ONDERZOEKSVERSLAG JEUGDRAADPANEL LEZEN

Transcriptie

1 ONDERZOEKSVERSLAG JEUGDRAADPANEL LEZEN Wie kunnen er beter hun mening geven dan jongeren zelf? 1

2 INHOUDSOPGAVE Inleiding 3 Kenmerken van de onderzochte groep jongeren 3 Lezen in je vrije tijd 4 Kopen of lenen van boeken 4 Lezen voor school 8 Stimuleren van lezen 9 Conclusies en aanbevelingen 12 Bijlage enquête

3 INLEIDING Vrij algemeen wordt aangenomen dat jongeren steeds minder lezen, zeker in hun vrije tijd. Op verschillende manieren wordt getracht die trend te keren: in het onderwijs, door bibliotheken en via verschillende publiekscampagnes. Maar is het wel zo dat jongeren zo weinig lezen? Stichting Lezen is de landelijke organisatie voor leesbevordering en literatuureducatie. Zij levert een bijdrage aan het verbeteren van het leesklimaat en de leescultuur, als onderdeel van het algemene lees- en literatuurbeleid van het Ministerie van OCenW. Stichting Lezen stimuleert vernieuwende initiatieven en stemt bestaande activiteiten op elkaar af. Belangrijkste doelgroep zijn kinderen en jongeren van 0 18 jaar. In de opvatting van Stichting Lezen kan leesbevordering alleen slagen als er voor alle kinderen en jongeren in Nederland structureel en van jongs af aan voldoende aandacht is. Daarom is het concept doorgaande leeslijn ontwikkeld, afgeleid van de doorgaande leerlijn. Er moet voor alle kinderen gedurende hun onderwijscarrière, hoe die er ook uitziet, ononderbroken aandacht zijn voor lezen. Stichting Lezen is steeds op zoek naar zwakke plekken in het bestaande aanbod vanuit de ambitie dit aanbod te complementeren, te verbeteren en steeds aan te passen aan nieuwe inzichten en (multimediale) mogelijkheden. Bekende projecten zijn De Nationale Voorleeswedstrijd, De Nationale Voorleesdagen, Bazar en De Jonge Jury. De Nationale Jeugdraad, de landelijke koepel van jongerenorganisaties, vindt dat jongeren tussen de 12 en 30 moeten kunnen meedoen, meedenken en meebeslissen over beleid. Veel beleid voor jongeren wordt gemaakt zonder jongeren daar zelf bij te betrekken. Daarom probeert de Het begin is altijd moeilijk, maar je moet gewoon doorlezen. Dan is het echt de moeite waard! (jongen, 17, vmbo) Nationale Jeugdraad hen op verschillende manieren een stem te geven. De Nationale Jeugdraad heeft de mogelijkheid om jongeren te peilen via het Jeugdraadpanel. Het Jeugdraadpanel is het vaste onderzoekspanel van de Nationale Jeugdraad. Jongeren geven daarin hun mening over een onderwerp waar zij zelf mee te maken hebben en waar de politiek of andere organisaties hun mening over willen peilen. Het Jeugdraadpanel is een instrument dat is ontwikkeld door Professor Micha de Winter van de Universiteit Utrecht. Stichting Lezen is als landelijke organisatie voor leesbevordering en literatuureducatie een belangrijke partner om te peilen hoe jongeren denken over de manier waarop lezen gestimuleerd zou moeten worden. Daarom heeft de Nationale Jeugdraad in opdracht van Stichting Lezen een onderzoek uitgevoerd onder de jongeren van het Jeugdraadpanel. Om te weten wat jongeren aanmoedigt om (meer) te lezen, hebben we het leesgedrag en de leesmotivatie van jongeren onderzocht. Wie lezen en wie niet? Welke genres zijn populair en hoe kiezen jongeren boeken? Welke wisselwerking is er tussen de verplichte leeskost op school en het leesgedrag thuis? Vinden jongeren lezen saai of juist belangrijk? En waarom? Hoe kunnen we jongeren in de leeftijd van jaar optimaal bereiken en ze tot lezen motiveren? KENMERKEN VAN DE ONDERZOCHTE GROEP JONGEREN Leerlingen van tien scholen deden mee aan dit onderzoek. Deze scholen zijn verspreid over Nederland. Het gaat om de volgende scholen: SG Lelystad, Purmerendse SG afd. Da Vinci, Dr Nassau College (Assen), Vader Rijn College (Utrecht), Edith Stein College (Den Haag), KS Etten-Leur, Reynaert College (Hulst), ROC Midden Nederland (Utrecht), CC Schaersvoorde (Aalten) en Stellingwerf College (Oosterwolde). Aan het onderzoek deden 483 jongeren mee. De gemiddelde leeftijd van de leerlingen is

