LIST. LeesInterventietraject voor Scholen met een Totaalbenadering. Maak van lezen weer een feest.

Transcriptie

1 LIST LeesInterventietraject voor Scholen met een Totaalbenadering Maak van lezen weer een feest. Ped. adv. Erwin Heysse Woensdag 9 maart 2016 Virbo-seminarie Wipselberg en toen ze eindelijk een relatie met de geschreven taal had, werd lezen een verslaving en bracht ze elk vrij moment door met een boek in haar handen. Uit: Kroniek van een onbegrepen liefde, Elle Eggels 1

2 Inhoudstafel van ons List-boek 1. Wat is List? 2. Wat zijn de resultaten? 3. Achtergronden van het project 4. List-project: Schoolontwikkeling 5. Het voortgezet Lezen 6. Programma Kleuter 7. Het aanvankelijk lezen Een klas/school vol variatie! Mathilde zit in het eerste leerjaar en kan al lezen. (AVI E3) Kobe zit in het derde leerjaar en heeft het moeilijk met lezen. (AVI M4) Tina zit in het vijfde leerjaar, kan goed volgen in de klas, maar ze leest niet snel en vlot genoeg. Ze twijfelt regelmatig aan zichzelf. (AVI M6) Alexandra kan de hele dag lezen! (AVI E7) Thomas zit in het derde leerjaar. Hij leest heel moeilijk. De klas gaat veel te snel voor hem! (AVI M3) 2

3 Doelen LIST-project Verbeteren van de leesprestaties van de leerlingen zowel in basis- als buitengewoon basisonderwijs tot een zodanig niveau dat ze functioneel geletterd het basisonderwijs verlaten. Dit houdt in: Ontwikkelen van zelfstandige, gemotiveerde lezers die: kunnen stil lezen lezen om te leren lezen voor hun plezier Verbeteren van leesonderwijs op leerkracht- en schoolniveau Vergroten van veranderingsvermogen van scholen 3

4 Hardop leesdoelen BaO Eind 1ste E3 voor 80% van de kinderen (AVI 3) Eind 2de 4 E4 voor 80% van de kinderen(avi 5) Eind 3de 5 E5 voor 80% van de kinderen (AVI 7) Eind 4de 6: E6 voor 80% van de kinderen (AVI 9) Eind 5de 7: E7 voor 80% van de kinderen (AVI 9) Medio 6de: Plus voor 80% van de kinderen Stil leesdoelen BaO AVI M5: AVI E5: AVI M6: AVI E6: AVI M7: AVI E7: AVI Plus: 110 woorden per minuut 120 woorden per minuut 125 woorden per minuut 130 woorden per minuut 138 woorden per minuut 148 woorden per minuut 187 woorden per minuut* * Ontleent aan brugklasnormen uit protocol dyslexie, VMBO-T en HAVO prognose voor 80% van de leerlingen 4

5 Resultaten van Vlaamse List-School Tabel 1 Resultaten op de AVI toets bij aanvankelijk lezen Doel Groep 3 Februari 2016 Juni 2016 AVI M3 (1) Aantal lln 16 Gem. (sd) op uw school 1.44 (.81) AVI E3 (2) % doel behaald 100.0% Resultaten van een Vlaamse List-school Tabel 2 Resultaten op de AVI toets bij voortgezet lezen Groep 4 Groep 5 Groep 6 Feb. 16 Juni 16 Feb. 16 Juni 16 Feb. 16 Juni 16 Doel AVI M4 (3) AVI E4 (4) AVI M5 (5) AVI E5 (6) AVI M6 (7) AVI E6 (8) Aantal lln Gem. (sd) 3.44 (1.69) 6.52 (2.00) 8.64 (2.11) op uw school % doel behaald 70.4% 82.6% 85.7% Groep 7 Groep 8 Feb. 16 Juni 16 Feb. 16 Juni 16 Doel AVI M7 AVI E7 AVI Plus AVI Plus (11) (9) (10) (11) Aantal lln Gem. (sd) op (1.81) (1.40) uw school % doel behaald 84.6% 77.3% 5

6 Resultaten van Vlaamse List-School Tabel 3 Alleen de leerlingen die (volgens de leerkracht) de tekst begrepen hebben & het op dat moment gestelde doel op AVIniveau halen & in de stilleesaanpak zitten Groep 4 Groep 5 Groep 6 Feb Juni 2016 Feb Juni 2016 Feb Juni 2016 Doel (wpm) - - M5/110 E5/120 M6/125 E6/130 Aantal lln Gem. (sd) 127 (-) 147 (40) 169 (44) op uw school % doel behaald % 85.7% Groep 7 Groep 8 Feb Juni 2016 Feb Juni 2016 Doel (wpm) M7/138 E7/148 Plus/168 Plus/187 Aantal lln Gem. (sd) 176 (59) 172 (38) op uw school % doel behaald 81.8% 50.0% 6

