Psychologisering in tijden van globalisering
|
|
- Wouter de Smedt
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 De Vos, J. (2011) Psychologisering in tijden van globalisering Leuven: Acco Luc Van den Berge Jan De Vos is psycholoog en psychoanalyticus. Hij promoveerde tot doctor in de filosofie in 2011 met een proefschrift over psychologisering in tijden van globalisering, en is als postdoctoraal onderzoeker verbonden aan het Centrum voor Kritische Filosofie aan de Universiteit van Gent. De Vos problematiseert de geglobaliseerde en alomtegenwoordige psychologisering. Hij wil niet alleen constateren hoe de psychologie overvloeit naar andere domeinen zoals wetenschap, cultuur en politiek (p. 51), maar zoekt naar een verklaring. Hij vindt die in de filosofische traditie en ontwikkelt zijn standpunt in discussie met filosofen zoals Descartes, De la Mettrie, Husserl, Agamben, Foucault en Zizek. Psychologisering is het fenomeen waarbij de kennis van de psychologie het centrale referentiekader wordt van hoe we bij onszelf, de ander en de wereld aanwezig zijn (p. 25). De Vos geeft veel voorbeelden van psychologisering. Sommige zijn op het eerste gezicht onschuldiger dan andere. Beleidsmakers veronderstellen bijvoorbeeld dat ouders voortdurend de nood ervaren aan houvast op het vlak van opvoeden en ouderschap. Op deze vermeende nood reageert de academische wereld vooral met het aanbieden van psychologische theorie, vaak op een erg infantiliserende wijze. Kinderen leren al heel vroeg op school het abc van het emotionele leven. * personalia boeken / JG31 / 2013 / SB2 227
2 De opvatting dat er slechts vier basisemoties zouden bestaan, ontlokt De Vos overigens de vraag of psychologen dan naar analogie met de standaardmeter ook de emoties voor eens en altijd gestandaardiseerd hebben. Maar er zijn gruwelijker voorbeelden. Folterprogramma s die gebruikt worden in illegale Amerikaanse gevangenkampen zouden niet mogelijk zijn geweest als psychologen als Milgram en Zimbardo er niet de scripts voor hadden geschreven. De huidige nadruk op neurologie kan volgens De Vos verkeerdelijk de indruk wekken dat de psychologie ondertussen een stille dood gestorven is. Niets is minder waar. In Gent is bijvoorbeeld de psychologiefaculteit de tweede grootste van de universiteit. Bovendien begint en eindigt neurologisch onderzoek onvermijdelijk bij de psychologie, die eerst de onderzoeksvragen aanlevert en van betekenis voorziet, en vervolgens de resultaten van het neurologisch onderzoek interpreteert. De omschrijving van psychologisering die De Vos hanteert is niet toevallig. Ze verwijst naar het historische gegeven dat vanaf de moderniteit de omgang van de mens met zichzelf, de ander en de wereld niet langer bemiddeld werd door God. In het denken van de invloedrijke filosoof Descartes werd de mens een subject dat zich tegenover de objecten bevindt. Later, bij De La Mettrie, verdween de bemiddelende rol van God. Vanaf dan verhoudt het moderne cartesiaanse subject zich tot de wereld via een wetenschappelijke blik (p. 40). De Vos knoopt hier aan bij Husserls befaamde boek De crisis van de Europese wetenschappen en transcendentale fenomenologie (1936). Omdat wetenschap objectief wil zijn, kan ze zich volgens Husserl geen rekenschap geven van de subjectiviteit. De psychologie moest hier soelaas bieden, maar omdat de psychologie een wetenschap wilde zijn als alle andere, kon ze niet anders dan op haar beurt falen. (p. 42). De Vos concludeert hieruit dat de moderne subjectiviteit onlosmakelijk verbonden is met de komst van de moderne wetenschappen (p. 42). De objectiverende en volledigheid nastrevende wetenschap laat op het eerste gezicht geen ruimte voor subjectiviteit. In de woorden van De Vos: De wetenschap is de ont-tovering van alle menselijke en sociale realiteiten; meetbaar en traceerbaar geworden, verliezen ze elke grond. (p. 43) Hier zet De Vos een belangrijke stap. In die desubjectivering ziet hij precies de geboorte van het moderne subject, als drager van de academische blik. Enerzijds is het een geleegd subject, dat vanuit een niet-plaats naar de wereld en zichzelf kijkt. 228 JG31 / 2013 / SB2 / boeken
3 Anderzijds is er sprake van een rest omdat het subject dat naar zichzelf kijkt, door middel van de wetenschappelijke blik, met deze wetenschappelijke blik niet samenvalt. Oh ja, echt, ben ik dat? (p. 43) Hoe verder dan de objectivering (desubjectivering) gaat, des te meer kans op subjectiviteit. Het is precies omwille van deze rest, omwille van deze enigmatische subjectiviteit, dat er nood blijft bestaan aan een psychologie. De psychologie biedt het moderne subject dus een uitkijkpunt vanwaar het zichzelf, de ander en de wereld kan bekijken. Vreemd genoeg verbindt de psychologie het subject niet met zichzelf, maar met zijn dubbel, de psychologische homunculus (p. 44). Psychologie neemt de psychologische doppelgänger voor het ware subject en loochent het feit dat ze een ander subject heeft gecreëerd, diegene die kijkt, het gepsychologiseerde subject, het spookachtige nabeeld van de psychologisering. (p. 51) Daardoor is psychologie structureel gelijk aan psychologisering en is psychologisering de dubbelganger van de psychologie. En dat is de centrale stelling van De Vos. Hij ziet dit geïllustreerd bij Supernanny die ouders uitnodigt om naar opnames van de kinderen en zichzelf te kijken zoals psychologen dat doen. Hoe werkt die verdubbeling? Supernanny nodigt een ouder uit om naar zichzelf te kijken door een psychologische bril, als aspirant psycholoog. Maar zij krijgt niet zomaar zichzelf te zien, ze ziet zichzelf gevat in een psychologisch kader, haar psychologische dubbelganger. Supernanny gaat ervan uit dat deze moeder op het scherm het echte subject is, waar zij greep probeert op te krijgen. In dit gebeuren creëert ze een moeder die op een wetenschappelijke manier naar zichzelf kijkt. Diegene die kijkt wordt zo gereduceerd tot een spookachtig nabeeld van zichzelf. Dit mechanisme maakt voor De Vos de kern uit van het koppel psychologie/psychologisering. Psychologie is dan algemener de discipline die het moderne subject zowel probeert vorm te geven (de ouder die leert naar zichzelf en haar kinderen te kijken door een psychologische bril, door middel van psychoeducatie) als te bemeesteren (hoe kunnen we begrijpen wat de gefilmde ouders en kinderen doen?) (p. 53). Ontstaan in de moderniteit, als kind van de Verlichting, probeert de psychologie steeds volgens De Vos zichzelf opnieuw uit te vinden na het debacle van de tweede wereldoorlog en opnieuw als sluitsteen te dienen boeken / JG31 / 2013 / SB2 22
