Meerjarenprogramma Bibliotheek Raalte

Transcriptie

1 1 Meerjarenprogramma Bibliotheek Raalte Maatschappelijk rendement voorop Datum: April 2012 Auteur: Frederique Westera

2 2 Inhoud 1. MANAGEMENT SAMENVATTING INLEIDING TRENDS EN ONTWIKKELINGEN MAATSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGEN BEZUINIGINGEN OP HET OPENBAAR BIBLIOTHEEKWERK CONCLUSIE TRENDS EN ONTWIKKELINGEN HOOFDLIJNEN LANDELIJK EN PROVINCIAAL BELEID LANDELIJKE ONTWIKKELINGEN De Agenda voor de Toekomst BibliotheekCharter en actualisering bibliotheekwetgeving PROVINCIALE ONTWIKKELINGEN Overijssels bibliotheekwerk en gezamenlijke missie Gezamenlijke strategie Inhoudelijke provinciale lijnen voor de periode Provinciaal spreidingsonderzoek CONCLUSIES LANDELIJKE EN PROVINCIALE ONTWIKKELINGEN LOKALE ONTWIKKELINGEN HUIDIGE STAND VAN ZAKEN BIBLIOTHEEK RAALTE Organisatie Dienstverlening Wapenfeiten van de laatste jaren Cijfers en trends (zie Bijlage 2) SAMENWERKEN GEMEENTEBELEID CONCLUSIES LOKALE ONTWIKKELINGEN EN LOKAAL BELEID STRATEGIE MISSIE EN STRATEGISCHE LEIDRAAD STRATEGISCHE KEUZES STRATEGISCHE DOELSTELLINGEN PROGRAMMALIJNEN Programmalijn 1 De Schatkamer Programmalijn 2 De werkplaats Programmalijn 3 De Ontmoetingsplaats Programmalijn 4 Flankerend beleid BIJLAGE 1 LAAGGELETTERDHEID BIJLAGE 2 CIJFERS EN TRENDS LEDEN LEDEN PER LEEFTIJDSCATEGORIE PER BUURTDORP AANTAL UITGELEENDE JEUGDMATERIALEN TEN OPZICHTE VAN MATERIALEN VOOR VOLWASSENEN VERLOOP VAN HET AANTAL UITLENINGEN SUBSIDIES BIBLIOTHEEK RAALTE... 31

3 3 1. Management samenvatting Achterstanden in lezen, leren en taalontwikkeling vormen een groot maatschappelijk probleem. De bibliotheek is dé specialist in leespromotie en mediawijsheid. Samen met de scholen willen wij de komende jaren actief en effectief werken aan het voorkomen en verminderen van achterstanden onder kinderen. Onze ambitie is alle toekomstige volwassen inwoners van Raalte dezelfde kansen te geven om mee te kunnen doen in de samenleving en daar een positieve bijdrage aan te leveren Frederique Westera, Directeur Bibliotheek Raalte Bibliotheek Raalte kiest voor maatschappelijk rendement Om de dienstverlening in de toekomst zeker te stellen, moet de bibliotheek inspelen op allerlei maatschappelijke trends en ontwikkelingen. Dit is een uitdaging, omdat de bibliotheek ook moet bezuinigen en daarom niet op alle kansen die de trends en ontwikkelingen bieden kan inspelen. We moeten dus keuzes maken. Onze missie het ondersteunen van de inwoners van Raalte bij het leren en kunnen participeren in de maatschappij en het landelijk en provinciaal beleid vormen daarbij het uitgangspunt. Als leidraad bij het maken van de strategische keuzes hebben we gekozen voor de ambitie ons maatschappelijk rendement te vergroten. Daarom kiest Bibliotheek Raalte er voor haar schatkamer van informatieve en culturele bronnen voor iedereen beschikbaar te houden, want de vrije toegang tot informatie en cultuur is een basisvoorwaarde voor participatie en emancipatie. Daarnaast kiezen we ervoor onze werkplaats op het gebied van taal, lezen en mediawijsheid voornamelijk te richten op de jeugd, omdat we zo toekomstige achterstanden kunnen voorkomen. Dit impliceert ook dat we niet kiezen voor ontmoeten (al faciliteren we dat wel) en ook niet voor een werkplaats voor senioren. Deze keuzes hebben we vertaald naar vier programmalijnen (drie inhoudelijke en één ondersteunende): 1. De bibliotheek als schatkamer voor iedereen Een groot deel van de inwoners van de gemeente Raalte maakt met veel plezier gebruik van de bibliotheek voor het lenen van boeken en andere media. Vrije toegang tot betrouwbare en objectieve informatie beschouwen we bovendien als een groot goed en een belangrijke pijler van het bestaansrecht van de bibliotheek. We willen deze dienstverlening daarom behouden en innoveren waar mogelijk. Concreet gaan we: samen met het provinciaal netwerk de dienstverlening rond het uitlenen (op basis van de Ideale Bibliotheekformule) verbeteren; het digitale aanbod vergroten en op een laagdrempelige en toegankelijke manier aan onze klanten aanbieden. Spreiding bibliotheekwerk in de kernen De huidige spreiding van het bibliotheekwerk is niet langer financieel haalbaar. We zijn er bovendien van overtuigd dat het effectiever kan. Rekening houdend met maatschappelijk rendement, primaire doelgroepen, toekomstbestendigheid en mobiliteit van leden kiezen we voor: een compacte, centrale vestiging in Raalte die goed bereikbaar en zichtbaar is en met ruime openingstijden;