7 Geletterd zijn Doel: Functioneel geletterd de school verlaten = decoderen en vragen oplossen Volledig geletterd = zelfstandig gebruiken van strategieën om betekenis aan tekst te ontlenen = informatie uit tekst gebruiken om conceptueel begrip op te bouwen = mondeling & schriftelijk effectief communiceren van ideeën = ontwikkelen van de wens om te lezen en schrijven Kern van het leesonderwijs 7

8 Convergente Differentiatie Effectief leerkrachtgedrag Het doel van instructie bij lezen is het ontwikkelen van gemotiveerde en strategische lezers die het feit dat ze geletterd zijn gebruiken om te leren en die lezen voor hun plezier. De techniek van het lezen is slechts een middel om dat doel te bereiken. De ontwikkeling tot gemotiveerde en strategische lezer vraagt niet om het aanleren van afzonderlijke deelvaardigheden, maar vraagt om een samenhangend aanbod van geletterde activiteiten. Het vraagt een leeromgeving waarin verbindingen gelegd worden tussen lezen, schrijven, interesses en inhoud. Deze veelomvattende instructie moet een aantal componenten bevatten. 8

9 Effectief leerkrachtgedrag 1. Cultuur van motivatie voor geletteheid in de klas 2. Leesonderwijs met een leesdoel, plezier om geïnformeerd te zijn, om taak uit te voeren 3. Boeken van hoge kwaliteit en uiteenlopende gengres 4. Veelsoortige teksten om woordenschat en begrippen uit te breiden en met elkaar i.v. te brengen. 5. Tijd om in de klas te lezen 6. Breng balans aan in door de lkr en de lln geleide discussies 7. Bied lln expleciete instructie en ondersteuning Opbrengst gericht werken 1. Signaleren - Toetsresultaten van de lln - Observaties van de lln - Bevindingen van de lkrn 5. Evalueren 4. Uitvoeren 3. Voorbereiden van oplossingen 2. Analyseren - Planningsdocumenten & toetskalender - Observatiegegevens van instructiegedrag van de lknr - Vragenlijsten KWALITEITSBELEID - Verdere professionalisering lkrn 9

10 Opbrengst gericht werken 1. Signaleren - Toetsresultaten van de lln - Observaties van de lln - Bevindingen van de lkrn 5. Evalueren 4. Uitvoeren 3. Voorbereiden van oplossingen 2. Analyseren - Planningsdocumenten & toetskalender - Observatiegegevens van instructiegedrag van de lknr - Vragenlijsten KWALITEITSBELEID - Verdere professionalisering lkrn Systematisch vernieuwen Schoolverbetering: syst. verbeteren van de leerlingenresultaten & vergroten van de veranderingscapaciteit Professionele leergemeenschap: schoolleiding + leerkrachten leren samen over de onderwijspraktijk met als doel die te verbeterien 10

11 Systematisch vernieuwen Schoolverbetering: syst. verbeteren van de leerlingenresultaten & vergroten van de veranderingscapaciteit Capaciteiten van de directeur Goede communicatie, duidelijke procedures voor besluitvorming Planmatige aanpak (schoolontwikkeling in tijdlijn pdca) Coördinatie binnen de schoolorganisatie en borging van de vernieuwingen Systematisch vernieuwen Professionele leergemeenschap: schoolleiding + leerkrachten leren samen over de onderwijspraktijk met als doel die te verbeterien Binnen List wordt prof. ontwikkeling steeds geïntegreerd met schoolontwik. De begeleiding richt zich ook het vermogen om verandering te hanteren 11

12 Effectieve Schoolbegeleiding Om effectieve schoolontwikkeling mogelijk te maken is effectieve schoolbegeleiding nodig. Implementatie van de LIST-aanpak Vergroten van het vermogen van de school met name om veranderingen te hanteren Het Integrale Professionele Ontwikkelingsmodel voor effectieve schoolontwikkeling (IPO) (Kuypers, Houtveen, Wubbels 2010) Effectieve Schoolbegeleiding Individuele Cyclus Vooroverleg tsn begeleider en lkr ter voorbereiding klassenbezoek Het klassenbezoek zelf De nabespreking Cyclus op teamniveau Presenteren van theorie Demonstreren van de te leren vaardigheden Oefenen van de te leren vaardigheden in veilige omgeving Houden ven evaluatiebijeenkomst (o.a. data) De begeleiding wordt in de loop van het traject geleidelijk door de school overgenomen 12

