Gezinstherapie in praktijk

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Gezinstherapie in praktijk"

Transcriptie

1 Rober, P. (2012) Gezinstherapie in praktijk Over ontmoeting, proces en context Leuven: Acco. Dorti Been In de Inleiding maakt Rober ons deelgenoot van de kritische kanttekening die een beleidsmaker in de GGZ had gemaakt rond zijn eerste boek: In uw boek gaat het over zaken die te weinig meetbaar zijn en er zijn geen duidelijk omschreven protocollen, dus niet bruikbaar voor de praktijk. Opmerkingen die hem bijgebleven zijn, hem aan het denken hebben gezet. En ook al werd zijn eerste boek Samen in therapie goed ontvangen, hij nam zich voor dat het in dit boek moest gaan over proces en techniek. Rober omschrijft gezinstherapie allereerst als een ontmoeting tussen verschillende mensen waaruit een proces in context ontstaat (p. 20). Hij wil de complexiteit van de gezinstherapie weergeven, een complexiteit die niet te vangen is in een eng evidence based practice. Met dit boek wil hij een bijdrage leveren aan een toekomst voor een bepaalde vorm van psychotherapie, namelijk een psychotherapie die de ontmoeting tussen mensen centraal stelt en minder de stoornis of het protocol. Een duidelijk politiek statement, mijn nieuwsgierigheid is gewekt. Het boek bestaat uit drie delen: de ontmoeting, het proces en de context. Rober begint Deel I, Ontmoeting, met een gedetailleerde omschrijving van een eerste sessie met een gezin. Hij stelt zichzelf voor als iemand die praat met mensen, gezinnen waarin minstens één iemand zich zorgen * personalia boeken / JG30 / 2012 / SB3 279

2 maakt. En hij maakt kennis met alle aanwezige gezinsleden, buiten het probleem om. Hij maakt duidelijk waarom het belangrijk is om ruimte te creëren voor zoveel mogelijk stemmen. Ook voor tegenstrijdige stemmen, de stemmen die niet uitgesproken worden, die aarzelingen vertolken. In hoofdstuk 2, Gezinstherapie als dialoog, werkt Rober het begrip dialoog verder uit. Rober heeft het over de dialoog tussen levende personen, waarbij de relationele context (die deze levende personen creëren) van essentieel belang is voor het therapeutisch proces. Het is deze relationele context die bepaalt of verhalen wel of niet verteld kunnen en mogen worden. Geïnspireerd door Bakhtin, Baxter en Shotter, wordt het begrip dialoog omschreven als een continu gezamenlijk zoeken, aftasten, steeds weer nieuwe onevenwichtigheden tegenkomen. Het is geen positief open gesprek zonder spanning of schurende momenten. In het dialogisch perspectief wordt de nadruk gelegd op het vertellen van verhalen in aanwezigheid van anderen. Dit dialogisch gebeuren wordt in een aantal concepten uitgewerkt: stemmen, woord en actie, dialogische principes en positionering. En dit theoretisch kader verbindt hij met de theorie van Hermans (Hermans & Hermans-Konopka, 2010) over een dialogische identiteit. Een theorie over meerstemmige identiteit, waardoor een dialoog met zichzelf en tussen mensen rijker en complexer weergegeven kan worden. Een theorie ook waarin identiteit (mezelf) niet gezien wordt als een afgesloten entiteit, maar mee bepaald wordt door de buitenwereld. Een belangrijk concept in het dialogisch gebeuren is de interactionele positionering, namelijk hoe gezinsleden en de therapeut zich in het hier en nu van de sessie positioneren. Of in andere woorden: het spel van uitgenodigd worden en uitnodigen tot het innemen van posities. Voor de therapeut is het belangrijk hiermee om te kunnen gaan. Hij illustreert dit met sprekende praktijkvoorbeelden waarin de spanning duidelijk wordt. Een ander nieuw begrip dat hij, geïnspireerd door Shotter en Wittgenstein, introduceert is kennis van de derde soort. Dit soort kennis is in tegenstelling tot traditionele kennis ( weten wat) en kennis over vaardigheden ( weten hoe) een praktische kennis die te maken heeft met onze verwachtingen en ervaringen in sociale situaties. Het is een weten hoe verder te gaan in situaties. 280 JG30 / 2012 / SB3 / boeken

3 Hoofdstuk 3, Wat werkt in de praktijk van de gezinstherapie, begint met de stelling dat het begrip evidence based in ons vakgebied zeer aanvechtbaar is. Rober onderbouwt dit met een aantal kritische noten zoals opzet van onderzoek, de vervuiling van doelgroepen, het multi-interpretabel zijn van onderzoeksresultaten. En tot slot nog hoe tal van belangen (andere dan die van de cliënt) de uitkomsten van onderzoek kleuren. Als het gaat om werkzame factoren in de therapie sluit Rober zich aan bij de common factors-hypothese. De werkzaamheid van psychotherapie heeft meer te maken met gemeenschappelijke factoren dan met factoren die specifiek verbonden zijn met één bepaald theoretisch model. Het gaat om de kwaliteit van de therapeutische relatie en dus om de werkzaamheid van de dialoog tussen therapeut en cliëntsysteem. Hoofdstuk 4 wordt gewijd aan therapeutische interventies en vooral aan de non-specifieke technieken. Interventies als luisteren en vragen stellen krijgen een rijkere betekenis. Zo wordt bijvoorbeeld luisteren: luisteren met oren (wat je hoort), ogen (wat je ziet) en het hart (wat je weet ). Hoe die verschillende manieren van luisteren en vragen vorm krijgen, heeft te maken met de innerlijke dialoog, de beleving van de therapeut, uitgewerkt in de volgende hoofdstukken. Bij de interventie, het betrekken van het bredere systeem, verdienen familie, vrienden, buren, onderwijzers als natuurlijke hulpbron altijd de voorkeur boven professionele hulpverleners. Rober wijst op het gevaar dat wanneer hulpverleners overbetrokken raken, cliënten onnodig geïsoleerd kunnen raken van hun belangrijke anderen en positieve mogelijkheden van het systeem niet benut en gepasseerd worden. Hij maakt dit duidelijk met een paar prachtige praktijkvoorbeelden. Later in het boek komt hij hier nogmaals op terug en vergelijkt deze houding met de houding van een kolonisator. De therapeut eigent zich een plek in iemands leven of gezinsleven toe die hem niet toekomt en schade berokkent. Deel II van het boek, Proces, handelt over het proces dat zich afspeelt in de persoon van de therapeut. De innerlijke dialoog tussen het ervarende zelf en het professionele zelf werkt hij uit door het innerlijke gesprek te zien als een gesprek tussen allerlei stemmen, met allerhande overwegingen en zorgen van de therapeut. Zich aansluitend bij bekende gezinstherapeuten als Andolfi, Elkaim en Hoffman, ziet Rober de per- boeken / JG30 / 2012 / SB3 281