4 jaar (figuur 1). De onderzochte groep bestaat uit 248 meisjes (51%) en 234 jongens (49%). Het opleidingsniveau van de jongeren varieert en is representatief voor de jongeren in de onderzochte leeftijdsgroep van 12 tot 20 jaar. Zo volgt 60% van de onderzochte jongeren het vmbo, 5% het mbo, 22% de havo, 11% het vwo. Van de respondenten heeft 2% niets ingevuld. Tweederde van de jongeren (66%) heeft ouders die beiden in Nederland zijn geboren (figuur 2). Onder de respondenten heeft 34% van de jongeren één of twee ouders die in het buitenland zijn geboren. Ruim een kwart van alle ondervraagde jongeren (26%) heeft één of twee ouders uit een niet-westers land (landen uit de werelddelen Azië, Afrika en Latijns-Amerika) 1. Verdeling naar leeftijd FIGUUR 01 Etniciteit onderzochte jongeren FIGUUR jaar en jonger 2% 14 en 15 jaar 43% 16 en 17 jaar 48% 18 jaar en ouder 7% Nederlands % Marokkaans 33 7% Turks 22 5% Surinaams 19 4% Overig westers 37 8% Overig niet-westers 50 10% LEZEN IN JE VRIJE TIJD De eerste vragen gingen over lezen in de vrije tijd. Bij het invullen hoefden de jongeren alleen te denken aan het lezen van verhalen uit boeken. Bijna de helft (46%) van de jongeren leest graag in de vrije tijd. Met name de meisjes lezen graag (63%). Bijna de helft (48%) leest niet graag in de vrije tijd. Het zijn met name de jongens (65%) die niet graag in hun vrije tijd lezen. Bijna tweederde van de jongeren (66%) vindt lezen belangrijk. Bijna een kwart (24%) vindt lezen niet belangrijk. Een kleine groep jongeren (10%) heeft hier geen mening over. Meisjes (77%) vinden lezen belangrijker dan jongens (54%). Jongeren die lezen belangrijk vinden, doen dit om hun woordenschat te vergroten. Verder lezen ze voor hun algemene ontwikkeling en voor de ontspanning. Jongeren die lezen juist niet belangrijk vinden, geven de voorkeur aan televisie kijken en computeren. Deze jongeren zien het lezen van verhalen als tijdsverspilling. 1 Het CBS rekent personen tot de allochtonen als ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Tot de categorie niet-westers behoren allochtonen uit Turkije, Afrika, Latijns-Amerika (inclusief de Nederlandse Antillen en Aruba) en Azië, met uitzondering van Indonesië en Japan. Op grond van hun sociaal-economische en -culturele positie worden allochtonen uit de laatste twee landen tot de westerse allochtonen gerekend. Het gaat vooral om mensen die in voormalig Nederlands-Indië zijn geboren en werknemers van Japanse bedrijven met hun gezin.(bron: Een westerse allochtone jongere kan bijvoorbeeld een ouder hebben die in België is geboren. Een jongere met vier Marokkaanse grootouders kan autochtoon zijn, als de ouders van die jongere in Nederland geboren zijn. 4 4

5 De helft van de jongeren hoeft zichzelf niet te herkennen in de hoofdpersoon van het boek dat gelezen wordt. Ruim drie op de tien jongeren (32%) willen zichzelf juist wel herkennen in de hoofdpersoon terwijl 18% hier geen antwoord op weet te geven. Avontuurlijke verhalen zijn favoriet bij een grote groep jongeren (52%) (tabel 1). Op de tweede plaats volgen verhalen over de liefde (47%). Het zijn vooral meisjes (77% meisjes tegenover 16% jongens) die hier graag over lezen. Op de derde plaats staan misdaadverhalen (44%). Deze verhalen zijn namelijk bij jongens (54% jongens tegenover 34% meisjes) favoriet. Verhalen over vriendschap staan op de vierde plaats (35%). Bij meisjes (59% tegenover 12% jongens) is dit thema het meest geliefd. Verhalen over de eigen cultuur zijn vooral populair bij jongeren met ouders die in een niet-westers land zijn geboren (35% niet-westerse jongeren tegenover 10% Nederlandse en westerse jongeren). Sommige verhalen spelen zich af in een wereld waar je nog niks van wist. (meisje, 16, vwo) Als ik lees, lees ik graag over 2 : TABEL 01 Percentage Avontuur 52% Liefde 47% Misdaad 44% Ik ben dyslectisch en om ervoor te zorgen dat het niet erger wordt, moet ik actief blijven lezen. (meisje, havo, 17) Vriendschap 35% Mysterie 30% Geschiedenis 24% Seksualiteit 24% Andere culturen 20% Achtervolging 18% Ik vind het saai om verhalen te lezen maar de krant bijvoorbeeld lees ik wel. (jongen, 16, vmbo) School 16% Mijn eigen cultuur 16% Science fiction 16% Reizen 16% Familie 14% Bekende mensen 8% Lezen is goed voor je algemene ontwikkeling. (jongen, 14, vmbo) Dieren 5% Anders 1% 2 Bij deze vraag mochten jongeren meerdere antwoorden geven. Ik vind lezen alleen lekker als ik moe ben, na school of als het lekker weer is in de tuin, lekker in de zon. (jongen, 15 vmbo) 5 5