13 List-project: Schoolontwikkeling 13

14 Leiding geven aan het implementatieproces De Regiegroep (sturing) Wie Opdracht Voorwaarde Directeur, kartrekker, zoco, lkr kleuter, lkr lager Schakel tsn pbd & school Bewaakt en coördineert project Stelt doelen op m.b.t. voortgang projet Coördineert het vernieuwingsproces Evalueert de resultaten en effecten Een informatiefunctie Overleg creëren 14

15 Coördinatie van het project (kartrekker) Eerste verantwoordelijke voor de coördinatie Competentie van coördineren en enthousiasmeren kartrekker Wordt gefaciliteerd Er zijn werkafspraken o.a. terugkoppeling aan directeur Taakverdeling Goede omschrijving van de taken Taakverdeling Duidelijke omschrijving van de communicatie met teamleden, regiegroep & directeur 15

16 Bewaking van de voortgang (directeur) Aspect 1: Mate van begeleiding aan team en lkrn Directeur eindverantwoordelijke Aspect 2: mate waarin hij actieve rol speelt in coödinatie Aspect 3: mate van de bewaking van de uitvoering Mate van coördinatie en begeleiding Opdracht uit voeren met regelmaat klassenbezoeken Regiegroepbijeenkomsten organiseren Ziet toe dat plan wordt uitgevoerd Kartrekker bespreekt met team klasbezoeken Bespreekt wat gaat goed, wat kan beter 16

17 Werken aan een professionele cultuur Werken een professionele cultuur Persoonlijke capaciteit - actief kennis verwerven en deze verbinden aan wat ze weten en toepassen in de praktijk Interpersoonlijke capaciteit - relaties tussen de verschillende teamleden - bestaan van klimaat overleggen en reflecteren Organisatorische capaciteit - ontwikkelen van structuren 17

18 Samenwerken in het team Relaties en samenwerking De wijze waarop lkrn hun contacten met anderen in de school ervaren Werkklimaat De mate waarin lkrn het gevoel hebben door de schoolleiding worden ondersteund en naar waarde geschat Werken aan een professionele cultuur 18

19 Overtuigingen Ervaren van urgentie Mening van het project Vertrouwen in eigen kunnen Leesmotivatie van de leerkrachten Waardering van de begeleiding Ervaren van urgentie Is men overtuigd dat LIST het belangrijkste probleem van de lln aanpakt? Passen de opvattingen van LIST binnen de opvattingen van goed leesonderwijs? Staat iedereen achter de gestelde doelen op leerlingniveau? 19

20 Mening over het project Welke mening hebben teamleden als het gaat op punten als: Het LIST-project is goed uitvoerbaar De meeste doelen van het LISTproject zijn belangrijk Met de LIST-werkwijze kunnen goede resultaten behaald worden LIST is nuttig voor de school Vertrouwen in eigen kunnen Het kunnen onderwijzen van moeilijke leerlingen Instaat zijn opdrachten aan te passen aan het niveau van individuele lln. Het aankunnen van problemen Het meest ongemotiveerde kind kunnen motiveren Verbeteren van lln-resultaten aan zijn/haar effectieve benadering 20

21 Leesmotivatie van de leerkracht Waardering voor de begeleiding Waar kunnen lkrn terecht als ze vragen hebben? Heeft de kartrekker, regiegroep voldoende kennis om lkrn te helpen als ze problemen hebben? Is er waardering voor de begeleider? 21

22 Belangrijke uitgangspunten 1. Evidence based: gebaseerd op onderzoek 2. Doelgericht: hoge doelen 3. Convergente differentiatie: zelfde kerncurriculum voor iedereen, maar uitbreiding voor wie het nodig heeft. (extra tijd, extra instructie) 4. Verbinden curriculum met leerkrachtgedrag: inzichten lezen vertalen naar wat doe ik als leraar daarmee 5. Integrale schoolwerking: effecten van 1 klas zijn te beperkt, daarom op schoolniveau Belangrijke uitgangspunten 6. Lezen van teksten 7. Betrokkenheidsperspectief van het lezen: doel lezen =/ aanleren techniek, maar ontwikkelen van gemotiveerde en strategische lezers die lezen om te leren en voor hun plezier 8. Vergroting professionaliteit leraar 9. Structurele schoolverbetering door gebruik van data 10. Gelaagde projectstructuur: samenwerking projectteam, pedagogische begeleiding, school 11. Impact op de opleidingen 22

