Internationaal congres over methoden van pijnonderzoek
|
|
- Martha Goossens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Internationaal congres over methoden van pijnonderzoek Brussel, maart 2015 Verslag door: dr. Leo MG Geeraedts sr Actieve Belgische onderzoeksgroep Dit congres vindt plaats op de Life Science Campus van de Vrije Universiteit te Brussel, op 26 en 27 maart De organisatie van het Congres is in handen van de overwegend Belgische onderzoeksgroep PAIN IN MOTION (zie hun website: Deze actieve onderzoeksgroep bestaat uit een aantal kinesitherapeuten (Belgische fysiotherapeuten) en uit fysiotherapeuten, die verbonden zijn aan de Vrije Universiteit Brussel, de Universiteit Gent, de Hogeschool Rotterdam, de University of Valencia Spain,de Manchester Metropolitan University UK, en Transcare Pijn Nederland (= centrum voor chronische pijn). Ze verrichten wetenschappelijk onderzoek naar de wisselwerking tussen (chronische) pijn en beweging, alsmede naar de revalidatie bij chronische pijn en chronische vermoeidheid. Belangrijke onderzoeksvelden zijn: ME/CVS, fibromyalgie, whiplash, lage rugklachten, schouderpijn, artritis en artrose. Deelnemers aan congres 120 Deelnemers, waarvan 30 sprekers, hebben het congres bijgewoond. Het is een klein congres, maar wel sterk internationaal georiënteerd. De deelnemers komen uit 12 verschillende landen van Europa en daarbuiten. De voordrachten zijn 4 state of the art lezingen van internationaal bekende, senior-wetenschappers, bobo s in hun vak (keynote lectures à 60 minuten per lecture) en 22 mondelinge presentaties door promovendi (à 20 minuten per presentatie). De mondelinge presentaties vonden plaats in 2 parallelle sessies, waardoor het niet mogelijk was om deze allemaal bij te wonen. Ik heb er 11 van gevolgd. Alle deelnemers krijgen bij de aanvang van het congres een Book of Abstracts uitgereikt waarin de samenvattingen van alle mondelinge presentaties staan vermeld. Het wetenschappelijk comité dat het congres heeft samengesteld, bestaat uit 6 Belgische en 2 Nederlandse hoogleraren, waaronder prof. dr. Jo Nijs (België) en prof. dr Paul van Wilgen (Nederland). Doel van het Congres Het congres is vooral gefocust op de methodologie van het onderzoek naar pijn, en veel minder op de (klinische) toepassingen van researchgegevens uit de wetenschap betreffende pijn. De mondelinge presentaties worden gegeven door junior-wetenschappers (promovendi), veelal jonge mensen die bezig zijn met een promotieonderzoek onder leiding van een of meerdere senior- wetenschappers. Het promotieonderzoek moet resulteren in een reeks wetenschappelijke artikelen die gewoonlijk als proefschrift gebundeld worden. Daarna worden de promovendi geacht zelfstandig wetenschappelijk onderzoek te kunnen verrichten en mogen zij de doctorstitel voeren. Tijdens het congres worden zij in de gelegenheid gesteld om hun bevindingen te presenteren en te toetsen aan een internationaal gezelschap van senior-pijnwetenschappers. In het onderstaande laat ik eerst de keynote sprekers aan
2 het woord. Daarna geef ik aan de hand van een viertal onderwerpen een indruk van de inhoud van het congres. Keynote sprekers De eerste keynote spreker was prof. dr. Johan WS Vlaeyen, hoogleraar Gezondheid Psychologie aan de Universiteiten van Leuven en die van Maastricht. Hij gaat nader in op het emotionele aspect van pijn, de pijnbeleving, en het bijbehorende pijngedrag. Pijngerelateerde angst (vrees voor pijn) speelt een sleutelrol bij het ontstaan en het continueren van chronische pijn. Zie hiervoor het vreesvermijdingsmodel van Vlaeyen e.a., Vrees voor pijn is vaak sterker invaliderend dan de pijn zelf; uit vrees voor pijn zal de patiënt een bepaald, pijnlijk lichaamsdeel niet meer gebruiken. Er zijn tegenwoordig duidelijke aanwijzingen dat, als je zo n patiënt leert om geleidelijk de gevreesde bewegingen toch weer uit te voeren (deze therapie heet graded exposure in vivo therapy ), de angst voor het bewegen en de pijn zullen verminderen, en de functionele mogelijkheden van de patiënt zullen toenemen. Dit is aangetoond bij patiënten met chronische lage rugpijn, chronische nekpijn, complex regionaal pijnsyndroom type I, en bij werkgerelateerde chronische pijn in armen. Prof. dr. Raymond Ostelo, van de Vrije Universiteit Amsterdam, is de tweede keynote spreker. Zijn voordracht gaat over allerlei aspecten van validiteit