aniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorsta

Transcriptie

1 e diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De lange termijn horizon rootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel ee erstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioe inanciele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De lange termijn horizon van pensioenfond e jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon a estuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst iet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De lange termijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zic oorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. D ieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen r aar ook een unieke stresstest. De lange termijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht met paniekvoetbal. uitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aa enkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkop tresstest. De lange termijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht met paniekvoetbal. PME versterkt ensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aandacht m ver een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en d ange termijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht met paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. el onwaar etaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van ris an pensioenfondsen verhoudt zich slecht met paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben ange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PM oekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. diepte van de fin erhoudt zich slecht met paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sin ange adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuu et pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet all aniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorsta at er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw b tuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook e focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf ijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt me ele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest ensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfond nw an risico s. diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De lange termij ebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers cenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaa iepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De lange termijn horizon v rootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel ee erstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioe inanciele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De lange termijn horizon van pensioenfond e jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon a estuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst iet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De lange termijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zic oorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. D ieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen r aar ook een unieke stresstest. De lange termijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht met paniekvoetbal. uitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aa enkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkop tresstest. De lange termijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht met paniekvoetbal. PME versterkt ensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aandacht m ver een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en d ange termijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht met paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. el onwaar etaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van ris an pensioenfondsen verhoudt zich slecht met paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben ange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PM oekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. diepte van de fin erhoudt zich slecht met paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sin ange adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuu et pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet all aniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorsta at er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw b tuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook e focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf ijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt me ele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest ensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfond nw an risico s. diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De lange termij ebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers cenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaa iepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De lange termijn horizon v rootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel ee erstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioe inanciele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De lange termijn horizon van pensioenfond e jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon a estuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst iet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De lange termijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zic oorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. D ieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen r aar ook een unieke stresstest. De lange termijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht met paniekvoetbal. uitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aa enkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkop tresstest. De lange termijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht met paniekvoetbal. PME versterkt ensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aandacht mo 2009

2

3 INHOUDSOPGAVE 2 Kerncijfers 03 Voorwoord 06 Hoofdstuk 1 Financiële positie en beleid 08 Dekkingsgraad 09 Ontwikkeling reserve voor TOP-regeling 09 Bestemmingsreserve 10 Hoofdstuk 2 Herstel 12 De weg naar herstel 13 Uitgangssituatie herstelplan 13 Maatregelen voor herstel 13 Indexatiebeleid tijdens het kortetermijnherstel 13 Indexatiebeleid tijdens het langetermijnherstel 13 Premie 13 Aanpassingen in het beleggingsbeleid 13 Lasten eerlijk verdeeld 13 Verloop van het herstel 14 Communicatie over het herstelplan 14 Hoofdstuk 3 Risicobeheer 16 Risico s voor PME 17 Integriteit 17 Aanwijzing van De Nederlandsche Bank 17 Lessen uit de crisis en aangescherpt beleid 17 Risicomanagementbeleid 17 Countervailing power 18 Nauw omschreven procedures bij de beoordeling van beleggingsvoorstellen 18 Liquiditeitsrisico s 18 Betrouwbare waarderingsmethodieken van beleggingen 18 Rapportages 18 Specifieke risico s op het gebied van vermogensbeheer 19 Uitbesteding vermogensbeheer 20 Hoofdstuk 5 Statistieken 26 PME in cijfers 27 Werkgevers 27 Vrijgestelde ondernemingen 27 Pensioenpremie 27 Deelnemers 27 Vrijwillige voortzetting 27 Arbeidsongeschikte deelnemers 27 Leeftijdsopbouw deelnemers 27 Gepensioneerden 30 Verhoging van de opgebouwde aanspraken en ingegane pensioenen 32 Aanvullende regelingen 32 Hoofdstuk 6 Beleggingen 34 Uitgangspunten voor de beleggingen 35 Algemeen beleid 35 Uitvoering en beheer 35 Financiële positie 35 Beleggingsbeleid 36 Normportefeuille PME 36 Afdekking van risico s 37 Marktontwikkelingen Terugblik op het economische klimaat Kwetsbaar herstel 38 Vastrentende waarden 38 Aandelen 40 Vastgoed 40 Alternatieve beleggingen 40 Beleggingsprestaties PME Vergelijking met andere Nederlandse pensioenfondsen 42 Z-score 42 Maatschappelijk verantwoord beleggen 44 Verantwoord beleggen in aantal belangrijke beleggingscategorieën 44 Uitsluiting 44 Transparantie 44 Actief aandeelhouderschap 45 Hoofdstuk 4 Kwaliteit en Uitvoering 22 Kwaliteit van dienstverlening 23 CEM-benchmark 23 Klachten en geschillen 23 Pensioenconsulenten 23 Servicedesk en relatiebeheer 23 Gepensioneerden 24 Werkgeversbijeenkomsten 24 Wijzigingen in de PME-regeling 24 Nieuwe website 25 Overgang naar Mn Services 25

4 3 Hoofdstuk 7 Organisatie 46 Bestuur 47 Algemeen bestuur 47 Bestuurssamenstelling vanuit werkgevers- en werknemerszijde 47 Organogram PME Dagelijks bestuur en commissies Nieuw deskundigheidsplan 49 Deelnemersraad 50 Behandelde adviesaanvragen 50 Advies uit eigen beweging 50 Verantwoordingsorgaan 50 Intern toezicht door Toezichtscommissie 50 Bestuursbureau 51 Uitbesteding en aansturing 51 Overgang pensioenadministratie naar Mn Services 51 Hoofdstuk 8 Jaarrekening 52 Inhoudsopgave jaarrekening 53 Balans per 31 december Staat van baten en lasten over Kasstromenoverzicht 56 Waarderingsgrondslagen 57 Grondslagen voor de balans 57 Grondslagen voor de baten en lasten 59 Risicoparagraaf 59 Toelichting op de balans per 31 december Toelichting op de staat van baten en lasten over het boekjaar Actuariële analyse van het resultaat 77 Hoofdstuk 9 Overige gegevens 78 Accountantsverklaring 79 Actuariële verklaring 80 Verklaring Verantwoordingsorgaan 81 Verklaring Toezichtscommissie 82 Compliance Officer 83 Vertegenwoordigende organisaties 83 Algemeen bestuur PME 83 Personalia bestuursleden PME 83 Deelnemersraad 86 Verantwoordingsorgaan 87 Samenstelling verantwoordingsorgaan 87 (Samenstelling) Toezichtscommissie 87 Nadere gegevens 88 Samenvatting PME-pensioenregeling 89 Begrippenlijst 91 Index op alfabet 94 English summary 98 INHOUDSOPGAVE

