Watt? En nu verder. Tussenevaluatie Energiebeleid Provincie Overijssel HOOFDRAPPORT 1. team Beleidsinformatie team Concerncontrol.

Transcriptie

1 Watt? En nu verder Tussenevaluatie Energiebeleid Provincie HOOFDRAPPORT 1 team Beleidsinformatie team Concerncontrol Juni De tussenevaluatie Energiebeleid provincie is gebaseerd op een kwantitatief onderzoek (deelrapport ECN (2013). De effecten van het energiebeleid van de Provincie. Juni 2013) en een kwalitatief onderzoek (deelrapport provincie (2013). Watt? En nu verder Deelrapport kwalitatief onderzoek. Juni 2013). In het hoofdrapport staan op hoofdlijnen de belangrijkste bevindingen uit beide deelrapporten. In de deelrapporten zelf wordt meer diepgaand ingegaan op de bevindingen per cluster (energiebesparing bedrijven en woningen, verkeer en vervoer, bio-energie, zon, wind, bodemenergie en energie-infrastructuur).

2

3 Colofon Uitgave provincie Datum juni 2013 Auteurs Arne Willigenburg Susanne Nolten Herman Hazelhorst Ilja Jacobs Dick Hoek Inlichtingen bij Dick Hoek PD Beleidsinformatie Adresgegevens Provincie Luttenbergstraat 2 Postbus GB Zwolle Telefoon Fax postbus@overijssel.nl

4

5 Inhoudsopgave Samenvatting 7 1 Inleiding 11 2 Bevindingen op hoofdlijnen Wat werkt Beleidseffecten Conclusies en aanbevelingen 17 3 Uitkomsten per cluster Energiebesparing bedrijven Wat werkt Beleidseffecten Conclusies en aanbevelingen Energiebesparing woningen Wat werkt Beleidseffecten Conclusies en aanbevelingen Verkeer en vervoer Beleid Beleidseffect Conclusies en aanbevelingen Bio-energie Wat werkt Beleidseffecten Conclusies en aanbevelingen Zon Wat werkt? Beleidseffecten Conclusies en aanbevelingen Wind Wat werkt Beleidseffecten Conclusies en aanbevelingen 41 Watt? En nu verder Hoofdrapport 5

6 3.7 Bodemenergie Wat werkt Beleidseffecten Conclusies en aanbevelingen Energie-infrastructuur Wat werkt Beleidseffect Conclusies en aanbevelingen 47 4 Burgers aan het woord 49 Deelrapporten 53 Bijlage 55 - Bijlage 1 Wat is Appreciative Inquiry of waarderend onderzoeken? 57 - Bijlage 2 Geïnterviewde personen en organisaties 59 - Bijlage 3 Gouden aanbevelingen bijeenkomst 10 april Watt? En nu verder Hoofdrapport

7 Samenvatting Doelstelling: 20% hernieuwbare energie in 2020 Provincie heeft een stevige ambitie waar het gaat om het energiegebruik en de inzet van hernieuwbare energie in. Met het Programma Energiepact heeft de provincie zichzelf in 2008 als ambitie gesteld om de uitstoot van CO 2 in 2020 verminderd te hebben met 30% ten opzichte van In 2010 is ervoor gekozen het Programma Energiepact te versnellen en te streven naar het halen van de ambitie in Inmiddels is het Energiepact opgevolgd door het programma Nieuwe Energie. Hierin staat niet langer CO 2-reductie centraal maar het aandeel hernieuwbare energie (in combinatie met het initiëren van werkgelegenheid en innovatie). Doelstelling is nu 20% hernieuwbare energie in Voor het bereiken van deze doelstelling is zowel energiebesparing als de opwekking van hernieuwbare energie van belang. Tussenevaluatie: kwantitatieve en kwalitatieve aanpak De evaluatie is via twee sporen aangepakt: een kwantitatief deel en een kwalitatief deel. In het kwantitatieve deel heeft het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) de effecten van het vastgestelde provinciaal energiebeleid (tot 2015 of eerder) doorgerekend voor de jaren 2007, 2011 en 2020 (ECN, 2013). In het kwalitatieve hebben onderzoekers van provincie door middel van interviews en een bijeenkomst op 10 april 2013 teruggekeken op zes jaar energiebeleid in ( ). Tevens is een extra peiling onder het Burgerpanel uitgevoerd. Van beide onderdelen zijn afzonderlijke rapportages gemaakt. In deze rapportage worden de resultaten in samenhang beschreven. Centrale vraag is: Welke conclusies kunnen worden getrokken ten aanzien van de succesvolle inzet van het provinciale energiebeleid en het realiseren van beleidseffecten (t.a.v. hernieuwbare energie, CO 2-reductie, werkgelegenheid) en welke aanbevelingen kunnen worden gedaan om het beleid de komende jaren effectiever te laten zijn? Provinciaal beleid doet er toe, maar doel hernieuwbare energie wordt niet bereikt Bij vrijwel alle vormen van hernieuwbare energie vindt in de periode van een sterke groei plaats. Dit is echter onvoldoende om het doel van 20% hernieuwbaar in 2020 te halen. In 2020 is op basis van het huidige beleid het aandeel hernieuwbare energie 11%. Het provinciale beleid heeft zeker invloed, met name op het opwekken van hernieuwbare energie. De invloed op energiebesparing is minder groot. Het totale energiegebruik daalt licht in De oude CO 2-doelstelling om in % CO 2 te reduceren ten opzichte van 1990 zou wel zijn gerealiseerd. Aandeel hernieuwbare energie (%) zonder beleid 2011 met beleid 2020 zonder beleid 2020 met beleid Bron: ECN Watt? En nu verder Hoofdrapport 7