4 4 het onderbrengen van jeugdcollecties op de primair onderwijs scholen, zodat we ook de kinderen bereiken die (nu nog) amper lezen; een servicepunt voor volwassenen in Heino; een inlever- en afhaalpunt in elk buurtdorp waar leden bestelde media kunnen afhalen en inleveren. Deze dienstverlening wordt ondersteund via een vernieuwde website waar iedereen 24 uur per dag, zeven dagen per week eenvoudig materialen kan zoeken en reserveren; een digitale bibliotheek die altijd bereikbaar is; het bieden van ondersteunende diensten als gastlenerschap: leden kunnen zo in elke willekeurige bibliotheek in Overijssel media lenen en inleveren; het uitbreiden van de boek-aan-huisservice voor niet-mobiele senioren met de mogelijkheid telefonisch materialen te reserveren. 2. De bibliotheek als werkplaats voor de jeugd Kunnen lezen en schrijven is een voorwaarde om volwaardig deel te kunnen nemen aan onze samenleving. We zien het dan ook als onze maatschappelijke plicht om een bijdrage te leveren aan het bestrijden van laaggeletterdheid. Dit doen we door binnen onze aantrekkelijke en toegankelijke schatkamer ook materialen aan te bieden voor mensen met een leesachterstand (in afstemming met Landstede en gemeente), maar vooral door programma s aan te bieden. Deze programma s richten zich voornamelijk op de jeugd omdat de bibliotheek in de preventie van laaggeletterheid het grootste rendement kan behalen. Het gaat enerzijds om programma s die het leesplezier vergroten waardoor lezen en dus leesvaardigheid gestimuleerd wordt. Anderzijds gaat het om programma s die de mediawijsheid vergroten, de online equivalent van leesvaardigheid. Kinderen zijn wel handig in het toepassen van allerlei media, maar weten informatie niet altijd even goed op waarde te schatten. Ook kunnen we hen helpen hoe ze het internet veilig kunnen gebruiken. Scholen vormen hierbij onze natuurlijke partners. Concreet betekent dit dat we aan de slag gaan met: De Bibliotheek op school: Onderzoek wijst uit dat (vrij) lezen direct bijdraagt aan een verbeterde woordenschat, spelling en grammatica en de taalvaardigheid van kinderen. De komende periode willen we de samenwerking met het primair onderwijs intensiveren met het programma De Bibliotheek op school. Doel hiervan is dat voor de basisschooljeugd het plezier in lezen toeneemt en hun taal-, lees- en informatievaardigheden meetbaar (CITO score) verbeteren. Het programma bestaat uit 4 onderdelen: een collectie in de school, leesbevorderingsactiviteiten, activiteiten rond mediawijsheid en een digitale schil die het geheel ondersteunt. Momenteel lopen er 2 (landelijke) pilots in Raalte met positieve resultaten. BoekStart Met (voor)lezen kun je niet vroeg genoeg beginnen. Kinderen die al op jonge leeftijd in aanraking komen met boeken, ontwikkelen een grote voorsprong waar ze hun leven lang profijt van hebben. Met het project BoekStart bieden we ouders een uitgelezen mogelijkheid om al vroeg na de geboorte van hun kind aan de slag te gaan met het voorlezen van boekjes. Kinderen komen zo in aanraking met een veel grotere woordenschat, ontwikkelen in het gesprek erover ook hun mondelinge taalvaardigheid en leren dat lezen leuk is. Kinderen krijgen een gratis bibliotheekpas en vinden in de bibliotheek een speciale collectie boekjes die geschikt is voor baby s en peuters.

5 5 3. De bibliotheek als ontmoetingsplaats Hoewel het deze beleidsperiode geen direct speerpunt is, vinden inwoners van Raalte ook de komende periode in de bibliotheek een plek om andere mensen te ontmoeten en kennis en ervaring te delen. Dit doen we door het bieden van een fysieke (werk)plek waar mensen elkaar tegenkomen en toegang hebben tot kennisbronnen. Daarnaast brengen we onze culturele en informatieve activiteiten onder bij een aparte stichting. Deze stichting wordt gerund door vrijwilligers en werkt met eigen middelen, maar kan gebruik maken van faciliteiten van de bibliotheek. Zo kunnen deze activiteiten groeien vanuit lokale betrokkenheid. 4. Flankerend beleid Marketing en communicatie op een hoger plan (draagvlak ontwikkelen) Samenwerking binnen de branche versterken (innovatiekracht ontwikkelen) Bijscholen personeel

6 6 2. Inleiding Onze samenleving verandert in razend tempo. Vergrijzing, ontlezing, digitalisering en veranderend mediagebruik vragen om een grondige bijstelling van onze strategie en beleid. Dat zullen we de komende jaren als gevolg van gemeentelijke bezuinigingen bovendien met minder middelen moeten doen. Dat betekent echter geenszins dat we bij de pakken neer gaan zitten. Het motiveert ons juist om belangrijke keuzes te maken en met creatieve oplossingen te komen. Het onderhavige beleidsplan staat daarbij niet op zichzelf. Het is geschreven in het licht van het landelijke en provinciale bibliotheekbeleid, waarvan de contouren inmiddels voorzichtig zichtbaar worden. In het meerjarenbeleidsplan presenteren we een helder scenario waarmee we onze sterkte kanten benutten en inspelen op de kansen die er liggen. Bestuur en directie zijn ervan overtuigd dat we hiermee optimaal rendement behalen en toekomstbestendig zijn. Dit alles met als doel dat we ook in de toekomst in onze gemeente beschikken over een bibliotheek die mensen in staat stelt om actief deel te nemen aan de maatschappij en zich te ontplooien. Kortom, een plan dat weer tot optimisme stemt! Namens het bestuur van Bibliotheek Raalte, Frederique Westera, Directeur Bibliotheek Raalte

