De Rijn van bron tot monding

Transcriptie

1 De Rijn van bron tot monding LESMATERIAAL MET ANTWOORDBLAD Vraag 1 Zoek met behulp van de atlas de bron en de monding van Rhône, Ebro, Po en Donau op. Bepaal de ongevere lengte van alle rivieren met behulp van de schaalstok in de atlas. Zoek dan op internet (wikipedia) de lengte van de rivieren op. Kun je een verschil vaststellen? Zo ja, geef aan waar dit aan ligt. Vraag 2 a) Voor verschillende plaatsen langs de Rijn zijn de afstand van de bron en de hoogtes opgegeven voor 16 meetpunten. Vul de ontbrekende gegevens aan, zoek hiervoor de ontbrekende steden op in de atlas. Teken dan een profiel van hoogte en lengte van de rivier. Gebruik hiervoor de voorgegeven lengte- en hoogteschaal. Wat zie je in de curve die je hebt getekend? 1. Bron, St. Gotthard (Tomameertje), 2345 m km, Disentis, 1143 m km, Flims, 1100 m km, Tamins-Reichenau, 604 m 5. 90km, C., 593 m km, monding in het Bodemmeer bij Bregenz, 427 m km, Stein am Rhein, 413 m km, Sch (Rijnval), 380 m km, Basel, 252 m km, Strasbourg, 140 m km, Mannheim, 96 m km, M.., 88 m km, Koblenz, 65 m km, B., 46 m km, Spijk, 13 m km, monding Noordzee, 0 m De Rijn - van de bron tot de monding hoogte [m] lengte rivier [km]

2 b) Formuleer een hypothese waar zich de boven-, middel- en benedenloop van de Rijn bevind. Beredeneer je hypothese. Vraag 3 a) Beschrijf wat op de foto s 1 t/m 9 te zien is. Welke rivierprocessen / begrippen zie je op de verschillende foto s? Gebruik hierbij o.a. de volgende begrippen: bron riviermonding zijrivier rivierbreedte (hoog)gebergte insnijding sedimentatie erosie eiland(en) grindbank terrasvormig scheepvaart vaargeul vlechtende rivier meanderen afsnijden meander buitenbocht binnenbocht stootoever glij-oever stroomsnelheid dijk krib uiterwaarden b) Waar horen de foto s 1 t/m 9 in de curve? Gebruikt de beschrijvingen van de foto s uit vraag 3 a) hiervoor. c) Vul de volgende tabel in. Doe dit op basis van de eerdere opdrachten die je hebt gedaan. Bekijk nog eens goed je hypothese uit vraag 2 b) en herzie deze eventueel. riviergedeelte bovenloop Stroomsnelheid erosie / sedimentatie verhang riviervorm regiem / afvoer / debiet middenloop benedenloop Vraag 4 Bekijk foto 2 nog eens goed en voorspel hoe de rivier in toekomst zal uitzien. Denk hierbij aan het proces van meanderen van de rivier. Als je er zelf geen voorspelling kunt doen, kun je deze animatie bekijken: Vraag 5 De Rijn is een bijzonder rivier die op bepaalde punten afwijkt van het schema bovenloop middenloop benedenloop. Op welke plekken zou dit het geval kunnen zijn? Analyseer de foto s A t/m C en betrek ze bij je antwoord. Beredeneer je antwoord. Kijk ook nog een in de atlas of je daar iets in het verloop van de Rijn opvalt. Vraag 6 Bekijk in het hydrologische lengteprofiel van de Rijn de afvoer / debiet (= Abfluss m/sec) voor de normale waterstand en voor de hoogwaterstand. Welk verschil tussen deze kun je vaststellen. Hoezo is er vanaf Andernach sprake van een dergelijk hoge afvoer?

3 Vraag 7 Bekijk de foto s van de monding van de Elbe en de Nijl. Wat is het verschil tussen deze? Bij welk type hoort de monding van de Rijn.