8 Hernieuwbare opwekking uit biomassa biedt meeste perspectief Van alle clusters die in het beleid zijn onderscheiden, draagt het cluster bio-energie veruit het meest bij, zowel in de bestaande als in de toekomstige situatie. Bovendien blijkt dat de investeringen in bio-energie, in vergelijking tot de andere clusters, ook de meeste werkgelegenheid oplevert. Binnen het cluster bio-energie wordt het meest verwacht van de verbranding van biomassa. Dit blijkt uit zowel de doorrekening van de beleidseffecten als uit de gesprekken met betrokkenen. De productie van biogas door vergisting neemt wel toe, maar minder dan bij verbranding. Het effect van het beleid op energiebesparing bij bedrijven en huishoudens is een factor 2 à 3 kleiner dan op hernieuwbare opwekking (bio-energie, zon, wind en bodemenergie). Dit geldt voor zowel de afgelopen periode als in de periode tot Vooral beleid gericht op hernieuwbare opwekking heeft effect op werkgelegenheid De directe werkgelegenheidseffecten van het energiebeleid van zijn naar verwachting circa arbeidsjaren in de periode Dit is inclusief fabricage van hernieuwbare productiecapaciteit, die naar verwachting voornamelijk in het buitenland plaats zal vinden. De investeringen in hernieuwbaar vermogen hebben een groter effect op de werkgelegenheid dan de energiebesparingsmaatregelen. Succesvolle mix in aanpak en werkwijze Ten aanzien van aanpak en werkwijze werkt het delen van successen, een lokale aanpak, inzicht bieden en laagdrempelig aanbieden aan inwoners en bedrijven. Samenwerken, partijen bij elkaar brengen en energie verbinden met andere (beleids)thema s of maatschappelijk verantwoord ondernemen is effectief. Verder is het goed dat instrumenten worden afgestemd met de praktijk en zijn personen met energie en visie bepalend voor het resultaat. Het stimuleren van samenwerken en het bij elkaar brengen van partijen is een sterk punt van provincie. Er wordt breed gedragen dat een mix van technieken nodig is om de doelstelling te kunnen halen en dat de provincie hier op inzet. Wat de provincie kan verbeteren is het zorgen voor meer continuïteit van beleid en gedragsverandering niet uit het oog te verliezen. Dilemma s in de rol van de provincie zijn die van loslaten of betrokken blijven en straffen, belonen of verleiden. Subsidies hebben effect, andere financieringsvormen goede aanvulling Ten aanzien van financieringsvormen wordt duidelijk dat subsidies een stimulerende werking hebben gehad en dat andere financieringsvormen als risicodragend participeren, een lening verstrekken of een leaseconstructie een goede aanvulling zijn. Ondanks de toegevoegde waarde hebben subsidies niet altijd het gewenste resultaat (bijvoorbeeld onvoldoende uitvoering of uitstelgedrag) en mogen subsidieregelingen eenvoudiger. Ook vormt de (lage) energieprijs met name voor bedrijven geen prikkel om te investeren in duurzame energie. Kansen voor verder optimalisatie in financieringsvormen bieden Energiefonds en de provincie die zelf duurzame eisen kan stellen bij aanbestedingen en andere financieringsafspraken en kan optreden als launching customer 2. Goed klimaat voor innovatie Ten aanzien van innovatie blijkt uit de interviews dat in een goed klimaat voor innovatie wordt ervaren met ook een positieve invloed op de werkgelegenheid. Vanuit het cluster bio-energie en het cluster energiebesparing bedrijven komt de voorkeur voor een hoogwaardige toepassing van grondstoffen naar voren. Dilemma is het kiezen voor innovatie of bewezen techniek. Hierin zal de provincie een evenwicht moeten vinden. Duidelijk is dat er diverse potentieel succesvolle (nieuwe) technieken en toepassingen zijn die kansvol zijn om substantieel bij te dragen aan het doelbereik. Om zulke innovatieve technieken verder te kunnen ontwikkelen, is het nodig dat bedrijven zich langere tijd op innovatie kunnen blijven richten. Energie uit zon heeft meeste draagvlak Aan het burgerpanel zijn een aantal vragen voorgelegd over energie. Uit de antwoorden blijkt dat energie uit zon het meeste draagvlak heeft. 85% is positief over zonne-energie. Het laagst scoort windenergie (50% positief). Er is echter ook een grote groep (29%) die neutraal staat ten opzichte van windenergie. Opvallend is dat aars minder autogebruik vaker noemen als energiebesparende maatregel dan de rest van Nederland. Verder wordt duidelijk dat 13% van de inwoners van het energieloket kent en dat 24% weet dat er een duurzaamheidslening en premie bestaat. Aanbevelingen Blijf bio-energie een belangrijke positie geven in het programma Nieuwe Energie, maar stel de verwachtingen van het potentieel van mestvergisting bij. Benut het potentieel van biomassaverbranding en laat het principe van zelfvoorziening niet belemmerend werken. Faciliteer koplopers en stimuleer anderen hierbij aan te haken door successen te delen. Kies zo veel mogelijk voor een lokale aanpak waarbij de drempel voor inwoners en bedrijven om mee te doen zo laag mogelijk is. 2 De provincie kan als launching customer (eerste grote klant) innovatie en de verspreiding van innovatieve producten en diensten stimuleren. 8 Watt? En nu verder Hoofdrapport