4 voor de bres die de objectiverende wetenschappen geslagen hebben in de subjectiviteit. Bovendien wil ze zo het project van de Verlichting opnieuw op de sporen zetten. Genadeloos analyseert De Vos de beruchte sociaalpsychologische experimenten van Milgram (gehoorzaamheidsexperiment) en Zimbardo (gevangenisexperiment). Zij probeerden te begrijpen hoe de nazimisdaden mogelijk waren geweest, maar vergaloppeerden zich tijdens hun onderzoek en schreven mee aan de scripts voor psychologische foltering én voor een fundamentele psychologisering van het subject. Tijdens het gehoorzaamheidsexperiment wordt een proefpersoon onder druk gezet om een andere, ditmaal vermeende, proefpersoon die in het complot zit, elektrische schokken toe te dienen. Milgram vraagt op het einde van het experiment, als de ware toedracht bekend is gemaakt, aan de proefpersoon wat er door hem heen gaat. Het subject wordt gevraagd om zichzelf via de psychologische blik te bekijken. De Vos: De kern van het experiment is dus psycho-educatie. Milgrams experiment is gebaseerd op een loop [een lus, lvdb]: de psychologie, reeds binnengebracht in het begin van het experiment (de proefpersoon krijgt een introductieles in de leerpsychologie), is ook het script dat de slotscène structureert. Psychologisering is voor De Vos het paradigma van hoe de psychologie zichzelf in een enscenering als een wetenschap affirmeert (p. 59). Het schema dat De Vos zag in het voorbeeld van Supernanny wordt hier dus herhaald. De proefpersoon wordt ingeleid in de psychologie en krijgt op het einde van de test de vraag om over zichzelf na te denken als leerling-psycholoog. De onderzoeksopzet zelf heeft de originele proefpersoon dus definitief uit beeld verwijderd. Milgram en Zimbardo hebben volgens De Vos niet alleen duidelijk gemaakt hoe psychologie en psychologisering onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Ze illustreren ook hoe de psychologie, in haar ambitie zichzelf als een wetenschap te affirmeren, toont dat haar hoofdparadigma dat van de psychologisering is. Verder leren die naoorlogse experimenten dat de psychologie, in haar poging de sluitsteen te zijn van de moderne wetenschappen en het project van de moderniteit, in het tegendeel terechtkomt van wat ze beoogt: in plaats van de subjectiviteit te behoeden en de wetenschappen een menselijk gelaat te geven, dreigt ze zelf onmenselijk te worden (p. 100). De Vos bekijkt de psychologisering niet enkel in het licht van de verhouding van de psychologie tot de wetenschappen, maar ook in haar rol die ze JG31 / 2013 / SB2 / boeken
5 speelt in onze laatmoderne beeldcultuur, van Big Brother tot de nieuwste beeldvormingstechnieken in de neurobiologie. Volgens De Vos beweren zowel onze beeldcultuur als de psy-wetenschappen dat ze de dingen tonen zoals ze echt zijn; ze tonen de naakte mens. Een kritiek van de psychologisering van de cultuur kan er dan ook niet op gericht zijn om de echte mens en het echte leven te redden van de psychologisering, want dit streven naar echtheid is juist symptomatisch voor hoe onze moderne subjectiviteit in de greep is van objectivering. In het hoofdstuk over psychologisering en politiek (p. 141) ontmaskert De Vos grootschalige fundraising events als Het Glazen Huis als een voorbeeld van wat Hardt en Negri (2000) productieprocessen in het laatkapitalisme noemen. Productie in een geglobaliseerde economie omvat uiteraard tastbare producten, maar ze is vooral gericht op de directe en non-materiële productie van subjectiviteit en sociale relaties (p. 140). Het Glazen Huis beoogt niet alleen het inzamelen van grote sommen geld, maar creëert ook echte emotionaliteit, subjectiviteit op zijn volst, tijdens de slotshow, waarbij niet alleen de presentatoren, maar vele toeschouwers de emoties de vrije loop laten. Ook het actieterrein van de politiek lijkt herleid tot psy-zaken. De economische beslissingen worden overgelaten aan internationale bedrijven en structuren en politici richten zich meer en meer op het terrein van de human interests, zoals gezondheid, welzijn op het werk, gelijke kansen, suïcidepreventie enzovoort. Psychologisering wordt zo een onderdeel van het politieke beleid. Tezelfdertijd heeft deze psychologisering uiteraard een depolitiserend effect. Na al dit filosofische geweld is de vraag aan de orde of er dan nood is aan een depsychologisering. Niet volgens De Vos. Hij roept eerder op tot een besef van de onvermijdelijkheid van de psychologisering. Volgens De Vos hoeft zijn kritiek niet praktisch bruikbaar te zijn. Ergens in zijn boek schrijft hij dat het niet fout is om een metaperspectief in te nemen. Hij neemt de lezer zelf voortdurend mee in een metaperspectief, maar stelt wel dat het wel fout is om te geloven dat je nadien terug kan keren naar het oorspronkelijke perspectief. Dit blijkt de voornaamste bedoeling te zijn van dit boek, namelijk vermijden dat de lezer ooit nog op dezelfde manier naar de Siamese tweeling psychologie/psychologisering zou kun- boeken / JG31 / 2013 / SB2
6 nen kijken. De Vos boek is een staaltje van bewuste metapsychologisering. Mission accomplished, wat mij betreft. Alleen al om die reden is dit boek aanbevolen lectuur voor iedereen die geïnteresseerd is in psychologie. Toch roept dit boek ook heel wat vragen op. Bijvoorbeeld waarom het zich laat lezen als een apologie van de psychoanalyse. De redenering gaat als volgt. Omdat er geen ontkomen is aan psychologisering, wenden we ons best tot de psychoanalyse, volgens De Vos de moeder van alle psychologisering, want zij probeert niet krampachtig het gat te dichten tussen een psychologisch weten wie we zijn en de restervaring dat we dan vol vragen staren naar dit beeld van onszelf. De psychoanalyse wil de ontologische kloof tussen weten en zijn niet dichten. Toch biedt volgens mij niet alleen de psychoanalyse een kader waarbinnen we zinvol kunnen nadenken over de afgrondelijkheid van het mens-zijn. De filosoof Heidegger, om maar iemand te noemen, heeft op dat vlak baanbrekend werk verricht. Hij slaagde er bovendien in als fenomenoloog van het dagelijkse leven, in