Zorg voor de Toekomst

Transcriptie

1 Zorg voor de Toekomst noord- en oost-groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio Inspiratie voor zorgvernieuwers en beleidsmakers

2 inhoud Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio Inspiratie voor zorgvernieuwers en beleidsmakers september 2012 voorwoord 4 samenvatting en leeswijzer 6 1. over het programma 8 De partners Visie en missie Vijf thema s De organisatie Een eigen aanpak Verbinding met andere netwerken en initiatieven 2. een unieke aanpak: de participatieve benadering 18 Participatief onderzoek Een wetenschappelijke methode Waarom deze benadering? 3. thema: leefstijlinterventies & preventie 22 Interview: Ervaringen bundelen, kennis delen 4. thema: zorg dichtbij 28 Interview: Zorg op afstand nog geen succesverhaal 5. thema: slimmer organiseren van zorg 34 Het programma Zorg voor de Toekomst wordt gefinancierd met bijdragen van de provincie Groningen, zorgverzekeraar Menzis en het Universitair Medisch Centrum Groningen. Naast deze drie founding partners maken Zorgbelang Groningen, gemeenten in Noord- en Oost-Groningen, de Rijksuniversiteit Groningen, de Ommelander Ziekenhuis Groep, de GGD Groningen, Oosterlengte, Zorggroep Meander en het Zorg Innovatie Forum deel uit van het netwerk. contact 38 colofon 38 partners 39 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 3

3 voorwoord Geachte lezer, Het is prachtig wonen op het rustige en ruime platteland van Noord- en Oost-Groningen. Maar die rust en ruimte hebben een keerzijde. De regio is ook een krimpgebied waar de bevolking sterker terugloopt dan in de rest van Nederland. Vergrijzing en ontgroening zetten de samenleving in toenemende mate onder druk. Een krimpende beroepsbevolking moet in meerdere opzichten zorgen voor een groeiende groep ouderen. De bevolking van Noord- en Oost-Groningen heeft bovendien te kampen met een relatief slechte gezondheidstoestand en een lage levensverwachting. De vraag wordt daarmee steeds urgenter hoe de beperkte middelen en voorzieningen op het gebied van zorg en gezondheid in deze regio effectief ingezet kunnen worden. Hoe kunnen we de bevolking van Noord- en Oost-Groningen helpen gezond en actief ouder te worden en wat kunnen mensen daarin zelf betekenen? Het programma Zorg voor de Toekomst wil in nauwe samenspraak met de bevolking van Noord- en Oost- Groningen innovatieve ideeën ontwikkelen op het gebied van gezondheid en zorg. Onze missie is het realiseren van concrete vernieuwingen die een bijdrage leveren aan duurzame goede zorg in deze krimpregio. Daarbij hoort in onze visie ook dat de vernieuwingen wetenschappelijk worden begeleid en getoetst. Dat levert bruikbare kennis op waarmee de innovaties kunnen worden aangescherpt en waarmee anderen in vergelijkbare regio s hun voordeel kunnen doen. We werken bovendien nauw samen met andere regionale initiatieven op het gebied van krimp en zorg en we zetten ons in om het noordelijke bedrijfsleven en diverse kennisinstellingen bij de vernieuwingen te betrekken. Wij zijn met veel plezier en goede verwachtingen aan de slag in Noord- en Oost-Groningen. De afgelopen jaren zijn de partners in het netwerk Zorg voor de Toekomst steeds verder naar elkaar toegegroeid en we staan aan het begin van het realiseren van concrete vernieuwingen. Ons ideaal is een regio waar betrokken inwoners meer en meer zelf het heft in handen nemen. Waar zorgverleners en patiënten/cliënten mede vorm geven aan een passend aanbod dat is afgestemd op de cultuur van de Groningers en dat uitgaat van de eigen kracht van mensen. Waar jongeren een gezondere leefstijl hebben en ouderen zelfstandig in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen zo lang zij dat kunnen en willen. We grijpen dit moment graag aan om onze kennis en ervaringen totnogtoe te delen met iedereen die hier of elders werkt aan leefbaarheid en duurzame zorg. We hopen dat dit boekje daarbij goede ideeën en inspiratie levert! Prof. Inge Hutter voorzitter regiegroep Zorg voor de Toekomst Drs. Marieke van Ginkel programmaleider Zorg voor de Toekomst 4 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 5