9 Ga door met het stimuleren van samenwerking. Plaats energie in het bredere perspectief van milieu, natuur en landschap, wonen, economie en ruimtelijke ordening. Richt je ook op gedragsverandering en niet alleen techniek. Bouw het inzetten van verschillende financieringsvormen verder uit. Treed als overheid op tijd terug en laat de markt zijn werk doen. Hierbij wel betrokkenheid blijven tonen. Stimuleer portfolioaanvragen 3 bij Energiefonds, bijvoorbeeld door het voorbereiden van deze aanvragen te faciliteren. Neem duurzaamheidseisen op in financieringsafspraken. Zet niet alleen in op bewezen technieken, maar ook op innovatie. 3 Een bundeling van meerdere projecten tot één aanvraag. Watt? En nu verder Hoofdrapport 9

10 10 Watt? En nu verder Hoofdrapport

11 1 Inleiding Doelen provinciaal energiebeleid Met het Programma Energiepact heeft de provincie zichzelf in 2008 als ambitie gesteld om de uitstoot van CO 2 in 2020 verminderd te hebben met 30% ten opzichte van 1990, wat een verlaging van de uitstoot met kiloton per jaar betekent. In 2010 is gekozen het Programma Energiepact te versnellen en te streven naar het halen van de ambitie in Inmiddels is het Energiepact opgevolgd door het programma Nieuwe Energie. Hierin staat niet langer CO 2-reductie centraal, maar het aandeel hernieuwbare energie (in combinatie met het initiëren van werkgelegenheid en innovatie). Voor het verhogen van het aandeel hernieuwbare energie is zowel energiebesparing als het opwekken van hernieuwbare energie van belang. Om met de tussenevaluatie een zo groot mogelijk lerend vermogen met meerwaarde voor de toekomst te creëren, richt de tussenevaluatie zich op zowel de reductie van CO 2 als het verhogen van het aandeel hernieuwbare energie. Vraagstelling tussenevaluatie In de Commissievergadering van 30 juni 2010 is bij de behandeling van het statenvoorstel Versnelling CO 2-reductie in Programma Energiepact; uitvoering motie Kolkman-Kerkdijk aan PS toegezegd in 2013 een herijkingsmoment in te lassen, teneinde het Energiepact en het uitvoeringsprogramma aan een tussenevaluatie te onderwerpen. In het onderzoek staan twee vragen centraal: Hoe is de doelbereiking van het Energiepact en het programma Nieuwe Energie tot nu toe en wat is de verwachting voor het halen van de doelstelling 20% hernieuwbare energie in 2020, in relatie tot de prestaties van de provincie en het gecreëerde investeringsklimaat? En welke ontwikkelingen worden tot 2030 voorzien en wat betekent dat voor de inzet van het programma in de jaren voor Welke succesvolle inzet laat het Energiepact en het programma Nieuwe Energie tot nu toe zien en hoe kunnen deze successen optimaal benut worden om de doelstelling om 20% hernieuwbare energie in 2020 te halen? Aanpak onderzoek De tussenevaluatie is via twee sporen aangepakt: een kwantitatief deel en een kwalitatief deel. In het kwantitatieve deel heeft het Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) de effecten van het provinciaal energiebeleid doorgerekend voor de jaren 2011 en 2020 (ECN, 2013). Dit is gedaan conform de aanpak die ook door de Rijksoverheid wordt gehanteerd. Uitgangspunt is het vastgestelde beleid tot 2015 (of eerder). het kwalitatieve deel hebben onderzoekers van provincie door middel van interviews en een bijeenkomst op 10 april 2013 teruggekeken op zes jaar ( ) energiebeleid in. Dit is gedaan onder begeleiding van TNO Management Consultants via de methode van Appreciative Inquiry (AI). Dit is een onderzoeks- of verandermethode die zich concentreert op de positieve ervaringen van mensen. AI (of: waarderend onderzoek) gaat er vanuit dat alles wat aandacht krijgt groeit (zie bijlage 1). Er is gesproken met 50 personen en 36 organisaties (zie bijlage 2) en is gezocht naar wat de afgelopen zes jaarheeft gewerkt in het provinciale energiebeleid, wat beter kan en waar kansen voor de toekomst liggen. Eerste resultaten zijn besproken in een brede bijeenkomst op 10 april 2013 (zie bijlage 3). Tevens is een extra peiling onder het Burgerpanel uitgevoerd. De resultaten van beide deelonderzoeken (kwantitatief en kwalitatief) zijn verwerkt in deze rapportage. In deze rapportage staat de volgende vraag centraal: Welke conclusies kunnen worden getrokken ten aanzien van de succesvolle inzet van het provinciale energiebeleid en het realiseren van beleidseffecten (t.a.v. hernieuwbare energie, CO 2-reductie, werkgelegenheid) en welke aanbevelingen kunnen worden gedaan om het beleid de komende jaren effectiever te laten zijn? Leeswijzer Hoofdstuk 2 beschrijft de hoofdbevindingen van het onderzoek. Daarbij gaat het enerzijds om de ervaren successen ( wat werkt ) in de periode Met andere woorden; wat heeft gewerkt Watt? En nu verder Hoofdrapport 11

12 bij het realiseren van meer hernieuwbare energie en het besparen van energie? Dit is een weergave van de opvattingen van geïnterviewden. Anderzijds gaat het om de effecten van het provinciale energiebeleid tot nu toe en de verwachte effecten in 2020 ( beleidseffecten ). Hiervoor zijn de berekeningen van ECN gebruikt. ECN heeft zich daarbij gebaseerd op het vastgestelde beleid tot Waar mogelijk wordt een verband gelegd tussen de ervaren successen en het bereikte effect. Het hoofdstuk wordt afgesloten met conclusies en aanbevelingen van de onderzoekers Hoofdstuk 3 beschrijft de belangrijkste bevindingen voor de zeven onderscheiden energieclusters (energiebesparing bedrijven, energiebesparing woningen, bio-energie, zon, wind, bodemenergie en energie-infrastructuur). Dit hoofdstuk heeft dezelfde opbouw d.w.z. de ervaren successen (geïnterviewden), de beleidseffecten (berekening ECN) en conclusies en aanbevelingen (onderzoekers). Hoofdstuk 4 beschrijft de uitkomsten van een extra peiling van het burgerpanel. 12 Watt? En nu verder Hoofdrapport