23 Inzichten over omgaan met verschillen Hardnekkige misvattingen Goed omgaan met zwakke lezers= Hoe individuele, hoe beter Remediëren door een specialist Opvang buiten de klas Kinderen laten rijpen (vertragen) Doelen verlagen Verarming Recente inzichten Goed omgaan met zwakke lezers is = Zwakke leerlingen leren het best in heterogene groepen Instructie door de groepsleerkracht voor zwakke leerling cruciaal Zwakke leerling heeft (veel) meer tijd nodig > intensiveren: herhaling en uitbreiding van leertijd (versnellen) Vertrouwen hebben in de mogelijkheden van alle leerlingen Hoge doelen stellen Integratie van techniek, begrip en beleving in het aanbod (verrijken) Evidence Based-aanpak Een rijke leesomgeving: Variatie aan boeken in de klas Praten over boeken Voorlezen Vastleggen van ervaringen Leren kiezen VEEL LEZEN (180min./week) wij weten uit onderzoek WAT WERKT! Hoge doelen voor alle leerlingen. Een convergente aanpak. (sommige kinderen hebben extra leestijd en/of instructie nodig!) 23

24 Evidence Based-aanpak wij weten uit onderzoek WAT WERKT! Wij gebruiken de toetsgegevens van kinderen om te bepalen welke instructie een kind moet krijgen en om de leraarvaardigheden te bepalen. Wij gebruiken de toetsgegevens van kinderen NIET om de boekkeuze op leesniveau te bepalen Successleutels De taak van de leraar Zorgen voor een leesklimaat. Zorgen voor boeken binnen de interessewereld van de kinderen. Organiseren van boekgesprekken. Reflecteren met de leerlingen over de boeken. Bijhouden hoeveel boeken de lln lezen. Een voorbeeldfunctie geven. ZELF lezen, ZELF van boeken houden! 24

25 3 jarig schoolverbeteringstraject Fases en lagen bij List: groeien naar vloeiend lezen Lekker Stillezen Hardop lezen: Hommel Aanvankelijk lezen: letters en leeshandeling Aanvankelijk lezen: leeshandeling langere woorden en versnellen 25

26 3 jarig schoolverbeteringstraject School Leesbeleidsplan Leerlijn lezen met LIST (arrangementen) Organisatie differentiatiemodel Effectieve LIST-tijd Opbrengstgericht werken duiden (toetsen, observaties groepsbesprekingen vastleggen) Leraar Planmatig werken volgens model LIST Kwaliteit van de instructie (directe instructiemodel) Bevorderen van zelfvertrouwen van leerlingen Leerling Hoge doelen stellen Aantal boeken Motivatie en gedrag groepsindeling Kernteam instellen + taken monitoring schoolondersteuning PBD Observatielijsten op 3 niveaus toetsgegevens - Schoolspecifieke datafeedback 26

27 Planning Tweede niveau Derde niveau Vierde niveau Vijfde niveau 27

28 28

29 List maakt van lezen een feest! 29

30 Welke boeken nemen we mee? De bibliotheek Welke boeken : -op of boven instructieniveau -leeftijdsadequaat Aantal boeken: minstens 3 à 4 30

31 31

32 Effectieve instructie vloeiend lezen 32

33 Mini-lesjes Een miniles is een krachtig middel om de leerlingen enthousiast te maken voor boeken en iets te leren over lezen. Deze korte, specifieke lessen zijn bedoeld om de aandacht op een leesaspect te richten zonder leestijd te verliezen. De les duurt bij LIST 5 min. Om de les voor te bereiden kies je een onderwerp. Het kan zijn dat je gezien hebt dat je leerlingen wat nodig hebben (bv. het kiezen van een boek, het werken in het logboek). Uit leesgesprekjes kun je ook informatie halen: als je opmerkt dat een kind iets lastig vindt of niet weet dan kun je overwegen of dit een onderwerp voor de hele groep is. Je kunt ook kiezen voor leesbeleving of boekpromotie Minilesjes Je geeft de miniles vanuit de ik-vorm, je vertelt en doet voor vanuit jezelf. Jij bent het model voor de leerlingen. Voordoen, nadoen en zelf doen is waar het om gaat. Je leert kinderen iets wat ze toevoegen aan hun kennis over lezen en boeken zodat ze zich als lezer ontwikkelen. Het onderwerp van de miniles kan in de loop van tijd herhaald worden. Je hoeft het niet uitputtend te behandelen. Als je een idee hebt voor een miniles, kies dan waar je het deze keer over wilt hebben. De andere ideeën die ook in je opkwamen kun je een volgende keer gebruiken. De kracht van een miniles zit in de eenvoud. 33

34 Mini-lesjes Voordat de kinderen zelf gaan lezen richt je hun aandacht op het onderwerp van je miniles. Je legt zo het verband naar hun eigen leeswereld. De laatste 5 minuten van de leestijd kun je de kinderen hun ervaring met het onderwerp aan de hand van voorbeelden uit hun eigen boek of hun eigen beleving laten vertellen. Door het delen van ervaringen leren kinderen van elkaar. Als leerkracht krijg je veel informatie over wat de leerlingen weten, hoe ze dit toepassen en ervaren. Zo verzamel je weer ideeën voor nieuwe minilessen Voorbeelden van minilesjes Boekenmandjes Introduceren van verschillende soorten boeken in de mandjes. - Prentenboeken - Leesboeken - Stripboeken - Informatieboeken Uitleggen wat voor soort boeken het zijn en van allemaal een voorbeeld laten zien. Ik heb over één onderwerp van ieder soort boek een voorbeeld laten zien 34

