Reacties Bond Beter Leefmilieu - Natuurpunt op de werktekst van het Witboek Beleidsplan Ruimte (29 januari 2016)

Transcriptie

1 Reacties Bond Beter Leefmilieu - Natuurpunt op de werktekst van het Witboek Beleidsplan Ruimte (29 januari 2016) INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDENDE BESCHOUWING 2. INHOUDELIJKE OPMERKINGEN 2.1. OPNIEUW AMBITIE OP VLAK VAN RUIMTE-NEUTRALITEIT 2.2. HOGER RUIMTELIJK RENDEMENT BIEDT KANSEN VOOR CIRCULAIR RUIMTEGEBRUIK 2.2. MEER AANDACHT VOOR ROBUUSTE NATUUR EN BOSKERNEN 2.3. HELDERE DIFFERENTIËRING VAN MULTIFUNCTIONEEL GEBRUIK 2.4. TRANSPARANTE MONITORING EN INDICATOREN 2.5. KOSTEN-BATEN VAN RUIMTELIJKE BELEID 3. OPERATIONALISERING VAN DE VISIE 3.1. GARANTIES ZODAT REALITEIT OP VISIE VOLGT 3.2. REGIOVORMING EN PROCESVEREISTEN INLEIDENDE BESCHOUWING Bond Beter Leefmilieu en Natuurpunt waarderen dat er nu reeds, op basis van de werktekst voor het Witboek van de administratie, de mogelijkheid geboden wordt op inspraak. We maken hier dan ook graag gebruik van om onze opmerkingen in te brengen. Natuurpunt en Bond Beter Leefmilieu zijn van mening dat de strategische visie van de werktekst vertrekt van de juiste doelstellingen, zoals kernversterking op basis van het openbaar vervoersnetwerk, een hoger ruimtelijk rendement door hergebruiken, verdichten en verweven van de reeds bebouwde ruimte, robuuste en veerkrachtige open ruimte, een groen-blauwe dooradering,... Wel zijn we van mening dat deze doelstellingen soms te weinig ambitieus geformuleerd zijn en in een aantal gevallen onderling niet helemaal consistent zijn. Daarnaast vragen we meer aandacht voor de operationalisering van de doelstellingen. 2. INHOUDELIJKE OPMERKINGEN 2.1. OPNIEUW AMBITIE VOOR RUIMTE-NEUTRALITEIT Vlaanderen is de meest versnipperde en volgebouwde regio in Europa. En ons bestaand ruimtebeslag van maar liefst 32% blijft intussen razendsnel toenemen. Aan het huidige ritme waarom we vandaag open ruimte innemen (6ha/dag) zal het ruimtebeslag tegen ,5% bedragen.

2 We moeten dit scenario absoluut vermijden, omwille van de negatieve impact op mobiliteit, waterhuishouding, ruimte voor landbouw, biodiversiteit, enz. Het concept van ruimteneutraliteit dat gelanceerd werd in het Groenboek, bood daartoe een zeer sterk kader, maar werd in de werktekst van het Witboek echter verlaten en vervangen door een transitiedenken met horizon 2050, volgens het principe van ruimtelijk rendement. BBL en Natuurpunt kunnen het principe van ruimtelijk rendement uiteraard ondersteunen (wie niet trouwens), maar stelt vast dat dit principe de verdere verharding van Vlaanderen niet zal stoppen. De verschillende ruimtelijke principes uit de werktekst spreken elkaar soms tegen, en laten alleszins een verdere netto verharding van de niet bebouwde ruimte toe en dit zowel binnen het bestaand ruimtebeslag, alsook erbuiten (bv. we breiden niet verder uit, tenzij er nood aan is (blz. 20)). Daarom vragen BBL en Natuurpunt om een duidelijk tijdspad uit te stippelen, met ambitieuze tussentijdse doelstellingen ( ) om zo het extra ruimtebeslag tegen 2050 tot nul te herleiden. Bijvoorbeeld van 6ha/dag nu, naar 3 ha/dag in 2020, 2ha/dag in 2030, 1ha/dag in 2040 om tot 0 te komen in Zoals steeds, zijn de eerste loodjes makkelijker te realiseren dan de laatste. Daarom moet - uitgedrukt in absoluut resultaat (ha/dag) - de daling sterk worden ingezet vanaf de opstart van het transitietraject, en kan zo uitbollen tegen het einde van het traject (zie onderstaande figuur - eigen opstelling). De ambitie moet derhalve zijn dat een aanzienlijk deel van het bestaande, nog niet gerealiseerde juridisch overaanbod aan harde bestemmingen kan worden geschrapt. het gaat dan om slecht gelegen woonuitbreidingsgebieden, bouwgronden langs linten, zonevreemde bossen in woon- of industriegebieden, bouwgronden die van belang zijn voor het waterbeheer,... En dit zonder dat daarvoor een planologische compensatie wordt gezocht. In die zin begrijpen BBL en Natuurpunt de bijkomende monitoring van de ruimteboekhouding volgens de categorieën ruimte gedomineerd door ruimtebeslag versus ruimte niet

