Zorg voor de Toekomst

Transcriptie

1 Zorg voor de Toekomst Zorg Dichtbij Resultaten van de actielijn Zorg Dichtbij in een notendop Februari 2013 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen

2 Beste lezer, Noord- en Oost-Groningen bestaat uit platteland waar de (krimpende) bevolking woont in verspreide, soms zeer kleine dorpen en een aantal grotere plaatsen. Veel ouderen willen graag in hun vertrouwde dorp blijven wonen zo lang dat mogelijk is. Anderen willen juist wel verhuizen naar een kleinere woning of een appartement, maar kunnen dat niet door de stagnerende huizenmarkt. Het verlenen van zorg aan deze plattelandsbewoners betekent voor de betrokken professionals huisartsen, thuiszorgmedewerkers letterlijk meters maken. De zorgverleners zitten niet zelden langer in de auto om hun cliënten te bereiken dan dat zij bij de cliënt thuis zorg verlenen. Zorg voor de Toekomst kiest daarom als een van de speerpunten de actielijn Zorg Dichtbij. Als zorg en cliënt fysiek ver van elkaar verwijderd zijn, kan het verlenen van zorg via telefoon, internet of andere moderne elektronische kanalen daar een goede rol in spelen. Ook het aanpassen van de woning met handige techniek en hulpmiddelen is belangrijk. Wie zich daardoor beter zelf kan redden, heeft minder hulp nodig. En als die hulp voor een deel dan ook nog op afstand verleend kan worden, is er veel gewonnen. Wij hopen de komende jaren voort te bouwen op de lessen die we inmiddels op dit werkterrein hebben opgedaan. Die lessen geven we graag aan u door via dit document en via de andere e-boekjes, over Slimmer Organiseren, over Leefstijlinterventies en over de ervaringen van het samenwerkingsproces. Deze laatste hebben we uitgewerkt tot een boekje vol handige tips voor succesvol samenwerken. Marieke van Ginkel, programmaleider Zorg voor de Toekomst PS: Heeft u vragen of opmerkingen, of heeft u zelf in de praktijk bijzondere ervaringen opgedaan met zorg op afstand? Uw reactie is van harte welkom! Mail ons via zvdt@zorginnovatieforum.nl. Inhoud Samenvatting 3 1 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen 4 2 Actielijn Zorg Dichtbij 5 3 Wat hebben we geleerd over Zorg Dichtbij? 6 4 De conclusie: succes met de vijf P s 9 NB Alle achterliggende documenten waar in dit e-boekje naar wordt verwezen, vindt u op 2 Zorg voor de Toekomst Leefstijl