zijn hoofdwerk Zijn en Tijd, aan te tonen dat als we de mens opvatten als een zichzelf en zijn leven interpreterend wezen, het subject/objectschema dat Descartes introduceerde in de westerse filosofie schromelijk tekort schiet als interpretatiekader. Er valt dus te ontkomen aan het modernistische subject/objectschema. Omdat filosofen als De Vos trouw blijven aan dit onderscheid kunnen ze de duizelingwekkende redeneringen maken die ze maken. De eerste stilzwijgende premisse in alle redeneringen is dat er een subject bestaat dat zich onderscheidt van en verhoudt tot objecten. Ik ben ervan overtuigd dat er alternatieve wegen zijn om over de vraag wat het betekent om een mens te zijn na te denken buiten het filosofische subject-objectschema en zo toch te ontsnappen aan het idee dat we onvermijdelijk altijd weer moeten psychologiseren. Voor De Vos lijkt elke verwoording van wat iemand in haar leven kan meemaken en ook elke menswetenschappelijke interpretatie al bij voorbaat op psychologisering neer te komen. Met deze twijfelachtige claim sluit hij elke uitweg af voor wie de mogelijkheid van een interpretatieve of hermeneutische psychologie ernstig neemt. Verder is het nog de vraag of het wel klopt dat er geen weg terug is, zoals De Vos beweert, als mensen, bijvoorbeeld ouders, kennis gemaakt hebben met een ontwikkelingspsychologische visie op opvoeding ( als het zaadje
7 van de psychologisering eenmaal geplant is ). Wie er het Vlaamse gratis tijdschrift Klasse voor Ouders op naleest, zal zien hoezeer de overheid zich moeite getroost om ouders mee te krijgen in een psychologisch discours. Blijkbaar vergt het toch heel wat inspanning ouders te bekeren. En algemener, klopt het wel dat er geen ontkomen is aan psychologisering? Bij de Vos gaat het om metafysica: dat we onszelf bekijken door een psychologische bril maakt voor hem precies onze laatmoderne subjectiviteit uit. De lezer krijgt de indruk dat hij niet zozeer een conclusie trekt uit wat hij observeert, maar dat hij de fenomenen juist toepast in zijn thesis. Daar is op zich niets mis mee; hij tracht als filosoof de lezer te overtuigen. Maar, wie zich laat overtuigen, lijkt gedoemd te zijn om deze geglobaliseerde psychologiseringtendensen te ondergaan, en kan er zich in het beste geval bewust van worden (met dank aan De Vos!) waardoor zij er niet meer op dezelfde manier naar kan kijken. Wat in de analyses van De Vos helemaal verloren lijkt te gaan is de gedachte van moral agency of actorschap, en dus van vrijheid en verantwoordelijkheid. Hoewel zijn betoog doordrongen is van een afkeer van de immorele aspecten die kleven aan vele door de psychologie mee ontworpen praktijken, vat hij het subject niet op als een volwaardig morele actor. We hoeven zie bijvoorbeeld Heidegger niet over mensen na te denken in termen van subjecten en objecten. Mij zou het wel benieuwen of er ouders zijn die immuun zijn voor of zich verzetten tegen pogingen tot psychologisering en dus de facto De Vos tegenspreken. En er moeten toch psychologen bestaan die, anders dan de karikaturen die hij ervan op het toneel brengt, in staat zijn om hierover op een zinnige manier onderzoek te doen? Vanzelfsprekend ben ik het met De Vos roerend eens dat een objectiverende psychologie op zich geen enkele garantie biedt voor een beter begrip van wat het is een mens te zijn, en ik denk dat ze geen interne beveiligingen kent tegen onethische praktijken. Ik ben er minder van overtuigd dat er geen hermeneutische of interpretatieve psychologie mogelijk is (vergelijk Taylor, 1985), naast de psychoanalyse, die ons iets kan leren, desnoods over wat de mens niet is. Een kritische analyse zoals die van De Vos vraagt om even kritische lezers, die in dit boek een uitdaging zien om zelf over de dominante plaats en betekenis van psychologie na te denken, in bijvoorbeeld de wereld van opvoedingsondersteuning en psychotherapie. boeken / JG31 / 2013 / SB2
8 Referenties De Vos, J. (2011). Psychologisering in tijden van globalisering. Een kritische analyse van psychologie en psychologisering. Leuven/Den Haag: Acco. Hardt, M., & Negri, A. (2000). Empire. Cambridge MA: Harvard University Press. Husserl, E. (1970) [1936]. The crisis of European Sciences and Transcendental Phenomenology: an introduction to phenomenological philosophy. Vertaald door D. Carr. Evanston: Northwestern University Press. Taylor, C. (1985). Peaceful coexistence in psychology. In C. Taylor (Ed.), Human agency and language. Philosophical Papers Volume I. (pp ). Cambridge: Cambridge University Press. JG31 / 2013 / SB2 / boeken
9 personalia flament ida Systeemtherapeut. Werkt als Inhoudelijk verantwoordelijke in DBC Openluchtopvoeding VZW. fondelli thomas Klinisch psycholoog, zelfstandig systeemtheoretisch psychotherapeut en medewerker bij het Zeepreventorium. hillewaere bruno Psycholoog-systeemtherapeut binnen het jeugdcircuit van PTC De Viersprong te Halsteren, Nederland. Freelance opleider voor ondermeer Rapunzel en de Interactie-Academie. marres philip Systeemtherapeut gezinstrainingsprogramma bij Stek Jeugdhulp te Gouda. poels veerle Klinisch psycholoog-psychotherapeut, Department of Corrections Psychological Service, Rotorua, Nieuw-Zeeland. van den berge luc Sociaal verpleegkundige, master in de wijsbegeerte en systeemtheoretisch psychotherapeut. Werkzaam in een centrum voor geestelijke gezondheidszorg en verbonden aan een groepspraktijk voor psychotherapie, coaching en filosofisch consult. Als onderzoeker verbonden aan het Labo voor begin artikel personalia / JG31 / 2013 / SB2
10 Educatie en Samenleving (KUL). Geassocieerde trainer bij de Interactie- Academie. van hennik robert Systeemtherapeut en supervisor bij de Viersprong in Halsteren en in een eigen praktijk Ordiver. vermeire sabine Psychotherapeut, orthopedagoog en opleider; staflid van de Interactie- Academie. wouters els Interne regisseur op cliëntniveau bij MFC Damerveld - Jeugdzorg Emmaüs Mechelen. Psycholoog en systeemtherapeut bij Therapie- en vormingscentrum Agora. els.wouters@emmaus.be of els@agoratherapiecentrum.be JG31 / 2013 / SB2 / personalia begin artikel
Sociaalvaardigheidstraining
Sociaalvaardigheidstraining Philip Marres Kom ik thuis van mijn werk, kom ik mijn werk weer tegen. Niet dat ik van die heel problematische kinderen heb. Nee, meer van die aspecten die in ieder huis binnendringen.