35 Tekstbegrip: woordniveau Een lezer moet 90-95% van de losse woorden van een tekst begrijpen om de gehele tekst te kunnen begrijpen. Vuistregel voor kinderen: Leg op elk woord dat je niet begrijpt een vinger. Als je op de eerste bladzij al een hele hand gebruikt hebt, is het boek te moeilijk. Kies een ander boek. Voorbeelden van minilesjes Mooie kaft Soms vind ik het lastig een boek te kiezen: er zijn er zo veel!! Het ene verhaal lijkt me nog leuker of spannender dan de ander. Weet je wat ik dan doe? Ik kies die met de mooiste kaft. Dat is dit boek geworden: Stravanganza van Mary Hoffman. De glitters, de ogen en de doorkijk naar de bootjes vind ik heel mooi. Toen ik op de achterkant las waar het verhaal over ging, was ik helemaal verkocht (dit voorlezen). Ik ga er zo lekker verder in lezen! Ik heb aangegeven na de leesles graag te willen weten of de kinderen ook beïnvloed worden door de kaft van het boek dat ze aan het lezen zijn. De les is afgesloten met een gesprekje hierover. 35

36 Thema s minilesje TITEL PERSONEN TIJD TAALGEBRUIK INHOUD/THEMA GEBEURTENIS BOEKPROMOTIE BOEKKEUZE SCHRIJVEN PLAATS GEVOELENS LOGBOEK (woordniveau) DE WOORDDETECTIVE: hulpkaart Hoe vind ik de betekenis van dit onbekende woord? (begin bij 3 en schakel zo nodig terug of door naar de andere nummers) 1. Ik kijk naar de tekening en nu kan ik het raden. 2. Ik ken al een stukje van het woord en nu kan ik het raden. 3. Ik lees een stukje terug of een stukje verder en nu kan ik het raden. 4. Ik zie een woord dat ongeveer hetzelfde betekent. 5. Ik zie een woord dat het tegenovergestelde betekent. 6. Er wordt uitgelegd wat het onbekende woord betekent. 7. Ik zoek het op, bijvoorbeeld in het woordenboek. 8. Ik vraag het aan iemand (een ander kind of mijn leraar). 36

37 Hardop denken tekstniveau Door Smits en Braams (2006) ontleend aan K. Beers (2003) When Kids Can't Read. What teachers can do. Portsmouth: Heinemann Hardop denken Smits en Braams (2006) ontlenen aan K. Beers (2003) When Kids Can't Read. What teachers can do. Portsmouth: Heinemann de nu volgende strategieën die de leerkracht zelf hardop kan hanteren tijdens het hardop denken. Vervolgens kunnen de leerlingen het zelf in tweetallen doen. En daarna zelfstandig. 37

38 Hardop denken 1. Voorspellen ( Waar zou het verhaal over gaan?) 2. Een visuele voorstelling maken van de tekst ('Ik stel me voor dat...') 3. Vergelijkingen maken ('Dit lijkt op...', 'Dit doet me denken aan...') 4. Controleren van het eigen begrip ('Ik snap dit niet, want...', 'Dit vind ik onduidelijk, want...') Hardop denken 5. Repareren van het eigen begrip ('Ik moet dit nog maar eens een keer lezen...', 'Misschien moet ik eerst nog even doorlezen...') 6. Becommentariëren ('Dit vind ik mooi, want..., Dit vind ik heel spannend, want...') 7. Verbinden met wat je al weet ('Dit klopt wat hier staat, want...', 'Klopt dit wel, want ') 8. Kritische vragen stellen over de tekst ('Ik vraag me af waarom de schrijver...') 38

39 (Hardop-)denkstrategieën reminderkaart (tekstniveau) Klopt dit? Zo gaat het verder! Naam: Datum: Tekst: 1. Ik heb voorspellingen gemaakt nooit soms vaak 2. Ik heb een plaatje gemaakt in mijn hoofd nooit soms vaak 3. Ik heb de tekst vergeleken met wat ik al eerder wist nooit soms vaak 4. Ik heb gemerkt dat ik iets niet begreep nooit soms vaak 5. Ik heb iets gedaan om op te lossen wat ik niet begreep nooit soms vaak 6. Ik heb commentaar geleverd nooit soms vaak 7. Ik heb me afgevraagd of de informatie in de tekst klopt nooit soms vaak 8. Ik heb kritische vragen gesteld nooit soms vaak Hommelen 39