5 KERNCIJFERS 4 Aantallen per 31 december Aangesloten ondernemingen Deelnemers premiebetalenden premievrij i.v.m. arbeidsongeschiktheid Ex-deelnemers Gepensioneerden ouderdomspensioen (Inclusief TOP) weduwen-, weduwnaars- en partnerpensioen wezenpensioen overgangsregelingen (SUM-oud) Financiële gegevens per 31 december (Bedragen x 1 miljoen) Dekkingsgraad 99% 88% 135% 128% 123% Beschikbaar vermogen Pensioenvoorzieningen Marktrente 3,9 3,6 4,9 3,7 4,0 Reserve Overgangsregelingen (ROR) Belegd vermogen zakelijke waarden vastrentende waarden derivaten 1 (255) overige beleggingen Rendement 12,6% (17,8%) 5,4% 3,6% 19,4% 1 De onderverdeling in derivaten en overige beleggingen werd in 2005 en 2006 nog niet gemaakt.

6 Jaarbedragen (Bedragen x 1 miljoen) Premies en koopsommen basisregeling overgangsregelingen vrijwillige verzekeringen en koopsommen Beleggingsopbrengsten (4.229) Uitkeringen ouderdomspensioen partnerpensioen wezenpensioen overgangsregelingen (SUM) Waardeoverdrachten - inkomend uitgaand Dekkingsgraad is het beschikbaar vermogen gedeeld door de pensioenvoorzieningen. Zie voor de gedetailleerde berekening van de dekkingsgraad de paragraaf over de financiële positie op pagina 9. Kerngegevens (Bedragen x 1,-) Maximumloon Franchise Premiepercentage ouderdomspensioen Procentuele verhoging ingegane pensioenen en slapersrechten - - 2,29 1,72 1,10 0,39 - Procentuele verhoging opgebouwde aanspraken actieve deelnemers - - 2,29-1,41 1,65 Inflatie (CPI-prijsindex, periode juli - juli) -0,10 2,95 1,29 1,72 1,38 0,65 1 Per 1 januari 2006 is de pensioenregeling gewijzigd. Voor degenen geboren vóór 1950 blijft de pensioenregeling zoals die bestond vóór 1 januari 2006 grotendeels overeind. Voor deze groep gold in 2009 voor de pensioenopbouw dan ook nog een franchise van ( ). Voor de heffing van de pensioenpremie werd in 2009 voor alle leeftijdscategorieën de franchise gehanteerd van ( ). Gemiddelde onderneming in de Metalektro In het jaar 2009 had de gemiddelde onderneming die was aangesloten bij PME 120 werknemers die pensioen opbouwden. Daarvan waren er 115 actief in dienst en 5 waren geheel of gedeeltelijk arbeidsongeschikt, hetzelfde aantal als in 2008 en Van de 120 werknemers waren er 14 vrouwen en 106 mannen. De gemiddelde leeftijd van het personeel was 42 jaar voor vrouwen en 44 jaar voor mannen. De gemiddelde onderneming had in ex-werknemers die een ouderdomspensioen of een TOP-uitkering van PME ontvingen en 40 nabestaanden van ex-werknemers met een nabestaandenpensioen. Van de voormalige SUM maakte 1 ex-werknemer gebruik. De gemiddelde onderneming bracht samen met haar werknemers in op aan premies voor het ouderdomspensioen en de TOP. Het gemiddelde pensioenvermogen per aangesloten onderneming kwam op 16.8 miljoen. Voor de gemiddelde deelnemer werd in aan premie voor de basisregeling betaald. De werknemer betaalt daarvan maximaal de helft ofwel KERNCIJFERS