4 soon van de therapeut, in het bijzonder de beleving van de therapeut, als een belangrijk therapeutisch instrument. Wat we voelen brengt ons vaak in beweging en daarmee nemen we een positie in. Ook dit proces illustreert hij met mooie praktijksituaties. De therapeut maakt steeds een wisselende beweging om in het gebeuren te zijn (ervaren, voelen, betrokkenheid) en erbuiten te zijn (ruimte creëren voor reflecties). Pas als ruimte wordt gemaakt voor wat nog niet is gezegd, ook bij jezelf als therapeut, kan het een bijdrage vormen in het dialogisch proces. Deel III gaat over Context. Hier bespreekt Rober een aantal tendensen (discoursen) in de maatschappij die zorgelijk zijn: de therapeutische cultuur en het individualiseren van problemen die ons dagelijks leven zijn binnengeslopen, de term tolerantie in een multiculturele samenleving, de koloniserende positie van de hulpverlener en tot slot marktwerking binnen de geestelijke gezondheidszorg. Na het wegvallen van de Berlijnse muur, symbool voor de overwinning van het kapitalistische neoliberalisme op het communisme, trad een postideologisch tijdperk in. De maatschappij was min of meer af, de nadruk kwam te liggen op de ontplooiing van het individu. Problemen, spanningen en moeilijkheden in de samenleving werden nu vooral gezien als individuele problemen. Het antwoord op problemen is te vinden in de mens. In de geestelijke gezondheidszorg valt deze tendens te herkennen in de dominante positie van de DSM en in het dagelijkse leven praktiseren veel mensen zelfdiagnostiek met dit systeem. Na het vaststellen van de diagnose wordt een beroep gedaan op de hulpverlener als expert. Hierdoor wordt de helende kracht van relaties aan het oog onttrokken en het respect voor de inzet van de gezinsleden, de hulpbronnen van het gezin en het eigen tempo van het gezin verdwijnt. In zijn beschouwing over interculturele gezinstherapie en de culturele competentie van de therapeut brengt Rober een meer verborgen invloed van het neoliberale denken naar voren die een levende dialoog in de weg staat. Zijn betoog gaat als volgt. In onze huidige multiculturele maatschappij is een grote belangstelling ontstaan voor cultuur, tolerantie, cultuurrelativisme, culturele verschillen en culturele competentie. De manier waarop deze begrippen worden gebruikt, speelt onze neoliberale maatschappij in de kaart. Zo worden pro- 282 JG30 / 2012 / SB3 / boeken

5 blemen rond economische en sociale ongelijkheid tot culturele verschillen gemaakt. En doordat oplossingen voor deze spanningen op het individuele niveau gezocht worden, bijvoorbeeld in cursussen over culturele competentie en tolerantie, ontstaat de suggestie dat cultuur min of meer als een persoonlijke keuze wordt gezien. Begrippen als culturele competentie en tolerantie poetsen pijn en ongemak weg. Zo betekent tolerantie bijvoorbeeld genieten van verschillen, cultuurrelativisme. En dit stelt ons ook in staat om onze eigen schuldgevoelens over het koloniale verleden, onze angst om te discrimineren te verzachten. Ook binnen ons vakgebied spelen deze processen een rol, zegt Rober. Woorden als culturele competentie en tolerantie suggereren dat het gaat om individuele vaardigheden, een gevoeligheid van de therapeut, los van de context. Rober vindt dat in dit discours de nadruk te sterk ligt op het verschil in cultuur. Er bestaat ook zoiets als universaliteiten. Deze zijn niet zichtbaar, bijvoorbeeld de behoefte van elk mens zich te verbinden en te verhouden met zijn dierbaren. De vorm waarin dat tot uiting gebracht wordt is cultuur. Hij vindt dat de focus in therapie meer op levende dialogen gericht moet zijn in plaats van op verhalen over culturele identiteit(en). Dit betekent: ruimte creëren om de andere als andere te ontmoeten. In het hoofdstuk Psychotherapie als economisch product bespreekt Rober de nadelen die kleven aan de opvatting dat psychotherapie een economisch product is. Hij is hierover kort en duidelijk: de marktwerking in de geestelijke gezondheidszorg is een mislukt experiment. Er is een cultuur ontstaan van wantrouwen vanwege het meten, controleren, protocolleren en audits afnemen. Een cultuur die haaks staat op een cultuur die ruimte creëert voor complexiteit, voor onzekerheden, een cultuur waarin gezinstherapie gezien wordt als een dialoog tussen levende mensen. Rober lijkt te vragen om meer oog te hebben voor de dialectische processen in de ontmoeting. De dialectiek biedt Rober een kader om het te hebben over een wereld die voortdurend in verandering is, waarin alles op elkaar inwerkt en tegenstellingen op elkaar betrokken zijn. In dit boek gaat het niet over systemische regels, regelmatigheden, patronen en evenwicht. Verlaat Rober hiermee het systemische gedachtegoed? Of ziet hij de beleving van de therapeut als een onderdeel van een systemisch patroon? boeken / JG30 / 2012 / SB3 283

6 Door het huidige tijdsgewricht, met de grote nadruk op rationalisering en vrije marktprincipes, in zijn verhaal te betrekken, krijgt zijn verhaal meer reliëf. Hij maakt duidelijk dat dit ook binnen de geestelijke gezondheidszorg merkbaar is. Met behulp van zijn dialogische opvattingen laat Rober zien waar de schoen wringt. Op die manier helpt hij te reflecteren over de eigen plek van de psychotherapeut binnen een snel veranderende geestelijke gezondheidszorg. Rober richt zijn pijlen niet alleen op moderne ideeën en praktijken, maar ook op bepaalde postmoderne opvattingen. Een aantal van zijn interpretaties van het werk van White als vertegenwoordiger van de narratieve stroming kan ik niet delen. Twee voorbeelden ter illustratie. Volgens Rober is White vooral gericht op de (innerlijke) verhalen die vorm geven aan iemands identiteit. Het dialogisch denken zou zich hiervan onderscheiden doordat in het vertellen van het verhaal de relatie tussen de verteller en zijn/ haar publiek centraal staat. Maar wanneer White het heeft over telling, re-telling, witnessing en audience, dan staan de relaties met anderen ook centraal. Ook bij hem is verhalen vertellen een actie in context. Rober stelt dat het White uiteindelijk gaat om de emancipatie en bevrijding van de cliënt. Zijn werk is vaker op deze wijze geïnterpreteerd. White heeft deze interpretatie altijd afgewezen omdat het de therapeut kan verleiden tot een koloniale houding. Bij White gaat het primair om het onderzoeken van de effecten van de verhalen op iemands leven. Als deze verhalen negatieve effecten hebben dan gaat het daarover. Want ook verhalen die gaan over bevrijding en emancipatie kunnen voor mensen negatieve effecten hebben. Ik raakte wat verward over de betekenis van het woord tolerantie in een multiculturele samenleving, namelijk als een genieten van verschillen, een houding van alles kan en is mogelijk. Als tolerantie deze betekenis heeft gekregen, dan zou ik er geen bezwaar tegen hebben het begrip af te schaffen. Maar tolerantie heeft voor mij een andere, waardevolle betekenis, waardoor ik het graag wil blijven gebruiken. In zijn analyse van het begrip tolerantie volg ik Schuyt (2006). Bij tolerantie is er altijd sprake van iets schurends, ondraaglijks. Je komt iets tegen dat je tegen de borst stuit, waar je het niet mee eens bent. Maar in plaats van te handelen op basis van dit 284 JG30 / 2012 / SB3 / boeken