6 Bij het kiezen van een boek kijkt eenderde van de jongeren (32%) als eerste naar de flaptekst (figuur 3). Ruim een kwart (27%) let juist eerst op de omslag van het boek. Een kwart van alle jongeren kijkt in eerste instantie naar de titel. Een kleine groep (11%) kijkt als eerste naar recensies of naar hoe dik een boek is. Opvallend is dat veel jongeren van 15 jaar en jonger (37%) vaker eerst de omslag beoordelen voordat ze een keuze maken. Van de jongeren die bij voorkeur naar de titel kijken, zijn het veelal jongeren met niet-westerse ouders die daar naar kijken (39%). Bij het bekijken van een boek zijn er geen verschillen gevonden tussen meisjes en jongens, de jongeren die wel en jongeren die niet graag in hun vrije tijd lezen of de diverse opleidingen. s Avonds in bed wordt door de jongeren het meest gelezen (54%). Lezen in de vakantie (41%) staat op de tweede plaats. Op de derde plaats volgt lezen in het weekend (24%). Na schooltijd lezen (18%) staat op de vierde plaats en op de vijfde plaats staat lezen tijdens de bus- of treinreis (17%). Meisjes (58%) lezen gemiddeld vaker Lezen vergroot je woordenschat. (meisje, 15, vmbo) dan jongens (25%) in hun vakantie. Ook havo- en vwo-leerlingen (62%) lezen vaker dan vmbo ers en mbo ers (31%) in hun vakantie. Een kleine meerderheid (52%) vindt dat je een boek altijd moet uitlezen. Vier op de tien jongeren (40%) vinden dat niet nodig. Een kleine groep (8%) heeft er geen mening over. Bijna eenderde van de jongeren (29%) leest één tot twee boeken per maand in hun vrije tijd (figuur 4). Een kleine groep jongeren (16%) leest minder dan één boek per maand, 14% leest twee totdrie boeken en 9% leest drie tot vier boeken per maand. Van alle jongeren leest 12% meer dan vier boeken per maand. Twee op de tien jongeren lezen helemaal geen boeken in hun vrije tijd. Als je een boek kiest, waar let je dan als eerste op? FIGUUR 03 Hoeveel boeken lees je ongeveer per maand in je vrije tijd? FIGUUR 04 Flaptekst 32% Omslag 27% Titel 25% Naam van de schrijver 5% Anders 11% Geen boek 20% Minder dan half boek 6% Half tot 1 boek 10% 1 tot 2 boeken 29% 2 tot 3 boeken 14% 3 tot 4 boeken 9% 4 tot 5 boeken 6% Meer dan 5 boeken 6% 6 6

7 KOPEN OF LENEN VAN BOEKEN Meer dan de helft van de jongeren (54%) vindt het fijn om zelf boeken te hebben. Drie op de tien jongeren vinden dat niet en 16% weet hier geen antwoord op te geven. Met name jongeren die graag in hun vrije tijd lezen (77%) en havo- en vwoleerlingen (63%) hechten aan eigen boekenbezit. Het afgelopen jaar is een meerderheid van de jongeren (68%) in een boekhandel geweest. Drie op de tien jongeren zijn er niet geweest en 2% weet het niet. Van de jongeren die in de boekhandel zijn geweest, heeft ruim eenderde (52%) daar een boek gekocht. Bijna de helft (48%) heeft daar geen boek gekocht. Jongeren die in de boekhandel een boek kochten, lezen graag in hun vrije tijd (55%). Het zijn opmerkelijk vaak mbo ers (68%) en vwo ers (72%) die een boek kochten. Een kleine groep (8%) heeft (ook) ergens anders dan in een boekwinkel een boek gekocht (tabel 2). Andere plekken dan de boekwinkel waar jongeren boeken kopen, zijn het internet (20%), de supermarkt (9%), op school (9%) en de cdzaak (8%). Onder de categorie anders werden onder andere de boekenmarkt en het warenhuis genoemd. Heb je afgelopen jaar ergens anders dan in een boekwinkel een boek gekocht? Zo ja, waar? 3 TABEL 02 Percentage Via internet 20% In een supermarkt 9% Via school 9% In een cd-zaak 8% Anders 11% Ruim een derde van de jongeren (35%) vindt dat een boek, vergeleken met bijvoorbeeld een cd of dvd, duur is. Een bijna even grote groep (34%) vindt de prijs vergelijkbaar. Slechts 9% vindt een boek goedkoop, vergeleken met bijvoorbeeld een cd of dvd. Meer dan twee op de tien jongeren (22%) weten hier geen antwoord op te geven. Voornamelijk jongeren (43%) die graag lezen in hun vrije tijd vinden de prijs van een boek ongeveer gelijk. Er zijn geen verschillen gevonden naar opleidingsniveau. Een grote meerderheid (80%) van de jongeren is het afgelopen jaar in een bibliotheek geweest. Bijna twee op de tien jongeren (19%) zijn er echter niet geweest. Enkele jongeren (1%) weten niet of ze afgelopen jaar in een bibliotheek zijn geweest. Naar verhouding veel havo- en vwo-leerlingen (92%) bezochten het afgelopen jaar een bibliotheek. Ook jongeren die graag lezen in hun vrije tijd (90%) zijn daar het afgelopen jaar geweest. Verder bezochten veel van de jongeren bij wie thuis boeken worden gelezen (85%) het afgelopen jaar een bibliotheek. Er zijn geen verschillen gevonden tussen jongeren die wel en jongeren die niet graag in de vrije tijd lezen. Een grote meerderheid (85%) is lid van de bibliotheek. Een kleine groep (13%) is geen lid van de bibliotheek en 2% vulde de categorie Weet ik niet in. Er zijn geen verschillen gevonden tussen jongeren die wel en jongeren die niet graag in hun vrije tijd lezen. 3 Bij deze vraag mochten jongeren meerdere antwoorden geven. 7 7