7 6 Voorwoord VOORWOORD Het jaar 2009 liet een krachtig herstel zien van de financiële positie van PME, nadat de eerste maanden van het jaar nog sprake was van een verdere aantasting van het vermogen. De diepte van de financiële crisis leidde tot bezinning. PME wil leren van de ervaringen en wil sterker uit de strijd komen. Kunnen we nog vertrouwen op de economische modellen? Hoe maken we de beleggingen minder kwetsbaar voor sterke marktbewegingen? Hoe kan de bestuurlijke grip op de beleggingen en het risicobeheer worden versterkt? En vooral: hoe houden we ons unieke pensioenstelsel en het draagvlak daarvoor in stand? Het vertrouwen in het Nederlandse pensioenstelsel kreeg een flinke knauw doordat de financiële crisis pijnlijk duidelijk maakte dat een waardevast pensioen niet vanzelfsprekend is. Over die onzekerheid is PME altijd duidelijk geweest: de jaarlijkse verhoging van de pensioenen moet worden verdiend met de rendementen op de beleggingen. Toch leven veel deelnemers en gepensioneerden nog in de veronderstelling dat zij premie hebben betaald voor een waardevast pensioen. Zij ervaren dat dus als recht. PME zal in de toekomst nog duidelijker zijn over de mate van onzekerheid, maar vooral ook over de essentiële voordelen die een beheerste onzekerheid biedt voor de betaalbaarheid van het pensioen. Eind maart 2009 diende PME een herstelplan in bij de toezichthouder, De Nederlandsche Bank (DNB). De in het plan opgenomen rendementsverwachtingen en de waarderingen van een deel van de beleggingen waren onderwerp van uitvoerige gesprekken met DNB. Die gesprekken resulteerden uiteindelijk in het neerwaarts bijstellen van de dekkingsgraad voor het herstelplan. Daardoor werd het bestuur gedwongen een zogenoemde voor genomen noodmaatregel op te nemen in het herstelplan. Die maatregel betekent dat PME moest aankondigen de pensioenen met maximaal enkele procenten te verlagen als over een aantal jaren het herstel onvoldoende blijkt. Uiteindelijk werd het herstelplan van PME door DNB begin november goedgekeurd. Het herstel van PME verloopt inmiddels voorspoedig en loopt voor op het tijdpad uit het herstelplan. In 2009 onderzocht De Nederlandsche Bank het beleggingsbeleid en de uitvoering daarvan bij tien pensioenfondsen. Het onderzoek en het reageren op de conclusies van DNB vroeg in 2009 veel tijd en energie. Al ruim voor DNB zijn conclusies trok, inventariseerde PME de leerpunten uit de crisis. Het bestuur keek daarbij ook naar het eigen functioneren. Een verbe terplan werd opgesteld, met als doel in de toekomst beter voorbereid te zijn op tot op heden onwaarschijnlijk geachte marktbewegingen. Het bestuur koos voor een nieuw bestuursmodel, met een compacter bestuur en aanvullen de expertise op het gebied van beleggen en risicomanagement. Het nieuwe bestuur komt frequenter bijeen en kan zo nog efficiënter dan voorheen opereren. Daarmee is de grip op de uitvoering van het vermogensbeheer verstevigd. In dit jaarverslag wordt uitgebreid aandacht besteed aan de lessen die PME uit de crisis trekt. Het jaar 2009 stond ook in het teken van de overgang van de pensioenadministratie naar de nieuwe uitvoerder Mn Services. Tussen de beide metaalfondsen PMT en PME vindt veel verkeer plaats. Per jaar gaan zo n werknemers heen en weer. Het scheelt alle betrokkenen een hoop gedoe als beide fondsen bij dezelfde uitvoerder onder dak zijn. Per 1 januari 2010 is de overgang gerealiseerd. De voorbereiding daarvan eiste in 2009 de volle aandacht van het bestuur. De meeste PME-medewerkers van Syntrus Achmea verhuisden mee naar de nieuwe uitvoerder. De ervaring en inzet van die medewerkers droegen sterk bij aan het welslagen van de overgang. De eerste helft van 2010 staat in het teken van verder inregelen van de nieuwe organisatie. PME hoopt zo snel als mogelijk de dienstverlening aan werkgevers, werknemers en gepensioneerden weer op het gewenste peil te hebben. Op landelijk niveau discussieerde de politiek in 2009 volop over de toekomst van de oudedagsvoorziening. De noodzakelijk geachte verhoging van de AOW-leeftijd vormde een centraal onderdeel van die discussie. Minister Donner zette drie commissies aan het werk om advies uit te brengen over de toekomst van het aanvullende pensioenstelsel. De opdrachten en daarmee de adviezen van de commissies kenden verschillende invalshoeken. De conclusies lagen dan ook niet altijd met elkaar in lijn. Zo adviseerde de commissie Don de verwachte toekomstige beleggingsrendementen naar beneden bij te stellen. Een bijstelling die leidt tot een aanzienlijke stijging van de pensioenpremies. De commissie Goudswaard concludeerde kort daarna dat de rek uit de pensioenpremie is. Aanvullende pensioenen zijn een arbeidsvoorwaarde en daarmee bij uitstek het domein van sociale partners. Zij hebben de aanvullende pensioenregelingen in Nederland in het leven geroepen. Bij PME zorgen sociale partners al zestig jaar lang voor een betaalbare en goede oude dag. Werkgevers en werknemers doen dat samen. Nu en in de toekomst. De komende tijd zullen werknemers en werkgevers samen nadenken over de vraag hoe we ook in de toekomst voor een goed pensioen kunnen blijven zorgen. Het behoud van draagvlak voor het internationaal geroemde Nederlandse stelsel speelt daarbij een sleutelrol. De puzzel zal lastig zijn, maar sociale partners hebben de afgelopen decennia laten zien het pensioenstelsel steeds te kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden. Dat zal ook nu weer lukken. Tot slot past een speciaal woord van dank aan de inmiddels teruggetreden bestuurders. Hun inzet en energie leverden PME de afgelopen jaren veel op. En zij deden hun werk zoals het hoort bij een collectief pensioenfonds: van en voor de sector. Pensioenfonds van de Metalektro Schiphol, 24 juni 2010 Jos Brocken Werknemersvoorzitter Ronald van Vliet Werkgeversvoorzitter

8

9 iepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van sioenfondsen verhoudt zich slecht tot paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de otste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een ge horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME stevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in oekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de nciele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen houdt zich slecht tot paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds aren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een ge adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de tuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich cht tot paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig rstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De is leert dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen elt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet alleen een htmerrie maar ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht tot iekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan der steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw tuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie r ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht tot paniekvoetbal. E versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer dacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. E denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk dkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht tot paniekvoetbal. PME versterkt ocus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. sioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee r een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt e vor sioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig De doorstaan diepte zonder van steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn dbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen de het pensioen financiele regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele getermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht crisis tot paniekvoetbal. niet PME versterkt de focus op risico. aarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke alleen grip met een een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een men van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet alleen een maar ook een unieke stresstest. De getermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht nachtmerrie tot paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. aarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke maar grip met ook een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een getermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht tot unieke paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. aarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke stresstest grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een FINANCIËLE POSITIEH1