4 samenvatting en leeswijzer krimp en zorg. Ook zetten we ons in om het noordelijke dat maar kan toepassen in de concrete projecten van Zorg bedrijfsleven en verschillende kennisinstellingen bij de voor de Toekomst. In hoofdstuk 2 leest u meer over vernieuwingen te betrekken. de participatieve benadering. De partners Het programma Zorg voor de Toekomst wordt gefinancierd Thema s Zorg voor de Toekomst heeft bij de start ook drie thema s met bijdragen van drie partners: de provincie Groningen, benoemd die richtinggevend zijn voor de concrete activi- zorgverzekeraar Menzis en het Universitair Medisch Centrum teiten. De inhoudelijke gebieden waar het programma Groningen. Naast deze drie founding partners maken Zorg- zich in eerste instantie op richt zijn: leefstijlinterventies en Over het programma Noord-Nederland koos enige jaren geleden Active and belang Groningen, de Noord- en Oost-Groninger gemeenten, de Rijksuniversiteit Groningen, de Ommelander Ziekenhuis Groep, de GGD Groningen, Oosterlengte, Zorggroep Meander preventie; slimmer organiseren van zorg en zorg dichtbij. Rond deze thema s brengt Zorg voor de Toekomst relevante feiten in kaart en werkt vanuit de participatieve benade- Healthy Ageing als strategisch speerpunt voor innovatie van en het Zorg Innovatie Forum deel uit van het netwerk. ring aan het ontwikkelen van concrete innovaties. beleid, onderzoek en economische activiteit. Zorg voor de Bedrijven spelen een rol in het bedenken en uitvoeren van Toekomst is een van de uitingen hiervan. Het programma nieuwe oplossingen; kennisinstellingen in het valoriseren We hebben een aantal concrete voornemens voor de richt zich op een deel van het platteland in de provincie en evalueren. komende periode. We richten ons allereerst op het vinden Groningen waar door de combinatie van ontgroening en vergrijzing concrete zorgvernieuwing bijzonder dringend is. Hoofdstuk 1 gaat uitgebreid in op de opzet van het Een unieke aanpak: de participatieve benadering Zorg voor de Toekomst kiest uitdrukkelijk voor de partici- van manieren om via de participatieve benadering toegang te krijgen tot moeilijk bereikbare doelgroepen. We willen met name te weten komen hoe we mensen met een lage programma. patieve benadering, een aanpak waarin het betrekken van sociaal-economische status kunnen bereiken en betrekken. De urgentie van vernieuwing In Noord- en Oost-Groningen, zeker op het uitgestrekte patiënten, cliënten en bewoners maar ook van zorgprofessionals en andere stakeholders voorop staat. Deze invalshoek speelt een steeds grotere rol in alle activiteiten van Verder willen we kennis vergaren en delen over de effectiviteit van preventieve interventies op het gebied van leefstijl. Daarvoor organiseren we een dialoog tussen professi- platteland, zullen straks onvoldoende medewerkers te vinden zijn om zorg te verlenen aan de groeiende groep die een beroep doet op de zorg. Vergrijzing en ontgroening De missie van Zorg voor de Toekomst De missie van het programma Zorg voor de Toekomst is het programma. Participatie is daarom ook een belangrijk aspect van het onderzoek dat in het kader van Zorg voor de Toekomst wordt verricht. onals en wetenschappers over dit thema. Ook zetten we in op het vergroten van het gebruik van thuistechnologie die de zelfredzaamheid bevordert en die helpt mensen langer zijn daar samen debet aan: meer ouderen, minder mensen goede en betaalbare zorg voor alle inwoners van Noord- veilig zelfstandig thuis te laten wonen. Tenslotte brengen in de arbeidzame leeftijd. Daarnaast speelt een andere, en Oost-Groningen, nu en in de toekomst. Daarvoor ziet De participatieve benadering gaat ervan uit dat sociaal- we met behulp van de participatieve methode de komende niet minder alarmerende omstandigheid, namelijk dat het programma twee belangrijke invalshoeken: enerzijds wetenschappelijk onderzoek meer en andere kennis tijd een aantal zorgketens kwantitatief en kwalitatief in de gezondheid in deze regio relatief slecht is. Dat hangt verbetering van de algemene gezondheidssituatie met oplevert als het onderzoek niet alleen over mensen gaat, kaart om ze waar mogelijk te verbeteren. Deze aanpak, samen met slechte sociaal-economische omstandigheden. meer zelfredzaamheid van mensen en anderzijds het beter, maar ook in samenspraak met die mensen vorm krijgt. die moet gaan functioneren als een innovatieversneller, Er is meer werkloosheid, meer armoede, meer overgewicht, slimmer en minder arbeidsintensief organiseren van de Bovendien is participatief onderzoek expliciet gericht op werken we uit en maken we toegankelijk voor anderen. De meer alcoholmisbruik, meer diabetes, meer hart- en vaat- zorg. Zorg voor de Toekomst werkt bij deze missie nauw maatschappelijke verandering en zelfredzaamheid van de verschillende thema s en de concrete activiteiten die daar- problemen en ga zo maar door. samen met andere regionale initiatieven op het gebied van mensen om wie het gaat. We willen deze benadering waar onder vallen, komen aan bod in de hoofdstukken 3, 4 en 5. 6 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 7

5 1 over het programma Het programma Zorg voor de Toekomst wordt gedragen door een regionaal netwerk van mensen in topposities die een grote zorg delen: de zorg om de problematische een netwerkorganisatie die zich richt op het aanjagen van zorgvernieuwing en is programmaleider Care & Cure van het Healthy Ageing Netwerk Noord-Nederland (HANNN) combinatie van krimp en de relatief slechte gezondheidssituatie in Noord- en Oost-Groningen. Bestuurders van zorginstellingen, patiëntenvertegenwoordigers, zorgverzekeraar Menzis, regionale en lokale overheden en de Rijksuniversiteit Groningen werken samen om de problemen in Noord- en Oost-Groningen aan te pakken. Hun betrokkenheid komt vanuit verschillende invalshoeken en de partners hebben elk hun eigen mogelijkheden om bij te dragen aan vernieuwing. Ze beschikken ieder over een stukje van de puzzel, zegt programmaleider Marieke van Ginkel. In Noord- en Oost-Groningen, zeker op het uitgestrekte platteland, zullen straks onvoldoende medewerkers te vinden zijn om zorg te verlenen aan de groeiende groep die een beroep doet op de zorg. Vergrijzing en ontgroening zijn daar samen debet aan: meer ouderen, minder mensen in de arbeidzame leeftijd. Daarnaast speelt een andere, niet minder alarmerende omstandigheid, namelijk dat de gezondheid in deze regio relatief slecht is. Dat hangt samen met slechte sociaal-economische omstandigheden. Er is meer werkloosheid, meer armoede, meer overgewicht, meer alcoholmisbruik, meer diabetes, meer hart- en vaatproblemen en ga zo maar door. Zorg voor de Toekomst is voortgekomen uit een zogenaamde showcase van het Zorg Innovatie Forum (ZIF). Het ZIF is Het programma Zorg voor de Toekomst wordt gefinancierd met bijdragen van drie partners: de provincie Groningen, zorgverzekeraar Menzis en het Universitair Medisch Centrum Groningen. Naast deze drie founding partners maken Zorgbelang Groningen, de Noord- en Oost-Groninger gemeenten, de Rijksuniversiteit Groningen, de Ommelander Ziekenhuis Groep, de GGD Groningen, Oosterlengte, Zorggroep Meander en het Zorg Innovatie Forum deel uit van het netwerk. Bedrijven spelen een rol in het bedenken en uitvoeren van nieuwe oplossingen; kennisinstellingen in het valoriseren en evalueren. de partners Zorgbelang Groningen Oosterlengte Zorggroep Meander Ommelander Ziekenhuis Groep (OZG) Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) Menzis GGD Groningen De gemeenten Appingedam en Delfzijl (namens de gemeenten in Noord-Groningen) De gemeenten Oldambt, Stadskanaal en Veendam (namens de gemeenten in Oost-Groningen) Provincie Groningen Rijksuniversiteit Groningen (RUG) Zorg Innovatie Forum (ZIF) 8 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 9