7 oordeel, stel je handelen uit omdat je daar een goede reden voor hebt. Tolereren als een krachtige daad in een complexe situatie, waarin allerlei waarden en normen op het spel staan. Rober breekt een lans voor de term universaliteiten. Het besef van universaliteiten helpt bij het aangaan van de levende dialoog. De therapeut blijft niet opgesloten in allerlei ideeën over verschillen. Ik vraag me af of de introductie van universaliteiten niet meer problemen met zich meebrengt dan dat ze oplost. Het denken over universaliteiten roept onvermijdelijk vragen op als: welke zijn het, bestaan ze echt of moeten ze universeel gemaakt worden, hoe herken je ze en wie benoemt ze? Ik vraag me af of we het begrip universaliteit wel nodig hebben. Hebben we niet voldoende aan de hermeneutiek, met een begrip als het versmelten van horizonten van Gadamer (in Instituut voor Filosofie, 2011) en het sociaal-constructionisme, dat gezien kan worden als een theorie die niet alleen gaat over verschillen, maar ook over het creëren van gemeenschappelijke betekenissen. Betekenissen die geldig zijn binnen een bepaalde context op een bepaalde moment. Peter Rober vraagt zich ten slotte af of er in deze huidige tijd wel behoefte is aan zijn boek, zijn manier van denken over gezinstherapie. Ik denk dat dit boek op het goede moment geschreven is. Het biedt stevig tegenwicht en voor veel gezinstherapeuten zal het werken als een antidotum voor de effecten van de vrije marktcultuur. Het geeft gezinstherapeuten woorden om te werken vanuit een dialogisch perspectief, het geeft prachtige praktijkvoorbeelden en het zet aan tot reflectie. En het boek geeft hoop dat het mogelijk anders kan. Maar dat zal volgens mij niet lukken met alleen reflecteren in de therapiekamer. Misschien is de tijd rijp om op zoek te gaan naar nieuwe vormen van sociale actie, vormen waarin we positie nemen in plaats van alleen gepositioneerd te worden. Peter Rober heeft een prachtig vakboek geschreven dat ik met veel plezier gelezen heb. Elk hoofdstuk getuigt van zijn voornemen het dialogisch model een eigen gezicht te geven. Het biedt een kader om te spreken over het unieke, het onverwachte en onvoorspelbare, over lijden, ontroering, dilemma s, tegenstellingen en betrokkenheid. Ik was plezierig verrast door zijn beschrijving van het dialogisch mensbeeld. Het is volgens mij een geslaagd concept om interacties en complexiteit een plek te geven. boeken / JG30 / 2012 / SB3 285

8 Rober heeft zijn belofte waar gemaakt: dit boek gaat over proces, techniek en positie. Joep Choy, een voormalig voorzitter van de NVRG, heeft jaren geleden erop aangedrongen dat, als we erkenning willen krijgen en behouden, we meer duidelijkheid moeten verschaffen aan de maatschappij over onze visie op de mens en onze werkwijze. Dit boek biedt beide. Referenties Rober, P. (2006). Samen in therapie. Gezinstherapie als dialoog. Leuven: Acco. Hermans, H., & Hermans-Konopka, A. (2010). Dialogical self theory: Positioning and counter-positioning in a globalizing society. Cambridge: Cambridge University Press. Schuyt, K. (2006). Steunberen van de samenleving. Sociologische essays. Amsterdam: Amsterdam University Press. Instituut voor Filosofie (2011). Eigentijdse Filosofie (Cursus). Amsterdam: Instituut voor Filosofie JG30 / 2012 / SB3 / boeken

9 personalia albrechts birgit Cluster Manager; GZ- Psycholoog; Systeemtherapeut bij Mondriaan, Divisie Kinderen en Jeugdigen te Heerlen. Geassocieerde trainer bij de Interactie-Academie. baert dany Klinisch psycholoog-psychotherapeut en opleider; algemeen directeur van de Interactie-Academie. been dorti Dorti Been is opleider / supervisor bij Platform Systeemtherapie Noord Nederland. Samen met twee collega s ze heeft prive-praktijk Rhizoom te Groningen. d.been@home.nl cottyn lieve Klinisch psycholoog-psychotherapeut en opleider; staflid van de Interactie- Academie. lieve.cottyn@iaac.eu de bruijn tillie ASS-integraal behandelaar bij GGz Breburg te Tilburg. T.Bruijn@ggzbreburg.nl monster marleen Werkzaam voor de Gemeente Rotterdam bij de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) als Procesregisseur Lokaal Zorgnetwerk te Delfshaven en Overschie. monsterm@ggd.rotterdam.nl begin artikel personalia / JG30 / 2012 / SB3 313

10 poels veerle Klinisch psycholoog-psychotherapeut, Department of Corrections Psychological Service, Rotorua, Nieuw-Zeeland. van droogenbroeck andré Klinisch psycholoog, systeemtheoretisch psychotherapeut. Werkte 20 jaar in psychiatrische centra, en nu ongeveer even lang in een zelfstandige praktijk. van den berge luc Sociaal verpleegkundige, master in de wijsbegeerte en systeemtheoretisch psychotherapeut. Werkzaam in een centrum voor geestelijke gezondheidszorg en verbonden aan een groepspraktijk voor psychotherapie, coaching en filosofisch consult. Als onderzoeker verbonden aan het Labo voor Educatie en Samenleving (KUL). Geassocieerde trainer bij de Interactie- Academie. vermeire sabine Psychotherapeut, orthopedagoog en opleider; staflid van de Interactie- Academie JG30 / 2012 / SB3 / personalia begin artikel

Transculturele vaardigheden voor therapeuten. Een systeemtheoretisch

Transculturele vaardigheden voor therapeuten. Een systeemtheoretisch Jessurun, N. (2010) Transculturele vaardigheden voor therapeuten. Een systeemtheoretisch behandelmodel Bussum: Uitgeverij Coutinho (377 pp.) Veerle Poels Nel Jessurun werd geboren in Paramaribo en is de

Nadere informatie

Wij zijn onze omgeving

Wij zijn onze omgeving Sommers, S. (2012) Wij zijn onze omgeving Hoe situaties ons gedrag beïnvloeden Amsterdam: Maven Publishing (335 pp.) Dany Baert De titel alleen is al genoeg om een systeemdenker naar dit boek te doen grijpen.

Nadere informatie

Veilig opgroeien. De oplossingsgerichte aanpak Signs of Safety in jeugdzorg en kinderbescherming. Lieve Cottyn. Turnell, A., & Edwards, S.