10 Naast informatie over de dekkingsgraad wordt in dit hoofdstuk aan dacht besteed aan de reserve voor de TOP-regeling en de bestemmingsreserve. Dekkingsgraad De dekkingsgraad is de verhouding tussen het beschikbare vermogen van het fonds en de voorziening die nodig is voor de huidige en toe komstige pensioenverplichtingen. De dekkingsgraad ziet er als volgt uit: Figuur 1: Dekkingsgraad PME (Bedragen x 1 miljoen) Eind 2008 heeft PME on vol doende middelen om de nominale (dat wil zeggen de niet-geïndexeerde) pensioenaanspraken te dekken. Een der gelijke situatie wordt getypeerd als dekkingstekort. Bij een dekkingstekort moet een pensioenfonds de wijze hoe het denkt te herstellen vastleggen in een herstelplan. Dit herstelplan is opgesteld en vóór 1 april 2009 ter goedkeuring voorgelegd aan DNB. Op 23 oktober 2009 is een aange past plan voorgelegd. DNB heeft dit aangepaste plan op 16 november 2009 goedgekeurd. In hoofdstuk 2 wordt gedetailleerder op het herstel en het herstelplan ingegaan. Inmiddels is de dekkingsgraad in 2009 door een goed beleggingsresultaat aangegroeid tot 99%. Dit is ondanks een fraaie stijging nog onder het wettelijk minimaal vereist vermogen van 104,3%. Daarom heeft het bestuur, in lijn met het herstelplan, besloten over 2010 geen indexatie toe te kennen. Beschikbaar vermogen Voorziening pensioenverplichtingen Dekkingsgraad 99% 88% 1 Figuur 2: Berekening dekkingsgraad PME Ontwikkeling reserve voor TOP-regeling De TOP-regeling is in 2003 in de plaats gekomen van de SUM, de VUTregeling van de bedrijfstak. De TOP biedt de mogelijkheid aan werknemers die geboren zijn vóór 1950 om uit te treden op 61-jarige leeftijd. Het exacte moment van toegestane uittreding is afhankelijk van het geboortejaar van de deelnemer. (Bedragen x 1 miljoen) Totaal activa Schulden (1.264) (2.494) Pensioenvermogen Bestemmingsreserve (392) (346) Reserve overgangsregeling (12) (14) Bestemd voor pensioensparen - - Bestemd voor gemoedsbezwaren (2) (2) Voorziening SUM-uitkeringen (1) (11) De hoogte van de uitkering stijgt naarmate het moment van uittreden wordt uitgesteld, maar de hoogte is vergelijkbaar met een uitkering tot de 65-jarige leeftijd van netto ongeveer 80% van het nettosalaris. De financiering van de TOP-regeling vindt plaats via een premie van 5,5%, die volledig voor rekening komt van de werkgever. Het verloop van de hiervoor bestemde ROR (Reserve Overgangsregelingen) over 2009 was als volgt. Figuur 3: Verloop van de ROR over 2009 Beschikbaar vermogen VPV Dekkingsgraad 99% 2 88% 1 Bovenstaand overzicht biedt inzicht in de berekening van de dekkingsgraad door de balans ultimo 2009 te vertalen naar beschikbaar vermogen enerzijds en VPV anderzijds. Stand ROR 1 januari Premies en bijdragen 284 Top-SUM lasten (287) Intrest 4 Administratiekosten (3) (2) 1 De dekkingsgraad per ultimo 2008 opgenomen in het door DNB goedgekeurde herstelplan van 23 oktober 2009 bedroeg 86%. 2 Inclusief de correctie voor de toegenomen levensverwachting per 31 december Stand 31 december FINANCIËLE POSITIE

11 Voor 2009 is de premie vastgesteld op 5,5%. Voor 2010 is de premie vastgesteld op 3,5%. In hoeverre er nog een premie voor 2011 nodig is hangt af van de ontwikkelingen in Bestemmingsreserve In 2006 en 2007 is een reserve gevormd ter financiering van de overgangsregeling voor de deelnemers geboren in de periode 1 januari 1950 tot 1 januari Voor 2009 is uitsluitend het aandeel in het resultaat aan de reserve toegerekend. Als gevolg van de financiële crisis heeft PME onvoldoende middelen om de overgangsregeling verder te financieren. In 2010 hebben cao-partijen daarom besloten de voorwaardelijke aanspraken van werknemers die zijn geboren in de jaren 1950 tot en met 1955 mede door middel van een aanvullende premie te financieren. Deze premie zal vanaf 2011 worden geheven. De aanvullende premie is verschuldigd over de pensioengrondslag van de basisregeling. De premieverdeling tussen werkgever en werknemer is 50%-50%. De premie zal ingaan op 1 januari PME zal aan het eind van elk jaar de premie voor het volgende jaar vaststellen. Voor 2011 bedraagt de premie voor PME 2% over de pensioengrondslag van de basisregeling. Het bestuur van het pensioenfonds heeft kennis genomen van de afspraken van cao-partijen en op grond daarvan besluiten genomen voor de geboortejaren 1950 tot en met Het definitieve besluit tot toekennen van de voorwaardelijke aanspraken blijft afhankelijk van de financiële positie van het fonds. Het verloop van de bestemmingsreserve ziet er als volgt uit: Figuur 4: Verloop bestemmingsreserve over 2009 (Bedragen x 1 miljoen) Stand primo Aandeel fondsresultaat 46 (55) Stand ultimo FINANCIËLE POSITIE

12

13 iepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van sioenfondsen verhoudt zich slecht tot paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de otste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een ge horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME stevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in oekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de nciele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen houdt zich slecht tot paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds aren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een ge adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de tuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich cht tot paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig rstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De is leert H2 dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen elt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet alleen een htmerrie maar ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht tot iekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan der steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw tuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie r ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht tot paniekvoetbal. E versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer dacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. E denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk dkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht tot paniekvoetbal. PME versterkt ocus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. sioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee r een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt e vor eggers met zowel een lange horizon als een lange De adem. langetermijn De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor men van risico s. De diepte van de financiele crisis: horizon niet alleen een van nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De eggers met zowel een lange horizon als een lange pensioenfondsen adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor men van risico s. De diepte van de financiele crisis: verhoudt niet alleen een nachtmerrie zich maar ook een unieke stresstest. De eggers met zowel een lange horizon als een lange slecht adem. De crisis tot leert dat er meer aandacht moet zijn voor men van risico s. De diepte van de financiele crisis: paniekvoetbal niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De HERSTEL