6 Mariannne Besselink gedeputeerde van onder meer krimp, leefbaarheid en zorg van de provincie Groningen Dit is een krimpgebied. Als provincie hebben wij een actieplan rond de krimp waarin zorg een heel belangrijk thema is. De zorg staat onder druk. Mensen worden ouder én er is bevolkingsdaling. Hoe kunnen we dan toch kwalitatief hoogwaardige zorg blijven bieden? Dat vraagt innovatieve ideeën en oplossingen. Zorg voor de Toekomst legt interessante verbindingen. In dit netwerk komen mensen uit de zorg en bestuurders bijeen. Elk kan op zijn eigen niveau obstakels slechten. Dat geldt ook voor mij als gedeputeerde. De provincie juicht deze samenwerking toe en ik kijk voortdurend hoe wij er als college iets aan kunnen doen. Als je elkaar weet te vinden, kan er ineens veel meer. Overigens is daarvoor nóg iets nodig, namelijk dat je bereid bent over de grenzen van interview visie en missie De partners in het programma zijn ervan overtuigd dat pappen en nathouden niet helpt. Hun visie is dat problemen van deze omvang alleen kunnen worden opgevangen door een fundamentele vernieuwing van de zorg. Zorgvernieuwing heeft alleen kans van slagen als mensen méédoen, meedenken over wat eigenlijk het probleem en de wensen zijn en hoe oplossingen vorm kunnen krijgen. Met andere woorden: participatie is het sleutelwoord voor succes. Dat geldt voor alle betrokken partijen: patiënten, en meningen van de mensen om wie het gaat, vormen ook relevante input voor onderzoekers. Participatie en wetenschap komen bij elkaar in de participatieve onderzoeksmethode die bij uitstek van toepassing is voor dit onderwerp. Voorkómen is beter dan genezen. Preventie is beter voor de gezondheid van mensen maar vermindert ook de maatschappelijke kosten voor zorg. Een gezonde leefstijl houdt mensen langer gezond en daar heeft de samenleving baat bij. Ook hier is participatie van wezenlijk belang. Mensen zullen hun leefstijl alleen kunnen aanpassen als ze dat zelf willen en er zelf mee aan de slag gaan. je eigen wereldje te kijken en buiten je gewone verantwoordelijkheden te treden. We moeten cliënten, zorgverleners, mantelzorgers maar ook lokale en samen een doe-agenda opstellen! regionale overheden en andere stakeholders. Alle betrokkenen moeten de ruimte krijgen om hun ideeën over de De cliënt, patiënt, bewoner staat centraal, niet het zorgsysteem. Hoe willen mensen leven, hoe kunnen zorgver- zorg in te brengen. Patiënten/cliënten nemen daarbij een leners hen ondersteunen om actief te zijn en bij te dragen bijzondere plek in. Zorg ontwikkeld in dialoog met patiënten aan de samenleving ondanks hun gezondheidsproblemen? en cliënten ziet Zorg voor de Toekomst als een voorwaarde De zorg moet zich zo veel mogelijk rond de patiënt/cliënt voor succes: het programma moet aansluiten bij de taal en plooien in plaats van die in te lijven in het eigen (intra- de cultuur van de Groningers om een goede kans van slagen murale) systeem en de eigen processen. Hierbij past ook te hebben. het streven om mensen die in hun eigen omgeving willen blijven wonen, zo goed mogelijk te ondersteunen. Zorg Zorgvernieuwing moet gebaseerd zijn op feiten en analyses. Dichtbij kan ook Zorg op Afstand zijn, als er moderne mid- Wetenschappelijk onderzoek helpt bij het vaststellen van delen bij komen kijken die zorgverlening mogelijk maken het probleem en de oplossingsrichtingen. Wetenschap hoeft zonder dat de zorgverlener fysiek naar de patiënt/cliënt zich daarbij niet te beperken tot cijfers. De ideeën, wensen toegaat. Rien Linthout Fotografie De missie van het programma Zorg voor de Toekomst is goede en betaalbare zorg voor alle inwoners van Noord- en Oost-Groningen, nu en in de toekomst. Daarvoor zien we twee belangrijke invalshoeken: enerzijds verbetering van de algemene gezondheidssituatie met meer zelfredzaamheid van mensen en anderzijds het beter, slimmer en minder arbeidsintensief organiseren van de zorg. Zorg voor de Toekomst werkt bij deze missie nauw samen met andere regionale initiatieven op het gebied van krimp en zorg. Ook zetten we ons in om het noordelijke bedrijfsleven en verschillende kennisinstellingen bij de vernieuwingen te betrekken 10 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 11

7 vijf thema s Ria Stegehuis Vanuit de visie en missie heeft Zorg voor de Toekomst vijf thema s benoemd en uitgewerkt tot actielijnen. De eerste Participatie In iedere fase betrekken van cliënten, patiënten en zorgver- directeur Zorgmanagement van zorgverzekeraar Menzis drie bepalen de inhoud van projecten, de twee andere de aanpak. Leefstijlinterventies & preventie Formuleren van succesfactoren voor effectieve leefstijlinterventie bij de jeugd. Jongeren vormen een moeilijk te beïnvloeden doelgroep. Deze actielijn heeft tot doel om door kennisuitwisseling de effectiviteit van toekomstige interventies te verhogen. De actielijn is concreet uitgewerkt in een inventarisatie van leefstijlinterventies gericht op preventie van overmatig alcoholgebruik en preventie van overgewicht onder jongeren van 12 tot 19 jaar in de regio. Ook wordt ingezet leners en eventuele andere betrokkenen is het uitgangspunt voor Zorg voor de Toekomst. Welk probleem ligt er eigenlijk en welke oplossingen passen bij de mensen die ermee te maken hebben? De antwoorden op die vragen moeten geformuleerd worden door de mensen zélf. Niet alleen krijgen door deze participatieve benadering de oplossingen haast vanzelf het nodige draagvlak, ook betekent dit dat mensen zelf het heft in handen nemen en meer regie over hun eigen leven voeren. Meten is weten Kwantitatief en kwalitatief in beeld brengen van gesignaleerde interview Vanuit onze maatschappelijke verantwoordelijkheid willen we graag iets doen aan de gezondheidstoestand van de mensen in Noord- en Oost-Groningen. Er is daar echt een probleem: veel chronisch zieken, veel obesitas, een hoog medicijngebruik, een lagere levensverwachting. Zorg voor de Toekomst past daar heel goed bij. Hoe doorbreek je de negatieve spiraal? We willen ons graag inzetten om mensen zélf in actie te krijgen, zodat ze meer zelf het heft in handen nemen en meer regie krijgen. De veranderingen moeten komen vanuit de mensen zelf, niet op het uitwisselen van goede voorbeelden uit de praktijk. problemen en het resultaat van verbeteringsprojecten. Zorg gestuurd door het zorgaanbod. Het gaat om hun Zorg Dichtbij Formuleren van succesfactoren voor de implementatie van voor de Toekomst streeft naar concrete, meetbare verbeteringen. Daarvoor is het essentieel om eerst de situatie goed in kaart te brengen. Inmiddels zijn op verschillende terreinen perspectief en wij moeten kijken hoe we hen kunnen ondersteunen. Het is heel goed dat in Zorg voor de Toekomst Zorg op Afstand en het stimuleren van de zelfredzaamheid factsheets geproduceerd die relevante feiten begrijpelijk en veel verschillende partijen samenkomen vanuit van mensen door inzet van eenvoudige en betaalbare thuis- overzichtelijk weergeven. De factsheets staan op de website diezelfde zorg en betrokkenheid. Oók patiënten- technologie. Projecten rond Zorg op Afstand lijken vaak te van Zorg voor de Toekomst en zijn daarmee voor iedereen organisaties. Dit soort veranderingen gebeurt blijven steken in de pilotfase. Deze actielijn heeft tot doel toegankelijk. Verder wil het programma boven tafel krijgen niet van vandaag op morgen. Het gaat om het om kennis te delen om zo toekomstige innovaties een betere wat werkt en wat niet werkt en deze kennis toegankelijk perspectief: wat wil je bereiken. We moeten kans van slagen te geven. Dit is concreet uitgewerkt in een maken voor iedereen die aan dezelfde problemen werkt. naar een concrete agenda met meetbare doelen verkenning van tientallen recente pilotprojecten op het die we gaan uitvoeren. Daarvoor moeten we gebied van Zorg op Afstand in de regio. De participatieve benadering en wetenschappelijk onder- implementatiekracht organiseren. Subsidies Slimmer organiseren van zorg Een andere manier van (samen)werken kan de zorg verbeteren zoek komen samen in de participatieve onderzoeksmethode die Zorg voor de Toekomst als leidraad neemt. Deze methode is ontwikkeld door prof. Inge Hutter van de Rijksuniversiteit brengen geen verandering en pilots hebben het risico in zich dat ze ondanks succes niet geïmplementeerd worden omdat ofwel de organisatie en efficiënter maken. Zorg voor de Toekomst pakt dit in drie Groningen. De participatieve onderzoeksmethode wordt niet is meeveranderd of de financiering niet verschillende zorgtrajecten aan: diabeteszorg in de omgeving verderop in dit boekje uitgebreid toegelicht. toereikend is. Als je iets belangrijk vindt, moet je van rond Winschoten, psychosociale oncologiezorg in de regio het gewoon doen en ook meteen verankeren. en een derde nog te bepalen zorgketen. 12 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 13