7 7 3. Trends en ontwikkelingen 3.1 Maatschappelijke ontwikkelingen Om Om onze maatschappelijke rol ook in de toekomst optimaal te kunnen spelen, moeten we als bibliotheek inspelen op verschillende trends en ontwikkelingen in onze samenleving. Verstedelijking en vergrijzing Steden hebben grote aantrekkingskracht, met name op de jeugd en jonge gezinnen. Dorpen raken leger, vergrijzen sneller en voorzieningen verdwijnen. Behoefte aan het in stand houden en/of het vergroten van de leefbaarheid op het platteland Behoefte aan een aanbod gericht op senioren Digitalisering en veranderend mediagebruik De opkomst van e-books, e-content, smartphones, tablets en sociale netwerken lijkt niet meer te stuiten. Informatie is 24 uur per dag overal beschikbaar. Dit zet de wijze waarop we informatie verwerken volledig op zijn kop. Er ontstaat een zap mindset, waarbij mensen steeds vluchtiger en continue informatie consumeren. Behoefte aan content voor verschillende media, die aansluit bij de hedendaagse wijze van informatie verwerken User generated content Informatie is niet alleen altijd en overal beschikbaar, er komen ook steeds nieuwe bronnen bij. Consumenten van informatie produceren in toenemende mate ook zelf informatie. Dit beïnvloedt de hoeveelheid en de waarde van informatie. Behoefte aan relevante informatie Kennissamenleving In onze kennissamenleving verwachten we van mensen dat ze zelfredzaam zijn en zich blijven ontwikkelen. De voortdurende (technologische) veranderingen zijn voor bepaalde groepen in de samenleving een stuk moeilijker om bij te benen, waardoor polarisatie optreedt. Behoefte aan het aanleren van benodigde kennis en vaardigheden Het Nieuwe Werken Vaste banen voor het leven behoren langzamerhand tot het verleden. Werk wordt bij voorkeur projectmatig ingericht, waarbij de werkplek steeds vaker thuis of op locaties elders is. Steeds meer mensen werken bovendien voor zichzelf. Behoefte aan het bijhouden/ontwikkelen van (nieuwe) kennis en vaardigheden Behoefte aan netwerken/delen

8 8 Individualisering en socialisering We hebben een druk bestaan, leven in een multiculturele samenleving waarin traditionele verbanden wegvallen en individualisering toeneemt. Behoefte aan verbinding Behoefte aan het virtueel en fysiek delen van ervaringen Ontlezing en concurrentie In ons drukke bestaan, waarbij we al zappend informatie tot ons nemen, neemt het lezen van een boek als vrijetijdsbesteding af aan populariteit. Bovendien komen er steeds meer vormen van vrijetijdsbesteding bij. Denk aan de toename van het aantal tv-kanalen, en de duizelingwekkende hoeveelheid toepassingen op het internet. 3.2 Bezuinigingen op het openbaar bibliotheekwerk Extra landelijke gelden voor de digitale bibliotheek en Kunst van Lezen Naast bovenstaande trends vormen de bezuinigingen op het openbaar bibliotheekwerk een belangrijke ontwikkeling waarmee we rekening moeten houden. Eerst het goede nieuws. Op landelijke niveau ontspringt de bibliotheek vooralsnog de bezuinigingsdans. De digitale bibliotheek en het leesbevorderingsprogramma Kunst van Lezen kunnen zelfs op extra impulsen rekenen. Provincie en gemeente snijden in bibliotheekwerk Datzelfde gaat helaas niet op voor de provinciale en lokale steun aan het bibliotheekwerk. Op provinciaal niveau zullen we het de komende jaren met een stuk minder moeten doen nu er een einde is gekomen aan de extra innovatiegelden (1,2 miljoen euro per jaar) en ook in de reguliere subsidie wordt gesneden. En veel gemeentes waaronder ook Bibliotheek Raalte bezuinigen ook op het openbaar bibliotheekwerk. Beide ontwikkelingen versterken elkaar en hebben uiteraard gevolgen voor het gehele bibliotheekstelsel. 3.3 Conclusie trends en ontwikkelingen Vele kansen, maar beperkte middelen maken keuzes noodzakelijk Het inspelen op de behoeften die voortvloeien uit de geschetste trends biedt de bibliotheek goede kansen: De bibliotheek kan haar positie als dé informatieleverancier herpakken door relevante informatieve te bieden die geschikt is voor verschillende media. De bibliotheek kan haar educatieve functie verder versterken door het bieden van educatieve programma s. Deze bibliotheek als werkplaats letterlijk en figuurlijk - levert een wezenlijke bijdrage in een leven lang leren en het voorkomen van (leer)achterstanden. De bibliotheek kan haar ontmoetings- en debatfunctie beter benutten door het faciliteren van een laagdrempelige ontmoetingsplek en een gevarieerd aanbod van activiteiten. Hiermee maakt de bibliotheek het delen van ervaringen, van netwerken en verbinding mogelijk. Bezuinigingen zorgen er echter voor dat we op dit moment nog niet alle kansen kunnen benutten. We moeten kiezen. De kaders worden daarbij gevormd door het landelijk en provinciaal beleid (hoofdstuk 3). De uiteindelijke keuzes staan beschreven in de strategie (hoofdstuk 5).

9 9 4. Hoofdlijnen landelijk en provinciaal beleid 4.1 Landelijke ontwikkelingen De Agenda voor de Toekomst Drie kernfuncties: informatie, educatie en lezen De huidige Agenda voor de Toekomst loopt tot en met De nieuwe branchestrategie en Agenda voor de Toekomst verschijnen medio 2012 en gaan volgend jaar in. De huidige Agenda focust op 3 kernfuncties: informatie, educatie en lezen. Hieronder gaan we in op de programma s waar we nu en de komende jaren met behulp van landelijke subsidie op insteken. Landelijke digitale infrastructuur Op landelijke niveau bundelen de bibliotheken hun krachten op digitaal gebied. Met behulp van een structurele implementatiesubsidie van het Rijk krijgt de landelijke technische infrastructuur van de digitale bibliotheek vorm. Deze infrastructuur maakt een flink aantal digitale diensten mogelijk, zoals: De Nationale Bibliotheek Catalogus Een openbare catalogus met de volledige collectie van alle bibliotheken in Nederland. Het Datawarehouse Een verzameling van bibliotheekgegevens die kwalitatieve managementinformatie oplevert waarmee we onze dienstverlening kunnen verbeteren. White Label Website Infrastructuur Een infrastructuur die een gestandaardiseerde website (white label) mogelijk maakt voor alle bibliotheken. Omdat de techniek en functionaliteit overal hetzelfde is kunnen bibliotheken zo eenvoudig content met elkaar delen.