Nadere informatieAcht keer kwartiermaken. Een verkennend onderzoek naar de methodische aspecten van kwartiermaken
Scholtens, G. (2007) Acht keer kwartiermaken. Een verkennend onderzoek naar de methodische aspecten van kwartiermaken Amsterdam: SWP. Katrien Rombouts In 2001 verscheen het doctoraat van Doortje Kal Kwartiermaken
Nadere informatieJong verlies. Rouwende kinderen serieus nemen
Fiddelaers-Jaspers, R. (2005). Jong verlies. Rouwende kinderen serieus nemen Kampen: Ten Have, 329 pp. Mieke De Preter Dit boek is bedoeld voor iedereen die in de privé-sfeer of beroepsmatig omgaat met
Nadere informatieWij zijn onze omgeving
Sommers, S. (2012) Wij zijn onze omgeving Hoe situaties ons gedrag beïnvloeden Amsterdam: Maven Publishing (335 pp.) Dany Baert De titel alleen is al genoeg om een systeemdenker naar dit boek te doen grijpen.
Nadere informatieGroene appels en zussenknuffels. Vier verhalen van brussen
Steels, R., Vandevelde, S., & Poppe, L. (2009) Groene appels en zussenknuffels. Vier verhalen van brussen Gent: Academia Press. Mieke Van Daele Dit boekje bevat vier persoonlijke verhalen, geschreven en
Nadere informatieBegin er maar aan. Ontdek en ontwikkel je kracht als leidinggevende
Goeminne, A. (2011). Begin er maar aan. Ontdek en ontwikkel je kracht als leidinggevende Leuven: Conota (176 pp.) Birgit Albrechts Begin er maar aan, een uitnodigende titel voor een boek, geschreven vanuit
Nadere informatieHandboek Narratieve Psychotherapie
Olthof, J. (ism Sijbers, G.) (2012) Handboek Narratieve Psychotherapie Voor kinderen, volwassenen en families. Theorie en praktijk Utrecht: de Tijdstroom (517 pp) Bruno Hillewaere Voor mij ligt het Handboek
Nadere informatieHoe voorkom je ADHD? Door de diagnose niet te stellen
Batstra, L. (2012) Hoe voorkom je ADHD? Door de diagnose niet te stellen Amsterdam: Uitgeverij Nieuwezijds Hannes Verdru & Thomas Fondelli Deze uitdagende titel konden we onmogelijk aan ons voorbij laten
Nadere informatieWat is de mens? - Context. De opkomst van de filosofische antropologie
De menselijke natuur, week 9 De opkomst van de filosofische antropologie Overzicht van reeds behandelde mensbeelden en de mechanistische visie uit de late 19e eeuw Wat is de mens? - Context Plato / Descartes
Nadere informatieEindexamen Filosofie havo I
Opgave 2 Denken en bewustzijn 8 Een goed antwoord bevat de volgende elementen: een omschrijving van het begrip bewustzijn 2 argumentatie aan de hand van deze omschrijving of aan Genghis bewustzijn kan
Nadere informatieGeloven en redeneren. Samenvatting
Geloven en redeneren Samenvatting Historisch overzicht Pantheïsme en polytheïsme De spiltijd Het oosten Boeddhisme Confucianisme Taoïsme Het westen Jodendom, christendom, islam Filosofie Ontwikkelingen
Nadere informatieSamen leren leven: Wereldbeelden in perspectief
Samen leren leven: Wereldbeelden in perspectief Ph.D.; Onderzoeker, auteur, sociaal ondernemer www.annickdewitt.com annick@annickdewitt.com In deze presentatie I Het ideaal: Samen leren leven II De condities:
Nadere informatieMinor Filosofie en Wetenschap Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2013-2014
Minor Filosofie en Wetenschap Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2013-2014 Vrije Universiteit Amsterdam - Onderwijscentrum VU - Minoren - 2013-2014 I Inhoudsopgave Vak: Filosofische
Nadere informatieOpgave 2 Doen wat je denkt
Opgave 2 Doen wat je denkt 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom Swaab het bestaan van vrije wil verwerpt op grond van de experimenten van Libet: bewustzijn komt pas na de beslissingen van de hersenen
Nadere informatieCouscous en kniekousen
Delfos, M. (2009). Couscous en kniekousen Amsterdam: Nino, SWP. Lieve Cottyn Dit therapeutisch kinderboek is een voorleesverhaal veel tekeningen en weinig tekst bedoeld als steun voor kinderen (van 4 tot
Nadere informatieGezinstherapie in praktijk
Rober, P. (2012) Gezinstherapie in praktijk Over ontmoeting, proces en context Leuven: Acco. Dorti Been In de Inleiding maakt Rober ons deelgenoot van de kritische kanttekening die een beleidsmaker in
Nadere informatieMIRARI Van kritiek naar dialoog.
MIRARI Van kritiek naar dialoog. Door Tomas Serrien Verwondering is het begin van alle wijsheid. (Aristoteles) Mirari - 1 HET WAT en HET WAAROM: Het grondidee van Mirari. Het is tijd voor een filosofisch
Nadere informatieLicht en schaduw. Vijftien vrouwen over leven en overleven
Ghorashi, H., & Brinkgreve, Chr. (Red.) (2010). Licht en schaduw. Vijftien vrouwen over leven en overleven Amsterdam: VU Uitgeverij, 352 pp. Dany Baert Autobiografische verhalen vormen sociologisch materiaal
Nadere informatieRECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN
Wim Weymans RECHT EN SAMENLEVING ANDERS BEKEKEN Filosofische perspectieven Recht en samenleving anders bekeken Filosofische perspectieven Wim Weymans Acco Leuven / Den Haag Verantwoording 13 Inleiding 17
Nadere informatieVeilig opgroeien. De oplossingsgerichte aanpak Signs of Safety in jeugdzorg en kinderbescherming. Lieve Cottyn. Turnell, A., & Edwards, S.
