De upgrade van het pgb: goed idee, ja of nee?

Transcriptie

1 De upgrade van het pgb: goed idee, ja of nee? 172 De upgrade van het pgb: goed idee, ja of nee? Elize michels Het persoonsgebonden budget (pgb) heeft het afgelopen jaar meerdere malen onder vuur gelegen. De staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) is in de afgelopen maanden diverse malen verantwoording komen afleggen in de Tweede Kamer over de commotie die is ontstaan over de uitbetalingen van de pgb s. Wonder boven wonder heeft hij deze debatten overleefd en is een motie van wantrouwen tegen hem gesneuveld. 1 Ook is de motie van Kamerlid Krol over het overhevelen van de verantwoordelijkheid voor het dossier invoering trekkingsrechten pgb s van de staatssecretaris van VWS naar de minister van VWS verworpen. 2 Kortom: pgb-chaos, aldus de media. Wat was er aan de hand en waarom heeft het pgb in 2015 zoveel commotie veroorzaakt? Het pgb Een pgb is mogelijk op basis van de Wet maatschappelijke ondersteuning 2015, de Jeugdwet en de Wet langdurige zorg (Wlz). 3 In dit artikel wordt eerst beschreven wat het pgb in de Wlz is en wat er per 2015 is gewijzigd. Daarna wordt ingegaan op de commotie die is ontstaan over de invoering van het pgb als trekkingsrecht in alle domeinen, dus de Wmo 2015, de Jeugdwet en de Wlz. Wlz Vanaf 1 januari 2015 is de Wlz in werking getreden. De Wlz vervangt de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). De Wlz is er voor mensen die de hele dag intensieve zorg of toezicht dichtbij nodig hebben. Bijvoorbeeld ouderen met vergevorderde dementie of mensen met een ernstige verstandelijke, lichamelijke of zintuiglijke beperking. Om in aanmerking te komen voor Wlz-zorg is een indicatie nodig van het Centrum indicatiestelling zorg (CIZ). Verzekerden die een indicatie hebben ontvangen voor Wlz-zorg hoeven niet per se in een instelling te gaan wonen om zorg te ontvangen. De Wlz kent verschillende leveringsvormen. Eén van die leveringsvormen is het pgb. Verzekerden kunnen er voor kiezen om de zorg thuis te ontvangen of de zorg zelf te regelen met een pgb. 4 Andere leveringsvormen zijn bijvoorbeeld het volledig pakket thuis en het modulair pakket thuis. 5 Pgb trekkingsrecht In de Wlz kan de verzekerde voor een pgb kiezen waarmee hij zelf zorg in kan kopen. De verzekerde sluit zelf met een zorgverlener, zorginstelling, familielid of partner een overeenkomst voor het leveren van de zorg. Het budget dat de verzekerde, de pgb-budgethouder, ontvangt wordt niet overgemaakt naar de eigen bankrekening van de verzekerde. Dit budget wordt beheerd door de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Dit wordt het trekkingsrecht genoemd. Het trekkingsrecht houdt in dat een andere partij, de SVB, namens de verzekerde het persoonsgebonden budget op een rekening houdt. Vanuit dat budget kan de verzekerde betalingen laten doen aan de zorgverleners die hij of zij heeft ingeschakeld. 6 De start voor het vormgeven van het pgb als trekkingsrecht was op 24 juni Op 2 december 2012 heeft de staatssecretaris van VWS vervolgens een plan van aanpak naar de Tweede Kamer gestuurd met daarin de aankondiging om per 2014 voor het pgb trekkingsrechten in te voeren. 8 In een bestuurlijk overleg op 7 juli 2014 met het Ministerie van VWS, VNG, de SVB en ZN is besloten om de invoering van het trekkingsrecht vanaf 1 januari 2015 in te voeren. 9 De voornaamste aanleiding voor de wijziging van het pgb naar het trekkingsrecht ( de upgrade ) per 2015 is de 1 Kamerstukken II 2014/15, nrs. 168 en Kamerstukken II 2014/15, nr Het pgb in de Zorgverzekeringswet is niet vorm gegeven als een trekkingsrecht en wordt daarom buiten beschouwing gelaten. 4 Het pgb is geregeld in artikel van de Wlz. 5 Zie hoofdstuk 3 3 van de Wlz. 6 Zie artikel lid 2 van het Besluit langdurige zorg. 7 Kamerstukken II 2011/12, , nr Kamerstukken II 2012/13, nr Kamerstukken II 2014/15, nr TIJDSCHRIFT ZORG & RECHT IN PRAKTIJK SDU / NUMMER 6, SEPTEMBER