4 Foto 8 Foto 3

5 Foto 1 Foto 5

6 Foto 2 Foto 6

7 Foto 4 Foto 7

8 Foto 9

9 Foto A Foto B Foto C

10 Antwoordblad Vraag 1 Zie atlas blz. 72/73 voor de verloop van de rivieren Rhône: ca. 600 km uit de kaart internetinformatie: 812 km, Ebro: ca. 600 km uit de kaart internetinformatie: 910 km Po: ca. 450 km uit de kaart internetinformatie: 652 km, Donau: ca km uit de kaart internetinformatie:2829 km. Onderschatting van de lengte bij afmeten in de kaart door generalisering in de kaart Vraag 2 a) Meetpunten 1. Bron: St.Gotthard (Tomameertje), 2345 m km, Disentis, 1143 m km, Flims, 1100 m km, Tamins-Reichenau, 604 m 5. 90km, Chur, 593 m km, monding in het Bodemmeer bij Bregenz, 427 m km, Stein am Rhein, 413 m km, Schaffhausen (Rijnval), 380 m km, Basel, 252 m km, Strasbourg, 140 m km, Mannheim, 96 m km, Mainz, 88 m km, Koblenz, 65 m km, Bonn, 46 m km, Spijk, 13 m km, monding Noordzee, 0 m De Rijn - van de bron tot de monding hoogte [m] lengte rivier [km]

11 In het hoogteprofiel zie je het verloop van het verval van de Rijn. De Rijn wordt als volgt ingedeeld: Alpenrijn (tot Bregenz), Bodemmeer (tussen Bregenz en Stein aan de Rijn), Hoogrijn (van Stein am Rrheit tot Basel), Bovenrijn (van Basel tot vlak achter Mainz), Middenrijn (van vlak achter Mainz tot Bonn), Nederrijn (vanaf Bonn). Vraag 2b) Bovenloop: tot Bregenz Middelloop: tussen Stein aan de Rijn en Bonn / Spijk Benedenloop: vanaf Bonn / Spijk Vraag 3 a) Foto 1: riviermonding, zijrivier, weinig relief aan de oevers, eilandvorming in de rivier (sedimentatie), rivier is groot genoeg voor schepen (vrachtschip) Foto 2: bocht (meanderen), potentiaal voor rivierdoorbraak (hoefijzermeertje), middelsteile oevers, verlegging van de buitenbocht van de rivier zichtbaar, stootoever, glij-oever, terrasvormig Foto 3: twee rivieren verenigen zich, grote stroomsnelheid, diep ingesneden, sedimentatie (op de linke kant van de foto) Foto 4: laagland, brede rivier, losse sedimenten aan de oevers, scheepsverkeer, dijk, uiterwaarden, kribben Foto 5: steile oevers, diep ingesneden in het gesteente, rivier is groot genoeg voor schepen (meerdere vrachtschippen), diepe vaargeulen over bijna de hele breedte, diverse bochten (meanderen) Foto 6: breder dal in de rivieromgeving, maar een kant nog met gesteente, scheepvaart, sedimentatie (eilandvorming) in het midden van de rivier, terrasvormig Foto 7: riviermonding bij Rotterdam, meerdere deelstromen Foto 8: bron van een rivier, grote bokken, lijkt op kleine beek, gesteente erom heen en in de rivierbedding, hooggebergte Foto 9: vlechtende rivier, grindbanken, transport van redelijk grof materiaal, relatief breed rivierbedding, maar ook diepe insnijding, hooggebergte (bergtoppen met sneeuw)