14 De weg naar herstel Eind 2008 bedroeg de dekkingsgraad van PME 88%. Dat betekende dat PME, net als een groot deel van de andere Nederlandse pensioenfondsen, in 2009 een herstelplan moest opstellen en ter goedkeuring indienen bij De Nederlandsche Bank (DNB). In het herstelplan wordt aangegeven hoe op korte termijn (de door de Minister verlengde hersteltermijn van vijf in plaats van drie jaar) de vermogenspositie van het fonds verbetert tot het minimaal vereiste vermogen. Voor PME betekent dit minimaal vereiste vermogen een dekkingsgraad van 104,3%. Ook wordt in het herstelplan het langetermijnherstel beschreven, waarbij binnen vijftien jaar een vereiste dekkingsgraad van minimaal 118,5% wordt bereikt. Naast het herstelplan is een continuïteitsanalyse uitgevoerd volgens de daarvoor geldende voorschriften. Uit de inhoud van beide documenten kan de conclusie worden getrokken dat PME met de getroffen maatregelen in staat is binnen de wettelijke termijnen zowel het korte- als het langetermijnherstel te realiseren. Wel heeft PME bij het indienen van het herstelplan in het voorjaar van 2009 kenbaar gemaakt dat het fonds zeer terughoudend is met het toekennen van een grote voorspellende waarde aan het document vanwege het onzekere economisch klimaat. Het herstelplan van PME werd na aanpassingen door het fonds begin november 2009 door De Nederlandsche Bank goedgekeurd. Maatregelen voor herstel De maatregelen die hieronder meer gedetailleerd worden beschreven, betreffen het beperken van de nagestreefde jaarlijkse verhoging van de pensioenen en het verhogen van de pensioenpremie. Indexatiebeleid tijdens het kortetermijnherstel Gedurende de hele vijfjarige periode van het kortetermijnherstel worden de lopende pensioenuitkeringen en opgebouwde pensioenen niet verhoogd. Slechts in een situatie waarin de dekkingsgraad zich onverwachts fors en structureel boven het geplande herstelpad zal ontwikkelen zal het bestuur bezien of er aanleiding is tot bijstelling van dit beleidsuitgangspunt. Een minimale dekkingsgraad van 104,3% is voor een dergelijke bijstelling in ieder geval een vereiste. Indexatiebeleid tijdens het langetermijnherstel Wanneer de dekkingsgraad hoger is dan de minimaal vereiste vermogensgrens van 104,3%, maar lager dan de vereiste 118,5%, is onder strikte voorwaarden een beperkte verhoging van de pensioenen mogelijk. De lopende pensioenuitkeringen en opgebouwde pensioenen worden in dat geval gedurende de herstelperiode uitsluitend verhoogd wanneer in een jaar sprake is geweest van een stijging van de dekkingsgraad. Van deze stijging zal maximaal 50% worden besteed aan een verhoging van de pensioenen. De rest wordt besteed aan het herstel van de reserves en dus de versterking van de dekkingsgraad. Uitgangssituatie herstelplan Gedurende de beoordeling van het herstelplan door DNB is een discussie tussen het fonds en DNB ontstaan over de uitgangspunten waarmee in het herstelplan werd gerekend. Het verschil van inzicht over die uitgangspunten richtte zich met name op de waardering van het illiquide deel van de beleggingsportefeuille van PME. De VGMIportefeuille maakt daarvan een groot deel uit. De gesprekken met DNB hebben uiteindelijk geleid tot een lagere waardering van de VGMI-portefeuille (zie hoofdstuk 6, beleggingen) per ultimo 2008, als uitgangssituatie waarmee gerekend wordt in het herstelplan. De omvang van dit te herwaarderen deel van de portefeuille betekende dat de dekkingsgraad per ultimo 2008 voor het herstelplan naar beneden moest worden bijgesteld, van 88% naar 86%. De neerwaartse bijstelling leidde ertoe dat PME in het herstelplan een scenario voor een kortingsmaatregel moest opnemen. In dat scenario wordt verwoord hoe bij een tegenvallend verloop van het herstel wordt overgegaan tot het verlagen van de lopende pensioenuitkeringen en opgebouwde pensioenen. PME heeft dit scenario, dat naar het inzicht van het fonds geen grote voorspellende waarde heeft, volgens de richtlijnen van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) per brief uiteengezet aan alle werkgevers, deelnemers en gepensioneerden. De maatregel komt er kort gezegd op neer dat wanneer per 31 december 2011 de dekkingsgraad van PME lager is dan 99,3%, per 1 april 2012 een korting op de opgebouwde pensioenrechten en de reeds ingegane pensioenen plaatsvindt van minimaal 0,1%. De korting loopt op tot maximaal 4,14% bij een dekkingsgraad van 95,1% of lager. Premie De premie die werkgevers en werknemers samen opbrengen, bedraagt gedurende de gehele herstelperiode, dus tot minimaal de vereiste dekkingsgraad van 118,5% bereikt is, 23% van de pensioengrondslag. Dit is het door sociale partners vastgestelde maximumniveau. Per 1 januari 2009 is de premie verhoogd van 22% naar het maximum van 23%. Aanpassingen in het beleggingsbeleid In het beleggingsplan 2009 is het percentage aandelen als gevolg van de economische vooruitzichten en de financiële positie bewust niet aangepast aan het strategische niveau. Er is voor gekozen de rendementsbehoefte onderliggend aan de strategische allocatie naar aandelen (tijdelijk) voor een gedeelte in te vullen door middel van een allocatie naar high yields. De strategische mix is echter ongewijzigd en er zal rebalancing optreden opdat gedurende 2010 de strategische allocaties weer bereikt worden. Hier zal gedurende het herstelpad rekening mee worden gehouden. Ten opzichte van 2009 hebben de zakelijke waarden minder gewicht in de portefeuille dan de vastrentende waarden. Lasten eerlijk verdeeld De maatregelen die moeten bijdragen aan het herstel van de financiële positie van het fonds, gaan ten koste van de koopkracht van gepensioneerden en de toekomstige koopkracht van werknemers en oud-deelnemers. Werknemers dragen bovendien samen met hun werkgever ook nog bij door de hogere premie, die een direct negatief effect heeft op het netto-inkomen. Het bestuur van PME is zich terdege bewust van de impact van de maatregelen op alle betrokkenen. Toch meent het bestuur met het pakket aan maatregelen de lasten van het herstel zo eerlijk en zo veel mogelijk te spreiden onder werkgevers, werknemers, oud-deelnemers en gepensioneerden. 13 HERSTEL