3 Samenvatting actielijn Zorg Dichtbij Zorg voor de Toekomst Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen is een programma waarin verschillende partijen samenwwerken aan duurzame zorg in een aantal krimpgemeentes in de provincie Groningen. De missie van het programma: goede en betaalbare zorg voor alle inwoners van Noord- en Oost- Groningen, nu en in de toekomst. Actielijn Zorg Dichtbij Noord- en Oost-Groningen bestaat uit platteland waar de (krimpende) bevolking woont in verspreide, soms zeer kleine dorpen en enkele grotere plaatsen. Het verlenen van zorg aan deze plattelandsbewoners betekent voor de betrokken professionals huisartsen, thuiszorgmedewerkers letterlijk meters maken. De zorgverleners zitten niet zelden langer in de auto om hun cliënten te bereiken dan dat zij bij de cliënt thuis zorg verlenen. Twee oplossingsrichtingen De actielijn Zorg Dichtbij richt zich op twee oplossingsrichtingen: zorg op afstand met ICT en het vergroten van zelfredzaamheid met thuistechnologie. Zorg op afstand met ICT Zorg voor de Toekomst liet een inventarisatie maken van alle zorg-op-afstand -projecten in Noorden Oost-Groningen in de jaren Dit leverde tientallen voorbeelden op. Een overzicht van de projecten is te vinden op de website. De Rijksuniversiteit Groningen heeft de projecten geëvalueerd en aanbevelingen geformuleerd. Zorg Dichtbij blijkt nog geen succesverhaal te zijn. De aanbevelingen van onderzoeker prof. dr. H. Sol: Ontwikkel een heldere visie op wat zorginnovaties bijdragen aan de missie van je organisatie. Formuleer een strategie op basis van de visie. Werk je project uit in een businesscase. Wat kost het en en wat levert het op? Zorg voor een grondige aanpak van de implementatie. Neem rustig de tijd voor een uitgebreide testperiode. Verbind het project met de reguliere processen en veranker het in de organisatie. Prof. Sol formuleerde bovendien de vijf P s die het fundament vormen voor een duurzaam succesvol zorginnovatieproject: preventiegericht, participatief aangepakt, patiënt denkt mee, persoonlijk maatwerk, proces boven techniek. Zelfredzaamheid vergroten met thuistechnologie Zorg voor de Toekomst zet daarnaast in op makkelijk en goedkoop ondersteunen van de zelfredzaamheid van mensen. Hiermee is in Gelderland goede ervaring opgedaan. Een e-book over thuistechnologie met daarin een huistest is te downloaden via Factsheet: analfabetisme en laaggeletterdheid Zorg op afstand houdt meestal in dat zowel zorgverleners als cliënten/patiënten gebruikmaken van een computer. Een ander, vaak onderschat probleem hangt hier rechtstreeks mee samen: de laaggeletterdheid van veel Nederlanders. Om dit beter in beeld te krijgen, liet Zorg voor de Toekomst een factsheet opstellen over de laaggeletterdheid in de regio Noord- en Oost-Groningen. 3 Zorg voor de Toekomst Leefstijl

4 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Samenwerken aan duurzame zorg Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen is een programma waarin verschillende partijen samenwerken aan duurzame zorg in een aantal krimpgemeentes in de provincie Groningen. De missie van het programma: goede en betaalbare zorg voor alle inwoners van Noord- en Oost- Groningen, nu en in de toekomst. De partners Zorgbelang Groningen Oosterlengte Zorggroep Meander Ommelander Ziekenhuis Groep (OZG) Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) Menzis GGD Groningen De gemeenten Appingedam en Delfzijl (namens de gemeenten in Noord-Groningen) De gemeenten Oldambt, Stadskanaal en Veendam (namens de gemeenten in Oost- Groningen) Provincie Groningen Rijksuniversiteit Groningen (RUG) Zorg Innovatie Forum (ZIF) Speerpunten van het programma Het programma koos drie speerpunten. 1. Zorg Dichtbij - nieuwe vormen van zorg en dienstverlening met behulp van ICT en technologie; 2. Leefstijlinterventies & preventie gericht op jongeren vanaf 12 jaar; 3. Slimmer Organiseren - zorgketens onder de loep. Een kenmerkende aanpak Zorg voor de Toekomst voert zijn activiteiten uit op basis van twee belangrijke uitgangspunten, die samen de aanpak kenmerken: Participatie. Bij het uitwerken van de actielijnen streeft het programma naar zoveel mogelijk participatie van professionals en patiënten/cliënten. Vraaggestuurde zorg ziet Zorg voor de Toekomst als een voorwaarde voor succes: het programma moet aansluiten bij de taal en de cultuur van de betrokkenen om een goede kans van slagen te hebben. Meten is weten. Feiten verhelderen de problematiek. Beschikbare gegevens over de situatie in de regio zijn op een rijtje gezet in factsheets. Beide uitgangspunten komen bij elkaar in de participatieve methode. Feiten en cijfers gecombineerd met de ideeën, wensen en meningen van de mensen om wie het gaat, vormen samen relevante input voor onderzoekers. Samen geven ze invulling aan de analyses en adviezen die onderzoekers kunnen aanbieden aan beleidsmakers. Beleid wordt in samenspraak gemaakt en uitgevoerd. 4 Zorg voor de Toekomst Leefstijl