13 2 Bevindingen op hoofdlijnen 2.1 Wat werkt Op hoofdlijnen zijn er door de geïnterviewden successen genoemd ten aanzien van de aanpak en werkwijze, financieringsvormen (subsidies en leningen) en innovatie in de periode Deze worden in de volgende paragrafen toegelicht. Aanpak en werkwijze Successen delen Goede voorbeelden, kennis en (eerlijke) successen delen helpen om de massa mee te krijgen. Binnen bio-energie krijgen succesvolle ervaringen navolging door succesverhalen te delen en partijen te blijven informeren en enthousiasmeren. De bijeenkomsten van BEON en de jaarlijkse energiedag worden hier als goede voorbeelden genoemd. Lokale en persoonlijk aanpak geeft vertrouwen Daar waar wordt gewerkt met lokale adviseurs, lokale aanbieders en buurtbewoners die bekend zijn met de lokale situatie is er vertrouwen. Dit geeft betrokkenheid en draagvlak. Een persoonlijke aanpak trekt mensen en bedrijven over de streep. Maatwerk is belangrijk en legt verbinding. Het faciliteren van lokale en/of eigen initiatieven werkt. Inzicht geven en laagdrempelig aanbieden Als mensen en organisaties weten wat energiebesparing hen kan bieden, zetten ze makkelijker die stap. Hierbij helpt het om zaken laagdrempelig/eenvoudig aan te bieden. Bij bedrijven en huishoudens is energie geen corebusiness, maak het dus zo gemakkelijk en duidelijk mogelijk. Belangrijk is dat handen en voeten worden geboden bij energiebesparing. De term ontzorgen wordt hier vaak voor gebruikt. Belangrijk is om het eenvoudig en simpel te houden en in de taal van burgers en ondernemers. Samenwerking en partijen bij elkaar brengen Sterk aan het beleid van provincie is het bij elkaar brengen van partijen. Het delen van kennis en netwerken en het leren van anderen is een belangrijke factor voor succes. Ook samenwerken in de keten leidt tot verbeteringen en mogelijkheden. Samen staan voor een ambitie maakt sterk. Daarnaast werkt het samen vormgeven aan de uitvoering positief. Verder werkt duurzame samenwerking. Duurzaam in de zin van een langere periode samen optrekken en leveringszekerheid maar ook duurzaam in de zin van kwaliteit in plaats van altijd de laagste prijs (ook in aanbestedingen). Energie in breder perspectief, werk met werk maken Daar waar werk met werk wordt gemaakt bij energiebesparing of energie-opwekking wordt de kans van slagen groter. Het verbinden van energie met beleidsterreinen als milieu (mest), natuur en landschap (hout, gras en riet) wonen (geluidsisolatie), economie (innovatie), RO (warmte) biedt kansen. Ook energie niet zelfstandig maar breder benaderen helpt, zoals bijvoorbeeld het koppelen aan natuurlijke investeringsmomenten, binnenklimaat, welzijn personeel en de totale exploitatie. Energiebesparing bij bedrijven en organisaties is kansvol als het in het bredere palet van maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt meegenomen. Energieprojecten kunnen meeliften met andere projecten. Denk ook aan hoogwaardige toepassing van grondstoffen waardoor minder materiaalgebruik nodig is in het productieproces. Instrumenten afstemmen met praktijk Het gezamenlijk opstellen van een subsidieregeling afgestemd op de praktijk werkt. Voorbeeld is de subsidieregeling die LTO Noord samen met de provincie maakte in het kader van het project Asbest van het dak, zonnepaneel erop. Watt? En nu verder Hoofdrapport 13