15 Verloop van het herstel Het herstel van de financiële positie verloopt sneller dan het tijdpad geschetst in het herstelplan. De combinatie van instortende financiële markten en een sterk dalende rente (die de verplichtingen sterk deed stijgen), die in 2008 zo giftig was voor pensioenfondsen, werkte in 2009 precies andersom. PME behaalde over 2009 een beleggingsrendement van 12,6%, terwijl in het herstelplan over 2009 met een rendement van 5,97% is gerekend. Bovendien is de lange rente waarmee PME zijn verplichtingen berekent, gestegen van 3,6% naar 3,9%. Het vermogen van het fonds groeide door het goede rendement en (in veel mindere mate) door de gestegen premie. De verplichtingen stegen. Oorzaak hiervan was met name een verho ging van de sterftetrend van 1,2% naar 3,2%. De dekkings graad steeg van 86% eind 2008 naar 99% eind Hiermee loopt PME ruim voor op het tijdschema van het herstelplan: een dekkingsgraad van 99% wordt in het tijdpad van het herstelplan pas bereikt in de loop van De economische omstan digheden zijn nog onzeker. Het herstel van het fonds is daardoor nog kwets baar, hoewel het eerste jaar van dat herstel tot hoop stemt. Communicatie over het herstelplan De inhoud van het herstelplan is per brief gedeeld met alle belanghebbenden volgens de uitgangspunten zoals die onder andere door de toezichthouder op de communicatie door pensioenfondsen, de Autoriteit Financiële Markten (AFM), is opgesteld. Zo probeert PME niet alleen de werking van het herstelplan toe te lichten, maar ook draagvlak te creëren voor de soms pijnlijke keuzes. Begin april is een samenvatting van het aan DNB aangeboden conceptherstelplan op de website van PME gezet. Later is op de website een samenvatting van het definitieve plan gepubliceerd. Een volledige versie is door alle belanghebbenden opvraagbaar. Tijdens de regulier vrijwel maandelijks georganiseerde regionale bijeenkomsten voor gepensioneerden zijn het herstelplan en de consequenties daarvan uitgebreid besproken. In het najaar zijn ook de bij PME aangesloten werkgevers over het herstelplan bijgepraat tijdens een viertal bijeenkomsten verspreid over het land. 14 HERSTEL

16

17 iepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van sioenfondsen verhoudt zich slecht tot paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de otste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een ge horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME stevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in oekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de nciele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen houdt zich slecht tot paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds aren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een ge adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de tuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich cht tot paniekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig rstaan zonder steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De is leert dat er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met nieuw bestuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen elt, is een stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet alleen een htmerrie maar ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht tot iekvoetbal. PME versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan der steun van buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert er meer aandacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw tuursmodel. PME denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is stuk goedkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie r ook een unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht tot paniekvoetbal. E versterkt de focus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun buitenaf. Pensioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer dacht moet zijn voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. E denkt mee over een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk dkoper uit en deelt vele vormen van risico s. De diepte van de financiele crisis: niet alleen een nachtmerrie maar ook unieke stresstest. De langetermijn horizon van pensioenfondsen verhoudt zich slecht tot paniekvoetbal. PME versterkt ocus op risico. Pensioenfondsen hebben de grootste crisis sinds de jaren dertig doorstaan zonder steun van buitenaf. sioenfondsen zijn beleggers met zowel een lange horizon als een lange adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet voor onwaarschijnlijke scenario s. PME verstevigt de bestuurlijke grip met een nieuw bestuursmodel. PME denkt mee r een houdbaar en betaalbaar pensioen in de toekomst. Wie samen het pensioen regelt, is een stuk goedkoper uit en deelt e vor eggers met zowel een lange horizon als een lange PME adem. De crisis leert dat er meer aandacht moet zijn voor men van risico s. De diepte van de financiele crisis: versterkt niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De eggers met zowel een lange horizon als een lange de adem. focus De crisis op leert dat er meer aandacht moet zijn voor men van risico s. De diepte van de financiele crisis: risico niet alleen een nachtmerrie maar ook een unieke stresstest. De RISICOBEHEER H3