8 de organisatie Jos Aartsen voorzitter raad van bestuur UMCG De besluitvorming over het programma ligt in handen van Het stappenplan ziet er als volgt uit: een regiegroep onder voorzitterschap van prof. Inge Hutter van de RUG. De regiegroep bestaat uit bestuurders van verschillende organisaties die deelnemen aan het programma. De uitvoering van het programma ligt in de handen van een klein programmabureau dat bestaat uit programmaleider drs. Marieke van Ginkel en programmamedewerker drs. Aafke Scharft. een eigen aanpak De samenwerking van de netwerkpartners binnen Zorg 1. Signaleren De regiegroep agendeert een concreet knelpunt. 2. In kaart brengen Het knelpunt wordt in opdracht van de regiegroep kwantitatief en kwalitatief in beeld gebracht. 3. Verbeterplan opstellen De analyse van het knelpunt wordt voorzien van een participatief totstandgekomen advies met verbetervoorstellen en een implementatieplan. interview In Noord- en Oost-Groningen moet infrastructureel wel wat gebeuren. De problemen beginnen al duidelijk zichtbaar te worden: er zijn voor dat gebied bijna geen huisartsen meer te vinden, de Ommelander Ziekenhuisgroep heeft moeite om specialistenplaatsen te vullen en ook in de thuiszorg wordt het moeilijker om personeel te vinden. Wat betekent dat voor ouderen, wat betekent dat voor chronisch zieken? Ik zie het als een grote maatschappelijke verantwoordelijkheid, óók van het UMCG, om te werken aan goede zorg voor de mensen in deze regio. voor de Toekomst is gericht op effectieve zorgvernieuwing. Dat vraagt om een aanpak die in verschillende situaties bruikbaar is. Hiervoor is een resultaatgericht stappenplan 4. Uitvoeren Besluitvorming over de uitvoering van de verbeter- Het is een gemeenschappelijk probleem, dat we gezamenlijk moeten oppakken. Hoe bereiken we dat alle inwoners van Noord- ontwikkeld, waarin wetenschappelijk onderzoek en par- voorstellen en verdelen van taken en verantwoorde- oost-groningen kunnen blijven rekenen op alle ticipatie van zowel de patiënt/cliënt als zorgprofessionals lijkheden. noodzakelijke zorg, inclusief spoedeisende hulp? een belangrijke rol spelen. Het doel van het stappenplan is zorgvernieuwing concreet te maken en te versnellen. Het stappenplan is een methode om problemen helder 5. Evalueren De uitvoering van de verbetervoorstellen wordt in Er moet natuurlijk een nieuw ziekenhuis komen, ergens in het centrum van het gebied, waar ook specialisten uit het UMCG voor consultatie te krijgen en bruikbare oplossingen aan te dragen én te opdracht van de regiegroep gemonitord met een beschikbaar zijn. In de regio is verder een scala implementeren. Wetenschappelijk onderzoek en participatie effectmeting en evaluatie. aan goed bereikbare anderhalvelijnsvoorzie- van betrokken patiënten/cliënten en professionals zijn de ningen nodig. Zo kunnen we de gaten vullen pijlers van dit proces. die vallen door het tekort aan huisartsen en specialisten. Het is mooi dat we in Zorg voor de Zorg voor de Toekomst past deze methode toe in drie con- Toekomst de afgelopen jaren met verschillende crete zorgketens: psychosociale oncologiezorg, diabeteszorg partijen de verbinding opgebouwd hebben; en een derde, nog te bepalen zorgpad. Het doel van deze daardoor kunnen we nu sneller en soepeler projecten is verbeteringen te boeken in de drie concrete samen aan oplossingen werken. zorgpaden en tegelijkertijd de gekozen aanpak te beproeven en aan te scherpen. 14 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 15