8 Op de stelling De bibliotheekpas is vaak gratis voor jongeren onder de 18 jaar antwoordt meer dan zes op de tien jongeren (64%) dat dit klopt. Bijna twee op de tien jongeren (18%) zegt dat dit niet klopt. En eenzelfde percentage (18%) weet het antwoord niet. Vind je het leuk om een boek cadeau te krijgen, bijvoorbeeld voor je verjaardag? FIGUUR 05 Over de vraag of jongeren het leuk vinden om een boek cadeau te krijgen, bijvoorbeeld voor hun verjaardag, zijn de meningen verdeeld. Meer dan vier op de tien jongeren (42%) vinden het leuk (figuur 5). Vooral meisjes vinden het leuk (56%). Daarnaast vinden mbo ers (64%) en vwo ers (63%) het leuk om een boek cadeau te krijgen. Jongeren die graag in hun vrije tijd lezen (71%), vinden dit ook leuk. Bijna de helft van alle jongeren (48%) vindt het juist niet leuk om een boek cadeau te krijgen. Een klein percentage (10%) weet hier geen antwoord op te geven. Ja 42% Nee 48% Weet niet 10% LEZEN VOOR SCHOOL De jongeren kregen een paar vragen voorgelegd over lezen voor school. Meer dan vier op de tien jongeren (42%) lezen één tot twee boeken per maand voor school (figuur 6). Een op de tien jongeren (12%) leest twee tot drie boeken per maand. Een kleine groep (4%) leest drie tot vier boeken per maand; 7% leest meer dan vier boeken. 17% van de jongeren leest minder dan één boek per maand. Bijna twee op de tien jongeren (18%) geeft aan helemaal geen boeken voor school te lezen. Hoeveel boeken lees je ongeveer per maand voor school? FIGUUR 06 De jongeren werd gevraagd of het verplicht lezen voor school invloed heeft op de mate waarin ze thuis lezen. Ruim een kwart van de jongeren (27%) zegt daardoor thuis minder te lezen. Uit hun reacties blijkt dat deze jongeren lezen sowieso saai vinden en er is irritatie door het verplichte karakter van het lezen voor school. Een kleiner deel van de jongeren (10%) weet niet of ze meer of minder lezen doordat ze op school verplicht moeten lezen. Geen boek 18% Minder dan half boek 6% Half tot 1 boek 11% 1 tot 2 boeken 42% 2 tot 3 boeken 12% 3 tot 4 boeken 4% 4 tot 5 boeken 3% Meer dan 5 boeken 4% Bij een boek voor school heb ik een heel ander gevoel dan gewoon een boek voor mezelf. Het zijn twee totaal verschillende dingen. (meisje, 18, mbo) 8 8