40 Hommel: lichte ondersteuning De duo 's worden door de leerlingen zelf gekozen en zijn zoveel mogelijk homogeen samengesteld. De duo 's zitten naast elkaar en lezen bij voorkeur uit hetzelfde boek dat tussen hen in ligt. Als de één leest, wijst de ander bij, ook kan de school ervoor kiezen beide leerlingen te laten bijwijzen, ieder aan één kant van de bladzijde. De leerlingen overleggen met elkaar hoe zij het liefst om beurten lezen, dit kan overigens ook door de leerkracht aangegeven worden: - er worden afspraken gemaakt over de hoeveelheid tekst die wordt gelezen - er wordt om en om een bladzijde gelezen - er wordt tegelijkertijd in koor gelezen - lezer 1 leest een gedeelte, daarna herhaalt lezer 2 hetzelfde gedeelte. Tijdens de les loopt de leerkracht rond en geeft feedback op de ondersteuning Hommel: zwaardere ondersteuning Voor de zwaardere ondersteuningsvormen wordt er gekozen uit tutorlezen of meelezen met een technisch middel ( cd of computer). Welke keuze hierin wordt gemaakt hangt af van de mogelijkheden die de school heeft, het aantal leerlingen dat zwaardere ondersteuning nodig heeft en de voorkeur van de leerlingen. 40

41 Tutor lezen Tutorlezen is een vorm van ondersteuning waarbij een oudere leerling een jongere leerling ondersteun bij het lezen van zelfgekozen boeken door de jongere leerling. - Een tutor moet minstens twee jaar ouder zijn dan de leerling die hij helpt - Tutoren kunnen zich bij de leerkracht aanmelden voor het werk als tutor, het is dus geen verplichting. Een tutor moet het leuk vinden andere leerlingen te begeleiden. - Tussen de tutor en de leerling die wordt begeleid moet het goed klikken - Bij voorkeur wordt iedere zes weken gewisseld van tutor, zodat deze leerlingen ook weer zelf in de eigen klas kunnen lezen omdat zij daar op een hoger niveau lezen - Tutoren krijgen voorafgaand aan de begeleiding uitleg over wat van hen wordt verwacht. - Denk ook eens aan een leeszwakke leerling die kan worden ingezet als tutor. Drie soorten werkwijzen 1. Koorlezen: De tutor en leerling lezen samen in koor tegelijkertijd uit het boek. Op het moment dat de jonge leerling denkt dat hij alleen verder kan lezen, geeft hij een signaal. De jonge leerling leest alleen door tot hij een fout maakt of tot hij aangeeft dat hij ondersteuning nodig heeft. Vanaf dat moment leest de tutor weer mee. 2. Echolezen: De tutor leest eerst een van tevoren afgesproken gedeelte, waarbij de jonge leerling meewijst. Vervolgens leest de jonge leerling ditzelfde gedeelte. 3. Combinatie van koor- en echolezen: De tutor leest eerst een van tevoren afgesproken gedeelte, waarbij de jonge leerling meewijst. Vervolgens wordt de tekst in koor gelezen, waarna de jonge leerling de tekst nog eens zelfstandig leest. 41

42 Tutor - extra Voor leerlingen die hele zware ondersteuning nodig hebben kan ervoor gekozen worden maximaal drie opeenvolgende dagen de zelfde tekst te lezen. Tijdens het lezen geeft de tutor concrete complimenten over het lezen en zegt dingen als: je doet goed je best, je bent een goede lezer. De twee kinderen praten tijdens het laatste (derde) gedeelte van de lesopzet samen na over de inhoud van wat ze gelezen hebben. De leerkracht van de jongere leerlingen loopt rond en geeft voorbeelden en feedback tijdens het lezen. De jongere leerling kiest het boekje, waar nodig ondersteunt de leerkracht bij de keuze. Stillezen 42

43 Stillezen Het is van groot belang dat leerlingen alleen boeken lezen die ze écht leuk vinden. Boeken die niet leuk zijn mogen niet uitgelezen worden. Er is aandacht voor verhalende én informatieve boeken. Klassenmanagement is heel belangrijk om rustig lezen mogelijk te maken. Stilte en rust zijn nodig en worden tot stand gebracht door heldere regels die aan de muur hangen in het lokaal. Tijdens het stillezen mag er niet gelopen worden. Dit betekent dat er voorafgaand aan de leestijd even ruimte moet zijn voor toiletbezoek en voor het zoeken van voldoende leesmateriaal om de leestijd door te komen. De leerlingen in de stilleesgroep lezen uit een collectie leeftijdsadequate boeken van AVI E5 tot AVI Plus. Zij lezen op of liefst boven hun hoogste instructieniveau. Voor leerlingen die de overgang naar stillezen maar moeilijk kunnen maken lijkt fluisterlezen van groot belang. Zij kunnen dit zachtjes doen met hun hand voor de mond zodat anderen er geen last van hebben maar zij zichzelf duidelijk kunnen horen. Om verveling te voorkomen is het van belang om stillezen af te wisselen met hardopleesvormen. Wat willen we niet zien? Stillezen Hommel Ondersteuningsvormen bij lln. Kinderen die herhaald lezen die lezen Uitleg over technische leesaspecten Oefenen op woordniveau Om de beurt hardop lezen Opdrachten uit werkboekjes Expliciet aandacht voor interpunctie Geen eigen keuze van boeken 43