en betrouwbaarheid bij het meten van pijn. Beide begrippen zijn hoekstenen in het wetenschappelijke onderzoek. De validiteit (= geldigheid) geeft aan of je meet wat je beweert te willen meten. Het begrip validiteit wordt door Ostelo verdeeld in drie subvormen van validiteit: indruksvaliditeit (face validity), inhoudsvaliditeit (content validity), en begripsvaliditeit (construct validity). Betrouwbaarheid betekent dat bij herhaling van de meting op hetzelfde object en onder dezelfde omstandigheden dezelfde uitkomsten moeten worden verkregen. Herhaalde meting kan plaatsvinden op verschillende manieren: meting van testretestbetrouwbaarheid, interbeoordelaarsbetrouwbaarheid, paralleltestbetrouwbaarheid en interneconsistentiebetrouwbaarheid. Tenslotte heeft Ostelo aandacht besteed aan klinisch belangrijke begrippen zoals onder andere smallest detectable change (SDC), minimal important change (MIC), en minimal detectable change (MDC). Ik kies ervoor om de termen in Ostelo s verhaal volledigheidshalve wel te vermelden, maar niet nader toe te lichten. Dat is echt voer voor wetenschappers. De derde keynote spreker is prof. dr. Eva Kosek van het Karolinska Instituut in Zweden. Ze wijst op een geheel nieuw veld van onderzoek naar pijn, namelijk genetica en pijn. De gevoeligheid voor pijn varieert aanzienlijk tussen individuen. Deze individuele verschillen berusten in belangrijke mate op genetische factoren. Genen blijken betrokken te zijn bij de regulatie van de pijnperceptie. Genetische netwerken die verantwoordelijk zijn voor een verhoogde pijngevoeligheid, vormen risicofactoren voor het ontstaan van chronische pijn. Genetische factoren bepalen tot op zekere hoogte ook of een pijnmedicatie wel, matig of niet aanslaat bij een patiënt. Het onderzoek naar genetica en pijn staat weliswaar nog in de kinderschoenen, maar is veelbelovend.
3 De laatste keynote spreker is prof. dr. Bart Morlion, directeur van het Leuvens Centrum voor Algologie ( pijnkunde ) en Pijn Management. Hij vertelt dat in Europa een zeer groot aantal mensen (gemiddeld een op de vijf individuen) lijdt aan matige tot ernstige chronische pijn. Deze pijn betreft naast onder andere hoofdpijn en buikpijn, vooral skelet-spierpijn (bijvoorbeeld nekpijn, lage rugpijn). De behandeling ervan is gewoonlijk onvoldoende, waardoor de patiënt ernstig inboet aan kwaliteit van leven. Het probleem chronische pijn heeft niet alleen een enorme impact op het leven van het individu, maar ook op de maatschappij. Denk bij dit laatste aan de hoge kosten voor gezondheidszorg, arbeidsverzuim, en uitkeringen. Deskundigen in Europa beraden zich nu over de vraag welke prioriteit het probleem chronische pijn moet krijgen binnen de zorg, en welke acties ondernomen moeten worden om de kennis over chronische pijn te verbeteren en de beschikbaarheid van adequate zorg te vergroten. Een viertal congresonderwerpen 1. Geruststelling bij chronische lage rugpijn Niet-specifieke lage rugpijn is een frequent voorkomende aandoening. Niet-specifiek wil zeggen dat er medisch geen duidelijke oorzaak van de pijn aanwijsbaar is, en dat de prognose van de aandoening onzeker is. Een van de meest gangbare behandelstrategieën in de huisartspraktijk is geruststelling (Engels: reassurance) van de patiënt. Onder geruststelling wordt datgene verstaan wat de huisarts doet om angst te verminderen, om opvattingen en gedragingen van de patiënt te veranderen, en het zelf-management van de patiënt te verbeteren. Aan het begrip geruststelling wordt een affectieve en een cognitieve component onderscheiden. Van affectieve geruststelling is sprake als de huisarts zich empathisch opstelt en zijn verhaal bij de patiënt een gevoel oproept van gehoord, begrepen, en gesteund worden, hetgeen gewoonlijk tot een snelle angstvermindering leidt. Bij cognitieve geruststelling stelt de huisarts zich neutraal op, en geeft concrete informatie over de aandoening en instructie hoe met de lage rugpijn om te gaan, dit alles op het educatieniveau van de patiënt. Literatuuronderzoek laat zien dat affectieve geruststelling tot kortdurende pijnreductie leidt, maar niet tot gedragsveranderingen. Cognitieve geruststelling daarentegen heeft een veel beter en veel langer durend effect. Alleen cognitieve geruststelling kan resulteren in verandering van opvattingen en gedragingen inzake lage rugpijn. Tijdens het congres wordt de ontwikkeling van een nieuwe vragenlijst gepresenteerd waarmee geruststelling kan worden gemeten. Validiteit en betrouwbaarheid van de vragenlijst zijn vastgesteld. De vragenlijst moet antwoord geven op de vraag wat het effect is van geruststelling op pijnintensiteit, fysiek functioneren, gebruik van gezondheidszorg, werkverzuim, depressie en angst. 