2 wettelijke borging hiervan en het verkleinen van de kans op fraude. In het verleden bleek dat het pgb fraudegevoelig was. De Algemene Rekenkamer beschreef al in 2013 in een onderzoek dat trekkingsrechten de financiële risico s van pgb s beperkt omdat mensen het budget niet meer rechtstreeks op hun eigen rekening ontvangen. 10 Pgb toegangsvoorwaarden in de Wet langdurige zorg Niet iedere verzekerde kan in aanmerking komen voor een Wlz pgb. Dat kan alleen als hij of zij beschikt over een indicatie van het CIZ. En het pgb kan niet worden afgenomen bij een indicatie voor de zorgprofielen 9B VV, 3 LVG, 4 LVG, 5 LVG, SGLVG of GGZ B. 11 Om voor een pgb in aanmerking te komen, moet de verzekerde motiveren waarom hij geen zorg in natura wenst. Daarnaast moet de verzekerde duidelijk maken dat hij of zij in staat is de eigen regie en taken die horen bij het pgb waar te maken. De verzekerde moet ook aantonen dat de zorg die hij of zij van plan is te gaan contracteren verantwoord, doelmatig en van goede kwaliteit is. Hierdoor kan beter worden achterhaald of de verzekerde niet een pgb wordt aangepraat door bijvoorbeeld malafide bemiddelingsbureaus of zorgaanbieders. 12 Het trekkingsrecht zou het pgb minder fraudegevoelig moeten maken Een pgb kan alleen worden gebruikt voor zorg die tot het verzekerd pakket van de Wlz behoort. Het pgb mag niet worden gebruikt voor Wlz-behandeling of algemene medische zorg, hotelmatige diensten (met uitzondering van huishoudelijke hulp) en verblijf. Het Wlz pgb mag niet voor Wlz-behandeling worden gebruikt vanwege twee redenen. De behandeling moet door professionele zorgaanbieders worden geleverd (en niet door bijvoorbeeld mantelzorgers) en de kosten van behandeling per verzekerde lopen erg uiteen. Bij verzekerden met dezelfde zorgvraag kan de behoefte aan behandeling namelijk verschillen. 13 Het pgb mag wel worden gebruikt om niet-professionals, bijvoorbeeld mantelzorgers, uit het sociale netwerk van de betrokkene financieel voor hun diensten te belonen. Taak SVB Een nieuwe taak vanaf 2015 is dat de SVB namens zorgkantoren over gaat tot de uitbetaling van het Wlz pgb en namens de pgb-budgethouder aan de zorgverlener Kamerstukken II 2014/15, nr De afkorting VV staat voor verzorging en verpleging, LVG voor licht verstandelijk gehandicapt, SGLVG voor sterk gedragsgestoord licht verstandelijk gehandicapt en ggz voor geestelijke gezondheidszorg. 12 Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p. 30, Zie artikel van het Besluit langdurige zorg en artikel 5.23 van de Regeling langdurige zorg. Tot de uitvoerende taken van de SVB behoren naast het verrichten van de betalingen voor pgb s ook het registreren, adviseren, afdragen van belasting, administreren, toetsen op de door het zorgkantoor gestelde voorwaarden, controle op wet- en regelgeving en het faciliteren van verplicht werkgeverschap. Zodra het zorgkantoor de zorgbeschrijving heeft goedgekeurd en de zorgovereenkomst is verwerkt door de SVB kan de verzekerde de zorg declareren en betaalt de SVB de zorgverlener uit. De SVB stelt aan het einde van het jaar een eindafrekening op. Als de verzekerde akkoord gaat met deze eindafrekening dan stuurt de SVB deze eindafrekening naar het zorgkantoor. Voordat het zorgkantoor de eindafrekening goedkeurt kan het zorgkantoor de verzekerde uitnodigen voor een gesprek over de besteding van het Wlz pgb. Dat gesprek kan ook bij de verzekerde thuis plaatsvinden. Het Wlz pgb dat de verzekerde niet aan zorg uitgeeft, betaalt de SVB terug aan het zorgkantoor. Taak zorgkantoor Het zorgkantoor beoordeelt of aan de voorwaarden voor een pgb is voldaan. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van bewuste-keuze-gesprekken, budgetplannen, weigerings- en intrekkingsgronden en verantwoording. Dit is uitgewerkt in lagere regelgeving, het Besluit langdurige zorg en de Regeling langdurige zorg. Het zorgkantoor kan ook besluiten om het pgb alleen toe te kennen als de verzekerde door iemand wordt ondersteund bij de organisatie van de zorg. Bij de zorgprofielen VV 4 7 en VG 4 8 is het zelfs verplicht dat er iemand is die de verzekerde ondersteunt. 15 Het zorgkantoor zal de verzekerde uitnodigen voor een bewuste-keuze-gesprek. Het zorgkantoor bespreekt dan met de verzekerde of het Wlz pgb inderdaad een goede oplossing voor de verzekerde is. Het zorgkantoor mag het pgb weigeren of intrekken als de verzekerde onvoldoende aannemelijk kan maken dat met het pgb wordt voorzien in toereikende zorg van goede kwaliteit. Dit kan het geval zijn wanneer het pgb wordt gebruikt om een overbelaste mantelzorger te betalen, of om een zorgaanbieder in te schakelen die het zorgkantoor juist niet heeft gecontracteerd omdat de kwaliteit van zorg onvoldoende was. Als eenmaal is gekozen voor een pgb, is de verzekerde medeverantwoordelijk voor kwaliteit van zorg in deze leveringsvorm. 16 Het zorgkantoor blijft dus inhoudelijk eindverantwoordelijk voor de goede besteding van het pgb en voor bijvoorbeeld de zorginhoudelijke toets op het budgetplan en de zorgcontracten. Vaststelling van het budget Het pgb en de zorg in natura zijn via de Wlz onder één budgettair kader gebracht. 17 Aanvankelijk was een bedrag 15 Zie artikel 5.6 van de Regeling langdurige zorg. De afkorting VG staat voor verstandelijk gehandicapt en VV voor verzorging en verpleging. 16 Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p Zie hiervoor de beleidsregel van de NZa: Budgettair kader Wlz 2015, CA- 18 SDU / NUMMER 6, SEPTEMBER 2015 TIJDSCHRIFT ZORG & RECHT IN PRAKTIJK

3 De upgrade van het pgb: goed idee, ja of nee? van 900 miljoen beschikbaar voor pgb s. 18 Dit bedrag is later vastgesteld op 1,1 miljard. 19 Daarna is het bedrag nog tweemaal verhoogd, één keer met 60 miljoen en één keer met 120 miljoen. De Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) adviseerde de staatssecretaris vervolgens in mei 2015 om nog 80 miljoen extra beschikbaar te stellen voor de langdurige zorg via een pgb omdat zij concluderen dat het huidige budgettaire kader in 2015 voor pgb s onvoldoende is. 20 De staatssecretaris heeft dit advies overgenomen. Hiermee komt het totale budgettaire kader voor pgb s in 2015 voorlopig uit op 1,4 miljard. De Wlz-indicatie wordt op basis van de toekenningstabel pgb-wlz 2015 omgezet naar functies en bedragen. 21 Het budget wordt vervolgens opgehoogd met een vaste opslag van Deze opslag is bedoeld voor het inkopen van huishoudelijke hulp. Op basis van het budgetplan stelt het zorgkantoor vast wat het trekkingsrecht is dat de verzekerde heeft. Het maximumtarief voor het pgb is afgeleid van het tarief voor zorg in natura. Het pgb-tarief is maximaal het tarief voor zorg in natura dat hoort bij het zorginhoudelijk profiel waarin de verzekerde door het CIZ is geïndiceerd, gecorrigeerd voor onder meer de vergoeding voor kapitaallasten van de instelling, hoteldiensten (met uitzondering van een vergoeding voor huishoudelijke hulp) en voor behandeling. Dit wordt geregeld bij of krachtens AMvB. 23 Commotie in de Tweede Kamer De commotie rondom het pgb begon allemaal in januari en februari van Een groot aantal pgb-budgethouders