14 Personen met visie zijn bepalend voor het resultaat Energiebesparing en projecten starten vaak met het enthousiasme van een enkeling in de buurt of op de werkvloer. Enthousiasme op het juiste niveau (bestuurders, directie) zorgen daarmee ook voor een organisatie of samenleving met ambitie. Regelmatig wordt de rol van gedeputeerde Rietkerk genoemd. Naast enthousiasme en visie is de bereidheid om tijd te steken in energie belangrijk. Personen maken het verschil maar dat maakt het ook wel kwetsbaar. In de interviews werd het belang van personen kernachtig samengevat met de uitspraak het is de vent en niet de tent. De voorbeelden zijn er te over. Financieringsvormen Subsidies geven een duwtje Subsidies 4 worden gewaardeerd om de stimulerende en zekerheid gevende werking. Duidelijk is dat de tenderregeling zeker heeft geholpen bij het realiseren van projecten. Ook wordt het gewaardeerd als subsidie breed ingezet kan worden. Het compenseren van de onrendabele top haalt mensen over de streep. Alternatieve financieringsvormen goede aanvulling Naast de traditionele inzet van subsidies komt er steeds meer aandacht voor andere financieringsvormen. Te zien is dat overheden hun nek uitsteken door risicodragend mee te doen en daarmee initiatieven stimuleren. Voorbeelden hiervan zijn de projecten voor aardwarmte in de Koekoekspolder en het warmtenet Hengelo. Innovatie Innovatie en goed innovatieklimaat Innovatie is en blijft belangrijk want iedere techniek is eindig. Bovendien leidt succesvolle innovatie tot meer en betere rendabele technieken. Meedoen met innovatie biedt een goed innovatieklimaat in en is goed voor de werkgelegenheid, ook al is de toepassing wereldwijd. Er zijn goede verwachtingen dat Energiefonds een belangrijke bijdrage kan leveren aan innovatie. is volgens de geïnterviewden een provincie met veel innovatieve bedrijven. Hoogwaardige toepassing Deze rode draad komt vooral naar voren bij bio-energie en bedrijven. Vanuit het programma Nieuwe Energie ligt de focus wat betreft biomassa op hoe biomassa energie kan opleveren. In de praktijk is te zien dat energie maar één van de toepassingen van biomassa is en dat gebruik van biomassa voor energie vaak niet de eerste keuze is. Bedrijven kiezen als eerste voor een hoogwaardige toepassing. Ook zien bedrijven dat energiereductie is te behalen door een betere productontwerp dat leidt tot minder materiaalgebruik of hergebruik van materiaal. 2.2 Beleidseffecten Bij vrijwel alle vormen van hernieuwbare energie vindt in de periode van een sterke groei plaats. Dit is echter onvoldoende om het doel van 20% hernieuwbaar in 2020 te halen. De beleidseffecten zijn gebaseerd op de berekeningen van ECN. Het beleid tot 2015 is doorgerekend. Provinciaal beleid doet er toe, maar doel wordt niet bereikt In 2020 is er een aanzienlijk effect van het beleid op het aandeel hernieuwbare energie. In het scenario zonder het beleid van is het aandeel hernieuwbare energie in 2020 circa 6%. Met het beleid van komt het aandeel hernieuwbare energie uit op circa 11%. Ook het reeds uitgevoerde beleid heeft al effect gehad. In 2011 was het aandeel hernieuwbare energie 4,5%. Zonder het beleid van de afgelopen jaren was het aandeel hernieuwbare energie in 2011, 3,2% geweest. 4 In de interviews is nadrukkelijk gevraagd naar de ervaringen met provinciale subsidies zoals de tenderregeling. Dit neemt niet weg dat ook landelijke subsidies zoals bijvoorbeeld de SDE-regeling aan de orde zijn gekomen maar wel in mindere mate. 14 Watt? En nu verder Hoofdrapport

15 Figuur 1: Aandeel hernieuwbare energie (%) zonder beleid 2011 met beleid 2020 zonder beleid 2020 met beleid Bron: ECN Energiegebruik daalt licht in 2020 Het totaal energetisch eindgebruik is in 2007 en PJ en neemt daarna af tot 105 PJ in Tussen 2007 en 2020 daalt de warmtevraag en stijgt de elektriciteitsvraag. De grootste gebruiker van energie is in 2011 het cluster bedrijven (39 PJ). Op de voet gevolgd door verkeer in vervoer (37 PJ). Huishoudens verbruiken in 2011, 28 PJ. De verhoudingen in het energiegebruik tussen de verschillende cluster veranderen weinig. Het cluster energievoorziening neemt relatief het meest af. De oorzaak is de verwachting dat de elektriciteitscentrale Harculo bij Zwolle niet meer in werking zal zijn in De ontwikkelingen in de periode staan in de onderstaande grafiek weergegeven. Figuur 2: Energiegebruik in per cluster (PetaJoule/jaar) verkeer en vervoer huishoudens bedrijven energievoorziening Bron: ECN Watt? En nu verder Hoofdrapport 15