9 Edwin Klok directeur Zorgbelang Groningen Dit programma is heel belangrijk voor de regio, vooral omdat verschillende partijen samenwerken en kennis delen binnen Zorg voor de Toekomst. Men weet elkaar te vinden op de concreetheid en de urgentie van de problematiek. Nietsdoen is geen optie. Iedereen ziet het belang waar het om gaat en beseft dat we niet te veel onderling moeten steggelen als we iets willen bereiken. Ik vind het bijzonder positief dat er nu ook aansluiting gezocht wordt bij het beleid rond leefbaarheid en krimp. Het is natuurlijk veel beter om dat bij elkaar te brengen dan dat men los van elkaar het wiel gaat uitvinden in allerlei afzonderlijke projecten. EHealth is een middel waarbij de patiënt of consument meer eigen regie en invloed kan uitoefenen. Langs die weg krijg je zorg die beter aansluit bij de wensen en behoeften van de inwoners van deze regio. Toegegeven, die projecten lopen niet altijd vlekkeloos en zijn vaak technologiegedreven juist daarom is het ook zo goed dat daar in dit programma naar gekeken wordt. Uit het onderzoek dat Zorg voor de Toekomst heeft laten doen, komt als eerste aanbeveling dat je patiënten en consumenten meteen vanaf het begin bij dit soort projecten moet betrekken. Zorgbelang denkt graag mee over ontwikkelingen en projecten vanuit het perspectief van de patiënt of consument. Wij juichen het daarom ook toe dat Zorg voor de Toekomst meer en meer gebruikmaakt van de participatieve benadering. Dat past precies bij wat Zorgbelang graag ziet. interview verbinding met andere netwerken en initiatieven Zorg voor de Toekomst is een uiting van de keuze van Noord-Nederland voor Active and Healthy Ageing als strategisch speerpunt voor innovatie van beleid, onderzoek en economische activiteit. Zorg voor de Toekomst is verbonden met diverse andere netwerken en initiatieven op het gebied van Healthy Ageing, zorginnovatie, krimp en leefbaarheid. - Het Healthy Ageing Netwerk Noord- Nederland (HANNN) richt zich op het verbinden, stimuleren en versnellen van innovatie op het gebied van gezondheid en zorg. - Het Zorg Innovatie Forum (ZIF) ondersteunt 22 aangesloten netwerkpartners bij zorginnovatie en is programmaleider Care & Cure van HANNN. Het programma Zorg voor de Toekomst is voortgekomen uit een zogeheten showcase van het ZIF. - Krimp en leefbaarheid zijn voor gemeenten op dit moment onderwerpen waar zij intensief mee bezig zijn. De gemeenten in respectievelijk Noord-Groningen (Eemsdelta) en Oost-Groningen hebben gezamenlijke woon- en leefbaarheidsplannen waarin zorg een belangrijk thema vormt. De beide subregio s verkennen momenteel in samenspraak met de andere partners binnen Zorg voor de Toekomst de mogelijkheid van een gezamenlijke strategische agenda rond zorg, krimp en leefbaarheid. Deelnemende gemeenten aan het programma Zorg voor de Toekomst 16 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 17

10 2 een unieke aanpak: de participatieve benadering Zorg voor de Toekomst kiest uitdrukkelijk voor de participatieve benadering, een aanpak waarin het betrekken van patiënten, cliënten en bewoners maar ook van zorgprofessionals en andere stakeholders voorop staat. Deze invalshoek speelt een steeds grotere rol in alle activiteiten van het programma. Participatie is daarom ook een belangrijk aspect van het onderzoek dat in het kader van Zorg voor de Toekomst wordt verricht. We richten ons de komende tijd vooral op het vinden van manieren om via de participatieve benadering toegang te krijgen tot moeilijk bereikbare doelgroepen. We willen met name te weten komen hoe we mensen met een lage sociaal-economische status kunnen bereiken en betrekken. participatief onderzoek Participatief onderzoek is een wetenschappelijke methode waarbij in elke fase van het onderzoek systematisch wordt meegenomen wat mensen zelf van hun situatie vinden en hoe zij zelf vinden dat die situatie verbeterd kan worden. In deze methode komen de actielijnen Meten is weten en Participatie tot uiting. Zorg voor de Toekomst zet deze methode systematisch in. Prof. Inge Hutter, hoogleraar demografie aan de RUG en voorzitter van de regiegroep van Zorg voor de Toekomst, is gespecialiseerd in participatief onderzoek. Zij is de trekker van het participatieve onderzoek dat in het kader van Zorg voor de Toekomst wordt uitgevoerd. De onderzoekers combineren bij deze methode wetenschappelijke grondigheid met een open oor en oog voor de mensen om wie het gaat. Ouderen, zorgverleners, jongeren, inwoners, bewoners, artsen, mantelzorgers, cliënten Hun stemmen klinken door in het onderzoek. Gericht op verandering en zelfredzaamheid De participatieve benadering gaat ervan uit dat sociaalwetenschappelijk onderzoek meer en andere kennis oplevert als het onderzoek niet alleen over mensen gaat, maar ook in samenspraak met die mensen vorm krijgt. Bovendien is participatief onderzoek expliciet gericht op maatschappelijke verandering en zelfredzaamheid van de mensen om wie het gaat. Ervaringen, meningen, wensen als bron van kennis Wie er meepraat in een bepaald onderzoek hangt af van de situatie en de onderzoeksvraag, maar vast staat dat betrokkenen een belangrijke inbreng hebben in het onderzoek en de interventies die eruit voortvloeien. Zij hebben immers, juist vanuit hun achtergrond, relevante ervaringen, meningen en wensen ten aanzien van de situatie waar het over gaat. Onderzoekers die uitgaan van de participatieve benadering vatten deze inbreng op als een belangrijke sterker nog: onmisbare bron van kennis. In de participatieve benadering is het essentieel dat de stemmen van betrokkenen doorklinken in het onderzoek. Maatschappelijke verandering is het doel Participatief onderzoek is expliciet gericht op verandering, op het verbeteren van een maatschappelijke situatie. Het 18 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 19