Turnell, A., & Edwards, S. (2009) Veilig opgroeien De oplossingsgerichte aanpak Signs of Safety in jeugdzorg en kinderbescherming Houten: Bohn Stafleu van Loghum (242 pp.) Lieve Cottyn De enige weg die
Nadere informatieEr is al genoeg miserie in de
Er is al genoeg miserie in de wereld Dany Baert Gedurende tien jaar maakte ik deel uit van een amateurtheatergezelschap. Naast het werk op de planken stak ik geregeld een handje toe bij de decorbouw en
Nadere informatieINLEIDING Over verwondering, contingentie en denken-als-ordenen 13
INHOUD VOORWOORD 11 INLEIDING Over verwondering, contingentie en denken-als-ordenen 13 HOOFDSTUK 1. Op zoek naar een stabiele werkelijkheid. De Oudheid (6 de eeuw v.c. 6 de eeuw n.c.) 25 1. Het ontstaan
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2010 - II
Opgave 2 Religie in een wetenschappelijk universum 6 maximumscore 4 twee redenen om gevoel niet te volgen met betrekking tot ethiek voor Kant: a) rationaliteit van de categorische imperatief en b) afzien
Nadere informatieOpgave 3 De gewapende overval
Opgave 3 De gewapende overval 12 maximumscore 2 een argumentatie dat het idee van vrije wil als bovennatuurlijke kracht in het kader van vrije wil als bewuste aansturing voor veel mensen aantrekkelijk
Nadere informatieQuirkology. The curious science of everyday lives
Wiseman, R. (2007) Quirkology. The curious science of everyday lives London: Pan Books, 299 pp. Veerle Poels Onlangs luisterde ik naar een voordracht van Kerry Chamberlain (2009), een Nieuw-Zeelandse professor
Nadere informatieSOCIALE PSYCHOLOGIE VANUIT HET ONBEWUSTE? INLEIDING
SOCIALE PSYCHOLOGIE VANUIT HET ONBEWUSTE? INLEIDING Lieven Jonckheere HET VERLANGEN VAN FREUD IN VERBAND MET ORGANISATIES 1. waarom Freud zich lang beperkte tot het individu 'politieke remming' Freud om
Nadere informatieDe kunst van communiceren. Handboek
Teekens, I. (2010) De kunst van communiceren. Handboek Garant: Antwerpen-Apeldoorn Birgit Bongaerts Conflicten en problemen zijn terug te voeren op ineffectieve communicatie De kunst is het verbeteren
Nadere informatieOpgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid
Opgave 2 Neuroplasticiteit en wilsbekwaamheid tekst 4 Studeer, slaap, maak muziek, stress niet, maak vrienden, geniet aanzien, drink niet, zweet, speel en kies je ouders met zorg. Dit zijn volgens de Nederlandse
Nadere informatieTherapie of toneel? Gluren 35
Therapie of toneel? Gluren Philip Marres & Stein De Sterck Achter de coulissen kijkt een gezicht vanuit de spiegel haar aan. Professioneel keurt haar evenbeeld de lijnen van haar lippen, ogen en wimpers.
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatie2) De voornaamste en meest frequente manier waarop vooruitgang gemaakt wordt in de
Proefexamen wetenschappelijke methoden 1) Een intervalschaal is: a) Een absolute schaal van afstanden b) Een absolute schaal van rangordeningen c) Een verhoudingsschaal van afstanden d) Een verhoudingsschaal
Nadere informatieTransculturele vaardigheden voor therapeuten. Een systeemtheoretisch
Jessurun, N. (2010) Transculturele vaardigheden voor therapeuten. Een systeemtheoretisch behandelmodel Bussum: Uitgeverij Coutinho (377 pp.) Veerle Poels Nel Jessurun werd geboren in Paramaribo en is de
Nadere informatienaar: Jed McKenna, Jed McKenna s theorie van alles, Samsara, 2014
Opgave 2 Spiritueel scepticisme tekst 6 Jed McKenna is de schrijver van verschillende boeken over spiritualiteit. In zijn boeken speelt hij de hoofdrol als leraar van een leefgemeenschap. McKenna is spiritueel
Nadere informatieOver Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding. G.J.E. Rutten
1 Over Plantinga s argument voor de existentie van een noodzakelijk bestaand individueel ding G.J.E. Rutten Introductie In dit artikel wil ik het argument van de Amerikaanse filosoof Alvin Plantinga voor
Nadere informatieGeluk en Capabilities: een filosofische analyse. Ingrid Robeyns Erasmus Universiteit Rotterdam Faculteit der Wijsbegeerte
Geluk en Capabilities: een filosofische analyse Ingrid Robeyns Erasmus Universiteit Rotterdam Faculteit der Wijsbegeerte Geluk: welke bijdrage door filosofen? De academische filosofie is veel heterogener
Nadere informatieVALT HIER NOG WAT TE LEREN? EEN EDUCATIEF PERSPECTIEF OP DUURZAAMHEID Gert Biesta Universiteit Luxemburg. een populair recept
VALT HIER NOG WAT TE LEREN? EEN EDUCATIEF PERSPECTIEF OP DUURZAAMHEID Gert Biesta Universiteit Luxemburg een populair recept een maatschappelijk probleem add some learning opgelost! deze bijdrage een perspectief
Nadere informatieHet einde van de psychotherapie
Verhaeghe, P. (2009) Het einde van de psychotherapie Amsterdam: De Bezige Bij. Luc Van den Berge Paul Verhaeghe is klinisch psycholoog, gewoon hoogleraar en psychoanalyticus. In dit intrigerende boek ontwikkelt
Nadere informatieKennis, hoe te benaderen en hoe te funderen..? Violette van Zandbeek Social research Datum: 15 april 2011
Kennis, hoe te benaderen en hoe te funderen..? Naam: Violette van Zandbeek Vak: Social research Datum: 15 april 2011 1 Kennis, hoe te benaderen en hoe te funderen..? Als onderdeel van het vak social research
Nadere informatieDr. Pieter Vos,
Inleiding op De Knijff s boek,tegenwoordigheid van geest als Europese uitdaging Symposium Protestantse Theologische Universiteit, Amsterdam, 28 maart 2014 Dr. Pieter Vos, phvos@pthu.nl Het vorig jaar verschenen
Nadere informatieDit artikel uit Netherlands Journal of Legal Philosophy is gepubliceerd door Boom juridisch en is bestemd voor anonieme bezoeker
Sanne Taekema (Tilburg) Sanne Taekema, The concept of ideals in legal theory (diss. Tilburg), Tilburg: Schoordijk Instituut 2000, vii + 226 p.; Den Haag: Kluwer Law International 2002, ix + 249 p. Idealen
Nadere informatieOnderzoek de spreekkamer!