Veilig opgroeien. De oplossingsgerichte aanpak Signs of Safety in jeugdzorg en kinderbescherming. Lieve Cottyn. Turnell, A., & Edwards, S. Turnell, A., & Edwards, S. (2009) Veilig opgroeien De oplossingsgerichte aanpak Signs of Safety in jeugdzorg en kinderbescherming Houten: Bohn Stafleu van Loghum (242 pp.) Lieve Cottyn De enige weg die

Nadere informatie

Help, mijn man heeft een dwangstoornis

Help, mijn man heeft een dwangstoornis Help, mijn man heeft een dwangstoornis Partnerrelatietherapie om hem van zijn probleem af te helpen. Hij is veranderd, reageert anders sinds geboorte zoontje. Het is een ziekte, hij heeft psychiatrische

Nadere informatie

Er is al genoeg miserie in de

Er is al genoeg miserie in de Er is al genoeg miserie in de wereld Dany Baert Gedurende tien jaar maakte ik deel uit van een amateurtheatergezelschap. Naast het werk op de planken stak ik geregeld een handje toe bij de decorbouw en

Nadere informatie

Postmaster opleiding systeemtherapeut

Postmaster opleiding systeemtherapeut Postmaster opleiding systeemtherapeut mensenkennis In de context met cliënten, gezinnen en kinderen was dit leerzaam en direct bruikbaar in mijn werk. evaluatie deelnemer Postmaster opleiding systeemtherapeut

Nadere informatie

Begin er maar aan. Ontdek en ontwikkel je kracht als leidinggevende

Begin er maar aan. Ontdek en ontwikkel je kracht als leidinggevende Goeminne, A. (2011). Begin er maar aan. Ontdek en ontwikkel je kracht als leidinggevende Leuven: Conota (176 pp.) Birgit Albrechts Begin er maar aan, een uitnodigende titel voor een boek, geschreven vanuit

Nadere informatie

Deel I Sociaal-maatschappelijke aspecten

Deel I Sociaal-maatschappelijke aspecten Inhoudsopgave Premisse 13 Inleiding 13 Pluriforme hulpverlening 14 Het systeemtheoretisch perspectief 15 De houding van de therapeut 15 Doel en doelgroep 17 Evidence-basedhulpverlening 17 Hulpverlening

Nadere informatie

Ethisch leiderschap. In organisaties, bedrijven, onderwijs,

Ethisch leiderschap. In organisaties, bedrijven, onderwijs, Deckers, W. (2012) Ethisch leiderschap. In organisaties, bedrijven, onderwijs, Antwerpen - Apeldoorn: Garant (132 pp.) Birgit Albrechts Een boek lezen (en wellicht ook schrijven) over ethisch leiderschap

Nadere informatie

Van loslaten naar VERBINDEN: Hoe we mensen in rouw kunnen uitnodigen om verhalen te vertellen over wat hen dierbaar is.

Van loslaten naar VERBINDEN: Hoe we mensen in rouw kunnen uitnodigen om verhalen te vertellen over wat hen dierbaar is. Van loslaten naar VERBINDEN: Hoe we mensen in rouw kunnen uitnodigen om verhalen te vertellen over wat hen dierbaar is. Anik Serneels Klinisch psychologe, relatie- en gezinstherapeute, specialisatie narratieve

Nadere informatie

Acht keer kwartiermaken. Een verkennend onderzoek naar de methodische aspecten van kwartiermaken

Acht keer kwartiermaken. Een verkennend onderzoek naar de methodische aspecten van kwartiermaken Scholtens, G. (2007) Acht keer kwartiermaken. Een verkennend onderzoek naar de methodische aspecten van kwartiermaken Amsterdam: SWP. Katrien Rombouts In 2001 verscheen het doctoraat van Doortje Kal Kwartiermaken

Nadere informatie

Koning, keizer, admiraal: psychisch kwetsbaar zijn we allemaal.

Koning, keizer, admiraal: psychisch kwetsbaar zijn we allemaal. Koning, keizer, admiraal: psychisch kwetsbaar zijn we allemaal. Katrien Jacobs Jobcoach, ervaringswerker Birgit Bongaerts Psycholoog, systeemtheoretisch psychotherapeut en trainer Interactie- Academie

Nadere informatie

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht

Van mij. Een gezicht is geen muur. Jan Bransen, Universiteit Utrecht [Gepubliceerd in Erik Heijerman & Paul Wouters (red.) Praktische Filosofie. Utrecht: TELEAC/NOT, 1997, pp. 117-119.] Van mij Een gezicht is geen muur Jan Bransen, Universiteit Utrecht Wij hechten veel

Nadere informatie

Ik wil dood suïcidaliteit

Ik wil dood suïcidaliteit Ik wil dood suïcidaliteit bij jongeren Mark De Bock Anneleen Franssens Annelies Kog Klinisch psychologen en orthopedagogen, psychotherapeuten UKJA Waar of niet waar? De meeste zelfmoorden gebeuren impulsief

Nadere informatie

Systemisch kijken, werken en (be)handelen De systeemtherapeut en de systeemtherapeutisch werker

Systemisch kijken, werken en (be)handelen De systeemtherapeut en de systeemtherapeutisch werker Systemisch kijken, werken en (be)handelen De systeemtherapeut en de systeemtherapeutisch Systeemtherapeut en systeemtherapeutisch De systeemtherapeutische aanpak Een probleem of een (psychische) klacht

Nadere informatie

Organisatie: Yvonne Roosen Uitvoering: Koekkoek en co vertegenwoordigd door:

Organisatie: Yvonne Roosen Uitvoering: Koekkoek en co vertegenwoordigd door: Cursussen bij Dressuurstal (Website: www.cursustotaal.nl) Organisatie: Yvonne Roosen Uitvoering: Koekkoek en co vertegenwoordigd door: Nel Koekkoek, sportpsycholoog, GZ- psycholoog BIG Marie-José Hulsman

Nadere informatie

Opleiding Hulp bij complexe verwerkingsprocessen en trauma Kris Decraemer

Opleiding Hulp bij complexe verwerkingsprocessen en trauma Kris Decraemer Opleiding Hulp bij complexe verwerkingsprocessen en trauma Kris Decraemer Voor wie Voor hulpverleners en therapeuten die betrokken zijn bij de opvang en begeleiding van mensen met indringende en traumatische

Nadere informatie

Gezin en systeemtherapeut in ontwikkeling

Gezin en systeemtherapeut in ontwikkeling Gezin en systeemtherapeut in ontwikkeling Basiscursus Systeemtherapie 132 uur Draaiboeknummer, verstrekt door bureau NVRG: D1118D (of als er gedeeltes gevolgd worden de nummers D11118B en D11118C) Docenten

Nadere informatie

Pionieren met Cliëntenfeedback Ervaringen van hulpverleners en cliënten. Karine Van Tricht UPC KU Leuven, Context

Pionieren met Cliëntenfeedback Ervaringen van hulpverleners en cliënten. Karine Van Tricht UPC KU Leuven, Context Pionieren met Cliëntenfeedback Ervaringen van hulpverleners en cliënten Karine Van Tricht UPC KU Leuven, Context 16-12-2014 Feedback Informed Dialogical Therapy een nieuwe vorm van therapie? Het is niet

Nadere informatie

Postmaster opleiding spelpsychotherapie. De docenten hebben veel ervaring, staan dichtbij het werkveld en halen het beste in je naar boven.