44 Wat willen we wel zien? Stillezen Hommel Minimaal 2/week een stukje voorlezen tijdens miniles Introduceer je boek Lees een fragment voor dat een begrijpelijk en afgerond geheel vormt Lees goed, duidelijk en verstaanbaar voor + straal leesplezier uit!!! Denk hardop na over een leesbelevings-onderwerp (bv. iets dat je aanspreekt in het boek; iets dat relevant is voor het genre, ) Ga in interactie met de lln. over wat je aanspreekt in dit fragment. Communiceer op een gelijkwaardige manier met de lln. Stillezen Hommel Minimaal 2/week een stukje voorlezen tijdens miniles Introduceer je boek Lees een fragment voor dat een begrijpelijk en afgerond geheel vormt Lees goed, duidelijk en verstaanbaar voor + straal leesplezier uit!!! Denk hardop na over een leesbelevings-onderwerp (bv. iets dat je aanspreekt in het boek; iets dat relevant is voor het genre, ) Ga in interactie met de lln. over wat je aanspreekt in dit fragment. Communiceer op een gelijkwaardige manier met de lln. Kinderen lezen: instructie en oefening Lees zelf en modelleer geëngageerd leesgedrag. Zorg ervoor dat de lln ondersteund lezen (dua tutor extra middelen - Zorg ervoor dat de boeken leeftijdsadequaat zijn Adviseer bij de boekkeuze wanneer de ln. een verkeerd boek gekozen blijkt te hebben. Loop rond en vraag de lln. op zachte toon naar de beleving m.b.t. de inhoud van het boek. Schrijf op met welke lln. je een gesprekje had. Noteer je bevindingen n.a.v. de gesprekjes tijdens het leesmoment. Hou je aan de regel dat er niet gelopen wordt tijdens het leesmoment! Loop rond en beluister het leesgedrag van enkele lln Geef instructie aan de ondersteuner wanneer de ondersteuningsvorm niet goed wordt toegepast Wanneer de lln een woord niet begrijpen, geeft dan direct de betekenis en schrijf het woord op bord afsluiting Informeer naar de moeilijkheidsgraad van het boek dat ze gelezen hebben Bespreek met de lln. hoe ze de ondersteuningsvorm ervaren hebben Hanteer een werkvorm waarbij de lln. elkaar kunnen enthousiasmeren voor bepaalde boeken (boekreclame) Kom terug op wat in de mini-les aan de orde was. 44

45 2 KK (Herhaald) Interactief voorlezen Minstens 2 x 15 minuten per dag 1 2 Creatief schrijven 3x per week 3KK Letters Analyse en synthese 2x 15 minuten of 3 x 10 minuten per dag 1 Creatief schrijven 3x per week 2 Interactief voorlezen Minstens 2 x 15 minuten per dag 3 45

46 Voorbereidend lezen (2 de kleuterklas) 1. Luisteren (voorlezen, smaakontwikkeling en woordenschat) LAAG 1 LAAG 2 LAAG 3 Dagelijks minstens 30 min. interactief voorlezen Dagelijks voorlezen in kleine groep (hetzelfde boek) 2. Creatief schrijven Minstens drie keer per week gerichte opdracht passend bij thema. Dagboek met terugschrijven. (3 keer per week) Voorbereidend lezen (3 de kleuterklas) 1. Luisteren (voorlezen, smaakontwikkeling en woordenschat) LAAG 1 LAAG 2 LAAG 3 Dagelijks minstens 30 min. interactief voorlezen 2. Creatief schrijven Minstens drie keer per week gerichte opdracht passend bij thema. 3. Letters, leeshandeling, spelling Koppeling klanken en letters dagelijks 30 min. Meerdere oefenvormen. Voorlezen in kleine groep (hetzelfde boek) of werken met digitaal prentenboek Dagboek met terugschrijven. Pre- en reteaching Letters en leeshandeling (3 dagen; 2 X 5 min.) Voor leerlingen die niet profiteren van extra instructie (in laag 2): Voorschot-benadering 46