10 10 Kunst van Lezen Over het enorme belang van lezen bestaat geen discussie. Lezen is een onmisbare vaardigheid om volwaardig deel te kunnen nemen aan onze samenleving. In 2008 is het programma Kunst van Lezen van start gegaan. Stichting Lezen en het Sector Instituut Openbare Bibliotheken sturen het project aan. Uitgangspunt van het programma is dat leesbevordering het meest effectief is als het bibliotheekaanbod naadloos aansluit bij het taalonderwijs. Daartoe brengt men best practices uit Nederland samen binnen één concept: de Bibliotheek op school. Het in Overijssel (pilot in Raalte) ontwikkelde Biebsearch Junior vormt één van de pijlers BibliotheekCharter en actualisering bibliotheekwetgeving BibliotheekCharter : gemeente verantwoordelijk voor de kern van het bibliotheekbestel In het BibliotheekCharter hebben gemeenten, provincies en het Rijk afspraken gemaakt over hun rolverdeling en de gezamenlijke doelen van bibliotheekinnovatie. Een van de afspraken is dat gemeenten verantwoordelijk zijn voor de kern van het bibliotheekstelsel: de openbare lokale / regionale basisbibliotheken. Op basis van de Wet op het specifiek cultuurbeleid moeten gemeenten bevorderen dat de door hen bekostigde bibliotheken kunnen deelnemen aan provinciale en landelijke bibliotheeknetwerken en het leenverkeer tussen bibliotheken. Staatssecretaris van OCW wil bibliotheekwetgeving aanpassen De Staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, Halbe Zijlstra, heeft op 7 december 2011 een brief naar de Tweede Kamer gestuurd over de actualisering van de bibliotheekwetgeving. Deze is in zijn ogen door de opkomst van de digitale bibliotheek niet meer actueel. Functies cultuur, ontmoeting en debat facultatief Hoewel de Staatssecretaris vindt dat de bibliotheek nog steeds een belangrijke publieke functie heeft, vindt hij alleen de kernfuncties lezen, leren en informeren essentieel. De culturele functie, alsmede de ontmoetings- en debatfunctie van de bibliotheek zijn in zijn ogen facultatief. Bibliotheek bestaat uit twee componenten: een fysieke (lokaal) en een digitale (landelijk) Volgens de Staatssecretaris bestaat de bibliotheek uit een fysieke component waarvoor de verantwoordelijkheid lokaal ligt en een digitale component op landelijke niveau. Het Rijk bekostigt de landelijke infrastructuur en de helft van de digitale content. De andere helft moet uit lokale bibliotheekbudgetten komen. Het Rijk onttrekt hiertoe een bedrag uit de gemeentemiddelen. De hoogte van dit bedrag is nog onderwerp van onderhandeling tussen de staatssecretaris en de VNG. Andere rol provinciale bibliotheeklaag De Raad voor Cultuur vindt dat er sprake is van bestuurlijke drukte en adviseert de provinciale laag er tussenuit te halen. De Staatssecretaris denkt echter dat dit nadelig kan zijn voor de innovatiekracht van bibliotheken en handhaaft daarom vooralsnog voor de fysieke bibliotheek de bestuurslagen provincie en gemeente en voor de digitale bibliotheek Rijk en gemeente. Per component is er dus sprake van twee lagen. Geen dwingende voorwaarden in de wet met betrekking tot lokaal beleid De Staatssecretaris onderkent dat lokale bezuinigingen een gevaar vormen voor de effectiviteit van het bibliotheekstelsel. Toch wil hij geen dwingende voorwaarden in de wet vastleggen ten aanzien van lokaal beleid en lokale financiering, maar sluit hij aan bij de afspraken uit het BibliotheekCharter. De lokale bezuinigingen op het bibliotheekwerk bedragen in 2014 ten opzicht van 2011 gemiddeld 9 %. De Staatssecretaris vindt dit acceptabel.

11 11 De beoogde datum van inwerkingtreding van de aangepaste wet is 2013; medio 2012 wordt deze wet bij de Tweede Kamer ingediend. Risico s nieuwe bibliotheekwet Hoewel de brief goede elementen bevat (bibliotheekwerk is een publieke taak, digitale infrastructuur wordt landelijk ontwikkeld) zijn er volgens ons drie belangrijke risico s: Een marginale rol voor Provinciale Service Organisaties (PSO s) zou grote gevolgen kunnen hebben voor lokale bibliotheken. In Overijssel heeft de PSO in de vorm van de OBD een belangrijke rol als samenwerkingspartner van het Netwerk van Overijsselse Bibliotheken. Juist dankzij deze samenwerking heeft Overijssel in Nederland een voorloperpositie op het gebied van bibliotheekinnovatie. Niet voor niets kwamen de Beste Bibliotheek van Nederland, de beste Bibliothecaris van Nederland en de beste website (zowel de vak- als de publieksprijs) in 2011 uit Overijssel. De Staatssecretaris wil geen minimale subsidiëringsnormen voor de gemeenten in de wet vastleggen. Dit blijft zo een gentlemen s agreement met alle risico s van dien voor zowel de lokale bibliotheek als het gehele stelsel.goed bereikbare centrale vestiging in Raalte voor mobiele volwassenen en senioren met ruime openingstijden en een volwassen servicepunt in Heino volgens de laatste inzichten; Als het Rijk middelen uit het gemeentefonds onttrekt ten behoeve van digitale content, bestaat de kans dat gemeentes dit door vertalen naar het lokale budget voor openbaar bibliotheekwerk. 4.2 Provinciale ontwikkelingen Overijssels bibliotheekwerk en gezamenlijke missie Nooit het wiel twee keer uitvinden Het Netwerk van Overijsselse Bibliotheken heeft het afgelopen decennium haar meerwaarde voor de individuele bibliotheken ruimschoots bewezen. Door de gebundelde krachten en gedeelde expertise hoeven we het wiel nooit twee keer uit te vinden en kunnen we snel inspelen op veranderingen in de samenleving. Met de gezamenlijk ontwikkelde concepten de Ideale Bibliotheekformule en Biebsearch heeft het netwerk de neerwaartse trend van leden en uitleningen weten te keren. En juist in de komende onzekere tjiden is deze provinciale bibliotheeklaag van essentieel belang. Missie Netwerk van Overijsselse Bibliotheken Het Directie Overleg Bibliotheken Overijssel (DOBO) heeft op 4 september 2006 haar missie voor het netwerk geformuleerd:

12 12 Het netwerk van Overijsselse Bibliotheken is de motor van innovatie, kwaliteit en inspiratie voor de individuele netwerkpartners en stimuleert daarmee de ontwikkeling van de rol van de bibliotheek in de samenleving Gezamenlijke strategie De Overijsselse Bibliotheken hebben ruime ervaring in het uitvoeren van gezamenlijk vernieuwingsbeleid. Voor 2012 is er een gezamenlijk jaarplan opgesteld. Dit jaar maken we bovendien een nieuw meerjarenprogramma voor de periode , gelijk aan de beleidsperiode van de provincie. De kernfuncties van de lokale bibliotheek lezen, informatie, educatie, cultuur en ontmoeting - vormen de basis van de strategie van het Netwerk van Overijsselse Bibliotheken. Onze gezamenlijke inspanningen hebben als doel deze kernfuncties naar een hoger plan te tillen Inhoudelijke provinciale lijnen voor de periode Borgen succesformules en speciale aandacht voor de maatschappelijke en educatieve functie van de bibliotheek. In de komende jaren wil het Netwerk van Overijsselse Bibliotheken voortborduren op de succesvolle weg van de vorige beleidsperiode. Dat betekent onder andere dat de formules (Ideale Bibliotheek en Biebsearch) verder worden ontwikkeld en geïmplementeerd in het netwerk. Daarnaast is er speciale aandacht voor de maatschappelijke en educatieve functie van de bibliotheek en het doorontwikkelen van de digitale bibliotheek. De bibliotheek als dé autoriteit voor toegang tot informatie, zelfredzaamheid en ontplooiing Provinciaal spreidingsonderzoek Zeer recentelijk (april 2012) is het eindrapport van het provinciaal spreidingsonderzoek verschenen. Dit onderzoek is door een VNG trainee in opdracht van het Netwerk van Overijsselse Bibliotheken uitgevoerd. In dit rapport worden de volgende aanbevelingen gedaan: In het kader van leesbevordering en taalontwikkeling zou er voor de jeugd 4-12 jaar in elk dorp een voorziening moeten zijn ongeacht het aantal inwoners of de afstand tot een bibliotheek; Ook voor niet-mobiele volwassenen is het aantal inwoners of de afstand tot een bibliotheekvestiging niet relevant en zou een vorm van dienstverlening gerealiseerd moeten worden; Voor een goede spreiding zou over de gemeentegrenzen heen gekeken moeten worden; Een dorp met minder dan inwoners behoeft geen voorziening voor volwassenen mits er binnen een afstand van 7 kilometer wel een bibliotheekvoorziening is; 4.3 Conclusies landelijke en provinciale ontwikkelingen Lezen, leren en informeren De landelijke en provinciale ontwikkelingen en beleidskeuzes bepalen de richting voor de lokale bibliotheek. De komende beleidsperiode focussen we ons dan ook op de kernfuncties kennis & informatie, educatie & ontwikkeling en lezen. Kansen op het gebied van ontmoeting & debat pakken we vooralsnog niet op. De gekozen richting brengen we zowel fysiek als digitaal tot uitdrukking.

13 13 Enerzijds staat de komende periode in het teken van het borgen wat we de afgelopen jaren hebben bereikt. Anderzijds hebben we aandacht voor onze educatieve functie en het maatschappelijke rendement daarvan. 5. Lokale ontwikkelingen 5.1 Huidige stand van zaken Bibliotheek Raalte Organisatie Dorpsbibliotheek Bibliotheek Raalte is wat men noemt een dorpsbibliotheek. De bibliotheek kent een goede spreiding met 1 hoofdvestiging, 2 nevenvestigingen, 4 infopleinen en 2 uitleenposten. Via deze vestigingen vindt de uitleen plaats. De backoffice is gesitueerd in de hoofdvestiging van waaruit ook de dienstverlening aan de scholen en de organisatie van culturele en informatieve activiteiten plaats vindt. Organisatie Bibliotheek Raalte is een zelfstandige stichting. De dagelijks leiding ligt in handen van een (parttime) directeur die ook het beleid voorbereidt. De vaststelling en toetsing vindt plaats door het bestuur. Het personeelsbestand bestaat uit 16 personen, samen goed voor 8,4 fte. Daarnaast wordt de bibliotheek ondersteund door 77 vrijwilligers. De medewerkers zijn zeer betrokken, maar de capaciteit is te beperkt om alle kansen te benutten. Bovendien is de teamsamenstelling nogal eenzijdig (vrouw jaar) en vormt daarmee geen afspiegeling van ons ledenbestand.