gaf aan dat er géén of een onjuiste betaling was gedaan aan hun zorgverleners voor de zorg die ze hebben geleverd in januari De SVB heeft een groot gedeelte van de pgb s niet overgemaakt. De staatssecretaris van VWS heeft vervolgens afspraken gemaakt met de SVB over de uitbetaling van de pgb s en om zo snel mogelijk voor iedereen duidelijkheid te verkrijgen. Budgethouders moeten zo snel mogelijk hun declaraties indienen zodat zorgverleners binnen 5 werkdagen betaald konden worden door de SVB. Daarnaast moest de achterstand bij de BR-1502b. 18 Kamerstukken II 2013/14, , nr. 13, bijlage: brief aan de NZa over voorlopige budgettaire kader Wlz Kamerstukken II 2013/14, , nr Advies Budgettair kader 2015 Wlz, Advies over de toereikendheid van het budgettair kader 2015 Wlz, Nederlandse Zorgautorteit, mei Deze toekenningstabel is te raadplegen op de website van Zorginstituut Nederland: documents/zinl-www/pakket/wlz-kompas/leveringsvormen-instellingvpt-mpt-en-pgb/leveringsvormen-instelling-vpt-mpt-en-pgb/leveringsvormen-instelling-vpt-mpt-en-pgb/zinl%3aparagraph%5b3%5d/ zinl%3adocuments%5b2%5d/1412-toekenningstabel-2015-persoonsgebonden-budget-wlz/toekenningstabel+2015+(persoonsgebond en+budget+wlz).pdf. 22 Zie artikel 5.13 van de Regeling langdurige zorg. 23 Kamerstukken II 2013/14, , nr. 3, p Dit betreft de commotie over de uitbetalingen van de pgb s in de domeinen Wlz, Wmo 2015 en de Jeugdwet. verwerking van zorgovereenkomsten binnen 10 werkdagen worden weggewerkt en werden ondertussen ingediende declaraties uitbetaald. Verder gold voor spoedeisende situaties dat in overleg tussen de SVB en Per Saldo (de belangenvereniging voor pgb-houders) individuele oplossingen werden gezocht (indien nodig met bevoorschotting). Voor alle pgb-houders die sinds 1 februari 2015 starten met declareren, geldt in 75% van de gevallen dat binnen 5 werkdagen na ontvangst van de declaraties de uitbetaling zou volgen. Maar hier bleef het niet bij. De staatssecretaris van VWS is vervolgens nog diverse malen naar de Tweede Kamer gegaan om haar te informeren over de voortgang van de uitbetalingen van het pgb. Volgens de staatssecretaris zijn inmiddels alle in januari, februari en maart 2015 ingekomen correcte declaraties betaald. Tussen de 94% en 95% van de op of na 1 april 2015 ingediende correcte declaraties wordt binnen 5 à 10 werkdagen betaald. Daarnaast is de bereikbaarheid van de SVB sterk verbeterd en worden signalen van pgb-budgethouders beter opgepakt. De staatssecretaris heeft aangegeven enorm te balen van de betalingsproblemen waar de zorgverleners last van hebben gehad de afgelopen maanden. Het is volgens hem goed dat de genomen maatregelen effect hebben. Daarmee is het werk allerminst klaar, maar het is wel een belangrijke stap. 25 De problemen met de betaling van de pgb s leidden zelfs tot een motie in de Tweede Kamer Kamerlid Gerbrands diende zelfs een motie in waarin hij de regering verzocht om per direct en tot nader order te stoppen met de uitvoering van het pgb als trekkingsrecht en dit pas weer in te voeren nadat alle systemen zijn doorgelicht en naar behoren functioneren. 26 Deze motie is verworpen. De staatssecretaris is diep door het stof gegaan en heeft meerdere malen aangeven dat de invoering van het pgb als trekkingsrecht niet goed is verlopen. 27 Compensatieregeling en uitspraak rechter Tijdens een algemeen overleg op 3 maart 2015 is voor het eerst gesproken over een eventuele compensatieregeling om de schade te vergoeden die pgb-budgethouders en zorgverleners hebben geleden als gevolg van de problemen bij de invoering van het trekkingsrecht. Vervolgens zijn er op 5 maart en 26 maart 2015 door Kamerleden Leijten en Voortman moties ingediend voor de invoering van een compensatieregeling vanwege de problemen bij de invoering van het pgb als trekkingsrecht waardoor budgethouders en zorgverleners geen of een onjuiste betaling ontvangen hebben Kamerstukken II 2014/15, nr Kamerstukken II 2014/15, nr Kamerstukken II 2014/15, nr Kamerstukken II 2014/15, nrs. 138, 153. TIJDSCHRIFT ZORG & RECHT IN PRAKTIJK SDU / NUMMER 6, SEPTEMBER