11 onderzoek begint met een maatschappelijke vraag. De on- matisch toe. Van ieder onderzoek wordt volledig en gede- een onverwachte aanpak als beschrijven en interpreteren het verbeteren van de relatief slechte gezondheidssituatie derzoekers analyseren volgens regels van wetenschappelijk tailleerd verslag gedaan in rapporten en wetenschappelijke van de fysieke omgeving waar het onderzoek plaatsvindt van de bevolking in Noord- en Oost-Groningen onder meer onderzoek de situatie, stellen een diagnose en formuleren publicaties. met behulp van foto s. De onderzoekers kiezen passende door in te zetten op leefstijlverandering van bepaalde risico- mogelijke oplossingen, alles in samenspraak met betrok- instrumenten voor de gegeven vraag en situatie. groepen. Ook een betere organisatie van de zorg kan slechts kenen. Door deze werkwijze ontstaat er tegelijkertijd bereikt worden als dit werkelijk vraaggestuurd wordt opgepakt draagvlak voor die oplossingen. De resultaten worden door Participatief onderzoek kent globaal de De betrokkenen brengen in alle stappen van het participa- én als de betrokken professionals zich eraan committeren. de betrokkenen zelf ingezet om hun situatie te veranderen volgende fasen: tief onderzoek relevante kennis in. Zij praten mee over hoe Draagvlak zowel bij de ontvangers van zorg als bij de of liever gezegd, te verbeteren. Zij nemen daarmee meer 1. het formuleren van de (onderzoeks)vraag in samen- de situatie precies is en wat zij daaraan zélf ongewenst of betrokken professionals is een voorwaarde voor succes. regie over hun leven. Een onafhankelijke evaluatie biedt de spraak met betrokkenen; juist gewenst vinden. Zij denken mee over oplossingen die Participatie is een veelbelovende manier om dit te bereiken. basis om te beslissen of de gekozen aanpak kan en moet 2. het analyseren van de situatie via participatief onder- passen bij hun ideeën en omstandigheden. Zij spelen een worden opgeschaald. zoek. Dit wordt vaak via een zogenoemde ethnografie rol bij het implementeren van die oplossingen. En zij geven gedaan: het gedrag van mensen wordt bestudeerd in de tenslotte hun oordeel over het welslagen van de interventie. Participatie: Zelfredzaamheid natuurlijke context waarin ze leven (hun huis, wijk of dorp); Ook het bevorderen van de zelfredzaamheid is een ex- 3. het terugkoppelen van de bevindingen naar de partici- De onderzoekers luisteren in de verschillende fasen serieus - draagt bij aan een goede articulatie van het probleem; pliciet doel van participatief onderzoek. De participatieve panten en/of naar zorgverleners of beleidsmakers. en tegelijkertijd kritisch naar de betrokkenen. Het is hun taak - betrekt mensen bij verbetering van hun eigen situatie; benadering is daarom bij uitstek geschikt als uitgangspunt Onderzoek naar het perspectief van de zorgverleners om de situatie en alles wat zij daarover horen nieuwsgierig - geeft betrokkenen zelf het eigenaarschap van het voor onderzoek dat tot doel heeft om de leefsituatie van of beleidsmakers, kan ook onderdeel uitmaken van de en onbevooroordeeld tegemoet te treden. Als wetenschapper probleem en motiveert hen om oplossingen te formuleren; bepaalde groepen in de samenleving te verbeteren. Werke- participatieve benadering; moeten zij tegelijkertijd, daarbij geleid door hun theoretische - geeft betrokkenen zelf het eigenaarschap van de lijke verbetering in de leefsituatie van mensen kan immers 4. het formuleren van oplossingen op basis van de onder- kader, dóórvragen en diepere lagen en oorzaken blootleggen. oplossing(en); alleen verwacht worden als zij zelf meer het heft in eigen zoeksbevindingen en in samenspraak met betrokkenen; De onderzoekers spelen vooral in de eerste twee stappen - motiveert betrokkenen om die oplossing(en) te ver- handen kunnen en willen nemen. Participatie geeft hen op 5. het implementeren van de oplossing(en) door (een deel en de laatste een actieve rol. Bij de implementatie doen werkelijken en te bestendigen; verschillende manieren kansen om de greep op hun eigen van) de betrokkenen, gedetailleerd beschreven en gedo- ze een stap terug en is hun taak vooral het grondig en - draagt in het algemeen bij aan zelfredzaamheid van leven te vergroten en hun leefsituatie te verbeteren. Anders cumenteerd door de onderzoekers; gedetailleerd documenteren van de gang van zaken. Bij de de betrokkenen zodat zij meer ruimte ervaren om ook gezegd: participatie leidt tot zelfredzaamheid, zelfred- 6. het evalueren van de interventie door andere onaf- evaluatie is het van belang dat die wordt uitgevoerd door andere aspecten van hun leven te verbeteren; zaamheid leidt tot verandering. hankelijke participatieve onderzoekers op grond waarvan onafhankelijke onderzoekers, die goed ingevoerd zijn in de - draagt in het algemeen bij aan meer welbevinden verdere actie (bijvoorbeeld opschalen) wordt voorgesteld. participatieve methode maar niet bij de eerdere fasen van van de betrokkenen. een wetenschappelijke methode het onderzoek betrokken waren. Participatief onderzoek is en blijft een strikt wetenschap- Kwantitatieve en kwalitatieve methoden De onderzoekers maken in de verschillende fasen gebruik waarom deze benadering? Vanuit het perspectief van bestuurders en beleidsmakers is participatie te beschouwen als een kritische succesfactor pelijke methode, ook al richt het zich op maatschappe- van passende onderzoeksinstrumenten. Uiteraard hoort voor effectieve en efficiënte interventies. Participatie is de lijke verandering. Het wordt uitgevoerd volgens standaard het verzamelen en interpreteren van cijfermatige gege- Participatief onderzoek is altijd gericht op maatschappelijke sleutel tot een aanpak die wél iets oplevert in situaties die wetenschappelijke regels. De onderzoekers baseren zich vens daar bij. Daarnaast staan hen verschillende kwalita- verandering. Daarom is deze methode bij uitstek geschikt over het algemeen taai en weerbarstig zijn en die zich richt op een expliciete theoretische onderbouwing en passen tieve onderzoeksmethoden ter beschikking, bijvoorbeeld om de problemen waar Zorg voor de Toekomst zich op richt, op (zeer) moeilijk toegankelijke doelgroepen. verschillende welomschreven onderzoeksmethoden syste- diepte-interviews, observaties of focusgroepen maar ook aan te pakken. In het programma draait het immers om 20 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 21

12 3 thema: leefstijlinterventies & preventie Zorg voor de Toekomst kiest overgewicht en overmatig alcoholgebruik als speerpunten. Niet voor niets: deze problemen komen in Noord- en Oost-Groningen relatief veel voor. Preventie op deze terreinen kan veel goeds teweegbrengen. Het allerbelangrijkst is natuurlijk de gezondheidswinst voor individuen: meer mensen die gezonder en daardoor gelukkiger blijven. Dat betekent tegelijkertijd dat deze mensen een minder groot beslag op de gezondheidszorg leggen en dat zij in grotere mate beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt, (mogelijk ook als medewerkers in de zorgsector) of op een andere manier actief kunnen bijdragen aan de maatschappij. De actielijn Leefstijlinterventies & preventie richt zich op verbetering van de leefstijl van (delen van) de bevolking van Noord- en Oost-Groningen, uiteraard met de bedoeling dat daarmee de gezondheidstoestand verbetert en gezondheidsproblemen voorkomen worden. We willen de komende tijd kennis vergaren en delen over de effectiviteit van preventieve interventies op het gebied van leefstijl. Daarvoor organiseren we een dialoog tussen professionals en wetenschappers. Zieke mensen beter maken is mooi, zorgen dat ze niet ziek worden is mooier. De gevleugelde woorden voorkómen is beter dan genezen gelden tegenwoordig zo mogelijk nog sterker dan vroeger. Want de welvaart van deze tijd heeft een belangrijke keerzijde. Overvloedig beschikbare hoeveelheden relatief goedkoop voedsel en genotmiddelen zijn voor mensen moeilijk te weerstaan. Overgewicht en overmatig alcoholgebruik komen veel voor en veroorzaken op de langere termijn allerlei gezondheidsproblemen, met een groot beroep op de zorg als onvermijdelijk gevolg. Preventie is een deel van het antwoord. Ingesleten patronen De jeugd is een voor de hand liggende doelgroep voor interventies. Immers, hoe eerder je ongezonde gewoonten afleert en een gezonde leefstijl aanleert, des te groter het positieve effect. Bovendien: eet- en drinkgewoonten worden op jonge 22 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 23