9 Het boek dat ik voor mezelf zou lezen, lees ik nu voor school. (meisje, 18, vwo) Ik lees gewoon elke avond een paar bladzijden voordat ik ga slapen. (meisje, 14, vmbo) Ruim eenderde van de jongeren (35%) leest evenveel voor school als thuis, ook al moet er voor school verplicht gelezen worden. Deze jongeren gaven aan dat ze lezen niet als verplichting zien. Er zijn jongeren die regelmatig lezen, ook wanneer het niet voor school moet. En er zijn jongeren die lezen voor school beschouwen als huiswerk dat nu eenmaal gedaan moet worden. Bijna drie op de tien jongeren (28%) lezen juist meer door het verplicht lezen voor school. Het lezen van boeken van de verplichte literatuurlijst brengt jongeren die meer gaan lezen op ideeën voor een volgend boek. Het gaat dan bijvoorbeeld om een auteur waar ze kennis mee hebben gemaakt via de literatuurlijst. Daarnaast merken sommige van deze jongeren ook dat lezen ontspannend werkt, waardoor ze nog meer boeken willen lezen. Ruim vier op de tien jongeren (44%) zijn het eens met de stelling Voor school lees ik andere boeken dan ik thuis lees. Bijna eenderde (32%) is het hier niet mee eens. Bijna een kwart (24%) heeft er geen mening over. Er zijn geen verschillen gevonden tussen jongeren die wel en jongeren die niet graag in de vrije tijd lezen. Meer dan de helft (56%) is het niet eens met de stelling Voorgelezen worden in de klas is leuk. Bijna twee op de tien jongeren (18%) is het er juist wel mee eens. Ruim een kwart (26%) heeft er geen mening over. Met name meisjes zijn het niet eens met deze stelling (67%). Er zijn geen verschillen gevonden in leeftijd en opleiding. Als ik een tijdje niet meer gelezen heb en dan voor school weer eens een boek moet lezen, krijg ik zin om nog een boek te lezen. (meisje, 16, havo) Als ik boeken lees, kom ik juist op het idee of ik ga een ander boek van de schrijver lezen of over hetzelfde onderwerp. (meisje, 17, vwo) STIMULEREN VAN LEZEN Tot slot werd de jongeren gevraagd naar hun mening over lezen in het algemeen. Aan de jongeren werd gevraagd of ze bekend waren met diverse boekenacties. Op de eerste plaats staat de Kinderboekenweek (88%) (tabel 3). Op de tweede plaats staat de Kinderjury (69%). De derde plaats is voor de Boekenweek (67%). De Nationale Voorleeswedstrijd (61%) staat op de vierde plaats. De Jonge Jury is veel minder bekend onder jongeren en staat op de vijfde plaats (35%). Het minst bekend is de Maand van het Spannende Boek (16%). Jongeren met ouders die geboren zijn in een nietwesters land zijn veel minder bekend met acties die lezen onder de aandacht moeten brengen. De Kinderboekenweek is bij niet-westerse jongeren in 77% en bij Nederlandse en westerse jongeren in 94% van de gevallen bekend. Driekwart van de Nederlandse en westerse jongeren kent de Kinderjury, terwijl 57% van de niet-westerse jongeren die kent. Van de Boekenweek heeft de helft van de niet-westerse jongeren gehoord tegen opzichte van 73% van de Nederlandse en westerse jongeren die deze leesactie wel kent. Onder druk lezen is stom. (jongen, 15, vwo) 9 9

10 Heb je gehoord van: 4 TABEL 03 Percentage Kinderboekenweek 88% Kinderjury 69% Boekenweek 67% Nationale voorleeswedstrijd 61% Jonge jury 35% Maand van het spannende boek 16% Niets komt me bekend voor 5% Over de vraag of het belangrijk is dat er een boekenweek komt voor jongeren tussen de 12 en 21 jaar, zijn de meningen verdeeld. Bijna vier op de tien jongeren (36%) vinden van wel, maar een bijna even zo grote groep jongeren (38%) vindt dit niet belangrijk (figuur 7). Ruim een kwart van alle jongere (26%) heeft er geen mening over. Jongeren die graag in hun vrije tijd lezen (55%), vinden het wel belangrijk dat er een boekenweek komt. Daarnaast vinden opvallend veel mbo ers (56%) en vwo ers (55%) het belangrijk. Opmerkelijk veel achttienjarige jongeren (65%) geven aan dat het belangrijk is dat er een boekenweek komt. Stelling: Het is belangrijk dat er een boekenweek komt voor jongeren tussen de 12 en 21 jaar. FIGUUR 07 Bij een ruime meerderheid van de jongeren (83%) worden thuis boeken gelezen. Een kleine groep (12%) van de jongeren geeft aan dat dit bij hen thuis niet gebeurt. En 5% weet hier geen antwoord op te geven. Van ruim vier op de tien jongeren (45%) lezen hun vrienden boeken. Ruim twee op de tien jongeren (21%) hebben geen vrienden die boeken lezen. Ruim eenderde (34%) weet niet of hun vrienden boeken lezen. Eens 36% Geen mening 38% Oneens 26% 4 Bij deze vraag mochten jongeren meerdere antwoorden geven

11 Jongeren worden in de eerste plaats door vrienden of vriendinnen (37%) (tabel 4) enthousiast gemaakt om te lezen; bij meisjes gebeurt dit vaker (46%) dan bij jongens (27%). Vrienden spelen bij jongeren van zestien jaar en ouder (45%) vaker een rol dan bij jongeren onder de zestien (28%). Op de tweede plaats staan ouders (27%), docenten staan op de derde plaats (24%) en bekende Nederlandse schrijvers staan op de vierde plaats (21%). Er zijn geen verschillen gevonden in opleiding. TABEL Wie maakt jou enthousiast om te lezen? 5 04 Percentage Vrienden of vriendinnen 37% Ouders 27% Docenten 24% Bekende Nederlandse schrijver 21% Andere jongeren 12% Bibliothecaris of mediathecaris 6% Een boekverfilming maakt ruim eenderde van de jongeren enthousiast om te lezen (34%) (tabel 5). Meisjes motiveert dit vaker (41%) om te lezen dan jongens (28%). Op de tweede plaats wordt de boekenbon (24%) genoemd. De boekenbon zorgt er bij meisjes ook meer (32%) dan bij jongens (16%) voor dat ze gaan lezen. En op de derde plaats staat de gratis bibliotheekpas (18%). Andere redenen om te lezen volgens jongeren zijn boekrecensies. Er zijn geen verschillen gevonden in leeftijd en opleiding. TABEL Wat maakt jou enthousiast om te lezen? 6 05 Percentage Boekverfilming 34% Boekenbon 24% Gratis biebpas 18% Websites 16% Een boekbespreking van andere leerlingen 14% Schrijversfestival 3% Anders 2% 5+6 Bij deze vraag mochten jongeren meerdere antwoorden geven. 111