3 gedomineerd door ruimtebeslag, waarbij het vooropgestelde aantal ha respectievelijk als maxima en minima worden aanzien. Doch, op basis van de vooropgestelde ambitie en principes is een duidelijker signaal binnen de ruimteboekhouding wenselijk HOGER RUIMTELIJK RENDEMENT BIEDT KANSEN VOOR CIRCULAIR RUIMTEGEBRUIK Een hogere ambitie inzake ruimtelijk rendement, om zo sneller tot een ruimteneutrale ontwikkeling te komen, biedt tevens meer kansen om in te zetten op circulair ruimtegebruik. Dit in de eerste plaats op vlak van het hergebruiken, recycleren en intensiveren van bebouwde ruimte, bv. door herbestemming van leegstaande panden, intensiever gebruik van onderbenutte woningen via bv. gemeenschappelijke woonprojecten (cohousing, kangoeroewonen,...) e.d.m.. Maar in de tweede plaats biedt een hoger ruimtelijk rendement ook meer kansen om sterker in te zetten op het sluiten van kringlopen van energie, water, grondstoffen,... Bij een meer compacte en intensiever ruimtegebruik zal het bv. rendabeler zijn om een gemeenschappelijk warmtenet voor een woonwijk aan te leggen. Op deze manier kan de link gelegd worden tussen een hoger ruimtelijk rendement en het omgevingsdenken, waarbij milieudoelstellingen een onderdeel zijn van ruimtelijke plannen. Om tot klimaatneutrale steden en gemeenten te kunnen komen, moet hier sterker op ingezet worden. Hetzelfde geldt voor economische ontwikkelingen. Voor de ruimtelijke ontwikkeling van zeehavens ligt de nadruk in de werktekst zeer sterk op logistiek, terwijl de echte toegevoegde waarde en de meeste tewerkstelling bij productie-activiteiten zit. Om deze productie-activiteiten beter te verankeren in de havens, biedt het concept van de circulaire economie vele kansen. In de havens is er veel restwarmte aanwezig die nu niet benut wordt, zijn er vele afvalstromen die gebruikt kunnen worden als grondstof, kan gezuiverd afvalwater of koelwater gebruikt worden als proceswater,... We pleiten ervoor om bij de uitwerking van een ruimtelijk programma voor de zeehavens deze stromen mee in rekening te brengen, zodat de circulaire economie ook ruimtelijk vertaald wordt. De circulaire economie biedt ook vele kansen voor de luchthavenregio. In het kader van het project Bxl productieve metropool, van onder meer AWB, Ruimte Vlaanderen en OVAM, wordt voorgesteld om korte ketens van grondstoffen en energie uit de regio in te zetten voor de ruimtelijke ontwikkeling van een circulaire economie. Dit biedt mogelijkheden voor het hergebruik van de de 1 miljoen m² leegstaande kantoorruimte in de luchthavenregio. 2.3 MEER AANDACHT VOOR ROBUUSTE NATUUR EN BOS De werktekst van het Witboek is als het ware groenblauw dooraderd. Dat is goed en dient zo behouden. Het nut van groenblauwe netwerken wordt op heden immers algemeen erkend, niet alleen in functie van biodiversiteit en zacht recreatief medegebruik, maar ook als essentiële bouwsteen om de grillen van het klimaat op te vangen (ruimte voor water, natuur en bossen die hitte-effecten vermijden,...). Bovendien is bouwen mét natuur goedkoper dan andere bouwtechnische oplossingen (dijken, beton).