14 14 Categorie best scorende bibliotheken In 2011 vond de vierjaarlijkse audit plaats. Bibliotheek Raalte scoorde 95 % normconform (minimum om gecertificeerd te worden is 75 %) en behoort daarmee tot de 20 % best scorende bibliotheken van Nederland Dienstverlening Toegangspoort tot culturele en informatieve bronnen (fysiek en digitaal) De bibliotheek staat het meest bekend om het uitlenen van materialen zoals boeken, cd-roms, dvds en tijdschriften. Het aantal uitleningen van deze materialen neemt nog jaarlijks toe, zie bijlage 2. Een belangrijke succesfactor daarbij is de goede spreiding van de bibliotheek die bestaat uit 1 hoofdvestiging, 2 nevenvestigingen, 4 infopleinen en 2 uitleenposten. Maar de bibliotheek biedt ook toegang tot databanken en talloze e-books. Deze materialen kunnen zowel vanuit de bibliotheek als vanuit huis benaderd worden. Het aanbod van digitale materialen neemt gestaag toe. Een belangrijke succesfactor daarbij is het tot stand komen van leenrecht op e-content. Daarnaast kan men in de bibliotheek zelf kranten en tijdschriften lezen. Leesbevordering via verschillende wegen Eén van de doelstellingen van de bibliotheek is het bevorderen van lezen om daarmee leesvaardigheid te stimuleren. Dit doet Bibliotheek Raalte op 3 fronten: Door het beschikbaar stellen en uitlenen van leesmaterialen Door het organiseren van leesbevorderingsactiviteiten voor volwassen en jeugd (denk aan de activiteiten in het kader van de (Kinder)Boekenweek, de campagne Nederland leest, de samenwerking met het Leescafé, de Voorleeswedstrijd, etc.) Door het aanbieden van leesbevorderingsproducten en -diensten voor het onderwijs (waaronder het VVE) zoals projectcollecties, leespromotiecursussen voor leerkrachten, doorlopende leeslijnen, etc. Bibliotheek Raalte werkt nauw samen met alle primair onderwijs en VVE instellingen binnen de gemeente Raalte. Op bescheidener schaal werken we samen met het VO en MBO. Mediawijsheid: goed gebruik van nieuwe media In de bibliotheek organiseren we verschillende cursussen, lezingen en workshops waarin volwassen op een veilige manier leren omgaan met nieuwe media. Daarnaast faciliteren we regelmatig inloopspreekuren waar mensen terecht kunnen met vragen over hard- en software. En alhoewel de jeugd goed met allerlei media overweg kan, weet men niet altijd even goed informatie te vinden en op waarde te schatten. Daarnaast zijn zij zich onvoldoende bewust van de risico s van (onveilig) internetgebruik. Via het onderwijs biedt de bibliotheek verschillende programma s aan om de jeugd echt mediawijs te maken. Informatief en cultureel programma In samenwerking met verschillende lokale instellingen en ondersteund door vrijwilligers bieden we een mooi informatief en cultureel programma voor uiteenlopende doelgroepen. De activiteiten zijn laagdrempelig en kleinschalig. Zij versterken enerzijds onze informatieve en culturele functie, maar dragen ook bij aan het ontmoeten en het verbinden van mensen.

15 Wapenfeiten van de laatste jaren De afgelopen jaren hebben in het teken gestaan van: Het verbeteren van de kwaliteit van de bestaande dienstverlening Ons aanbod is actueler en beter afgestemd op de behoefte van de leden. De boeken en andere materialen worden aantrekkelijker gepresenteerd in de kasten en op de displaytafels. De openingstijden zijn flink verruimd en de klantgerichtheid van de medewerkers is door trainingen sterk verbeterd. Leden hebben bovendien nu thuis toegang tot databanken en kunnen gastlenen in alle Overijsselse bibliotheken. In het klanttevredenheidsonderzoek dat in 2010 heeft plaats gevonden beoordeelden onze leden ons met een 8.0. Verbeteren bedrijfsvoering We hebben een nieuw administratiesysteem ingevoerd en werkprocessen geoptimaliseerd. Innovatie Bibliotheek Raalte heeft als één van de eerste bibliotheken de Ideale Bibliotheekformule van het Netwerk van Overijsselse Bibliotheken ingevoerd. Daarnaast hebben we de provinciale pilots Biebsearch Junior en het virtueel loket in Raalte uitgevoerd en hebben we de nieuwe provinciale website geïmplementeerd. Samenwerking binnen het Netwerk van Overijsselse Bibliotheken We hebben intensief samengewerkt binnen het provinciale bibliotheeknetwerk op het gebied van innovatie, backoffice en gezamenlijke inkoop.