13 Alcoholgebruik onder jongeren van 12 tot 18 jaar* Provincie Groningen Noord-Groningen Oost-Groningen Overgewicht onder jongeren van 12 tot 18 jaar* Provincie Groningen Noord-Groningen Oost-Groningen 53% 51% 57% minstens één keer een glas 9% 9% 13% [ernstig] overgewicht 39% 37% 45% minstens één keer bingedrinken** * De jongeren is gevraagd naar hun alcoholgebruik in de vier voorafgaande weken. ** Binge-drinken is het op één dag of avond heel veel drinken, meestal in een groep. Het gaat dan om vijf drankjes of meer. * Door GGD Groningen berekend op basis van door de jongeren zelf opgegeven lengte en gewicht. Dit leidt waarschijnlijk tot een onderschatting, maar op regionaal niveau zijn geen betrouwbaarder cijfers beschikbaar. Alcoholgebruik op jonge leeftijd is schadelijk voor de gezondheid. De hersenen ontwikkelen zich nog volop en er kan door overmatig gebruik van alcohol blijvende schade optreden. Overmatig alcoholgebruik kan bovendien direct leiden tot maatschappelijke schade en ernstige incidenten, zoals alcoholvergiftiging, agressie en verkeersongevallen. Daarnaast lopen jongeren en kinderen die jong beginnen met drinken van alcohol een vergroot risico op gewenning en gewoontevorming. Overgewicht bij volwassen en kinderen is de laatste jaren wereldwijd snel toegenomen, ook in Nederland. Kinderen en jongeren met overgewicht hebben meer kans op het krijgen van diabetes, hart- en vaatziekten, gewrichtsproblemen en overgewicht op latere leeftijd. In verreweg de meeste gevallen ontstaat overgewicht bij kinderen en jeugdigen door een combinatie van verkeerde voedingsgewoontes en te weinig beweging. leeftijd gevormd. Tegelijkertijd weten we dat preventie in zijds gloort er hoop aan de horizon. Kortgeleden bleek uit het algemeen, en het voorkomen van deze welvaartsziekten in het bijzonder, buitengewoon moeilijk is. Wat, wanneer en hoe we eten en drinken vormen voor mensen diep ingesleten patronen die zich niet zomaar laten veranderen. Wie probeert daaraan te sleutelen, wil in feite de cultuur en de leefstijl van de ander ombuigen. Geen wonder dat die poging vaak op taaie weerstand stuit, hoe overtuigend de gezondheidsargumenten ook mogen zijn. Zeker jongeren hebben wel iets anders aan hun hoofd dan onderzoek dat Nederlandse tieners ook die in Noord- en Oost-Groningen minder alcohol drinken dan een aantal jaren geleden. Dat lijkt een gevolg te zijn van betere voorlichting. Er is de laatste jaren veel aandacht besteed aan bijvoorbeeld de schade die alcohol toebrengt aan het puberbrein dat nog in ontwikkeling is. Ouders weten meer en waarschuwen hun kinderen. En er zijn op allerlei terreinen afspraken gemaakt die moeten zorgen dat jongeren minder makkelijk drinken, bijvoorbeeld met supermarkten en met franse les In Frankrijk zijn goede resultaten geboekt bij de aanpak van overgewicht onder jongeren. Daaruit kwamen vijf uitgangspunten naar voren die inmiddels ook in Nederland ingang hebben gevonden onder de noemer Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG). De vijf uitgangspunten: 1. Er wordt gewerkt op basis van een landelijk én een lokaal politiek-bestuurlijk draagvlak. andere relevante partijen werken samen in een publiek-privaat verband. 3. Sociale marketing: commerciële marketingconcepten en -technieken worden ingezet om positieve maatschappelijke of sociale veranderingen te bewerkstelligen. 4. De projecten en interventies worden wetenschappelijk begeleid, zowel in de voorbereiding, de uitvoering als de evaluatie. 5. Verbinding van preventie en zorg: de jeugdarts speelt bedenken dat het patatje oorlog of de blikjes bier die ze de horeca. 2. Scholen, gezondheidsdiensten, supermarkten, een actieve rol bij het werken aan draagvlak voor het naar binnen werken misschien slecht voor ze zijn. Ander- bedrijfsleven, sportverenigingen, ziekenhuizen en programma en het betrekken van andere professionals. 24 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 25