5 Actielijn Zorg Dichtbij De situatie: toenemende zorgvraag op het platteland Noord- en Oost-Groningen bestaat uit platteland waar de (krimpende) bevolking woont in verspreide, soms zeer kleine dorpen en enkele grotere plaatsen. Veel ouderen willen graag in hun vertrouwde dorp blijven wonen zo lang dat mogelijk is. Anderen willen juist wel verhuizen naar een kleinere woning of een appartement in een centrumplaats, maar kunnen dat niet door de stagnerende huizenmarkt. Het verlenen van zorg aan deze plattelandsbewoners betekent voor de betrokken professionals huisartsen, thuiszorgmedewerkers letterlijk meters maken. De zorgverleners zitten niet zelden langer in de auto om hun cliënten te bereiken dan dat zij bij de cliënt thuis zorg verlenen. Twee oplossingsrichtingen Als zorg en cliënt fysiek ver van elkaar verwijderd zijn, kan het verlenen van zorg via telefoon, internet of andere moderne elektronische kanalen daar een goede rol in spelen. Ook het aanpassen van de woning met handige techniek en hulpmiddelen is belangrijk. Wie zich daardoor beter zelf kan redden, heeft minder hulp nodig. En als die hulp voor een deel dan ook nog op afstand verleend kan worden, is er veel gewonnen. De actielijn Zorg Dichtbij richt zich op twee oplossingsrichtingen: zorg op afstand met behulp van ICT en het vergroten van zelfredzaamheid met thuistechnologie. Zorg op afstand met ICT Er lopen in Noord- en Oost-Nederland tientallen heel verschillende zorg-op-afstand projecten die door ICT worden ondersteund. Zorg voor de Toekomst heeft een inventarisatie laten maken van alle projecten op dit front in de jaren De inventarisatie leverde tientallen verschillende voorbeelden van projecten op. Een overzicht van de projecten is te vinden op www. zorgvoordetoekomst.com. De Rijksuniversiteit Groningen heeft de gevonden projecten geëvalueerd en aanbevelingen geformuleerd. Zelfredzaamheid vergroten met thuistechnologie Zorg voor de Toekomst zet daarnaast in op makkelijk en goedkoop ondersteunen van de zelfredzaamheid van mensen. Hiermee is in Gelderland goede ervaring opgedaan. Zorg voor de Toekomst maakt de kennis over dit project toegankelijk voor de gemeenten in Noord- en Oost- Groningen. Het uitgangspunt is dat er zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van bestaande structuren: het lokale welzijnswerk en de plaatselijke middenstand. Mensen worden thuis bezocht om samen met hen na te gaan welke wensen zij hebben en hoe eenvoudige techniek kan helpen hun comfort, gemak en veiligheid te vergroten. Een e-book over thuistechnologie met daarin een huistest is te downloaden via Complicatie: analfabetisme en laaggeletterdheid Zorg op afstand houdt meestal in dat zowel zorgverleners als cliënten/patiënten gebruikmaken van een computer. Dat is niet voor iedereen een vanzelfsprekende vaardigheid. Een ander, vaak onderschat probleem hangt hier rechtstreeks mee samen: de laaggeletterdheid van veel Nederlanders. Om dit beter in beeld te krijgen, liet Zorg voor de Toekomst een factsheet opstellen over de laaggeletterdheid in de regio Noord- en Oost-Groningen. 5 Zorg voor de Toekomst Leefstijl

6 Wat hebben we geleerd over Zorg Dichtbij? Zorg op afstand nog geen succesverhaal Om met de deur in huis te vallen: zorg-op-afstand-projecten komen meestal niet goed van de grond. Dat blijkt uit de verkenning door een groep bedrijfskundestudenten onder leiding van prof. dr. Henk Sol, hoogleraar Business & ICT aan de RUG. De onderzoekers bekeken alle recente zorg-op-afstandprojecten in Noord-Nederland die zij konden vinden, en dat waren er tientallen. De voorbeelden zullen bekend voorkomen: de beeldtelefoon, het beeldhorloge, de dorpsverpleegkundige, verschillende pogingen om tot een elektronisch dossier en/of een zorgportaal op internet te komen, enzovoort. De conclusie: slechts enkele projecten liepen goed en de vernieuwingen werden nauwelijks ingebed in de reguliere processen van de betrokken organisatie(s). Slechte documentatie De onderzoekers keken hoe ieder project in elkaar zat en of het in de praktijk goed uitpakte. Dat kwam maar mondjesmaat boven tafel, omdat de projecten in veel gevallen slecht bleken te zijn gedocumenteerd. Gesprekken met betrokkenen leverden aanvullende informatie. Visie en strategie ontbreken vaak Er was bijna overal sprake van moeizame implementatie met marginale verbeteringen.veel van de projecten ontberen een doordachte visie en strategie. Bestuurders en beleidsmakers laten zich meeslepen door het hoge verwachtingen van ICT en de grote mogelijkheden van moderne technologie én ze halen graag subsidies binnen als de kans zich voordoet. Het gevolg: de nieuwe techniek wordt niet of nauwelijks verbonden met de reguliere processen in de organisatie en kost (veel) meer geld dan zij oplevert. 6 Zorg voor de Toekomst Leefstijl