2. Preoperatieve pijneducatie Lumbale radiculopathie is een pijnlijke aandoening die het dagelijkse leven behoorlijk kan belemmeren. De aandoening ontstaat als er in het lendengebied zenuwwortels en/of ruggenmergzenuwen ingeklemd raken in openingen van de wervelkolom. Deze openingen verlenen normaliter ongehinderd doorgang aan die zenuwwortels en zenuwen, maar als die opening vernauwd is door een ziekteproces (bijvoorbeeld uitpuiling van het centrale deel van een tussenwervelschijf) dan
4 wordt druk uitgeoefend op wortels en/of zenuwen. Dit kan leiden tot pijn, tintelingen, doof gevoel en spierzwakte (verlamming). Zo n aandoening van zenuwwortels en ruggenmergzenuwen heet radiculopathie; als die aandoening zich voordoet in het lendengebied van de wervelkolom: lumbale radiculopathie. Bij deze laatste bevinden de klachten zich in rug, bil, en been. Ter verlichting van de klachten kan operatie nodig zijn. Hierbij wordt bot om de opening weggehaald, en wordt eventueel een bottransplantaat tussen twee aangrenzende wervels geplaatst (= spinale fusie) om instabiliteit van de wervels te voorkomen. Het resultaat van die operatie is echter matig; 1 op de 4 patiënten ontwikkelt postoperatieve chronische pijn en ervaart beperkingen. Postoperatieve revalidatieprogramma s geven echter weinig vermindering van pijn en beperkingen. Uit de literatuur is bekend dat therapeutische neurowetenschappelijke pijneducatieprogramma s, die preoperatief aangeboden worden aan patiënten met chronisch musculoskeletale pijn, de angst voor de operatie kunnen doen verminderen en postoperatieve klachten eveneens kunnen doen afnemen. Zo n pijneducatieprogramma bestaat uit een of meerdere sessies met een ervaren fysiotherapeut waarin de pijnanatomie, pijnfysiologie, emoties, stress, ziekteperceptie, pijncognitie en pijngedrag met de patiënt besproken worden; de sessie wordt ondersteund door een boekje of powerpointpresentatie waarin de patiënt de verschillende pijnbegrippen kan nalezen (zie: therapeutic neuroscience education) en eventueel kan bespreken met de begeleidende fysiotherapeut. Als je één jaar na de operatie het pijngedrag van de wetenschappelijk opgeleide patiënten vergelijkt met een groep soortgelijke patiënten die de opleiding niet hebben gehad, dan blijkt dat er géén verschil bestaat tussen de experimentele en de controlegroepen voor wat betreft de mate van lage rugpijn, pijn in het been en functionele mogelijkheden. Wel blijkt dat het pijngedrag in de experimentele groep opvallend is veranderd waardoor de patiënten uit deze groep beter met de pijn kunnen omgaan en 45% minder gezondheidszorg nodig hebben dan de patiënten uit de controlegroep. De studie laat zien dat het nuttig is om de gewone preoperatieve zorg uit te breiden met een therapeutisch neurowetenschappelijk pijneducatieprogramma. 3. Chronische lage rugpijn en de hersenen Chronische lage rugpijn(specifiek en niet-specifiek) is een ernstig invaliderende aandoening. Het is de meest voorkomende vorm van chronische pijnaandoeningen, en wordt mondiaal beschouwd als een uiterst belangrijk klinisch, sociaal, en economisch gezondheidsprobleem. Chronische lage rugpijn gaat gepaard met structurele en functionele veranderingen van de hersenen. Deze veranderingen zijn niet de oorzaak, maar het gevolg van chronische lage rugpijn. De meest gangbare behandelingen van chronische lage rugpijn zijn: geruststelling (zie boven), kort uitleg geven over het probleem, actief blijven, pijnstillers, NSAID s, opioiden, cognitieve gedragstherapie, oefentherapie, wervelkolommanipulatie, en multidisciplinaire revalidatie. Helaas is het effect van de behandelingen meestal gering en kortdurend. Als deze conventionele behandelingen zo weinig effectief zijn, kun je je afvragen of je wellicht een beter behandelresultaat kunt bereiken door niet de lage rug, maar de hersenen de aangrijpingsplaats van een behandeling te maken ( train the brain ). Daarvoor moet je eerst weten welke hersengebieden structureel en functioneel veranderen onder invloed van chronische lage rugpijn.