12 Vraag 3 b) Foto 1: monding van de Main in de Rijn, uit: hoort bij meetpunt 12 Foto 2: Boppard (vlak voor Koblenz), uit: hoort bij meetpunt 12/13 Foto 3: Samenvloeien van vordere en achtere alpenrijn bij Tamins-Reichenau, uit: hoort bij meetpunt 4 Foto 4: Rijn bij Spijk, uit Uit: Spijk.htm, hoort bij meetpunt 15 Foto 5: Loreley (tussen Mainz en Koblenz), uit: hoort bij meetpunt 12/13 Foto 6: Drachenfels bij Bonn, uit: ebengebirge_drachenfels_bonn_konigswinter_rhein.html, hoort bij meetpunt 14 Foto 7: Rijnmonding bij Rotterdam, uit: hoort bij meetpunt 16 Foto 8: Lei de Tuma (Tomameertje), uit: hoort bij meetpunt 1 Foto 9: Vorderrhein bei Schuein, uit: hoort bij meetpunt 3 Volgorde foto s: 8, 9, 3, 1, 5, 2, 6, 4, 7 Gebruikte meetpunten voor de foto s: 1, 3, 4, 12, 13, 14, 15, 16 Vraag 3c) riviergedeelte bovenloop (foto s in volgorde 8, 9, 3) middenloop (foto s in volgorde 1, 5, 9, 6) Foto 6 vormt de overgang naar de Nederrijn benedenloop (foto s in volgorde 4, 7) stroomsnelheid hoog middel laag erosie / sedimentatie verticale erosie (insnijden), grove sedimenten (grind), hoge erosie en transport geringere verticale erosie (insnijden) en meer accumulatie accumulatie van zand en klei, horizontale erosie verhang riviervorm regiem / afvoer / debiet hoog braided zomer = riversystem / maximale vlechtende afvoer, rivier voornamelijk regenregiem, maar ook gletsjerinvloed, groot verschil tussen maximale en minimale waterstanden totale afvoer middel meanders, buitenbocht erosie, binnenbocht sedimentatie laag delta / estuarium (m3/sec) laag winter = maximale afvoer, regen heeft meer invloed gekregen, totale afvoer middel klein verschil tussen maximale en minimale waterstanden, totale afvoer (m3/sec) hoog

13 Achtergrondinformatie debiet De gemiddelde stroomsnelheid van de Rijn varieert in Nederland van 0,5 tot 1,5 m/s. Afvoer:1630 m3/sec bij Tolkamer, gemiddeld door een heel jaar heen: 2200 m3/sec, overstromingen vanaf 4000 m3/sec, bij lage waterstanden rond 7 m: 800 m3/sec Waterstand 8,62 m bij Tolkamer, laagterecord: 6,90 m, Waterstand 0,43 bij Maasmond Grootste afvoer in de winter bij Tolkamer, bij Basel grootste afvoer in de zomer Rijn bij Schaffhausen 500 m3/sec Vraag 4 In deze animatie ( zie je wat er in verloop van tijd zal gebeuren, namelijk het afsnijden van de meander. Meanders ontstaan bij rivieren of beken doordat in de buitenbocht, waar het water het snelst stroomt, grond wordt weggespoeld (stootoever), terwijl aan de andere zijde grond wordt afgezet (glij-oever). Op gegeven moment lopen twee bochten in elkaar overlopen (meanderdoorbraak). Er blijft een 'dood' stuk van de rivier (hoefijzermeer) over. Vraag 5 Foto A: monding in het Bodemmeer, Foto B: Rijndelta 1949, uit: Foto C: Rijnzijkanaal bij Breisach (achter Basel voor Strasbourg), uit: Bij het verlaten van de Alpen stroomt de Rijn bij Bregenz in het Bodemmeer (foto A). Door de plotselinge wissel naar het laagland wordt er een delta gevormd (foto B). In Frankrijk wordt bijna al het water van de Rijn naar de Rijn begeleidende kanalen geleidt. Hierdoor heeft de Rijn geen voor een middenloop typische meanderend verloop (foto C). Vraag 6

14 Er komt een groot aantal zijrivieren binnen in het stroomgebied (zie afbeelding) die tevens zelf een groot stroomgebied hebben zoals de Moezel en zelf beschikken over een hoge afvoer. uit: uit: Vraag 7 Nijl = deltamonding Elbe = estuarium, d.w.z. verbrede trechtervormige monding met getijdeninvloed, er is brakwater aanwezig, omdat zich rivierwater (zoet) vermengt met zeewater (zout)

15 Rijn heeft in principe allebei, delta begint bij Lobith en omvat diverse takken, riviermonding Nieuwe waterweg en Westerschelde zijn estuarium. Maar door de deltawerken is de rivier gedeeltelijk afgesloten van de invloed van de getijden.