7 Systematische uitwerking tot businesscase Onderzoeker Henk Sol pleit voor visie en strategie Is ehealth enough? Dat was de vraag die Sol zich stelde. Het antwoord: nee. De meeste projecten hebben geen goede businesscase. Dat wil zeggen dat er nog niet goed genoeg is nagedacht over de precieze uitwerking, implementatie en inbedding in de organisatie. Met als resultaat vaak een moeizaam project dat slechts met subsidie in de lucht wordt gehouden. Zodra de subsidie wegvalt, is dat het einde van het project. Balans tussen techniek, processen en mensen Sol ziet een aantal oorzaken voor de matige ervaringen. Bij dit soort projecten zijn drie aspecten van belang: de techniek, de processen en de mensen. Deze drie aspecten moeten in balans zijn en ze verdienen dus alledrie de nodige aandacht. Die balans is er in de meeste projecten niet helemaal. Veel projecten zijn technologie-gedreven. Enthousiasme voor de geweldige technische mogelijkheden en de publiciteit die ermee gepaard gaat, brengt zo n project op een spoor dat uiteindelijk doodloopt. Er is geen of onvoldoende aandacht besteed aan de mensen die het werk doen en wat het betekent voor de betreffende werkprocessen. Daardoor sluit het project niet aan bij de dagelijkse werkelijkheid waar het een bijdrage aan zou moeten leveren. Het blijft naast die werkelijkheid staan en verbindt zich er niet (voldoende) mee. Het resultaat: er wordt geen winst geboekt, het aanvankelijke enthousiasme bekoelt, en als de subsidie afloopt, ziet niemand reden om het project nog te continueren. Advies Sols advies vloeit hier naadloos uit voort en geldt eigenlijk voor alle innovaties en veranderingen. Hij bepleit een doordachte en systematische benadering. Ontwikkel een visie op wat dergelijke zorginnovaties bijdragen aan de missie van je organisatie. Baseer daarop je strategie. Zorg voor een grondige aanpak van de project(en) waarmee je deze innovaties wilt implementeren, compleet met verandermanagement en aandacht voor de menselijke factoren die bepalen of de vernieuwingen door de mensen op de werkvloer worden geadopteerd dan wel afgewezen. Werk daarom de businesscase eerst heel grondig uit. Wat kost het projecten en wat levert het op, in termen van geld en kwaliteit? Ontwikkel het plan tot in de details. Verbind het project met de reguliere processen en veranker het daarmee in de organisatie. En ten slotte: neem rustig de tijd voor een uitgebreide testperiode in de praktijk en stel het project zonodig bij. 7 Zorg voor de Toekomst Leefstijl