5 Er is bij gezonde proefpersonen veel experimenteel onderzoek gedaan naar het effect van acute pijnlijke huidstimuli op de activiteit van hersenen. Bij de verwerking en beleving van acute pijn blijken een reeks (circa 14) hersengebiedjes betrokken te zijn. Deze vormen tezamen een neuronaal netwerk dat de pijnmatrix genoemd wordt. Acute pijn activeert de pijnmatrix. Deze kan zichtbaar gemaakt worden met functionele Magnetische Resonantie Beeldvorming (fmri). Als de acute pijn over is, verdwijnt de activatietoestand van de pijnmatrix. De pijnmatrix is geen star systeem van activatie van hersengebieden onder invloed van pijnlijke stimuli, maar een zeer dynamisch systeem. Het varieert, afhankelijk van, onder andere, intensiteit van de pijn, duur van de pijn, locatie van de pijn, en individuele gevoeligheid voor pijn. Chronische pijn is een niet-beheersbare, spontaan optredende, in intensiteit fluctuerende pijn, die meer dan drie maanden aanwezig is, vaak lastig verklaarbaar is, en niet door externe stimuli veroorzaakt wordt. De fluctuaties in pijn zijn karakteristiek voor het type chronische pijn. Typen chronische pijn zijn onder andere chronische lage rugpijn, chronische hoofdpijn, chronisch complex regionaal pijn syndroom, chronische WAD, chronische fibromyalgie, chronische enthesiopathie (vroegere RSI), chronische pijn bij prikkelbaredarmsyndroom, chronische pijn bij gewrichtsarthrose, chronische pijn bij ME/CVS. De aard van de chronische pijn kan nociceptief of neuropathisch zijn; in beide gevallen kan centrale sensitisatie voor pijn optreden en in beide gevallen kan het descenderende pijnmodulerend neuronaalsysteem zijn uitgevallen. Bij chronische pijn werkt het brein niet meer normaal, want chronic pain hurts the brain. Er zijn aanwijzingen dat de hoeveelheid grijze en witte stof in bepaalde, pijngerelateerde hersengebieden is verminderd; dit zal herstellen als de chronische pijn adequaat behandeld wordt. Deze structurele veranderingen hangen samen met de intensiteit en duur van de chronische pijn. Het ziet ernaar uit dat de grijze stof van de hersenschors dynamisch verandert bij chronische pijn en dat deze reorganisatie specifiek is voor het type chronische pijn. Ook is bekend geworden dat de rustactiviteit van de hersenen bij chronische pijn gestoord is. Deze wordt normaliter in stand gehouden door een neuronaal netwerk dat default mode network genoemd wordt. Er is bij chronische pijn een toename van hersenactiviteit in verschillende hersengebieden gevonden, die deels wel, en deels niet tot de acute pijnmatrix behoren. Bovendien laten de verschillende typen chronische (spontane ) pijn niet dezelfde, maar juist verschillende activatiepatronen van de hersenen zien. Het zoeken naar de precieze interpretatie van al deze bevindingen is volop in gang. 4. Centrale sensitisatie De moderne medische diagnostiek kan geen organische verklaring vinden voor ongeveer 10% van langdurige fysieke klachten. Zulke niet-organische klachten worden van oudsher gegroepeerd in afzonderlijke syndromen, zoals fibromyalgie, chronische whiplash, ME/CVS, prikkelbaredarmsyndroom en vele andere. Deze syndromen hebben een aantal kenmerken gemeen, zoals chronische pijn, vermoeidheid, slecht slapen, cognitieve stoornissen, geheugenproblemen, hoofdpijn, angst en depressie en andere. Dit zou erop kunnen wijzen dat er voor die kenmerken één gemeenschappelijke oorzaak bestaat. Deze oorzaak zou gelegen kunnen zijn in het begrip centrale