Onderzoek de spreekkamer! Lennard Voogt Inleiding Het wetenschappelijk fundament van de manuele therapie wordt sterker. Manueel therapeuten krijgen steeds meer inzicht in de effectiviteit van hun inspanningen
Nadere informatiefilosofie vwo 2015-II
Opgave 2 Onbewuste discriminatie 6 maximumscore 4 Een beschrijving van de twee groepen waarin bij Descartes de gedachten van de ziel uiteenvallen: acties en passies van de ziel 1 een antwoord op de vraag
Nadere informatieSociaal wetenschappelijk onderzoek. Lezing voor het congres juridisch onderzoek in het hbo op 15 juni 2010 Peter Geurts
Sociaal wetenschappelijk onderzoek Lezing voor het congres juridisch onderzoek in het hbo op 15 juni 2010 Enkele stellingen Voor zover een wetenschappelijk juridische activiteit een empirisch element bevat
Nadere informatie6. Voorbij het multiculturalisme: kritiek op de democratie Dictatuur van het proletariaat Afsluitend 135.
Inhoud Inleiding 7 Gundula Ludwig Judith Butler en Queer Politics 13 1. Inleiding 15 2. Een ethisch imperatief: biografische schets 18 3. De constructie van het geslacht 23 4. Heteroseksuele matrix en
Nadere informatieIdeeën presenteren aan sceptische mensen. Inleiding. Enkele begrippen vooraf
Ideeën presenteren aan sceptische mensen Inleiding Iedereen heeft wel eens meegemaakt dat het moeilijk kan zijn om gehoor te vinden voor informatie of een voorstel. Sommige mensen lijken er uisluitend
Nadere informatieReligie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief
Religie, christendom en politiek vanuit filosofisch perspectief - Het christelijke belemmert de politiek niet, maar maakt haar juist mogelijk en waardevol - Pieter Jan Dijkman Vereniging voor Wijsbegeerte
Nadere informatieEindexamen havo filosofie 2012 - I
Opgave 2 Emoties op de beursvloer 8 maximumscore 2 een weergave van het verband volgens Aristoteles tussen verdiensten, ambities en aanzien bij een fier mens: door hoge ambitie en hoge verdiensten verdient
Nadere informatieWetenschaps- filosofie. Wolter Kaper AMSTEL-instituut
Wetenschaps- filosofie Wolter Kaper AMSTEL-instituut Wetenschap en methode Vandaag: Wetenschapsfilosofie Wat is wetenschap? Hoe wordt vooruitgang geboekt? Zoeken naar waarheid? Bestaat er een tijdloze
Nadere informatieHelp, mijn man heeft een dwangstoornis
Help, mijn man heeft een dwangstoornis Partnerrelatietherapie om hem van zijn probleem af te helpen. Hij is veranderd, reageert anders sinds geboorte zoontje. Het is een ziekte, hij heeft psychiatrische
Nadere informatiecultuur & media hoorcollege moderniteit en postmoderniteit theo ploeg
cultuur & media hoorcollege moderniteit en postmoderniteit theo ploeg 1 Wat ga ik behandelen? moderniteit versus postmoderniteit korte geschiedenis verlichting en romantiek modernisme postmodernisme postmoderniteit
Nadere informatieKiezen voor kinderen. Een nieuwe blik op het samenspel in pleegzorg
Choy, J., & Schulze, E. (2009, 271 pp.). Kiezen voor kinderen. Een nieuwe blik op het samenspel in pleegzorg Amsterdam: Nisto/Spirit. Liana Bollen Dit boek is het resultaat van de samenwerking tussen Spirit,
Nadere informatieEthisch leiderschap. In organisaties, bedrijven, onderwijs,
Deckers, W. (2012) Ethisch leiderschap. In organisaties, bedrijven, onderwijs, Antwerpen - Apeldoorn: Garant (132 pp.) Birgit Albrechts Een boek lezen (en wellicht ook schrijven) over ethisch leiderschap
Nadere informatiePre-Academisch Onderwijs. Ontwikkelingslijnen en leerdoelen
Pre-Academisch Onderwijs Ontwikkelingslijnen en leerdoelen LEERDOELEN PER ONTWIKKELINGSLIJN Ontwikkelingslijn 1: De leerling ontwikkelt een wetenschappelijke houding 1.1 De leerling ontwikkelt een kritische
Nadere informatie2.1 Exploreren, verkennen en integreren van waarden
2.1 Exploreren, verkennen en integreren van waarden Opmerking:dit procesdoel zal normaal gezien bij elke les terugkomen. Het belang ervan is dat leerlingen beseffen dat heel veel keuzes in het leven waardegeladen
Nadere informatiePROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN
PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN CURSUSLEIDING Arjo Klamer hoogleraar Economie van kunst en cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam; wethouder Sociale Zaken, Hilversum Pieter Wijnsma zelfstandig adviseur
Nadere informatieIdentiteit. Dany Baert. Verhaeghe, P. (2012) Amsterdam: De Bezige Bij (271 pp.)
Verhaeghe, P. (2012) Identiteit Amsterdam: De Bezige Bij (271 pp.) Dany Baert Het gebeurt niet zo vaak dat de cover van een boek aanleiding geeft tot ampel commentaar. Bij Identiteit, de recente maatschappijkritische
Nadere informatiePROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN
PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN CURSUSLEIDING Arjo Klamer hoogleraar Economie van kunst en cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam Pieter Wijnsma zelfstandig adviseur en coach, voormalig directeur
Nadere informatieHedendaags materialisme
Hedendaags materialisme Over gesjoemel met causaliteit in wetenschapsrubrieken Dany Baert We denken wat we denken en we doen wat we doen, omdat we nu eenmaal niet anders kunnen. We kunnen ons brein nu
Nadere informatieVreugde, positieve emoties, geluk, tevredenheid, sereniteit, enzovoort zijn enkele
De positieve psychologie is een recente stroming in de psychologie die een sterke opmars kent. Ze onderzoekt op een wetenschappelijke manier de positieve ontwikkeling en het welzijn van mensen en organisaties,
Nadere informatieOosterse denkers in de polder
OOSTDENKERS.BW_x 05-12-13 11:44 Pagina 3 Oosterse denkers in de polder Gesprekken met Jan Bor, Otto Duintjer, Ton Lathouwers, Henk Oosterling, Han de Wit en Melanie Schultz van Haegen Hans Baaijens / Jan
Nadere informatieFilosofie. Op het VWO. Filosofie juist op Lyceum Oudehoven!