47 Rijke Leesomgeving Lijstjes 47

48 Modelgedrag v/d leraar vastleggen van ervaringen zie ook WO!!! Rijm-aap ; bijschrijftekening ; themamuur ; woordenbiggetje; Jonge kleuters: kinderen zeggen voor, leraar schrijft zichtbaar de tekst op en leest mee. Oudere kleuters: kinderen zeggen voor, leraar schrijft op posit-it, bord, papier; Nadien stempelen of schrijven de kinderen zelf de tekst over. Steeds zorgen voor visuele ondersteuning evt. door de kinderen zelf gemaakt Wenskist Samen wenskaarten schrijven voor een speciale gelegenheid Zelfstandig wenskaarten schrijven Zorg voorbeeldteksten en halfproducten Zie MTM fiche en GOK-tip 48

49 Persoonlijk letterboekje Begin met betekenisvolle letters: bv. de letters van de naam Ga niet te snel door met een volgende letter. De letter moet eerst gekend zijn, en in verschillende contexten gebruikt worden. Zorg voor voldoende voorbeelden bv. Letterboekjes. klasdagboek Betekenisvolle schrijfactiviteit. Ontwikkeling van functionaliteit van schrijven. Kansen tot expressie. Een activiteit dat de kinderen kunnen doen terwijl je zelf notities neemt voor je eigen observatiescrift (voorbeeldfunctie) 49

50 Mededelingen bord Koelkastbriefjes Posit-itjes als geheugensteun in de klas op een bord of kast. Doe het samen met de kinderen. Laat de kinderen meeschrijven. Misschien ook in de poppenhoek? Lijstjes 50

51 Verwerking prentenboek een schrijfactiviteit na het voorlezen:bv.: een nieuw einde verzinnen, de eerste letter van een personage, een brief naar de auteur, the story. Concentratie en aandacht Ieder uur een theelepeltje: Dagelijks korte instructiemomenten 10 tot 15 minuten Systematische aandacht Goed voorbereid Wat werkt niet: Minder dan drie keer per week Af en toe als het uitkomt 51

52 Grote groep / kleine groep Aansluiten bij het onderwijs In de groep Pre- en Reteaching Maximaal 5 kinderen Projectmatig werken in functionele contexten Voorbereidend werk Inrichten (aanpassen) van de leesomgeving Toetsen opnemen in de toetskalender Verwerken blokkenstructuur in themaplanning Let daarbij op de tijdsinvestering Hoe past het aanbod voor lezen hierin? 52

53 FASE 1 (letters & leeshandeling t.e.m. 3-klankwoorden) Letters, Leeshandeling Schrijven 1 2 Ondersteund klassikaal lezen Duolezen 3 Zelfstandig lezen 4 Vrij schrijven 5 6 Voorlezen FASE 2 ( langere woorden en nieuwe woordstructuren, lezen versnellen) Ondersteund klassikaal tekstlezen 1 2 Woordaspect en leren schrijven Duolezen 3 4 Zelfstandig lezen Vrij schrijven 5 6 Voorlezen 53

54 Basisprincipes aanvankelijk lezen 1. Begrip als onderdeel van de automatisering van de woordherkenning verankering in het geheugen om directe woordherkenning mogelijk te maken Klanktekenkoppeling Basisprincipes aanvankelijk lezen 2. Verwijder oneigenlijke taken uit de leesmethode (o.a. veel taken uit de werkboekjes) kosten veel leertijd onnodige cognitieve belasting lln verliezen verband tsn leesonderwijs en het eigenlijke leren lezen komen pas later toe aan de motiverende ervaring van lezen in boekjes louter visuele oefeningen leiden niet tot klanktekenkoppeling en daarom niet tot leesverbetering van de leesvaardigheid Wat doen we niet meer: - methode volgen van a tot z - structuurwoorden centraal zetten - werkbladen - auditieve ondersteuning zonder letters 54

55 Basisprincipes aanvankelijk lezen 3. Directe instructie (ondersteuningsvormen: voorlezen, koorlezen, voorzeggen) Wat gaan we leren? Zelfstandig doen Voordoen Zelf doen met feedback Samen doen Basisprincipes aanvankelijk lezen 4. Convergente differentiatie: 55

56 Basisprincipes aanvankelijk lezen 4. Convergente differentiatie Basisprincipes aanvankelijk lezen 5. Multi-sensorieel: - koppelen van het uitspreken van letters aan het schrijven ervan 6. Emotioneel geladen woorden 7. Een verscheidenheid van boeken in het eerste leerjaar 8. Technieken om alle lln te laten participeren in de groepsinstructie - minuten wachten 1 lln antwoord 9. Geheugenritme - spreiden over dag en week 56

57 Erwin Heysse Pedagogisch Adviseur Basisonderwijs 57