4 BBL en Natuurpunt vragen echter om de invulling van zulk groenblauw netwerk sterker te differentiëren in het Witboek. Nu blijkt het onderscheid tussen robuuste natuur enerzijds en fijnmazige infrastructuur anderzijds te weinig uit de werktekst. Bij het benoemen van de diverse onderdelen van groenblauwe infrastructuur dienen een aantal bestaande visies en/of bouwstenen duidelijk benoemd en geplaatst. Denk aan het Natura 2000 netwerk, het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN), het Integraal Verwevings- en Ondersteunend netwerk (IVON), SIGMA, enz. Naast een fijnmazig groenblauw netwerk, moet ook de realisatie van Natura 2000, VEN en IVON expliciet als speerpunt worden meegenomen in alle drie gewestdelen. Dat vereist een helder operationeel kader met duidelijke tussentijdse doelstellingen en eindverantwoordelijken, wat in de werktekst nog ontbreekt HELDERE DIFFERENTIËRING VAN MULTIFUNCTIONEEL GEBRUIK Het ontwerp Witboek zet verder in op multifunctionaliteit, ook in de open ruimte. Dat is positief. Deze ruimte staat immers onder druk, terwijl de uitdagingen in die ruimte groter zijn dan ooit. Echter pleit het ontwerp van witboek gelijktijdig voor monofunctionele strategische openruimtevoorraden. Hieruit leiden we af dat het Witboek twee soorten multifunctionaliteit door elkaar gebruikt, eenvoudig voorgesteld als zachte of ecologische multifunctionaliteit en harde of economische multifunctionaliteit. BBL en Natuurpunt vragen dit onderscheid duidelijk te maken in het Witboek, en zich uit te spreken over de invulling van multifunctionaliteit in de open ruimte versus het stedelijk gebied. Wij vragen daarbij om de multifunctionaliteit in de open ruimte te beperken tot zachtecologisch medegebruik. Ook tussen landbouw en natuur kan een onderscheid worden gemaakt. Zo is waterberging meer compatibel met natuur dan landbouw, en is de bouw van windmolens in natuurgebieden niet aanvaardbaar. BBL en Natuurpunt vinden de term monofunctionele strategische openruimtevoorraden ongelukkig en vragen deze te verlaten. De bezorgdheid dat de hoofdfunctie van die gebieden niet in het gedrang kan komen, is terecht, maar dient eerder bewaakt op regelgevend niveau (bv. codex art inzake sociaal-cultureel, recreatief en ecologisch medegebruik). Met tegengaan van landschappelijk ruis biedt de werktekst van het Witboek een belangrijke opstap om de kwaliteit van het landschap te herstellen. BBL en Natuurpunt steunen dit principe ten volle, en vragen de toepassing ervan te verruimen. Nu beperkt de definitie zich in essentie tot belangrijke zicht-assen TRANSPARANTE MONITORING EN INDICATOREN Betreft de ruimteboekhouding geeft de werktekst aan dat het totaal van hectares voor landbouw, natuur, bos en overig groen aanzien moeten worden als minimum. BBL en Natuurpunt ondersteunen deze visie en vragen om dit extra te benadrukken en die ambitie verder te concretiseren. Voor wonen is het huidige juridisch aanbod te groot (zie ook punt 1.1. van deze nota over ruimte-neutraliteit).

5 Bestemming RSV Werktekst Witboek Wonen ha ha Industrie ha ha Recreatie ha ha Overig ha ha Landbouw ha ha Natuur Bos ha ha ha op te splitsen naar overig groen vs. Overig groen ha natuur/bos! ha niet gedomineerd door ruimtebeslag ALS ABSOLUUT MAXIMUM ha niet gedomineerd door ruimtebeslag ALS ABSOLUUT MINIMUM Verder staan BBL en Natuurpunt er op om de doelstellingen voor overig groen ( ha) versus natuur en bos ( ha ha) duidelijk afzonderlijk te benoemen in het Witboek, in plaats van ze samen te tellen. Zodat een duidelijke monitoring van het Vlaams Ecologisch Netwerk en planologische bosuitbreiding mogelijk blijft. Het Witboek moet ook aangeven dat dit minimum geen argument vormt om binnen het lopende AGNAS proces agrarische bestemmingen niet langer om te zetten naar groene bestemmingen. Ook vragen BBL en Natuurpunt om de opsplitsing van de categorie overig groen met én zonder ruimtebeslag niet door te voeren, zonder de garantie dat dit geen verdere verstening van de gemengd open ruimte tot gevolg heeft. RSV Werktekst Witboek Min ha Niet duidelijk vermeld (blz. 97): to do! - maximum landbouw - maximum landbouw - minimum andere - minimum andere BBL en Natuurpunt staan er ten slotte op dat het Witboek duidelijk aangeeft dat het totaal van ha natuurverwevingsgebied behouden blijft. Positief is dat naast de bestemming, voortaan ook het feitelijk gebruik van gronden wordt gemonitord. Zeer relevant daarbij is bv. de monitoring van de verstening van Vlaanderen, alsook het zonevreemd (oa. landbouw)gebruik van natuurgebied. BBL en Natuurpunt vragen om deze aspecten alvast mee te nemen in de verdere uitwerking KOSTEN-BATEN VAN RUIMTELIJK BELEID Financiële overwegingen spelen vaak een hoofdrol in de ontwikkeling van ruimte. Dit geldt zowel in hoofde van overheidsbeslissingen, als in de private markt van projectontwikkeling.