4 Naast alle commotie in de Tweede Kamer en de moties die zijn ingediend over een eventuele compensatieregeling is bij de rechtbank een zaak aanhangig gemaakt door een zorgverlener vanwege de te late uitbetalingen van het pgb. De rechtbank Amsterdam heeft op 19 juni 2015 geoordeeld dat de SVB vanwege te late betalingen aan deze zorgverlener een wettelijke verhoging van 25 procent van het loon moet betalen. 29 De zaak was aangespannen door een zorgverlener uit Friesland. Deze zorgverlener verleent maximaal drie dagen per week zorg en begeleiding aan een mevrouw via een pgb. Haar loon werd te laat uitbetaald vanwege de problemen met de uitbetalingen van de pgb s. Volgens de rechter geldt een dergelijke wettelijke verhoging van 25 procent bovenop de uitbetaling van het loon eigenlijk wettelijk gezien alleen voor werkgevers die te laat betalen. Maar omdat de SVB tegenwoordig het geld van de pgb s via het trekkingsrecht rechtstreeks aan zorgverleners moet uitkeren, acht de kantonrechter deze wettelijke bepaling ook hier van toepassing. Op de SVB rust de wettelijke verplichting om voor een tijdige betaling zorg te dragen. Gezien de omstandigheden van het geval beperkt de rechter de wettelijke verhoging tot 25 procent van het per 1 juni 2015 openstaande bedrag. De SVB heeft in overleg met het ministerie van VWS besloten om tegen deze uitspraak in hoger beroep te gaan. Volgens de SVB is de uitspraak in strijd met het beoogde wettelijke systeem voor pgb-trekkingsrechten. Laten we hopen dat vanaf 1 januari 2016 het nieuwe pgb systeem wel goed uitpakt voor iedereen. Inmiddels is er ook een initiatief gestart van een aantal zorgverleners om een gezamenlijke schadeclaim in te dienen tegen de SVB. De staatssecretaris heeft aangegeven dat hij niet inhoudelijk wil reageren op de uitspraak van de rechter. Omdat de zaak nog onder de rechter is, past het volgens hem niet om een inhoudelijke reactie te geven. 30 Wat mij betreft is de uitspraak van de rechter voor discussie vatbaar. Artikel 7:625 van het Burgerlijk Wetboek (BW) regelt dat een werknemer aanspraak heeft op een bepaalde verhoging van zijn in geld vastgesteld loon indien de werkgever niet op tijd voldoet. De verhoging is een prikkel voor de werkgever om op tijd het loon te betalen. De relatie tussen de SVB en de zorgverlener is volgens mij niet te kwalificeren als een klassieke werkgever-werknemers relatie. De SVB is volgens mij geen werkgever en kan daarom niet worden aangesproken voor de te late loonbetaling. De SVB fungeert alleen maar als doorgeefluik voor het geld en heeft geen arbeidsovereenkomst met de zorgverlener. De zorgverlener heeft een arbeidsovereenkomst (zorgovereenkomst) met de pgb budgethouder. De vraag die dit oproept is wie dan wel zou moeten opdraaien voor de 25 procent verhoging van het loon vanwege de te 29 Rb. Amsterdam 19 juni 2015, ECLI:NL:RBAMS:2015: Kamerstukken II 2014/15, nr late uitbetaling. Ik ben benieuwd hoe het Hof hierover zal gaan oordelen. Naar aanleiding van de uitspraak van de rechter zijn er weer diverse moties ingediend over een eventuele compensatieregeling. 31 De staatssecretaris heeft via een brief van 24 maart 2015 laten weten dat hij zal laten onderzoeken of een compensatieregeling voor de hand ligt en uitvoerbaar is. 32 Inmiddels is duidelijk dat deze compensatieregeling zal worden opgesteld. 