18 Risico s voor PME Het beheersen van alle mogelijke risico s is van groot belang bij de invulling van de verantwoordelijkheid van PME te zorgen voor een goed en betaalbaar pensioen voor de werknemers in de sector en hun nabestaanden. Om die verantwoordelijkheid waar te maken, moet het fonds zorgen voor voldoende vermogen om de pensioenverplichtingen te dekken. Nu en in de verre toekomst. Het belangrijkste risico voor het fonds, zijn deelnemers, oud-deelnemers en gepensioneerden is dan ook het ontbreken van voldoende vermogen om op de langetermijn aan de verplichtingen te voldoen. Risico s die de vermogenspositie van het fonds kunnen bedreigen, zijn uiteenlopend van aard. Sommige risico s zijn te beïnvloeden door PME, andere spelen zich af buiten de invloed van het fonds. Tot de eerste categorie behoren zaken als het heffen van minimaal een kostendekkende premie en het slechts verhogen van de opgebouwde pensioenaanspraken en de pensioenuitkeringen als en voor zover de financiële positie van het fonds dat toelaat. Ook door het investeren van het vermogen in solide beleggingen wordt de vermogenspositie van het fonds bewaakt. Pensioenfondsen hebben geen invloed op zaken als de ontwikkeling van de financiële markten of de stijging van de levensverwachting van deelnemers. Beide genoemde typen risico s zijn echter wel actueel. Hoewel deze ontwikkelingen door PME niet zijn te beïnvloeden, worden de ontwikkelingen scherp in de gaten gehouden en worden waar nodig beleidsmaatregelen genomen. In reactie op de aanwijzing heeft PME een plan van aanpak opgesteld, dat is afgestemd met De Nederlandsche Bank. In dit plan van aanpak zijn behalve de verbeterpunten uit de aanwijzing ook zaken opgenomen die voortvloeien uit een eigen evaluatie van PME, die al in gang was gezet voor de aanwijzing van DNB een feit was. Lessen uit de crisis en aangescherpt beleid Los van de aanwijzing van De Nederlandsche Bank toonde de finan ciële crisis de urgentie van een steeds verdere verfijning van de risi cobeheersing nog eens hardhandig aan. PME wil leren van de erva ringen uit de kredietcrisis en heeft daarom in 2009 een grondige evaluatie uitgevoerd naar het functioneren van het fonds en de externe uitvoerders tijdens de crisis. Uit die evaluatie, en uit de eerder genoemde aanwijzing, is een aantal concrete maatregelen voortgevloeid dat zorgt voor een verdere aanscherping en verfijning van het risicobeheer van het fonds. De maatregelen hebben betrekking op de bestuurlijke en organisatorische inrichting, het beleggingsbeleid en het risicomanagement. De belangrijkste maatregelen komen hieronder kort aan bod: Risicomanagement beleid. Countervailing power. Nauw omschreven procedures bij de beoordeling van beleggingsvoorstellen. Liquiditeitsrisico s. Betrouwbare waarderingsmethodieken van beleggingen. Rapportages. Integriteit Risicobeheer heeft onder andere betrekking op het bewaken van de integriteit van alle direct verantwoordelijken. Aan bestuursleden en in het verlengde hiervan de directie en medewerkers van het bestuursbureau worden dan ook hoge eisen gesteld op het gebied van integriteit, ervaring, opleiding en achtergrond. Alle direct betrokkenen zijn gehouden aan een compliance-programma, waar een gedragscode deel van uitmaakt. Deze code omvat een aantal gedragsregels die moeten waarborgen dat (de schijn van) vermenging van zakelijke en privébelangen wordt voorkomen. Daardoor wordt de integriteit van het pensioenfonds gewaarborgd en wordt het door de betrokken organisaties, belanghebbenden en derden in het fonds gestelde vertrouwen bestendigd. De gedragsregels hebben betrekking op de geheimhoudingsplicht en het voorkomen van vermenging van zakelijke en privébelangen. Door een externe compliance-officer wordt toezicht gehouden op een adequate uitvoering van het program ma. Deze externe functionaris ziet ook toe op de naleving van de regelmatig veranderende wettelijke vereisten aan het toezicht. Aanwijzing van De Nederlandsche Bank De Nederlandsche Bank (DNB) heeft in 2009 onderzoek gedaan naar het beleggingsbeleid bij een tiental Nederlandse pensioenfondsen, waaronder PME. Het onderzoek gaf DNB aanleiding voor PME een aantal concrete verbeterpunten te formuleren in het beleggingsbeleid en de uitvoering daarvan. Deze verbeterpunten zijn door DNB eind december 2009 geformaliseerd in een zogeheten aan wijzing. De verbeterpunten kregen daarmee voor PME een dwingend karakter. Risicomanagementbeleid PME heeft in 2009 een aanzet gedaan om het risicomanagementbeleid verder aan te scherpen en expliciet vast te leggen. Een aantal onderdelen is reeds in 2009 geëffectueerd. In 2010 zal de volledige implementatie worden afgerond. Het betreft de volgende onderdelen in het risicomanagementbeleid: De ambitie en doelstelling van het bestuur ten aanzien van het nemen van risico s. Het raamwerk voor risicomanagement (PME hanteert het COSOraamwerk). De organisatorische inrichting van de risicomanagementfunctie waaronder de beschrijving van functies, taken en bevoegdheden binnen het bestuur en het bestuursbureau. Het risicomanagementproces (identificatie, meting, monitoring, controle en bijsturing). Voor alle geïdentificeerde risico s worden de beheersingsmaatregelen benoemd. Het gebruik van risicomanagementtechnieken zoals value-at-risk (VaR), tracking error en stress testing. Operationele procedures ten aanzien van de beheersing van risico s zoals incidentenmelding- en rapportage, compliance-monitoring op de beleggingsrichtlijnen en de periodieke evaluatie van het risicomanagementproces en -beleid. Uitvoering van de risicomanagementfunctie bij de externe vermogensbeheerder en de criteria die hieraan vanuit PME worden gesteld. Communicatie en rapportage over risico s. Overzicht wet- en regelgeving. 17 RISICOBEHEER