14 Participatie Succesvol interveniëren is moeilijk maar niet onmogelijk. Allereerst is het essentieel om de jongeren zélf bij de concrete invulling van het project te betrekken. Een tweede, niet minder belangrijk punt is dat je alle leefgebieden in het project moet meenemen. Als je overgewicht wilt voorkomen, moet je de jongeren niet alleen aan het bewegen zien te krijgen, maar bijvoorbeeld ook zorgen dat er geen snackbar pal naast de sportclub zit, dat gezinnen thuis gezond eten en dat er op school aandacht is voor bewegen en gezond eten. Participatie is de gemeenschappelijke factor: participatie van de doelgroep en participatie van stakeholders in diverse leefgebieden. Meer feiten over het alcoholgebruik en het overgewicht onder jongeren in Noord- en Oost-Groningen in de verschillende factsheets over dit onderwerp, zie interview ervaringen Leo Wanders, divisiemanager Lokaalgerichte Zorg en Jeugd van GGD Groningen, is de trekker van de actielijn Leefstijlinterventies en preventie. Hij vindt het logisch dat de GGD Groningen participeert in Zorg voor de Toekomst. Aandacht voor een gezonde leefstijl en preventie is iets dat tot ons takenpakket behoort en waar wij ons dus door aangesproken voelen. De GGD Groningen werkt voor alle gemeenten in de provincie. De gemeenten maken lokaal gezondheidsbeleid en ze doen van alles om de gezondheid van hun inwoners te bevorderen, op het gebied van bewegen, gezond eten, alcoholgebruik, het tegengaan van vereenzaming van ouderen en ga zo maar door. Wat gemeenten doen is heel uiteenlopend, zegt Wanders. Dat gaat van hele concrete projecten tot aan een aanpak waarin gezondheidsbevordering in andere gemeentelijke beleidsterreinen wordt geïntegreerd. Die andere beleidsterreinen zijn bijvoorbeeld de inrichting van de openbare ruimte, onderwijs, openbare orde bij ieder onderwerp kun je nadenken over een invulling die de gezondheid van mensen dient. Zo n integrale benadering sorteert misschien wel een groter effect dan projecten die zich specifiek op gezondheid richten. bundelen, kennis delen Speerpunten We hebben ons afgevraagd: wat kunnen wij hier als Zorg voor de Toekomst aan toevoegen?, zegt Wanders. Allereerst zijn er twee hoofdthema s gekozen: overgewicht en overmatig alcoholgebruik. Niet toevallig, want dit zijn groeiende problemen die vooral in de lage inkomensgroepen voorkomen. En waar kun je beter beginnen met preventie dan bij de jeugd? De doelgroep werd daarom bepaald op jongeren van 12 tot 19 jaar. Zelf projecten van de grond tillen was uitdrukkelijk niet de bedoeling. Wél het ondersteunen van anderen bij het ontwerpen en uitvoeren van effectieve interventies. Effect en bereik Zorg voor de Toekomst heeft inmiddels in kaart gebracht Kennis delen welke projecten rond de speerpunten overgewicht en Zorg voor de Toekomst streeft ernaar om het leereffect overmatig alcoholgebruik er in de Groninger gemeenten te versterken door de ervaringen te bundelen, er zoveel zijn uitgevoerd of nog lopen. Dat blijken er heel veel te mogelijk kennis uit te destilleren over wat werkt, en dit zijn meer dan verwacht, zegt Wanders. Ook betrekken breed toegankelijk te maken. De kennis over bestrijding de gemeenten regelmatig de jongeren zelf én de projecten van overmatig alcoholgebruik wordt ter beschikking gesteld springen in op verschillende leefgebieden tegelijk. Prima aan de partners van het begin 2012 in Groningen gesloten dus! Maar: We zagen aan de andere kant dat het veelal convenant Alcohol en Jongeren (gemeenten, OM, politie losse projecten waren, vaak gefinancierd met subsidie en en GGD). De GGD Groningen zit bovendien in een unieke dat betekent: project afgelopen, einde oefening. Er is, zegt positie om relevante kennis beschikbaar te stellen aan gemeentelijke bestuurders en ambtenaren. Het is uitstekende Wanders, nauwelijks sprake van onderlinge uitwisseling en al evenmin van een leereffect. Hoe hebben ze het input voor gemeentelijk gezondheidsbeleid waar de GGD aangepakt, wat was het bereik, wat was het effect van de Groningen gemeenten bij ondersteunt. We staan aan de interventie? Dat weten gemeenten vaak niet. Soms is men vooravond van een nieuwe beleidscyclus, zegt Wanders. heel enthousiast over een bepaald project, maar als je dan Het lastige van dit moment is natuurlijk dat er geen extra doorvraagt, blijkt dat er maar een handvol jongeren is bereikt geld is. Maar dan is het juist goed om te denken aan het en dat er niets bekend is over het effect op langere termijn. slimmer verbinden van verschillende beleidsterreinen. 26 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 27

15 Nieuw beeld 4 thema: zorg dichtbij Noord- en Oost-Groningen bestaat uit platteland waar de (krimpende) bevolking woont in verspreide, soms zeer kleine dorpen en enkele grotere plaatsen. Veel ouderen willen graag in hun vertrouwde dorp blijven wonen zo lang dat mogelijk is. Anderen willen juist wel verhuizen naar een kleinere woning of een appartement, maar kunnen dat niet door de stagnerende huizenmarkt. De actielijn Zorg Dichtbij richt zich op het vergroten van de zelfredzaamheid van mensen en verkent de mogelijkheden van zorg op afstand. De komende periode zetten we in op het vergroten van het gebruik van thuistechnologie die de zelfredzaamheid bevordert en die helpt mensen langer veilig zelfstandig thuis te laten wonen. Het verlenen van zorg aan deze plattelandsbewoners betekent voor de betrokken professionals huisartsen, thuiszorgmedewerkers letterlijk meters maken. De zorgverleners zitten niet zelden langer in de auto om hun cliënten te bereiken dan dat zij bij de cliënt thuis zorg verlenen. Het probleem van de grote afstanden vormt de achtergrond van de actielijn Zorg Dichtbij. Als zorg en cliënt fysiek ver van elkaar verwijderd zijn, kan het verlenen van zorg via telefoon, internet of andere moderne elektronische kanalen daar een goede rol in spelen. Ook het aanpassen van de woning met handige techniek en hulpmiddelen is belangrijk. Wie zich daardoor beter zelf kan redden, heeft minder hulp nodig. En als die hulp voor een deel dan ook nog op afstand verleend kan worden, is er veel gewonnen. Inventarisatie Er lopen in Noord- en Oost-Nederland tientallen heel verschillende zorg-op-afstand-projecten die door ICT worden ondersteund. De actielijn Zorg Dichtbij richt zich op het delen van kennis en uitwisselen van ervaringen door de betrokkenen. Zorg voor de Toekomst heeft hiertoe een inventarisatie laten maken van alle projecten op dit front in de jaren De inventarisatie leverde tientallen verschillende voorbeelden van projecten op. Denk aan een verbinding per beeldtelefoon tussen iemands woning en de thuiszorgorganisatie. Een videoconsult vanaf de Waddeneilanden met een specialist in een van de ziekenhuizen op het vasteland. Maar ook iets heel anders als het beeldhorloge dat mensen met een verstandelijke handicap ondersteunt bij hun dagelijkse handelingen. Een overzicht van de projecten is te vinden op de site van Zorg voor de Toekomst. De RUG is gevraagd om de gevonden projecten te evalueren en daaruit aanbevelingen te destilleren, zie verderop. Zorg voor de Toekomst stelt de in deze inventarisatie en analyse gegenereerde kennis beschikbaar voor iedereen die geïnteresseerd is in of bezig wil met zorg op afstand. Zo kunnen nieuwe projecten hun voordeel doen met de opgebouwde kennis en ervaring. Thuistechnologie helpt zelfredzaamheid Zorg voor de Toekomst zet daarnaast in op makkelijk en goedkoop ondersteunen van de zelfredzaamheid van mensen. Een e-book over thuistechnologie met daarin een huistest is te downloaden van de site van Zorg voor de Toekomst. Ook worden er bijeenkomsten over dit onderwerp gehouden. Een woning aanpassen zodat de bewoner er langer zelfstandig kan wonen, kan voor een deel met behulp van betrekkelijk eenvoudige hulpmiddelen die in principe bij elke bouwmarkt te koop zijn. Hiermee is in Gelderland goede ervaring opgedaan. Zorg voor de Toekomst maakt de kennis over dit project toegankelijk voor de gemeenten in Noorden Oost-Groningen, zodat zij gebruik kunnen maken van dit bewezen effectieve praktijkvoorbeeld. 28 Zorg voor de Toekomst Noord- en Oost-Groningen Gezond en actief ouder worden in een krimpregio 29