Postmaster opleiding spelpsychotherapie. De docenten hebben veel ervaring, staan dichtbij het werkveld en halen het beste in je naar boven. mensenkennis De docenten hebben veel ervaring, staan dichtbij het werkveld en halen het beste in je naar boven. Postmaster opleiding spelpsychotherapie Postmaster opleiding spelpsychotherapie Kinderen

Nadere informatie

De kunst van communiceren. Handboek

De kunst van communiceren. Handboek Teekens, I. (2010) De kunst van communiceren. Handboek Garant: Antwerpen-Apeldoorn Birgit Bongaerts Conflicten en problemen zijn terug te voeren op ineffectieve communicatie De kunst is het verbeteren

Nadere informatie

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken

Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Effectieve samenwerking: werken in driehoeken Werken in driehoeken is een wijze van samenwerking die in elke organisatie, projectteam en netwerk mogelijk is. Het maakt dat we kunnen werken vanuit een heldere

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

communicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren, besef het! (er is geen nooduitgang)

communicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren, besef het! (er is geen nooduitgang) Workshop Taal, veel meer dan praten. Koolhof Coaching en Training Over de complexiteit van communicatie Onderwerp: Uitgangspunt: communicatie vanuit systeemtheoretisch perspectief Je kunt niet niet communiceren,

Nadere informatie

Cursus in Gestalt-psychologie.

Cursus in Gestalt-psychologie. Cursus in Gestalt-psychologie. De grondbeginselen uit de gestalt-psychologie en -therapie bevatten een schat aan kennis en wijsheid. Ze zijn zeer praktisch toepasbaar op persoonlijk vlak en in werksituaties

Nadere informatie

Welkom. Ontdek de ander.in jezelf. Ricardo Gya. Waar echt contact is, kan de energie vrij stromen

Welkom. Ontdek de ander.in jezelf. Ricardo Gya. Waar echt contact is, kan de energie vrij stromen Welkom Waar echt contact is, kan de energie vrij stromen Ricardo Gya GTTC Breda leidt u door de jungle van het moderne begeleiden Afstemming Zwart ; is ver weg, Wit ; nabij, dominante cultuur Check - In

Nadere informatie

3.6 Diversiteit is meer dan verschil in cultuur 91 3.7 Antwoorden uit de gezondheidswetenschappen

3.6 Diversiteit is meer dan verschil in cultuur 91 3.7 Antwoorden uit de gezondheidswetenschappen Inhoud Inleiding 7 1 Diversiteit in jouw leven 13 1.1 Identiteit 13 1.2 Sociale identiteit 15 1.3 Sociale deelidentiteiten 17 1.4 Multiculturele persoonlijkheden 20 1.5 Aspecten van persoonlijkheden 24

Nadere informatie

Competenties systeemtherapeutisch werker (STW) versie 15 januari 2015

Competenties systeemtherapeutisch werker (STW) versie 15 januari 2015 1 Competenties systeemtherapeutisch werker (STW) versie 15 januari 2015 Inleiding De NVRG maakt een onderscheid tussen de systeemtherapeut (ST) en de systeemtherapeutisch werker (STW). Beide profielen

Nadere informatie

Modulaire opleiding systeemtherapie

Modulaire opleiding systeemtherapie Modulaire opleiding systeemtherapie Als systeemtherapeut bekijk je mensen in hun context en maak je de naasten van een cliënt onderdeel van de behandeling. In deze opleiding leg je hiervoor de theoretische

Nadere informatie

Systeem- & relatietherapie. Katrien Aelvoet

Systeem- & relatietherapie. Katrien Aelvoet Systeem- & relatietherapie Katrien Aelvoet Zit je in de knoop met jezelf? Lijkt de fut uit je relatie? Is er geen land meer te bezeilen met je kind? Misschien kan ik je helpen. Ik ben Katrien Aelvoet,

Nadere informatie

Licht en schaduw. Vijftien vrouwen over leven en overleven

Licht en schaduw. Vijftien vrouwen over leven en overleven Ghorashi, H., & Brinkgreve, Chr. (Red.) (2010). Licht en schaduw. Vijftien vrouwen over leven en overleven Amsterdam: VU Uitgeverij, 352 pp. Dany Baert Autobiografische verhalen vormen sociologisch materiaal

Nadere informatie

Minicursus Verbindend Communiceren. Geschreven door: Jan van Koert

Minicursus Verbindend Communiceren. Geschreven door: Jan van Koert Minicursus Verbindend Communiceren Geschreven door: Jan van Koert Geweldloze communicatie is een wijze van communiceren die leidt tot gehoord en verstaan worden. Met helderheid, zonder beschuldigen en

Nadere informatie

Hoe kunnen kinderen, hulpverleners en de context samen de verantwoordelijkheid dragen in het hulpverleningsproces?

Hoe kunnen kinderen, hulpverleners en de context samen de verantwoordelijkheid dragen in het hulpverleningsproces? Hoe kunnen kinderen, hulpverleners en de context samen de verantwoordelijkheid dragen in het hulpverleningsproces? Anik Serneels Klinisch psychologe, relatie- en gezinstherapeute, specialisatie narratieve

Nadere informatie

Opleiding Creatieve methodieken: experimenteren met vele talen Mieke Faes

Opleiding Creatieve methodieken: experimenteren met vele talen Mieke Faes Opleiding Creatieve methodieken: experimenteren met vele talen Mieke Faes Voor wie De opleiding richt zich enerzijds tot therapeuten, hulpverleners en begeleiders die in hun werk met volwassenen en jongeren,

Nadere informatie

Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch

Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch Post-hbo opleiding cognitief gedragstherapeutisch werker Volwassenen en ouderen mensenkennis Van onze klinisch psycholoog heb ik een groep cliënten overgenomen, bij wie ik de instrumenten uit de opleiding

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Reflectief luisteren bij psychische problematiek? Léon van Woerden, MNSc Docent IVS, Trainer MI HAN

Reflectief luisteren bij psychische problematiek? Léon van Woerden, MNSc Docent IVS, Trainer MI HAN Reflectief luisteren bij psychische problematiek? Léon van Woerden, MNSc Docent IVS, Trainer MI HAN Introductie van de workshop Voorstellen, connectie met MGV Korte theoretische inleiding over reflectie

Nadere informatie

Wetenschappelijk onderzoek NLP Test. 2012 Stichting NLP Kring Joost van der Leij

Wetenschappelijk onderzoek NLP Test. 2012 Stichting NLP Kring Joost van der Leij Wetenschappelijk onderzoek NLP Test 2012 Stichting NLP Kring Joost van der Leij Inleiding NLP is geen wetenschap, maar we kunnen er wel een van maken. Om hiermee te beginnen dienen we eerst de volgende

Nadere informatie

Annette Koops: Een dialoog in de klas

Annette Koops: Een dialoog in de klas Annette Koops: Een dialoog in de klas Als ondersteuning bij het houden van een dialoog vindt u hier een compilatie aan van Spreken is zilver, luisteren is goud : een handleiding voor het houden van een

Nadere informatie

Leiderschap in Contact

Leiderschap in Contact Waar ideeën en activiteiten rond ziel en zakelijkheid samenkomen op een prachtige plek, vanuit een geïnspireerd netwerk 4-daagse training: Leiderschap in Contact Constructief verbinden in de professionele