16 DOCENTENHANDLEIDING Tijdsduur: 70 min incl. nabespreking Doelgroep: bovenbouw Lesverloop: Uitleg opdracht / instructies Leerlingen doen opdracht Nabespreking / reflectie 5 min 55 min (vraag 1: 10 min, vraag 2: 15 min, vraag 3: 10 min, vraag 4: 5 min, vraag 5: 5 min, vraag 6: 5 min, vraag 7: 5 min) 10 min Voor aanvang les: - Zorg voor voldoende atlassen, minimaal 1 atlas per twee leerlingen - Het opdrachtenblad is in kleur gekopieerd voor iedere leerling - Er is een antwoordblad voor de docent en evt. ook voor de leerlingen (zie boven) - Zet de tijdsplanning voor de aparte vragen op het bord om vaart in het werken te houden - Maak een groepsindeling Gedurende de les: - Korte introductie over de opdracht - Groepen aanwijzen - Uitdelen opdrachtenblad - Instructie: beginnen met de opdrachten - Leerlingen begeleiden, sturen - Klassikale bespreking opdrachten, feedback, corrigeren - Ter afsluiting: ruimte voor vragen en opmerkingen Algemene opmerkingen: - De opdracht wordt in groepen van twee gemaakt, hierdoor leren de leerlingen beter samenwerken en kunnen elkaar ondersteunen. - Er is voorkennis over meanderen, het rivierprofiel en erosie / sedimentatieprocessen nodig. Deze opdracht kan als samenvatting over de riviertheorie gemaakt worden. - Verschillende aspecten van de riviertheorie komen aan bod (model bovenloop - middenloop benedenloop, zijrivieren, stroomgebied, afvoer, meanderen, mondingtype, stromingsleer. - De leerlingen kennen het principe van beschrijving en analyse van foto s en hebben in het verleden vaker met foto s gewerkt. Doelstellingen opdracht: - De leerlingen oefenen informatie in de atlas op zoeken. - De leerlingen oefenen omgaan met schaal. - De leerlingen beseffen dat er verschil is tussen kaartbeeld en werkelijkheid. - De leerlingen leren omzetten van informatie (productie lijngrafiek). - De leerlingen classificeren informatie (verhang in relatie tot lengte rivier). - De leerlingen relateren informatie die zij al kennen (model rivierverloop, meanderen, erosie / sedimentatie) met een echte rivier en onderzoeken in hoeverre dit model van toepassing is op de Rijn. - De leerlingen relateren foto s gerelateerd aan de lijngrafiek om zo een beter beeld van de werkelijkheid te creëren. - De leerlingen passen de kennis van het meanderen toe om een voorspelling voor de toekomst te doen en relateren zo theorie en praktijk beter. - De leerlingen leren bijzonderheden bij het verloop van de Rijn kennen. - De leerlingen kunnen beredeneren hoezo de afvoer van de Rijn met de lengte toeneemt. - De leerlingen passen de begrippen delta en estuarium toe op foto s en kunnen de reden voor de vorming van de mondingtypen aangeven.

17 Achtergrondinformatie verschil snelheid / afvoer (uit: wikipedia) Met stroomsnelheid wordt bedoeld de snelheid (in meter per seconde) van een bewegende vloeistof. In het bijzonder is stroomsnelheid van toepassing bij een rivier. Wanneer het debiet bekend is, kan de gemiddelde stroomsnelheid van het water worden bepaald door deze te delen door de oppervlakte van de doorsnede van de waterloop; v = Q / A met Q = debiet in m3/s v = snelheid in m/s A = oppervlakte van de doorsnede in m2