12 Gouden tips om jongeren enthousiast te maken voor lezen Een spannend stukje voordragen; dan wil ik het boek zelf lezen. (meisje, 16, vmbo) Begin met wat makkelijkere boeken van schrijvers die je leuk lijken of kies een verhaal dat je aanspreekt. (meisje, 15, vmbo) Boekbespreking op MTV. (jongen, 18, vwo) Dunnere boeken maken. (jongen, vmbo) De schrijvers zelf in de klas een stukje uit eigen boek voor laten lezen. (meisje, 15, vmbo) Dingen in boeken zetten waarin jongeren zich kunnen herkennen. (meisje, 14, vmbo) Boeken door jongeren zelf laten schrijven. (meisje, 15, vmbo) Door goedkope boekjes uit te brengen die over dingen gaan die jongeren belangrijk vinden. (meisje, 16, havo) Bekende schrijvers op een boekenfestival zodat jongeren vragen aan ze kunnen stellen. (jongen, 17, mbo) Een keer per jaar een populair boek uitgeven en gratis uitdelen aan jongeren. (meisje, 17 vwo) Interessante stukjes uit boeken in een krant of tijdschrift zetten, waardoor jongeren nieuwsgierig raken en het boek willen kopen. (meisje, 19, mbo) Kijk eerst de verfilmde boeken. Als je die leuk vindt, dan vind je het boek ook vaak leuk. (jongen, 15, vmbo) Meer plaatjes in een boek. (jongen, 18, havo) Recensies door jongeren. (meisje, 18, havo) Een boek kan je helpen; zoals een boek over loverboys; daarin wordt verteld over de gevaren ervan. (meisje, 15, vmbo) Als je met een probleem zit, moet je er een boek over lezen. Het geeft je tips hoe je ermee om moet gaan, waardoor je je misschien beter gaat voelen. (meisje, 12, havo) Als je van films houdt, kun je ook goed van lezen houden; het is ook spannend! (jongen, 15, vwo) CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Lezen in je vrije tijd Het is niet slecht gesteld met het leesgedrag van jongeren, want bijna de helft leest graag in de vrije tijd. Bijna zeven op de tien jongeren vinden lezen juist belangrijk. Jongeren die lezen belangrijk vinden, geven aan dat ze dit doen voor de ontspanning, voor het vergroten van hun woordenschat en voor hun algemene ontwikkeling. Jongeren die lezen juist niet belangrijk vinden, benoemen enkel het ontspanningsaspect van een boek. Zij geven aan dat ze zich liever op een andere manier ontspannen. Verhalen met een avontuur staan hoog aange- schreven bij jongeren. Daarnaast lezen meisjes liever verhalen over relaties (liefde en vriendschap) terwijl jongens de voorkeur geven aan misdaadverhalen. Bij het kiezen van een boek kijken jongeren meestal eerst naar de tekst op de achterkant. Iets minder jongeren letten eerst op de omslag van het boek of naar de titel. Er zijn geen verschillen tussen jongens en meisjes te zien. Wel is er verschil tussen jongeren van 15 jaar en jonger en 16 jaar en ouder. De jongere groep let vaak meer op de omslag van het boek. Opvallend veel jongeren met niet-westerse ouders laten zich meer leiden door de titel van het boek