Nadere informatie

Inhoud. Vechten voor wie je bent! Illustratie van een docent 11

Inhoud. Vechten voor wie je bent! Illustratie van een docent 11 Inhoud Vechten voor wie je bent! Illustratie van een docent 11 Leidinggevende wie ben je? Inleiding op het centrale thema 13 Dolf van den Berg, namens alle auteurs en andere betrokkenen Wie is het die

Nadere informatie

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN

HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN E-blog HEY WAT KAN JIJ EIGENLIJK GOED? VERKLAP JE TALENT IN 8 STAPPEN In talent & groei Het is belangrijk om je talent goed onder woorden te kunnen brengen. Je krijgt daardoor meer kans om het werk te

Nadere informatie

Jong verlies. Rouwende kinderen serieus nemen

Jong verlies. Rouwende kinderen serieus nemen Fiddelaers-Jaspers, R. (2005). Jong verlies. Rouwende kinderen serieus nemen Kampen: Ten Have, 329 pp. Mieke De Preter Dit boek is bedoeld voor iedereen die in de privé-sfeer of beroepsmatig omgaat met

Nadere informatie

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN COMMUNICEREN VANUIT JE KERN Wil je duurzaam doelen bereiken? Zorg dan voor verbonden medewerkers! Afgestemde medewerkers zijn een belangrijke aanjager voor het realiseren van samenwerking en innovatie

Nadere informatie

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft

Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische

Nadere informatie

De mediator als relatiechirurg

De mediator als relatiechirurg De mediator als relatiechirurg Joep Choy partner van bv & NISTO opleidingen info@choyconsultants.nl www.choyconsultants.nl Persoon, relatiepatroon en context in mediation Werksetting A B Thuissituatie

Nadere informatie

Je doel behalen met NLP.

Je doel behalen met NLP. Je doel behalen met NLP. NLP werkt het beste als al je neurologische niveaus congruent zijn. Met andere woorden: congruent zijn betekent wanneer je acties en woorden op 1 lijn zijn met je doelen, overtuigingen,

Nadere informatie

Centrum voor Psychotherapie

Centrum voor Psychotherapie Centrum voor Psychotherapie Je zit al een langere tijd niet goed in je vel. Op steeds dezelfde punten in je leven loop je vast. Je hebt al geprobeerd te veranderen. Waarschijnlijk heb je ook al behandelingen

Nadere informatie

Inhoud Inleiding Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding Een nieuwe start bouwt voort op het voorgaande Relaties aangaan Omgaan met gevoelens

Inhoud Inleiding Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding Een nieuwe start bouwt voort op het voorgaande Relaties aangaan Omgaan met gevoelens Inhoud Inleiding 9 1 Een nieuw beroep, een nieuwe opleiding 11 1.1 Het beroep Social Work 11 1.2 Beelden over leren mentale modellen 15 1.3 Competentiegericht leren 16 1.4 Een open leerhouding 17 1.5 Leren

Nadere informatie

Coaching aan de Biculturele, Midlife Nederlander. Waarom het bespreekbaar maken van de culturen van de coachee belangrijk is

Coaching aan de Biculturele, Midlife Nederlander. Waarom het bespreekbaar maken van de culturen van de coachee belangrijk is Coaching aan de Biculturele, Midlife Nederlander Waarom het bespreekbaar maken van de culturen van de coachee belangrijk is C Narrative approach to the development of Bicultural Identity Integration -Rena

Nadere informatie

Sociaal werk en politie: een moeilijke ontmoeting?

Sociaal werk en politie: een moeilijke ontmoeting? Sociaal werk en politie: een moeilijke ontmoeting? ONDERZOEKER: TIJS VAN STEENBERGHE PROMOTOREN: DIDIER REYNAERT, MARLEEN EASTON & RUDI ROOSE Overzicht 1. Inleiding 2. Een (historisch) moeilijke ontmoeting?

Nadere informatie

Mutual perspectives: Culture and reflexivity in systemic psychotherapy

Mutual perspectives: Culture and reflexivity in systemic psychotherapy Britt Krause, I. (Ed.) (2012) Mutual perspectives: Culture and reflexivity in systemic psychotherapy London: Karnac Books Anke Savenije Dit boek is gepubliceerd in de serie Systemic Thinking and Practice

Nadere informatie

APPRECIATIVE INQUIRY Conversaties die bijdragen aan succesvol leren, veranderen en vernieuwen

APPRECIATIVE INQUIRY Conversaties die bijdragen aan succesvol leren, veranderen en vernieuwen Nieuwsbrief oktober 2015 APPRECIATIVE INQUIRY Conversaties die bijdragen aan succesvol leren, veranderen en vernieuwen Beste , Appreciative Inquiry (Waarderend Actieonderzoek) is al jarenlang

Nadere informatie

Ervaringsdeskundigheid in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Petri Embregts

Ervaringsdeskundigheid in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Petri Embregts Ervaringsdeskundigheid in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Petri Embregts Inhoud Waarom een kans in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking? Inzetbaarheid en effectiviteit

Nadere informatie

Wie zijn wij? Kristof De Clercq:

Wie zijn wij? Kristof De Clercq: Wie zijn wij? Kristof De Clercq: Psychiatrisch verpleegkundige, werkzaam als afdelingshoofd van de Kinder- en Jeugdpsychiatrie AZ Nikolaas te Sint-Niklaas en voorzitter van vzw Young Horses. Zowel binnen

Nadere informatie

Dialogisch verstaan tussen mensen uit verschillende culturen

Dialogisch verstaan tussen mensen uit verschillende culturen 9 Inleiding Hoe creëren wij een sfeer in onze steden waar iedereen zich thuis voelt? Hoe gaan we om met verschillende culturele feesten en bijbehorende rituelen? Hoe gaan we om met ons gemeenschappelijk

Nadere informatie

Verbindingsactietraining

Verbindingsactietraining Verbindingsactietraining Vaardigheden Open vragen stellen Luisteren Samenvatten Doorvragen Herformuleren Lichaamstaal laten zien Afkoelen Stappen Werkafspraken Vertellen Voelen Willen Samen Oplossen Afspraken

Nadere informatie

Meerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT

Meerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT Meerwaarde voor onderwijs De Pijlers en de Plus van FLOT De vijf Pijlers: Cruciale factoren voor goed leraarschap Wat maakt een leraar tot een goede leraar? Het antwoord op deze vraag is niet objectief

Nadere informatie

Leiderschap is van iedereen

Leiderschap is van iedereen Leiderschap is van iedereen Eddy Karrenbelt Als u het wenkend perspectief leest in het boekje mensenzorg voor de transitie in de Langdurige Zorg. Dan vindt u het streefbeeld gedreven professionals. In

Nadere informatie

4D organisatieontwikkeling & opleiding presenteert. Alumnidagen 2014. datum thema leiding

4D organisatieontwikkeling & opleiding presenteert. Alumnidagen 2014. datum thema leiding 4D organisatieontwikkeling & opleiding presenteert Alumnidagen 2014 TGI-verdieping aan de hand van vijf thema s De alumnidagen zijn bedoeld voor iedereen die in de afgelopen jaren een TGI-basisopleiding

Nadere informatie

Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg

Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg Wie doet wat hij deed, krijgt wat hij kreeg Voor wie? Waarom? Wat? Hoe? Voor Omdat leiding Ervaringsgerichte Door middel van leidinggevenden, geven, adviseren en coaching en werkvormen waarbij het adviseurs

Nadere informatie

Is snel starten wel effectief?