16 Hernieuwbare opwekking stijgt flink De opwekking van hernieuwbare energie stijgt tot 11,4 PJ in In 2007 was het 2,8 PJ en in ,9 PJ. Het gebruik van bio-energie door verbranding, vergisting en door het gebruik van biobrandstoffen in het wegverkeer is voor driekwart verantwoordelijk voor de hernieuwbare opwekking in Figuur 3: Opwekking hernieuwbare energie (PetaJoule/jaar) 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0, biomassa verbranding biomassa vergisting biomassa gebruik bodemenergie wind zon Bron: ECN Oude CO 2-doelstelling was wel haalbaar De ambitie van het Energiepact was oorspronkelijk om in 2020 een reductie van de jaarlijkse CO 2-uitstoot te realiseren van kiloton per jaar ten opzichte van Om de ambitie te realiseren zou de uitstoot moeten worden verlaagd tot kiloton CO 2 per jaar in In 2011 is echter van deze doelstelling afgestapt. In de raming daalt de CO 2-emissie van kiloton in 2007 naar kiloton in 2011 en kiloton in Deze daling zou voldoende zijn om de ambitie te realiseren. Oorzaken: verminderen elektriciteitsproductie en meer hernieuwbare opwekking De CO 2-emissie voor de jaren 2007, 2011 en 2020 zijn gebaseerd op de energiebalansen die door ECN zijn opgesteld per sector. Het gebruik van fossiele brandstoffen (aardgas, olie, steenkool) is met behulp van emissiefactoren vertaald naar CO 2-emissies. Voor het basisjaar 1990 zijn de cijfers gebaseerd op de database van het RIVM. De emissiereductie is voornamelijk het gevolg van een afname van de elektriciteitsproductie (de elektriciteitscentrale Harculo wordt minder gebruikt), een toename van het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen en de toepassing van energiebesparende maatregelen. Tabel 1: CO 2-emissie in 1990, 2007, 2011 en 2020 (kiloton/jaar) Cluister Huishoudens Handel, diensten en overheid Industrie Verkeer en vervoer Land- en tuinbouw Energievoorziening Totaal Bron: ECN en Emissieregistratie RIVM 16 Watt? En nu verder Hoofdrapport

17 Vooral beleid gericht op opwekking heeft effect op werkgelegenheid in 2020 De directe werkgelegenheidseffecten van het energiebeleid van zijn naar verwachting circa arbeidsjaren in de periode Dit is inclusief fabricage van hernieuwbare productiecapaciteit, die naar verwachting voornamelijk in het buitenland plaats zal vinden. Exclusief fabricage gaat het om circa arbeidsjaren. In zijn de werkgelegenheidseffecten circa 800 arbeidsjaren (inclusief fabricage) en circa 600 arbeidsjaren (exclusief fabricage). De investeringen in hernieuwbaar vermogen hebben een groter effect op de werkgelegenheid dan de energiebesparingsmaatregelen. In de periode leverde energiebesparingsmaatregelen bijna 300 arbeidsjaren op. In de periode zijn dit ruim 900 arbeidsjaren. Deze aantallen zijn exclusief de arbeidsjaren voor energiebesparing in de industrie. Deze kan niet worden bepaald vanwege het ontbreken van bruikbare data. In de onderstaande grafiek zijn de werkgelegenheidseffecten als gevolg van hernieuwbare opwekking weergegeven. Figuur 4: Directe werkgelegenheidseffecten van hernieuwbare opwekking (arbeidsjaren) inclusief fabricage exclusief fabricage inclusief fabricage exclusief fabricage biomassa zon wind bodem Bron: ECN Verschillen met cijfers Staat van en jaarrekening In de Staat van en de jaarrekening wordt gerapporteerd over het aandeel hernieuwbare energie. Voor de berekening is tot juni 2013 uitgegaan van een totaal energetisch eindverbruik van 125 PetaJoule. Deze hoeveelheid is gebaseerd op een studie uit ECN heeft berekend dat het eindverbruik in 2011, 110 PJ bedroeg. Desondanks zijn de verschillen in percentages gering. In de jaarrekening staat voor het jaar 2011 een aandeel hernieuwbare energie genoemd van 4,7%. ECN komt op 4,5% in ECN rekent bij het bepalen van het aandeel hernieuwbare energie de productie van biobrandstoffen niet mee. In de jaarrekening en in de Staat van is de productie van biobrandstoffen wel meegerekend. In de jaarrekening en in de Staat van is dus zowel de hoeveelheid opwekking als het energiegebruik overschat ten opzichte van de resultaten van ECN. 2.3 Conclusies en aanbevelingen De conclusies en aanbevelingen zijn opgesteld door de onderzoekers op basis van de interviews en het kwantitatieve onderzoek naar beleidseffecten van ECN. Bij vrijwel alle vormen van hernieuwbare energie vindt in de periode van een sterke groei plaats. Energie uit biomassa is en blijft veruit de belangrijkste bron voor hernieuwbare energie. Het effect van het provinciaal beleid is hier het grootst. Bodemwarmte levert in 2020 een behoorlijke bijdrage, maar is wel afhankelijk van het realiseren van aardwarmteprojecten in de Koekoekspolder. Energie uit zon draagt weinig bij aan het bereiken van de doelstelling. Het energiegebruik van bedrijven stijgt licht. Zonder provinciaal beleid zou het energiegebruik meer gaan stijgen. Deze inschatting is wel sterk afhankelijk van de economische groei. Het energiegebruik van huishoudens daalt behoorlijk in 2020, maar dit is slechts voor een deel het gevolg van provinciaal beleid. In de onderstaande tabel staat per cluster weergegeven wat de situatie is voor de jaren 2007, 2011 en Watt? En nu verder Hoofdrapport 17