6 Wanneer het financiële doorweegt op het ruimtelijke, stellen zich problemen. Denk aan gemeenten die verder wensen te verkavelen louter omwille van de inkomsten die dat met zich mee brengt. Of het opstrijken van financiële meerwaarden bij de omzetting van landbouw- naar bouwgrond, of het upgraden van voormalige agrarische vastgoed naar wonen en industrie. Bovendien wordt het financiële aspect bij beleidskeuzes vaak eenzijdig benaderd. Denk aan de (vaak overschatte) plan- en kapitaalschade die in concrete dossiers worden aangehaald als argument om overstromingsgevoelige gebieden niet te schrappen, zonevreemde bossen niet te beschermen, of om slecht gelegen aanbod in WUGs en linten niet te schrappen. Nochtans zou dat de maatschappij ook zeer veel baten opleveren. Denk aan besparingen inzake infrastructuur (waterzuivering, nutsvoorzieningen) en dienstverlening (openbaar vervoer, post,...), vermijden van congestiekosten worden daarbij zelden of nooit in rekening gebracht. BBL en Natuurpunt vragen dan ook om naast de kosten, ook de baten van een kernversterkend ruimtelijk beleid in kaart te brengen en mee in overweging te nemen bij de ruimtelijke keuzes voor de toekomst. Omgekeerd kan het wel niet de bedoeling zijn dat het ontbreken van exacte cijfers als argument wordt gebruikt om business as usual (BAU) verder te zetten of om moeilijke beslissingen uit te stellen. Onder de noemer financiële verevening worden een aantal concrete pistes in de werktekst van het Witboek verkend (gebiedsfondsen - blz. 83, herziening plattelandsfonds - blz. 92,...). BBL en Natuurpunt vragen om deze pistes verder uit te werken, met de algemene doelstellingen van het witboek aandachtig, en in het bijzonder het streven naar ruimteneutraliteit. We vragen daarbij expliciet aandacht voor een ontkoppeling tussen gemeentefinanciering en verdere verkaveling, het systeem van verhandelbare bouwrechten, een substantiële inning van de werkelijke planbaten, een meerwaarde heffing op functiewijzigingen van leegstaand agrarische vastgoed,... Dit als bron van inkomsten om de gebiedsfondsen te spijzen. Op diverse plekken pleit het ontwerp Witboek om leegstaande gebouwen op het platteland een nieuwe functie te geven (upgraden). Omgekeerd kan het vanuit (milieu) ruimtelijk oogpunt evenzeer zinvol zijn deze functiewijzigingen niet toe te laten, of zelfs te laten uitdoven (downgraden) (blz. 44). Ook in deze afweging kan een systeem van verevening nuttig zijn, bv. onder de vorm van een fonds voor ruimtelijk herstel. Het valt aan te bevelen alle ideeën van verevening bij elkaar te plaatsen en verder vorm te geven. 3. OPERATIONALISERING VAN DE VISIE 3.1. GARANTIES ZODAT REALITEIT OP VISIE VOLGT Het BRV is niet bindend. Het is onduidelijk hoe het zal doorwerken in het dagelijks beleid. Vandaag is het probleem dat er te weinig een link is tussen structuurplannen enerzijds en het gewestplan/bestemmingsplannen en het vergunningenbeleid anderzijds. Dat maakt dat een aantal essentiële doelstellingen uit het RSV niet uitgevoerd werden, bv. natuur- en