Is snel starten wel effectief? Is snel starten wel effectief? Stijn van Merendonk Trainer Motivational Interviewing Elke week 1 tip? @stijnvmerendonk Programma Gedragsverandering Welke uitspraken wil je zeker niet hebben Ambivalentie

Nadere informatie

Gedragscode. Gewoon goed doen

Gedragscode. Gewoon goed doen Gedragscode Gewoon goed doen 2 Inhoudsopgave pagina 1. Missie, ambitie en kernwaarden 4 2. Gewoon goed doen 5 3. Waarom een gedragscode? 6 4. Omgaan met de patiënt/klant: respectvol en gastvrij 7 5. Professioneel

Nadere informatie

VIEREN MET KINDEREN GEBED OM VERGEVING

VIEREN MET KINDEREN GEBED OM VERGEVING VIEREN MET KINDEREN GEBED OM VERGEVING De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus van elke viering een belangrijke betekenis en functie. De afstand die in het dagelijkse leven tussen God en mens is

Nadere informatie

Opleiding ouderbegeleiding

Opleiding ouderbegeleiding Opleiding ouderbegeleiding me nse nkennis vanuit een visie op ouderschap in ontwikkeling Als je krachtgericht werken met het netwerk rond het kind wilt invullen, dan zit hier alles in. Vanuit een betere

Nadere informatie

Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen?

Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen? Wat kan de orthopedagoog of psycholoog voor jou doen? Samenwerkingsverband NIP-NVO zorg voor mensen met een verstandelijke beperking 2014 1 Inhoud Voorwoord 3 Wat doet de psycholoog of orthopedagoog? 5

Nadere informatie

Alle gelukkige families lijken op elkaar, elke ongelukkige familie is ongelukkig op zijn eigen wijze. Tolstoj Anna Karenina

Alle gelukkige families lijken op elkaar, elke ongelukkige familie is ongelukkig op zijn eigen wijze. Tolstoj Anna Karenina Alle gelukkige families lijken op elkaar, elke ongelukkige familie is ongelukkig op zijn eigen wijze Tolstoj Anna Karenina Familiezorg Methode Familiezorg Relationeel werken Denken en handelen vanuit het

Nadere informatie

Sociaalvaardigheidstraining

Sociaalvaardigheidstraining Sociaalvaardigheidstraining Philip Marres Kom ik thuis van mijn werk, kom ik mijn werk weer tegen. Niet dat ik van die heel problematische kinderen heb. Nee, meer van die aspecten die in ieder huis binnendringen.

Nadere informatie

Verbinden vanuit diversiteit

Verbinden vanuit diversiteit Verbinden vanuit diversiteit Krachtgericht sociaal werk in een context van armoede en culturele diversiteit Studievoormiddag 6 juni 2014 Het verhaal van Ahmed Een zoektocht met vele partners Partners De

Nadere informatie

Kiezen voor kinderen. Een nieuwe blik op het samenspel in pleegzorg

Kiezen voor kinderen. Een nieuwe blik op het samenspel in pleegzorg Choy, J., & Schulze, E. (2009, 271 pp.). Kiezen voor kinderen. Een nieuwe blik op het samenspel in pleegzorg Amsterdam: Nisto/Spirit. Liana Bollen Dit boek is het resultaat van de samenwerking tussen Spirit,

Nadere informatie

Postmaster opleiding psychosociale oncologie

Postmaster opleiding psychosociale oncologie Postmaster opleiding psychosociale oncologie mensenkennis Door de rollenspellen kon ik een betere verbinding maken tussen de theorie en de praktijk. Psychosociale oncologie Professionals die met oncologiepatiënten

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

KLINISCH REDENEREN EN GEDEELDE BESLUITVORMING

KLINISCH REDENEREN EN GEDEELDE BESLUITVORMING Jaarcongres voor Klinisch psychologen en Neuropsychologen 8 april 2016 KLINISCH REDENEREN EN GEDEELDE BESLUITVORMING Workshop: Verschillende perspectieven en hun samenhang: complexiteit, systeemvisie en

Nadere informatie

MEDIATION & GEWELDLOZE COMMUNICATIE. Specialisatietraining

MEDIATION & GEWELDLOZE COMMUNICATIE. Specialisatietraining MEDIATION & GEWELDLOZE COMMUNICATIE Specialisatietraining Mediation & geweldloze communicatie Introductie De mediator streeft ernaar om partijen als gelijkwaardige partners te laten communiceren en onderhandelen.

Nadere informatie

TMA 360º feedback Flexibel en online. TMA 360º feedback werkboek. Dank u voor het gebruiken van de TMA 360º feedback competentie-analyse

TMA 360º feedback Flexibel en online. TMA 360º feedback werkboek. Dank u voor het gebruiken van de TMA 360º feedback competentie-analyse Haal het maximale uit de TMA 360º fb competentieanalyse Dank u voor het gebruiken van de TMA 360º feedback competentie-analyse 360º feedback is een krachtig instrument, maar dient op de juiste wijze gebruikt

Nadere informatie

Spirituele zorg Een dagje naar zee

Spirituele zorg Een dagje naar zee Spirituele zorg Een dagje naar zee Marian Martens Leidinggevende verzorgingshuis Stichting Antroz Consulent PTMN 3 onderwerpen De Richtlijn Spiritualiteit Theorie van de Presentie (Andries Baart) Een blik

Nadere informatie

GGZ Centrum Roermond Regionaal Centrum GGZ Venlo Regionaal Centrum GGZ Venray

GGZ Centrum Roermond Regionaal Centrum GGZ Venlo Regionaal Centrum GGZ Venray GGZ Centrum Roermond Regionaal Centrum GGZ Venlo Regionaal Centrum GGZ Venray GGZ Centrum Roermond Informatie voor de cliënt 2 De Regionale Centra GGZ Venray, Venlo en Roermond Lichamelijke klachten heeft

Nadere informatie

LEEFREGELS EN IK-BEN OPVATTINGEN HERKENNEN

LEEFREGELS EN IK-BEN OPVATTINGEN HERKENNEN In deze huiswerkopdracht wordt uitgelegd wat leefregels en ik-ben-opvattingen zijn en het belang ervan bij het doorbreken van gewoontepatronen. Een voorbeeld van Marjolijn illustreert hoe leefregels en

Nadere informatie

Compassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman

Compassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Compassie leven 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Inhoudsopgave Voorwoord Wekelijkse inspiraties 01 Geweld in de taal? Wie, ik?