13 Kopen of lenen van boeken Meer dan de helft van de jongeren vindt het fijn om zelf boeken te hebben. Veel jongeren vinden het cadeau krijgen van een boek ook leuk. Het zijn vooral mbo ers en vwo ers die het leuk vinden om een boek te krijgen. De boekenbon, die jongeren ook motiveert om te gaan lezen, zou veel meer ingezet kunnen worden bij stimulerende acties of als beloning. Zeven op de tien jongeren heeft het afgelopen jaar een boekhandel bezocht. De helft kocht daar een boek. Het zou goed zijn als boekhandels bekijken hoe zij meer aan de behoeften van jongeren tegemoet kunnen komen. Uit de verschillende uitspraken van de jongeren blijkt bijvoorbeeld dat interessante stukjes tekst hen nieuwsgierig kunnen maken naar het boek. Andere suggesties waren om boekrecensies van leeftijdgenoten of boeken geschreven door andere jongeren beschikbaar te stellen. Naast de boekhandel kopen jongeren hun boeken ook via internet. Boekverkoop via internet is blijkbaar een efficiënt instrument om jongeren met literatuur in aanraking te laten komen. Acht op de tien jongeren zijn het afgelopen jaar in een bibliotheek geweest. Het zijn vaak havo- en vwo-leerlingen. Ook jongeren bij wie thuis boeken worden gelezen zijn daar het afgelopen jaar geweest. Een grote meerderheid is lid van de bibliotheek. Veel jongeren vinden de prijs van boeken redelijk of te hoog; bijna niemand vindt boeken goedkoop. Dit verklaart misschien ook de populariteit van de bibliotheek. Lezen voor school Verplicht lezen voor school is voor de meeste jongeren geen probleem. Meer dan een kwart van de jongeren leest er zelfs meer door. In tegenstelling tot wat vaak wordt beweerd, blijken de ondervraagde jongeren geen hinder te ondervinden van het verplicht lezen voor school. De jongeren die het wel een probleem vinden, lezen toch al niet graag. Over de stelling Voor school lees ik andere boeken dan ik thuis lees zijn de meningen verdeeld. Ruim vier op de tien jongeren zijn het eens met de stelling, maar bijna eenderde is het hier niet mee eens. Bijna een kwart heeft er geen mening over. De meeste jongeren lezen één of meerdere boeken per maand voor school. Een kleine groep leest minder dan één boek per maand. Bijna twee op de tien jongeren lezen helemaal geen boeken voor school. Meer dan de helft van de jongeren vindt het niet leuk om voorgelezen te worden in de klas. Voor de jongeren die voorlezen wel waarderen, kunnen in kleine groepen voorleesactiviteiten worden georganiseerd. Stimuleren van lezen Over de vraag of er een boekenweek moet komen voor jongeren tussen de 12 en 21 jaar zijn de meningen verdeeld. Bijna vier op de tien vinden van wel en vier op de tien vinden van niet. Mbo ers en vwo ers vinden het belangrijk dat er een boekenweek komt voor jongeren tussen de 12 en 21 jaar. Ook de achttienjarige jongeren willen dit graag. Deze groepen jongeren hebben behoefte aan een boekenweek die duidelijk op hen is gericht. Het woord Kinderboekenweek wordt wellicht teveel geassocieerd met bassischoolleerlingen in plaats van met middelbare scholieren terwijl de Boekenweek meer voor volwassenen lijkt te zijn. Belangrijke leesstimulerende acties zoals de Boekenweek en de Kinderjury zijn bij een overgrote meerderheid van de jongeren bekend. Bij jongeren met niet-westerse ouders is dit minder het geval. De promotie zou meer gericht moeten zijn op deze doelgroep. Deze jongeren geven de voorkeur aan boeken over de eigen cultuur en bij het kiezen van een boek letten zij vaker als eerste op de titel. Uit verschillende opmerkingen naar het belang van lezen, benadrukten vooral deze jongeren dat lezen de woordenschat vergroot. Dé stimulerende factor om jongeren aan het lezen te zetten, zijn leeftijdgenoten. Het zijn vooral vrienden (37%) en andere jongeren (12%) waardoor jongeren ook gaan lezen. Bij leesbevorderingsacties zou meer rekening gehouden moeten worden met het gegeven dat leeftijdsgenoten een grote rol spelen bij het stimuleren van lezen door jongeren. Het meer willen lezen omdat vrienden dat doen, speelt bij jongeren van zestien jaar en ouder vaker een rol dan bij jongeren die jonger dan zestien zijn. Bij een grote meerderheid van de jongeren worden thuis boeken gelezen. Ouders zijn volgens jongeren ook een motiverende factor. Behalve ouders kunnen docenten nog steeds bijdragen aan de leesmotivatie van hun leerlingen. Het zou goed zijn als docenten kennis hebben van de smaakvoorkeuren van hun leerlingen en daar in de lessen rekening mee houden. Tenslotte maakt een boekverfilming jongeren enthousiast om te lezen. Vooral voor meisjes werkt een boekverfilming stimulerend