19 RISICOBEHEER Countervailing power PME wil onafhankelijk van externe partijen tot een eigen oordeelsvorming kunnen komen bij alle beleidsvoorstellen en besluiten. Daarvoor is het bieden van voldoende tegenwicht en expertise aan externe partijen nodig, omdat die externe partijen naast het belang van PME ook hun eigen doelstellingen kunnen hebben bij het indienen van voorstellen. Om het bieden van voldoende tegenwicht ook in een steeds complexer wordend speelveld te kunnen blijven waarborgen, voert PME een aantal veranderingen in de eigen bestuurlijke en organisatorische inrichting door. Het bestuur van PME wordt verkleind van 14 naar 10 personen. Het kleinere bestuur komt frequenter bijeen en gaat per bestuurder meer tijd investeren in het bestuur van het fonds. Van de 10 bestuurders worden twee specialisten op het gebied van risicomanagement en beleggingen aangetrokken. De aparte bestuurscommissies voor pensioenen en beleg gingen worden opgeheven. In plaats daarvan zijn vier deskundig heidsclusters benoemd. Alle besluitvorming vindt plaats in het voltallige bestuur. Het bestuursbureau van het fonds is verzwaard en vormgegeven rondom de bestuurlijke portefeuilles, zodat de organisatorische inrichting nauw aansluit op de bestuurlijke constructie. Met deze vernieuwde structuur krijgt PME meer bestuurlijke grip op de uitvoering door een compacter, zeer betrokken bestuur met duidelijke verantwoordelijkheden. PME heeft op het bestuursbureau een risicomanager, een directeur beleggingen en een beleidsstaf beleggingen aangesteld. Zo wordt ook op het gebied van beleggingen en risicomanagement voldoende tegenwicht geboden aan externe uitvoerders. De risicomanager heeft direct toegang tot het bestuur. Nauw omschreven procedures bij de beoordeling van beleggingsvoorstellen PME gaat een zeer nauw omschreven procedure invoeren voor het voorleggen van nieuwe beleggingsvoorstellen aan het bestuur. In deze proce dure is een groot aantal kwaliteitscriteria geformuleerd, waaraan de voorstellen van de externe vermogensbeheerder moeten voldoen. Kort gezegd komt de procedure erop neer dat wordt afgezien van een voorgestelde investering wanneer vanwege de complexiteit van de voorgestelde belegging of vanwege het ontbreken van voldoende informatie het fonds zelf geen onafhankelijk gefundeerd oordeel kan vellen. Liquiditeitsrisico s PME krijgt ongeveer evenveel premie binnen als aan uit keringen wordt verstrekt. In die zin heeft het fonds niet snel een tekort aan contanten. Maar het gebruik van derivaten in de beleggingsportefeuille - die worden ingezet voor het afdekken van risico s, zoals bijvoorbeeld het rente- en valutarisico - kan ervoor zorgen dat PME bij sterk negatieve marktontwikkelingen bij wijze van onderpand forse bedragen aan contanten moet storten bij de tegenpartijen wmet wie de afdekking is aangegaan. Wanneer er niet voldoende contanten voorhanden zijn, moet PME op zo n moment geforceerd onderdelen van de beleggingsportefeuille verkopen om aan de onderpandverplichting te kunnen voldoen. Dat kan, op een slecht moment in de markt, tot ongewenste en onnodige verliezen op de beleggingen leiden. PME onderzoekt daarom de mogelijkheden om naast contanten ook vastrentende waarden als onderpand uit te wisselen. In dat geval zal de benodigde behoefte aan liquiditeit afnemen. Betrouwbare waarderingsmethodieken van beleggingen Voor een groot gedeelte van de beleggingsportefeuille van PME zijn dagelijks marktwaarderingen beschikbaar. Dit geldt bijvoorbeeld voor aandelen, beleggingsfondsen en obligaties. Voor afgeleide financiële instrumenten, de zogeheten derivaten, is dat een ander verhaal. Hierbij geldt een aanscherping die inhoudt dat de externe vermogens beheerder Mn Services dagelijks modellen voor de waardering hanteert en dat wekelijks een check plaatsvindt, per tegenpartij, van de waarde van de derivaten ten opzichte van het onderpand. Voor deze financiële instrumenten en voor de waarderingen van portefeuilles die door Mn Services zijn uitbesteed aan derden is er daarnaast een additionele beheersingsmaatregel, waarbij het bewaarbedrijf Northern Trust een onafhankelijke controle op de waardering uitvoert. Ook de waarderingssystematiek van de meer illiquide of complexe beleggingen wordt verbeterd, onder meer door het aanvragen van een oordeel op de waardering door een onafhankelijke derde deskundige partij. De waarderingsprocedures voor alle genoemde portefeuilleonderdelen worden in 2010 vastgelegd in een waarderingshandboek. Rapportages PME heeft in overleg met de externe vermogensbeheerder de rapportages uitgebreid en verder verbeterd. Met name risico s op integraal niveau zijn inzichtelijk gemaakt door de toevoeging van een specifieke risicoparagraaf in de kwartaalrapportage. In deze risico paragraaf wordt de actuele stand van onder andere het balansrisico, renterisico, actief risico, valutarisico, kredietrisico en het tegenpartij risico opgenomen. Daarnaast zijn er voorstellen besproken om de risico s van alternatieve beleggingen beter inzichtelijk te maken. Hierover zal in 2010 aanvullende informatie in de rapportages worden opgenomen. Voorgenoemde maatregelen zijn in de eerste helft van 2010 gerealiseerd. 18

20 Specifieke risico s op het gebied van vermogensbeheer Tot slot wordt hieronder specifiek ingegaan op een aantal belangrijke vermogensbeheerrisico s en de wijze waarop zij door PME in belangrijke mate samen met de fiduciair beheerder Mn Services worden beheerst. Figuur 5: Overzicht risicobeheersing vermogensbeheer Risico Definitie Beheersing Balansrisico Variabiliteit van de beleggingen ten opzichte van de verplichtingen. Balansmanagement, ALM, regelmatig monitoren, onder meer met behulp van maandelijkse rapportages. Absoluut Variabiliteit van de nominale verplichtingen. Sturen op een aanvaardbaar absoluut risico, onder meer met behulp van maandelijkse rapportages. Relatief/actief Variabiliteit van afwijkingen van de normportefeuille als gevolg van actief beheer. Sturen op een relatief risico (tracking error), onder meer met behulp van maandelijkse rapportages. Compliance-monitoring op beleggingsrichtlijnen voor actief beheerder portefeuilles. Rente Variabiliteit door verschil van looptijd van de beleggingen en de pensioenverplichtingen. Verminderen van renterisico, restrisico monitoren met behulp van maandelijkse rapportages. Valuta Schommelingen in valutakoersen. Strategisch afdekken van US-dollar-, Engelse-pond- en Japanse-yen-exposure (met behulp van derivaten). Aandelenrisico/ vastgoedrisico Variabiliteit in de waardering. Zorg dragen dat het te lopen risico conform risicobudget is. Alternatieve beleggingen Specifieke risico s van alternatieve beleggingen. Uitvoeren van due diligence, monitoring van specifieke (waaronder kwalitatieve) risicofactoren van alternatieve beleggingen en deze inzichtelijk maken, implementatie periodieke en onafhankelijke evaluatie op waardering. Kredietrisico De kans dat een tegenpartij niet aan haar verplichtingen kan voldoen. Het werken met solide tegenpartijen op basis van marktconforme contractuele afspraken, het werken met onderpand, het monitoren van tegenpartijen. Liquiditeit Onvoldoende vraag om een beleggingsobject tegen een redelijke prijs te verkopen. Onvoldoende liquiditeiten. Adequate spreiding van de beleggingen. Aanhouden van voldoende liquide beleggingen. Uitbesteding Onvoldoende kwaliteit en/of integriteit van de dienstverlening. Samenwerking met een professionele fiduciair beheerder, die de externe managers aanstuurt. De uitbesteding vastleggen qua verantwoordelijkheden en verplichtingen in contracten en SLA s. Kwalitatieve en kwantitatieve toetsing op uitvoering. Schaduwadministratie door bewaarnemer. 19 RISICOBEHEER