Nadere informatie

Thema: Leegte en zinloosheid moed

Thema: Leegte en zinloosheid moed Human BEing Thema: Leegte en zinloosheid moed Heb je dat ook wel eens? Dat je je afvraagt: waar doe ik het allemaal voor? Wat is de zin van mijn leven? Ik weet het niet meer. Of is dat alleen voorbehouden

Nadere informatie

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF

Nadere informatie

TRAINING WERKBEGELEIDING

TRAINING WERKBEGELEIDING TRAINING WERKBEGELEIDING Door Martje Kuijlenburg Student no: 500618854 Jaar 3 Hogere Beroepsopleiding Verpleegkunde In opdracht van: de Hogeschool van Amsterdam Docent: Yvonne van Marle INHOUDSOPGAVE Inleiding...

Nadere informatie

VALT HIER NOG WAT TE LEREN? EEN EDUCATIEF PERSPECTIEF OP DUURZAAMHEID Gert Biesta Universiteit Luxemburg. een populair recept

VALT HIER NOG WAT TE LEREN? EEN EDUCATIEF PERSPECTIEF OP DUURZAAMHEID Gert Biesta Universiteit Luxemburg. een populair recept VALT HIER NOG WAT TE LEREN? EEN EDUCATIEF PERSPECTIEF OP DUURZAAMHEID Gert Biesta Universiteit Luxemburg een populair recept een maatschappelijk probleem add some learning opgelost! deze bijdrage een perspectief

Nadere informatie

E-CURSUS 1: WELKE WAARDEN ZIJN VAN WEZENLIJK BELANG VOOR JOU?

E-CURSUS 1: WELKE WAARDEN ZIJN VAN WEZENLIJK BELANG VOOR JOU? E-CURSUS 1: WELKE WAARDEN ZIJN VAN WEZENLIJK BELANG VOOR JOU? Thuis en op school heb je allerlei waarden meegekregen. Sommigen passen bij je, anderen misschien helemaal niet. Iedereen heeft waarden. Ken

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Kwaliteitszorg. Test jezelf.

Kwaliteitszorg. Test jezelf. Kwaliteitszorg. Test jezelf. Pagina 1 Weet jij hoe je je deskundigheid of die van je collega s kunt bevorderen of professionaliseren? Kun je goed samenwerken? Kun je kwaliteitszorg leveren? Doe de testjes

Nadere informatie

Ondersteunende zorg voor mensen met kanker

Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Ondersteunende zorg voor mensen met kanker Máxima Oncologisch Centrum (MOC) Inleiding Als u van uw behandelend arts te horen krijgt dat u kanker heeft, krijgen u en uw naasten veel informatie en emoties

Nadere informatie

Light up your fire voordat burnout toeslaat. Muriël Van Langenhove Psycholoog Coach Dienst Welzijn Personeel UZ Gent

Light up your fire voordat burnout toeslaat. Muriël Van Langenhove Psycholoog Coach Dienst Welzijn Personeel UZ Gent Light up your fire voordat burnout toeslaat Muriël Van Langenhove Psycholoog Coach Dienst Welzijn Personeel UZ Gent Wat is jouw droom? Vuur - energie Waarden, zaken die voor jou belangrijk zijn in je leven

Nadere informatie

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik. De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar

Nadere informatie

Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling

Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling PAPI PAPI Coachingsrapport Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling Alle rechten voorbehouden Cubiks Intellectual Property Limited 2008. De inhoud van dit document is relevant op de afnamedatum en bevat

Nadere informatie

Positie van meerzijdige partijdigheid als hulpverlener. Hilde Delameillieure Foton

Positie van meerzijdige partijdigheid als hulpverlener. Hilde Delameillieure Foton Positie van meerzijdige partijdigheid als hulpverlener Hilde Delameillieure Foton Begrip uit contextuele therapie Meerzijdige partijdigheid of meerzijdig gerichte partijdigheid, of veelzijdige partijdigheid

Nadere informatie

Transactionele Analyse. Begrijpen en beïnvloeden. Nederlandse Vereniging voor Transactionele Analyse

Transactionele Analyse. Begrijpen en beïnvloeden. Nederlandse Vereniging voor Transactionele Analyse Nederlandse Vereniging voor Transactionele Analyse Transactionele Analyse Begrijpen en beïnvloeden De Transactionele Analyse biedt een praktische, heldere theorie die door iedereen te begrijpen is. Het

Nadere informatie

De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is.

De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is. De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008 Lieve mensen, Allereerst wens ik iedereen een vreugdevol nieuw jaar toe. Misschien begin je dit jaar met de beste voornemens, zoals altijd en heb je bewust gekeken naar

Nadere informatie

Speelruimte van betekenis

Speelruimte van betekenis Uitnodiging: Speelruimte van betekenis Conferentie voor opleiders levensbeschouwelijke, godsdienstige en morele vorming over de paradigmawisseling in hun vak Op 31 oktober en 1 november 2011 vindt de conferentie

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik had bedacht dat ik voor vandaag maar eens een ouderwetse preek in 3 punten ga houden. Het eerste punt gaat over het kijken naar de ander. De tweede

Nadere informatie

Inhoudsopgave Voorwoord 1. Inleiding en leeswijzer 2. Energie Psychologie 3. Gedachten jouw jouw 4. Verantwoordelijkheid

Inhoudsopgave Voorwoord 1. Inleiding en leeswijzer 2. Energie Psychologie 3. Gedachten jouw jouw 4. Verantwoordelijkheid Inhoudsopgave Voorwoord 2 1. Inleiding en leeswijzer 3 2. Energie Psychologie 7 3. Gedachten 10 Het zijn jouw gedachten die jouw wereld creëren 11 4. Verantwoordelijkheid 13 5. Persoonlijk Plan, jouw blauwdruk

Nadere informatie

Psychotherapie. brochure. Praktijk de Cocon

Psychotherapie. brochure. Praktijk de Cocon brochure Praktijk de Cocon Psychotherapie Brochure Psychotherapie helpt je af te rekenen met vervelende gevoelens, storende gedachten, sociale problemen, terugkerende problemen waar je veel last van hebt.

Nadere informatie

Vroege Interventie Psychose (VIP-team) Regio Tilburg en Breda. Informatie voor cliënten

Vroege Interventie Psychose (VIP-team) Regio Tilburg en Breda. Informatie voor cliënten Vroege Interventie Psychose (VIP-team) Regio Tilburg en Breda Informatie voor cliënten Vroege Interventie Psychose (VIP-team) GGz Breburg heeft twee VIP-teams, in de regio Breda en Tilburg. Het VIP-team

Nadere informatie

Stap 6. Stap 6: Deel 1. Changes only take place through action Dalai Lama. Wat ga je doen?

Stap 6. Stap 6: Deel 1. Changes only take place through action Dalai Lama. Wat ga je doen? Stap 6. Changes only take place through action Dalai Lama Wat ga je doen? Jullie hebben een ACTiePlan voor het experiment gemaakt. Dat betekent dat je een nieuwe rol en andere ACTies gaat uitproberen dan

Nadere informatie

Zingeving & Psychische Gezondheidszorg

Zingeving & Psychische Gezondheidszorg Zingeving & Psychische Gezondheidszorg Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Senior-onderzoeker GGZ ingeest Adviseur beleid Brijder-Parnassia Inhoud 1. Wat is zingeving? 2. Wat is zelfregulatie?

Nadere informatie