Filosofie Op het VWO Wat is Filosofie? Wetenschappen beantwoorden vragen: Over een eigen onderwerp (object van studie) Op een eigen manier (methode van bestuderen) Filosofie beantwoordt vragen die niet
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo II
Opgave 2 Over wetenschap en religie: zij die uit de hemel kwamen 7 maximumscore 2 een argumentatie waarom wetenschappelijke kennis niet als probleemloze bron van vooruitgang kan worden beschouwd: wetenschap
Nadere informatieGoed ouderschap. Een andere kijk op opvoeden
Ramaekers, S., & Suissa, J. (2013) Goed ouderschap. Een andere kijk op opvoeden Antwerpen-Apeldoorn: Garant. (158 pp.) Lieve Cottyn Ouderschap en opvoeding zijn een hot item in onze actuele samenleving.
Nadere informatieLeren Filosoferen. Tweede avond
Leren Filosoferen Tweede avond Website Alle presentaties zijn te vinden op mijn website: www.wijsgeer.nl Daar vind je ook mededelingen over de cursussen. Hou het in de gaten! Vragen n.a.v. vorige keer
Nadere informatieKwetsbare zielen: over menselijke waardigheid en geestelijke gezondheidszorg
Kwetsbare zielen: over menselijke waardigheid en geestelijke gezondheidszorg Willem Lemmens (Universiteit Antwerpen) Open Minds, 27 mei 2016 Congres Zorgnet / ICURO (i) Geestelijke gezondheid & zorg: in
Nadere informatieAnders kijken. Een breder zicht op menselijk gedrag 1
Willemse, J. (2006). Anders kijken. Een breder zicht op menselijk gedrag 1 Theorie en praktijk van de systeembenadering Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Dany Baert Bij de vele boeken die de systeemtheorie,
Nadere informatieFilosofische temperamenten
Peter Sloterdijk Filosofische temperamenten Van Plato tot Foucault Vertaald door Mark Wildschut boom amsterdam inhoud Woord vooraf [7] Plato [13] Aristoteles [37] Augustinus [43] Bruno [53] Descartes [57]
Nadere informatieToelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 1
Toelichting bij de Korte Verhandeling van Spinoza Nummer 1 Deel 1, Hoofdstuk 1 - Dat er iets buiten ons bestaat. Rikus Koops 8 juni 2012 Versie 1.1 In de inleidende toelichting nummer 0 heb ik gesproken
Nadere informatieWat is realiteit? (interactie: vraagstelling wie er niet gelooft en wie wel)
Wat is realiteit? De realiteit is de wereld waarin we verblijven met alles wat er is. Deze realiteit is perfect. Iedere mogelijkheid die we als mens hebben wordt door de realiteit bepaald. Is het er, dan
Nadere informatie11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets
11 De ontdekking van de mens en de wereld - internet oefentoets Opdracht 1 Wat is de Sokratische methode? Opdracht 2 Waarom werd Sokrates gedwongen de gifbeker te drinken? Opdracht 3 Waarom zijn onze zintuigen
Nadere informatieEthische optiek = hoe is de benadering dat mensen het uiteindelijk goede behoren te doen.
Samenvatting door A. 1576 woorden 4 december 2014 1,3 2 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Paragraaf 2 De ethische optiek 1 inleiding Ethiek gaat over goed en kwaad in het menselijk handelen. Onderscheid
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) onderhoudt middels de organisaties Kerk in Actie (KiA) en ICCO Alliantie contacten met partners in Brazilië. Deze studie verkent de onderhandelingen
Nadere informatiePROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN
PROGRAMMA ETHIEK VAN LEVEN EN ZORGEN CURSUSLEIDING Arjo Klamer hoogleraar Economie van kunst en cultuur, Erasmus Universiteit Rotterdam Pieter Wijnsma zelfstandig adviseur en coach, voormalig directeur
Nadere informatieVeerle Lesire Veerkrachtig aan de slag. Veerkracht
Veerkracht Waarom de ene mens beter met tegenslag omgaat dan de andere WAT IS VEERKRACHT? Als je geconfronteerd wordt met hindernissen, stress of andere negatieve invloeden komt veerkracht - of het gebrek
Nadere informatieFILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN II EMMANUEL LEVINAS
FILOSOFIE TUSSEN DE PALMEN II EMMANUEL LEVINAS onderwijs trainingen gesprekken EMMANUEL LEVINAS filosofische en maatschappelijk-historische context Emmanuel Levinas - leven - werk leren luisteren naar
Nadere informatieWillen sterven. Wie anders dan ik zelf zou het recht hebben om te beslissen over mijn leven? Moment voor religieuze bezinning en waardevol leven
Wie anders dan ik zelf zou het recht hebben om te beslissen over mijn leven? Paul van Tongeren was tot zijn emeritaat hoogleraar wijsgerige ethiek in Nijmegen en Leuven. Hij is als geassocieerd onderzoeker
Nadere informatieHET ZELF ZONDER GRENZEN
HET ZELF ZONDER GRENZEN onderwijs trainingen gesprekken Vooraf Neuro(bio)logie Het zelf voelt wat er gaande / gevraagd is Hedendaags Westers denken Het zelf weet zich in betrekkingen en voelt zich aangesproken
Nadere informatieVraag Antwoord Scores
Opgave 2 Spiritueel scepticisme 6 maximumscore 4 een uitleg dat McKenna in tekst 6 vanuit epistemologisch perspectief over solipsisme spreekt: hij stelt dat de kennisclaim over het bestaan van andere mensen
Nadere informatieDat is heel wat voor een kat, vind je niet? Ik krijg tranen in mijn ogen als ik aan je denk
Bruna, D. (2006, 16 de editie). Lieve oma pluis Amsterdam: Mercis Publishing, 25 pp. Viorst, J. (2007, 12 de geheel herziene druk). Dat is heel wat voor een kat, vind je niet? Haarlem: Gottmer, 28 pp.