18 Tabel 2: Energiegebruik, hernieuwbare opwekking en % hernieuwbare energie in 2007, 2011 en 2020 met en zonder provinciaal beleid (PetaJoule/jaar) Energiegebruik zonder provinciaal beleid met provinciaal beleid zonder provinciaal beleid met provinciaal beleid Energiegebruik bedrijven 38,6 39,8 39,4 41,2 40,0 Energiegebruik huishoudens 26,5 28,2 28,1 25,5 25,1 Energiegebruik verkeer en vervoer 36,8 36,5 36,5 34,7 34,7 Energiegebruik energievoorziening 8,2 6,3 6,3 5,1 5,1 Totaal 110,0 110,8 110,2 106,5 104,8 Hernieuwbare opwekking Productie biobrandstoffen 5 0,7 0 0,9 0 2,5 Bio-energie 2,7 3,2 4,5 4,8 8,3 Windenergie 0,0 0,0 0,1 0,0 0,7 Zonne-energie 0,0 0,0 0,0 0,3 0,4 Bodemenergie 0,1 0,4 0,4 1,3 2,1 Totaal 2,8 3,6 5,0 6,4 11,4 Aandeel hernieuwbare energie 2,5% 3,2% 4,5% 6,0% 10,9% Bron: ECN en Provincie Bio-energie maakt op dit moment een belangrijk deel uit van het energiebeleid. De opwekking van hernieuwbare energie komt in 2011 voor 90% uit biomassa. In 2020 neemt bio-energie nog sterk toe. Doordat ook andere hernieuwbare bronnen toenemen is in 2020 wordt het aandeel ca. 70%. Van alle clusters die in het beleid zijn onderscheiden draagt het cluster bio-energie veruit het meest bij, zowel in de bestaande als in de toekomstige situatie. Bovendien blijkt dat de investeringen in bio-energie ook de meeste werkgelegenheid opleveren (2785 arbeidsjaren, exclusief fabricage). Binnen het cluster bio-energie wordt het meest verwacht van de verbranding van biomassa. Dit blijkt uit zowel de doorrekening van de beleidseffecten als uit de gesprekken met betrokkenen. De productie van biogas door vergisting neemt wel toe, maar minder dan bij verbranding. Door de problemen met het exploiteren van mestvergisters zijn de verwachtingen van deze optie minder groot dan een aantal jaren geleden. Aanbeveling Blijf bio-energie een belangrijke positie geven in het programma Nieuwe Energie, maar stel de verwachtingen van het potentieel van mestvergisting bij. Benut het potentieel van biomassaverbranding en laat het principe van zelfvoorziening niet belemmerend werken. Over de volle breedte van het energiebeleid van provincie komen een aantal algemene succesfactoren naar voren die bijdragen aan het dichterbij brengen van de doelstelling in Deze werkzame ingrediënten hebben betrekking op aanpak en werkwijze, financieringsvormen (subsidies en leningen) en innovatie. Ten aanzien van aanpak en werkwijze werkt het delen van successen, een lokale aanpak, inzicht bieden en laagdrempelig aanbieden aan inwoners en bedrijven. Samenwerken, partijen bij elkaar brengen en energie verbinden met andere (beleids)thema s of maatschappelijk verantwoord ondernemen is effectief. Verder is het goed dat instrumenten worden afgestemd met de praktijk en zijn personen met energie en visie bepalend voor het resultaat. Het stimuleren van samenwerken en het bij elkaar brengen van partijen is een sterk punt van provincie. De provincie verbindt partijen. Er wordt breed gedragen dat een mix van technieken nodig is om de doelstelling te kunnen halen en dat de provincie hier op inzet. Wat de provincie kan verbeteren is het zorgen voor meer continuïteit van beleid en gedragsverandering niet uit het oog te verliezen. Dilemma s in de rol van de provincie zijn die van loslaten of betrokken blijven en straffen, belonen of verleiden. Mogelijkheden voor optimalisatie in de aanpak en werkwijze bieden het nog meer faciliteren van koplopers en het meer zichtbaar maken van resultaten. 5 In de methode om het aandeel hernieuwbare energie te bepalen telt alleen het eindgebruik van biobrandstoffen mee en niet de productie van biobrandstoffen. 18 Watt? En nu verder Hoofdrapport