogse buurten, is veel aandacht voor integratie en leefbaarheid. Als het gaat om sociale veiligheid gaat het om twee vormen. Subjectieve veiligheid (geregistreerd) en objectieve veiligheid (gevoel). Wat heeft het allemaal opgeleverd: 30 grootste steden hebben zich verbetert op leefbaarheid en wonen; Aandachtwijken halen achterstand in; Ook in de toekomst belangrijk; De buurtvaders; Scoren voor de wijk; EINDE * Fouten in de tekst voorbehouden Deze samenvatting is geschreven in het jaar 2009 en dient worden gebruikt als naslag werk. Alleen het lezen van deze samenvatting voldoet niet. OLV BREDA 2009/2010