Nadere informatieWat is? filosofie? Wat is. en kwaad. Hoofdstu
Wat is filosofie? Hoofdstuk 1 1 filosoferen: doordenken! 5 e vragen 6 2 gewone vragen en filosof isch 9 3 aanleidingen om te filosoferen 12? eren 4 waarom filosof 5 samen filosoferen 14 17 6 filosof ie
Nadere informatieMENS. Over de mens van Nietzsche en van Foucault
MENS Over de mens van Nietzsche en van Foucault Naam: Femke Truijens Studentnummer: 0413445 Vak: Wetenschapsfilosofie Docent: M. Gnyp Datum: 25 mei 2009 Woorden: 2796 1. Inhoud 1. Inhoud p. 2 2. Inleiding
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 3 Vreemder dan alles wat vreemd is 12 maximumscore 3 de twee manieren waarop je vanuit zingevingsvragen religies kunt analyseren: als waarden en als ervaring 2 een uitleg van de analyse van religie
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots
Opgave 1 Intussen in de wereld van de robots 1 maximumscore 3 een uitleg van de identiteitstheorie: gedachten en ervaringen zijn identiek aan hersentoestanden 1 twee andere redenen waarom de identiteitstheorie
Nadere informatieHoofdstuk 3. Antwoorden
Hoofdstuk 3 Antwoorden Oefening 1 en 2 1 r. 1 verleiden 2 r. 2 de reclametekstschrijver 3 r. 4 de dialectspreker 4 r. 5 de beroepsgroep 5 r. 5 buitensluiten 6 r. 7 versieren 7 r. 16 het voorzetsel 8 r.
Nadere informatiestamcelonderzoek eiceldonatie van tot Een ethische reflectie over de vermarkting van het vrouwelijke lichaam congres
van stamcelonderzoek tot eiceldonatie Een ethische reflectie over de vermarkting van het vrouwelijke lichaam congres Zaterdag 8 december 2007 Hof van Liere Stadscampus Universiteit Antwerpen Op zaterdag
Nadere informatieIdentiteitsontwikkeling en/in het curriculum? inspiratiemiddag persoonsvorming Amersfoort, 28 september 2017
Identiteitsontwikkeling en/in het curriculum? inspiratiemiddag persoonsvorming Amersfoort, 28 september 2017 Voorstellen Alderik Visser a.visser@slo.nl Voorheen: docent geschiedenis en filosofie Nu: leerplannen
Nadere informatieDe Verlichting. De Verlichting
De Verlichting =18 de eeuwse filosofische stroming die de nadruk legt op rationaliteit (zelf nadenken), vrijheid en gelijkheid en dit toepast in alle maatschappelijke velden (politiek, economie, religie
Nadere informatieJong en oud door dezelfde trend gegrepen. Siegwart Lindenberg en René Veenstra
Jong en oud door dezelfde trend gegrepen Siegwart Lindenberg en René Veenstra Jongeren jagen steeds meer materiële genoegens na zonder dat ouders ingrijpen. Om de lieve vrede in huis te bewaren, zwichten
Nadere informatieDe Verlichting. Maar voor de helft geslaagd?
De Verlichting Maar voor de helft geslaagd? Moderne wetenschap Moderne filosofie Moderne cultuur De Verlichting methodische twijfel God garandeert rede scepticisme optimisme kritiek ongeduld ik denk rede
Nadere informatieDe machinemens in de medische geschiedenis en in de huidige medische praktijk
De machinemens in de medische geschiedenis en in de huidige medische praktijk Nel van den Haak Filosofisch Café Zwolle 19 januari 2015 Aandachtspunten: Wat zijn metaforen? De machinemens in de historische
Nadere informatieOpleiding Psychologie. Universiteit Gent. wat, hoe, later? Prof. dr. Wouter Duyck. voorzitter Opleidingscommissie Psychologie
Opleiding Psychologie Universiteit Gent wat, hoe, later? Prof. dr. Wouter Duyck voorzitter Opleidingscommissie Psychologie wat? finaliteit van de opleiding... + universitaire opleiding Ψ: wetenschappelijke
Nadere informatieDE KETTER EN DE KERKVORST. moraalfilosoof Etienne Vermeersch in gesprek met aartsbisschop André-Joseph Léonard. zondag 21 en 28 december op Canvas
DE KETTER EN DE KERKVORST moraalfilosoof Etienne Vermeersch in gesprek met aartsbisschop André-Joseph Léonard zondag 21 en 28 december op Canvas DE KETTER EN DE KERKVORST Etienne Vermeersch ontmoet André-Joseph
Nadere informatieBildung. Decanensymposium 20 september 2017 Daan Roovers
Bildung Decanensymposium 20 september 2017 Daan Roovers Wie ben ik? Filosoof Programmamaker (Human: Filosofisch Kwintet; What s the Right Thing to Do?; Rode Hoed) Docent Publieksfilosofie UvA Voormalig
Nadere informatieEindexamen vwo filosofie 2013-I
Opgave 2 Zelfverwerkelijking in een zinloze wereld 8 maximumscore 3 Sartres omschrijving van het essentialisme: de opvatting dat de mens een kern en daarmee een vooraf gegeven bedoeling heeft 1 met verwijzing
Nadere informatieJe bent je bewust van je eigen referentiekader en houdt er rekening mee dat anderen handelen vanuit hun referentiekader.
3. Samen eten Een Afrikaanse vrouw nodigt de Vlaamse buurkinderen uit voor het eten. De buurvrouw komt thuis en vindt haar kinderen niet. Ze is ongerust en maakt zich kwaad. Je gaat toch niet zomaar bij
Nadere informatieVerkennen van de vele kanten van een mens met een psychiatrische aandoening. Birgit Bongaerts
Verkennen van de vele kanten van een mens met een psychiatrische aandoening Birgit Bongaerts 15/6/2012 Congres Vlaams ondersteuningscentrum oudermis(be)handeling 2012, 10 Jaar Vlaams meldpunt Bijzondere
Nadere informatieFilosofie voor de Wetenschappen
Date 15-10-2013 1 Filosofie voor de Wetenschappen Presentatie voor de Honours-studenten van de Rijksuniversiteit Gent Jan-Willem Romeijn Faculteit Wijsbegeerte Rijksuniversiteit Groningen Date 15-10-2013
Nadere informatieVraag Antwoord Scores. Opgave 3 De (on)werkelijkheid in Goodbye, Lenin!
Opgave 3 De (on)werkelijkheid in Goodbye, Lenin! 12 maximumscore 2 een uitleg dat volgens Hume het uniformiteitsprincipe filosofisch niet te verantwoorden is: omdat het uniformiteitsprincipe niet is te
Nadere informatieJan Bransen Het Schrijven van een Filosofisch Essay
Jan Bransen Het Schrijven van een Filosofisch Essay Onderstaande tekst schreef ik jaren geleden om studenten wat richtlijnen te geven bij het ontwikkelen van een voor filosofen cruciale vaardigheid: het
Nadere informatie