33 Dat een compensatieregeling zal worden opgesteld vind ik een goede zaak. Ook gezien de vraag/discussie die nog bij het Hof zal plaatsvinden over wie zou moeten opdraaien voor de 25 procent verhoging van het loon vanwege de te late uitbetaling. Afronding en laatste stand van zaken Met kennelijk goede bedoelingen is de regering overgegaan tot de invoering van het pgb als trekkingsrecht. Na alle commotie in de Tweede Kamer en de media heeft de Nationale ombudsman op 24 augustus 2015 ook nog een vernietigend rapport uitgebracht over het pgb-trekkingsrecht. 34 De Nationale ombudsman stelt dat de overheid bij de invoering van het pgb als trekkingsrecht flink heeft gefaald. De overheid lijkt niet te leren van eerder gemaakte fouten (bijvoorbeeld het fiasco van de invoering van één bankrekeningnummer bij de Belastingdienst) en de burger is hier uiteindelijk de dupe van. De staatssecretaris van VWS heeft in een reactie op het rapport aangegeven dat er lessen moeten worden getrokken en dat hij zijn ervaringen gaat delen binnen de overheid. De Nationale ombudsman wil dat vanaf 1 januari 2016 de nieuwe situatie met het pgb trekkingsrecht wel goed verloopt. Op 4 augustus 2015 heeft de staatssecretaris van VWS overigens een voorlopige laatste stand van zaken gegeven over de pgb-chaos aan de Tweede Kamer. 35 In zijn brief schrijft hij onder meer dat de bereikbaarheid van de SVB is verbeterd. Zo heeft de SVB in de periode van 1 tot en met 19 juli 2015 ruim telefoontjes verwerkt met een gemiddelde wachttijd van 9 seconden. De staatssecretaris zal de Tweede Kamer uiterlijk in de tweede week van september 2015 informeren over de uitkomsten van de werkzaamheden die in de zomermaanden worden uitgevoerd. In deze brief zal onder meer worden ingegaan op de contouren van de compensatieregeling, de verbeteragenda en het stappenplan om te komen tot een stabiel systeem van trekkingsrechten. 36 Dat er zoveel commotie is ontstaan over het pgb is niet vreemd. Wanneer het gaat om geld en zorg en er gaan 31 Kamerstukken II 2014/15, nrs. 186, 187, 190, 194 en Kamerstukken II 2014/15, nr Kamerstukken II 2014/15, nr Pgb-trekkingsrecht en de (niet) lerende overheid. Onderzoek van de Nationale ombudsman naar de invoering van het pgb-trekkingsrecht, 25 augustus 2015, rapportnummer: 2015/ De tekst van dit artikel is afgesloten op 28 augustus Kamerstukken en andere publicaties die na deze datum zijn verschenen over de pgb s zijn niet meer meegenomen in dit artikel. 36 Kamerstukken II 2014/15, nr SDU / NUMMER 6, SEPTEMBER 2015 TIJDSCHRIFT ZORG & RECHT IN PRAKTIJK

5 dingen mis, dan ontstaat er meestal commotie. In de media is via nieuwsberichten en diverse tv-programma s veel aandacht besteed aan de pgb-chaos. Het ministerie van VWS heeft deze kwestie onderschat. Dat de staatssecretaris van VWS de verschillende debatten over het pgb en verschillende moties heeft overleefd, is bijzonder. Dat het pgb is vormgegeven als een trekkingsrecht is begrijpelijk. Het ministerie van VWS besteedt de laatste jaren steeds maar aandacht aan de bestrijding van fraude in de zorg. Daar hoort ook bij dat het pgb fraudebestendig moest worden gemaakt. Kortom, de upgrade van het pgb is een goed idee. Het is alleen jammer dat de uitvoering zo belabberd is verlopen. Laten we hopen dat vanaf 1 januari 2016 het nieuwe pgb systeem wel goed uitpakt voor iedereen. Over de auteur mr. C.M.E. (Elize) Michels is jurist bij de Nederlandse Zorgautoriteit. Dit artikel is op persoonlijke titel geschreven. emichels@nza.nl cc: zip@sdu.nl Steun ons in de strijd tegen littekens! geef op TIJDSCHRIFT ZORG & RECHT IN PRAKTIJK SDU / NUMMER 6, SEPTEMBER