14 BIJLAGE 1 - ENQUÊTE Deze vragenlijst gaat over wat jij vindt van lezen. Jouw mening is belangrijk bij het beantwoorden van de vragen. We verloten 10 boekenbonnen en 10 bioscoopbonnen onder de deelnemers van dit onderzoek. 1. Je bent een meisje / jongen 2. Jouw leeftijd is Je volgt vmbo / mbo / havo / vwo / anders, nl 4. Jouw vader is geboren in Nederland Marokko Turkije Nederlandse Antillen Suriname Indonesië (inclusief Zuid-Molukken) Weet ik niet Anders, mijn vader komt uit Jouw moeder is geboren in Nederland Marokko Turkije Nederlandse Antillen Suriname Indonesië (inclusief Zuid-Molukken) Weet ik niet Anders, mijn moeder komt uit... Lezen in je vrije tijd Deze vragen gaan over lezen in je vrije tijd. Bij het invullen hoef je alleen te denken aan het lezen van verhalen (uit boeken). 6. Lees je graag in je vrije tijd? Ja Nee Weet ik niet 7. Vind je lezen belangrijk? Ja Nee Weet ik niet 8. En waarom? 9. Wil je jezelf herkennen in de hoofdpersoon van het boek dat je leest? Ja Nee Weet ik niet 10. Als ik lees, lees ik graag over (meer antwoorden zijn mogelijk) Avontuur Mysterie Misdaad Achtervolging Liefde Familie Geschiedenis Vriendschap Seksualiteit Bekende mensen School Andere culturen Mijn eigen cultuur Dieren Reizen Science fiction Anders, namelijk. 11. Als je een boek kiest, waar let je dan als eerste op? Titel Omslag (dat is de voorkant van het boek) Naam van de schrijver Flaptekst (tekst op achterkant van het boek) Anders, namelijk 12. Wanneer lees je? (meer antwoorden zijn mogelijk) Na schooltijd s Avonds in bed In de vakantie Tijdens de bus- of treinreis In het weekend Anders, namelijk. 13. Hoeveel boeken lees je ongeveer per maand in je vrije tijd? Kopen of lenen van boeken Hier stellen we vragen over of je wel eens lees-boeken koopt of leent. Onder leesboeken verstaan we boeken met een verhaal. 14. Vind je het fijn om zelf boeken te hebben? Ja Nee Weet ik niet 15. Ben je afgelopen jaar in een boekhandel geweest? Ja Nee Weet ik niet 16. Heb je daar afgelopen jaar een boek gekocht? Ja Nee 17. Heb je afgelopen jaar ergens anders dan in een boekwinkel een boek gekocht? Ja Nee 14 14

15 18. Zo ja, waar? (meer antwoorden zijn mogelijk) In een supermarkt In een cd-zaak Via internet Via school Nee, ik heb geen boek gekocht Anders, namelijk. 19. Wat vind je van de prijs van een boek, vergeleken met bijvoorbeeld een cd of dvd? Duur Ongeveer hetzelfde Goedkoop 20. Ben je afgelopen jaar in een bibliotheek geweest? Ja Nee Weet ik niet 21. Ben je zelf lid van de bibliotheek? Ja Nee Weet ik niet 22. De bibliotheekpas is vaak gratis voor jongeren onder de 18 jaar. Ja, dat klopt Nee, dat klopt niet Weet ik niet 23. Vind je het leuk om een boek cadeau te krijgen, bijvoorbeeld voor je verjaardag? Ja Nee Weet ik niet Lezen voor school De volgende vragen gaan over lezen voor school. Het gaat hier weer over leesboeken en dus geen studieboeken. 24. Hoeveel boeken lees je ongeveer per maand voor school? 25. Door verplicht lezen voor school, lees ik zelf thuis... Meer Minder Evenveel 26. Leg uit waarom? 27. Stelling: Voor school lees ik andere boeken dan ik thuis lees. Eens Geen mening Oneens 28. Stelling: Voorgelezen worden in de klas is leuk. Eens Geen mening Oneens Nog wat algemene vragen over lezen Deze vragen gaan over lezen in het algemeen. 29. Heb je gehoord van: (meer antwoorden mogelijk) Boekenweek Kinderboekenweek Nationale voorleeswedstrijd Jonge jury Kinderjury Maand van het spannende boek Niets komt me bekend voor 30. Stelling: Het is belangrijk dat er een boekenweek komt voor jongeren tussen de 12 en 21 jaar. Eens Geen mening Oneens 31. Worden er bij jou thuis boeken gelezen? Ja Nee 32. Lezen jouw vrienden boeken? Ja Nee 33. Vind je dat je een boek altijd moet uitlezen? Ja Nee 34. Wie maakt jou enthousiast om te lezen? (meer antwoorden zijn mogelijk) Vrienden of vriendinnen Andere jongeren Ouders Docenten Medewerker van de bibliotheek of mediatheek (bibliothecaris of mediathecaris) Bekende Nederlandse schrijver 35. Wat maakt jou enthousiast om te lezen? (meer antwoorden zijn mogelijk) Een boekbespreking van andere leerlingen Gratis biebpas Boekenbon Boekverfilming Schrijversfestival Websites Anders, namelijk 36. Wat is jouw gouden tip om jongeren enthousiast te maken voor lezen? Als je wilt meeloten voor een boekenbon of een cadeaubon, vul dan je naam en adresgegevens in. Naam: Adres en huisnummer: Postcode en woonplaats: adres: 15 15

16 Nationale Jeugdraad Maliebaan CK Utrecht tel fax Stichting Lezen Oxford House Nieuwezijds Voorburgwal 328 G 1012 RW Amsterdam tel (00 31) fax(00 31) info@lezen.nl www. lezen. nl Het Jeugdraadpanel wordt mede mogelijk gemaakt door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). 16 Colofon Nationale Jeugdraad, september 2006 Met dank aan alle jongeren van het Jeugdraadpanel en de docenten die hebben meegeholpen. Tekst: Sheila Rebel Foto s: Frans Hollander (ROC Midden Nederland) Vormgeving: Ontwerpbureau Suggestie & illusie