8 Participatie: alle partijen meenemen in het proces Beeldzorg bij Oosterlengte Oosterlengte gaat zorg aanbieden via een beeldverbinding. Zorg op afstand dus. De valkuilen die prof. dr. Henk Sol op dit front signaleerde, probeert de organisatie zo goed mogelijk te vermijden. Uitgebreid communiceren met cliënten, medewerkers en stakeholders in de regio helpt daarbij. De reden dat wij dit doen, is dat wij een groot probleem op ons af zien komen. De mensen in onze regio verouderen en tegelijkertijd trekken de jonge mensen met een goede opleiding hier weg. We verwachten dus een forse toename van de zorgvraag en we hebben niet de mensen om daaraan te beantwoorden. Gert Brouwer, manager Thuiszorg en Diensten Oosterlengte, meent dat beeldzorg een deel van de oplossing kan vormen. Oosterlengte ging aan de slag en maakte meteen ook andere spelers in de regio warm voor dienstverlening via beeldzorg. Als je om je heen kijkt, besef je dat er een heleboel andere organisaties zijn die tegen hetzelfde probleem aanlopen en die voor een deel dezelfde cliënten hebben als wij. Denk aan welzijnsorganisaties, woningcorporaties, gemeenten, ziekenhuizen Brouwer haalde deze partijen bij elkaar en stelde hen voor om hun aanbod via een en hetzelfde systeem beschikbaar te stellen. Je moet er niet aan denken dat mensen op termijn drie of vier verschillende schermen thuis hebben staan. Dit idee moet nog nader uitgewerkt worden, maar het voorstel viel in goede aarde en verschillende partijen denken op dit moment na over hoe ze hier gebruik van kunnen en willen maken. Medewerkers kregen gelegenheid om hun twijfels en bedenkingen op tafel te leggen. Daar leefden veel vooroordelen, dus dat was ook echt nodig. Vertegenwoordigers van cliënten en patiënten werden uitgenodigd om mee te denken én zij beslisten mee over de keuze van leverancier en systeem. Om nog meer draagvlak te kweken, gaan Brouwer en collega s desgevraagd bij clubs en verenigingen langs. Businesscase De hamvraag. Is beeldzorg een rendabele vorm van dienstverlening, ofwel hoe zit het met de businesscase? Brouwer ziet geen grote kostenbesparingen in het verschiet. Hij beschouwt beeldzorg en andere vormen van zorg op afstand simpelweg als een noodzakelijke stap. Anders loop ik vast. Er zijn grote kosten mee gemoeid, maar voor het opzetten van beeldzorg heeft de organisatie subsidiestromen aangeboord. De aanschaf van apparatuur valt onder de AWBZ. En sinds enige tijd vergoedt het zorgkantoor (maximaal) 4 uur per cliënt per maand beeldzorg, dus daarmee is een bescheiden maar structurele bekostiging geregeld. Beeldzorg wordt daarmee een onderdeel van het reguliere proces. Hoe zit het met de inkomstenkant, levert beeldzorg besparingen op? Brouwer verwacht de winst eerder in kwaliteit dan in geld. Ik hoop er vooral op dat onze overvolle routes een beetje lucht krijgen, zodat medewerkers net even wat meer aandacht kunnen geven aan de cliënten waar ze wel fysiek heen moeten. 8 Zorg voor de Toekomst Leefstijl

9 De conclusie: combineer de vijf P s met een goede businesscase Wat kunnen we nu zeggen over succesfactoren voor projecten op het gebied van Zorg op Afstand? Prof. Sol bepleit de overstap van ehealth naar phealth. Niet de technologische e staat daarin voorop, maar de p van onder meer patiënt en proces. En hij adviseert een doordachte en zakelijke aanpak van projecten. De vijf P s Dit zijn de vijf P s die samen het fundament vormen voor een duurzaam succesvol zorginnovatieproject: 1. preventiegericht 2. participatief aangepakt 3. patiënt denkt mee 4. persoonlijk maatwerk 5. proces boven techniek Stap voor stap naar duurzame innovatie Visie. Ontwikkel een heldere visie op wat dergelijke zorginnovaties bijdragen aan de missie van je organisatie. Strategie. Formuleer die op basis van je visie. Businesscase. Werk je project heel grondig uit. Wat kost het en en wat levert het op, in termen van geld en kwaliteit? Ontwikkel het plan tot in de details. Implementatie. Zorg voor een grondige aanpak compleet met verandermanagement en aandacht voor de menselijke factoren die bepalen of de vernieuwingen door de mensen op de werkvloer worden geadopteerd dan wel afgewezen. Testen en aanpassen. Neem rustig de tijd voor een uitgebreide testperiode in de praktijk en stel het project zonodig bij. Borging. Verbind het project met de reguliere processen en veranker het daarmee in de organisatie. 9 Zorg voor de Toekomst Leefstijl