7 bosstructuur, ruimte inname voor woningbouw van 6 ha per dag, overaanbod aan slecht gelegen bouwgronden, geen locatiebeleid voor shopping,... De doorwerking wordt voorzien via operationele werkprogramma s (blz. 65 ev). Veel taken en opdrachten zullen doorgeschoven worden naar de - nog op te richten - regionale samenwerkingsverbanden. Het is onduidelijk in hoeverre die eigen beleid kunnen maken. Er wordt wel vermeld (blz. 89) dat er correctiemechanismen zullen zijn opdat lokale projecten bovenlokale doelstellingen niet hypothekeren. Men verwacht veel van partnerschappen, samenwerking, ondersteuning, vrijheidsgraden, faciliteren, kennisdeling, In het kleine en dichtbevolkte Vlaanderen zijn er grote tegengestelde ruimtebelangen. Daarom moeten keuzes worden gemaakt (zgn. verdelingsvraagstukken), wat niet altijd zal lukken via samenwerking en overleg. Men durft bv. nergens zeggen dat kleine gemeenten zonder openbaar vervoer en voorzieningen, niet meer mogen groeien. En hoe dat zal gebeuren. Wat als kleine gemeenten wel willen verkavelen en groeien, zoals nu vaak het geval is? Hoe gaat men hen overtuigen via een partnerschap? (zie verder punt 3.2. van deze nota) Het Vlaams ruimtelijk beleid verschuift van een regulerende naar een voorwaardescheppende partner. Het keurslijf van het RSV (bindend gedeelte), wordt in de feiten ingeruild voor een flexibel systeem van ruimtelijke motivering (door de initiatiefnemer, lagere overheden) binnen een algemeen kader (blz. 32). De beoordeling van dossiers zal minder objectief, en meer subjectief worden. De vraag die zich stelt is of de cultuur binnen alle vergunningverlenende overheden voldoende rijp is om neen te durven zeggen tegen voorstellen die niet volledig in lijn liggen met de principes van zuinig ruimtegebruik zoals uitgedragen op Vlaams niveau. En hoe een gelijke lat wordt gehanteerd in gans Vlaanderen, die weliswaar kan verschillen van soort projecten/situaties. Een aantal belangrijke drijfveren achter het scheef lopend ruimtelijke ordeningsbeleid komen niet of onvoldoende te sprake: gemeenten zijn voor hun inkomsten afhankelijk van aantal inwoners (en willen daarom groeien), hoe het overaanbod aan woonzones neutraliseren, met de planschade in het achterhoofd? (zie eerder punt 2.5 van deze nota) REGIOVORMING EN PROCESVEREISTEN BBL en Natuurpunt menen dat minimale procesvereisten op zijn plaats zijn. Deze moeten garanties inhouden naar de legitimiteit van het samenwerkingsverband (samenstelling, beslissingsbevoegdheden,...), transparantie en participatie. Het ontwerp Witboek blijft vaag over de taakverdeling en eindverantwoordelijkheid voor het ruimtelijk beleid in Vlaanderen, en in het bijzonder een aantal concrete Vlaamse beleidsdoelstellingen. Inzake de open ruimte (AGNAS) gaf Ruimte Vlaanderen in de toelichting aan de SARO/MINA aan dat Vlaanderen dit blijft coördineren, maar dit blijkt niet helder uit de tekst. BBL en Natuurpunt vragen om de timing en eindverantwoordelijkheid voor elk aspect duidelijk te benoemen tot op operationeel niveau (bv. natuurverbindingen nu provinciaal,

8 maar toekomst?), met duidelijkheid over de taken die het regionale samenwerkingsverband al dan niet opneemt en de timing die daarbij wordt beoogd. Er moet vermeden worden dat regio s taken opnemen (bv. Vlaamse doelstellingen inzake AGNAS), maar niet uitvoeren. En er zo een vacuüm ontstaat, of de timing uitloopt. In geval geopteerd wordt voor gebiedsgerichte projecten, getrokken door een lager bestuursniveau, dan dienen duidelijke kwantitatieve en kwalitatieve taak- en doelstellingen door Vlaanderen te worden vooropgesteld. Dit dient deel uit te maken van de juiste condities waarover het Witboek spreekt (blz. 19, 33). Zo niet zullen herverdelingsvraagstukken nooit landen of worden ze uitgehold. Daarnaast moet er ook duidelijkheid komen over transparantie en participatie bij deze samenwerkingsverbanden. BBL en Natuurpunt stellen onder meer voor dat ruimtelijke visies en plannen van deze samenwerkingsverbanden worden voorgelegd aan PROCORO s en/of GECORO s, dat er mogelijkheden zijn voor participatie van lokale milieu- en natuurverenigingen,... Naar analogie met de filosofie achter de aanpak van complexe projecten, vragen BBL en Natuurpunt om bij deze samenwerkingsverbanden inspraak te voorzien in een vroeg stadium. Dit is nodig om te komen tot een ruim maatschappelijk draagvlak voor nieuwe ruimtelijke plannen. Erik Grietens, Bond Beter Leefmilieu Fredrik Mollen, Natuurpunt