16 16 Samenwerking met lokale partijen Met lokale partijen hebben we samengewerkt aan een structureel programma op cultureel en informatief gebied Cijfers en trends (zie bijlage 2) Meer leden en uitleningen Waar het aantal leden en uitleningen landelijk gezien daalt, is er in Raalte sinds de invoering van de Ideale Bibliotheekformule in 2009 sprake van een kentering. Zowel het aantal leden als uitleningen stijgen weer, ondanks een behoorlijke terugloop in de buurtdorpen met een infoplein. Drie op de tien inwoners van Raalte is lid van de bibliotheek Drie op de tien inwoners van de gemeente Raalte is lid van de bibliotheek. Dit aantal ligt 5 procent boven het landelijk gemiddelde. In Raalte en Heino bestaat de helft van het aantal leden uit volwassenen en is 20 % van de volwassen inwoners lid. Echter, in de buurtdorpen en Heeten is het aantal betalende leden (volwassenen) slechts een derde of minder en is gemiddeld minder dan 10 % van de volwassen inwoners lid. (Zie bijlage 2 (8.2)). Stuk minder uitleningen na overgang van servicepunt naar infopleinen In 2005 en 2007 heeft Bibliotheek Raalte te maken gehad met aanzienlijke bezuinigingen terwijl de kosten stegen (huisvesting Kulturhus Raalte, digitale bibliotheek, personele lasten). Deze bezuinigingen zijn deels opgevangen door vier servicepunten te vervangen door infopleinen. De infopleinen worden gerund door vrijwilligers. De collectie is vooral afgestemd op de jeugd en senioren. Sinds het vervangen van de servicepunten door infopleinen is het aantal volwassen leden afgenomen en zijn de uitleningen met 40 % afgenomen. 5.2 Samenwerken Lokaal samenwerken We hebben de laatste jaren veel samengewerkt met lokale instellingen op het gebied van welzijn, educatie en cultuur. Deze samenwerkingsverbanden hadden veelal een pragmatisch karakter met voordelen voor alle partijen en niet in de minste plaats de klant. Lokale bibliotheken steeds afhankelijker van netwerk van bibliotheken De afgelopen jaren is de focus in de bibliotheekbranche en verschillende overheden waaronder de gemeente Raalte - vooral verschoven naar drie kernfuncties: kennis & informatie educatie & ontwikkeling lezen Bij de invulling hiervan zijn lokale bibliotheken steeds afhankelijker van het netwerk van bibliotheken. Zodoende is de aandacht verschoven van de samenwerking met lokale instellingen naar het netwerk van openbare bibliotheken om onze belangrijkste taken goed uit te kunnen

17 17 voeren. In Overijssel is onder andere de Vereniging van Overijsselse Bibliotheken en de Provinciale Backoffice opgericht. Kunst & cultuur en ontmoeting & debat uitsluitend mogelijk in samenwerking met lokale partners Dit betekent uiteraard niet dat we voor de overige kernfuncties kunst & cultuur en ontmoeting & debat niet langer samenwerken met lokale partners. Sterker nog, we kunnen deze zaken alleen nog vormgeven door met hen samen te werken. 5.3 Gemeentebeleid Deelnemen aan samenleving en persoonlijke groei Hoewel de gemeente Raalte in de visiedocumenten Samen vooruit; Raalte 2020 (mei, 2008) en Culturaalte op maat (januari, 2008) geen aparte aandacht besteedt aan de bibliotheek, sluit de inhoud naadloos aan op onze missie, visie en kernfuncties. Ook Bibliotheek Raalte hecht er waarde aan dat alle inwoners in staat zijn deel te nemen aan de Raalter samenleving en de kans krijgen zich persoonlijk te ontplooien. Inmiddels is in 2012 een nieuwe cultuurnota vastgesteld (actualisatie : samenspel). In deze nota wordt ook geen aparte aandacht aan de bibliotheek besteed, maar wordt wel de trend van regionalisering (opschaling) en de noodzaak tot samenwerking erkend. Visie Raalte sluit aan bij keuzes Staatssecretaris In 2008 heeft de gemeente specifiek bibliotheekbeleid opgesteld (looptijd tot en met 2011) waarin de focus ligt op de kernfuncties kennis & informatie, ontwikkeling & informatie en lezen. Dit sluit aan bij de huidige keuze van de Staatssecretaris van OCW die lezen, leren en informeren als kerntaken ziet voor de bibliotheek. Doelgroepen gemeente nog steeds actueel De gemeente benoemt in haar bibliotheekbeleid bovendien jeugd tot twaalf jaar en digibeten als belangrijkste doelgroepen. Ook deze keuze lijkt nog steeds erg actueel wanneer je de term digibeten vertaalt naar mensen die onvoldoende mediawijs en mediavaardig zijn om volwaardig mee te kunnen komen. Niet de accommodatie maar de functie van de bibliotheek staat centraal In het bibliotheekbeleid stelde de gemeente nog dat in alle kernen van de gemeente een fysieke vorm van dienstverlening aanwezig moet zijn. Deze voorwaarde lijkt nu van tafel. In het bestuursakkoord en de Perspectiefnota en Begroting zet het college niet langer de accommodatie maar de functie van de bibliotheek centraal. Bezuinigingstaakstelling kan oplopen naar 25 procent met ingang van 2014 In diezelfde stukken laat het college weten de bibliotheek een taakstelling op te willen leggen die kan oplopen tot 25 % met ingang van Dit zou volgens het college voor het leeuwendeel gerealiseerd kunnen worden door te besparen op huisvestingslasten in de buurtdorpen. Wanneer dit niet realistisch is zal het bezuinigingsvoorstel worden bijgesteld, zo heeft men in het laatste overleg laten weten.

18 18 Het college heeft de bibliotheek bovendien de opdracht gegeven een toekomstvisie te ontwikkelen waarin we inspelen op de maatschappelijke ontwikkelingen. 5.4 Conclusies lokale ontwikkelingen en lokaal beleid Bibliotheek Raalte staat er goed voor bij start nieuwe beleidsperiode De wereld verandert en middenin een periode van bezuinigingen worden er nieuwe eisen gesteld aan het bibliotheekwerk. Tegelijkertijd willen we de dienstverlening waarover onze gebruikers zo tevreden zijn behouden. Het vertrekpunt is gelukkig goed. De bibliotheek doet het uitstekend met veel leden, stijgende uitleencijfers, tevreden klanten, een bedrijfsvoering die op orde is en innovatieve diensten. Daarbij sluiten de keuzes die de bibliotheek en gemeente in Raalte de afgelopen periode hebben gemaakt goed aan bij de richting die nu landelijke en provinciaal wordt ingeslagen. Tenslotte kunnen we juist bij het aantonen van ons maatschappelijk rendement bogen op sterke punten als onze expertise op het gebied van leesbevordering en informatie en onze goede relatie met het onderwijs. Echter, zoals gezegd kunnen we niet alles meer doen en zijn we genoodzaakt keuzes te maken.

19 19 6. Strategie 6.1 Missie en strategische leidraad Onze missie: Bibliotheek Raalte wil burgers ondersteunen bij het leren en kunnen participeren in de samenleving door het ontsluiten van een schatkamer aan bronnen, het bieden van een werkplaats op het gebied van taal, lezen en mediawijsheid en het faciliteren van een ontmoetingsplaats. Het eerste deel van de missie stamt nog uit het voorgaande meerjarenbeleidsplan (en vele daarvoor) maar is nog onverminderd van kracht. Het tweede deel van de missie is nieuw en geeft aan dat het speelveld van de bibliotheek zich ontwikkelt van een schatkamer naar een schatkamer plus werkplaats plus ontmoetingsplaats. Een werkplaats voor mensen die moeten leren (vanwege achterstand of simpelweg omdat ze leerplichtig zijn) en een ontmoetingsplaats voor mensen die zichzelf willen ontplooien. De Bibliotheek is de autoriteit voor toegang tot informatie, zelfredzaamheid en ontplooiing binnen handbereik Hieronder volgt een korte uitleg wat met de drie pijlers wordt bedoeld. Schatkamer aan bronnen De schatkamer aan bronnen is de basis van de bibliotheek. In het ontsluiten van die schatkamer voor iedereen schuilt de kracht en het bestaansrecht van de bibliotheek. Onder bronnen worden zowel fysieke als digitale bronnen verstaan en zowel fictie (verbeelding) als non-fictie (informatie) materiaal. Belangrijk is dat de content die we ontsluiten aansluit bij de verschillende consumptiestijlen en relevant is voor de gebruiker. Het bieden van een werkplaats op het gebied van taal, lezen en mediawijsheid Het gaat hier om zelfredzaamheid en om mensen die moeten. Moeten omdat ze bepaalde kennis/vaardigheden (leesvaardigheid en informatieve vaardigheden) missen om te participeren in de maatschappij. Maar ook moeten omdat ze nog op school zitten om te leren. Het gaat hier overigens niet per se om een fysieke werkplaats, maar vooral om de gelegenheid die we bieden. Dit kan zowel fysiek als digitaal zijn en zowel in de bibliotheek als thuis, op school of in een verzorgingshuis. De werkplaats is gekoppeld aan de schatkamer. Het faciliteren van een ontmoetingsplaats Het gaat hier om mensen die zelf willen. Om mensen die zich willen ontplooien. Het gaat om het delen van informatie, kennis en ervaring. En het gaat om verbinden. Ook in dit geval kan het om een fysieke, maar ook om een virtuele ontmoetingsplaats gaan. En ook deze dienst is gekoppeld aan de schatkamer. De bibliotheek is de gastheer die co-creatie helpt te faciliteren. 6.2 Strategische keuzes Vergroten maatschappelijk rendement is leidraad Zoals aangegeven kenmerkt deze beleidsperiode zich door het maken van keuzes. Leidraad daarbij is onze ambitie het maatschappelijk rendement van de bibliotheek te vergroten. Dit vertaalt zich in de volgende strategische keuzes:

20 20 Schatkamer voor iedereen Onze schatkamer aan informatieve en culturele bronnen is en blijft voor alle inwoners van de gemeente Raalte toegankelijk: iedereen heeft recht op vrije toegang tot informatie en cultuur. We stellen de schatkamer zowel fysiek als digitaal beschikbaar. De keuzes m.b.t. de fysieke spreiding zijn gebaseerd op financiële haalbaarheid, rendement, toekomstbestendigheid en de mobiliteit van de verschillende doelgroepen. Werkplaats voor de jeugd Laaggeletterdheid en het onvoldoende mediawijs (informatief vaardig) zijn, vormen een groot maatschappelijk probleem. Naast het bieden van speciale materialen voor mensen met een achterstand (in aansluiting op het aanbod van Landstede), zet Bibliotheek Raalte haar expertise op het gebied van leesbevordering en mediawijsheid vooral in ten behoeve van de jeugd: niet alleen om achterstanden weg te werken, maar vooral om achterstanden en dus toekomstige maatschappelijke kosten te voorkomen. We faciliteren ontmoeting, maar regisseren het niet We stoten het organiseren van ontmoeting af, maar stellen de faciliteiten van de bibliotheek wel ter beschikking. Afgeleide keuzes Bibliotheek Raalte zet haar financiële reserves in om ook de komende jaren te kunnen blijven innoveren, om een toekomstbestendige infrastructuur neer te zetten en haar rol op het gebied van preventie van laaggeletterdheid te bestendigen. Daarnaast breidt Bibliotheek Raalte de samenwerking binnen de branche verder uit om meer innovatiekracht en efficiency te bereiken. Aansluiting landelijke focus en provinciale keuzes Deze keuzes weerspiegelen ook de landelijke focus op lezen, leren en informeren en de provinciale keuzes om naast het borgen van de formules uit de voorgaande beleidsperiode zich vooral te richten op de maatschappelijke en educatieve functie van de bibliotheek. Programmalijnen Voor de komende beleidsperiode onderscheiden we 4 programmalijnen waarbinnen de strategische keuzes tot uitdrukking komen, zie paragraaf Strategische doelstellingen Aan het eind van deze beleidsperiode (eind 2015) willen we het volgende bereikt hebben: Gebruikscijfers Stijging aantal jeugdleden 0-4 jaar (van 17 % naar 50 %) Stijging aantal jeugdleden 4-12 jaar (van 92 % naar 100 %) Behoud van het aantal leden onder jongeren jaar (71 %) Behoud van het huidig aantal volwassen leden (15 %) Stijging van het aantal uitleningen met 10 % (naar exemplaren) Stijging van het aantal bezoekers van de centrale vestiging met 25 % (naar bezoekers per jaar)