6 sensitisatie (CS). Centrale sensitisatie (overgevoeligheid van het centrale zenuwstelsel) komt voor bij vele, maar niet bij alle somatisch onvoldoende verklaarde syndromen. CS wordt gekenmerkt door een abnormale en sterke toename van pijn door mechanismen in het centrale zenuwstelsel. Deze CSpijn uit zich op een aantal karakteristieke wijzen: (1) allodynie (pijnsensatie op een normaliter nietpijnlijke prikkel), (2) hyperalgesie (excessieve pijnsensatie op een normale pijnprikkel), (3) uitbreiding van het receptieve veld (pijn breidt zich uit buiten het territoir van de perifere zenuw), (4) ongewoon lang aanhoudende pijn nadat de pijnstimulus is gestopt, en (5) stoornis in de werking van het lichaamseigen pijndempende systeem. Naast de sensitisatie voor pijn kunnen zich bij de CS nog een reeks andere klachten voordoen. Deze zijn in het bovenstaande al gedeeltelijk vermeld. Een volledige lijst van deze klachten vindt men in de Central Sensitization Inventory. Deze vragenlijst omvat 25 klachten die ieder naar opklimmende mate van ernst gescoord kunnen worden. De totaalscore varieert van 0 tot 100. Een hogere score betekent een ernstiger mate van centrale sensitisatie. Uiteraard is het niet mogelijk om met behulp van de inventory een bepaald syndroom te diagnosticeren. Daarvoor dient men naast de CS-kenmerken tevens syndroomspecifieke klachten bij de diagnostiek te betrekken. Tenslotte Het internationaal congres over methoden van pijnonderzoek was een uitstekend congres met grote diepgang en breedte. Het is nu wachten op de publicaties die uit de gepresenteerde voordrachten zullen volgen. In mijn verslag heb ik slechts een kleine selectie gemaakt uit de grote hoeveelheid congresthema s. Er is dus nog veel meer te vertellen.
Patiënten ervaren minder pijn met pijneducatieprogramma
26 Verklaring voor chronische pijnaandoeningen Patiënten ervaren minder pijn met pijneducatieprogramma Tekst: Sanne van der Poel Voor mensen met chronische pijnklachten is het vaak lastig en frustrerend
Nadere informatiePatiënten ervaren minder pijn met pijneducatieprogramma
26 Verklaring voor chronische pijnaandoeningen Patiënten ervaren minder pijn met pijneducatieprogramma Tekst: Sanne van der Poel Voor mensen met chronische pijnklachten is het vaak lastig en frustrerend
Nadere informatieChronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen
Chronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen maar het zit toch niet tussen mijn oren John van der Meij Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Therapie (Oegstgeest) Instituut voor
Nadere informatieSomatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold
Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten in de 1e lijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Uw spreekuur Moeheid Pijnklachten Buikpijn Hoofdpijn
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie op maat voor fibromyalgie Saskia van Koulil UMC St. Radboud Afdeling Medische Psychologie
Fibromyalgie Cognitieve gedragstherapie op maat voor fibromyalgie Saskia van Koulil UMC St. Radboud Afdeling Medische Psychologie Wijdverspreide pijn Etiologie grotendeels onbekend Hoge impact voor de
Nadere informatieSensitisatie. Anesthesiologie
Sensitisatie Anesthesiologie Anesthesiologie Inleiding Wanneer pijn lang bestaat en er geen lichamelijke afwijkingen (meer) voor die pijn te vinden is, wordt pijn chronisch genoemd. Mensen met chronische
Nadere informatieChronische pijn als uitdaging: hedendaagse neurowetenschappelijke inzichten binnen de multidisciplinaire praktijk
TRANSCARE-pijn www.transcare.nl Transcare-pijn en de internationale onderzoeksgroep Pain in Motion organiseren een Symposium Chronische pijn als uitdaging: hedendaagse neurowetenschappelijke inzichten
Nadere informatieSomatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn
Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten: De richtlijn Ingrid Arnold LUMC Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde Huisarts te Leiderdorp Dokter, ik ben zo moe. Vermoeidheid Hoofdpijn Buikklachten
Nadere informatieWat het beste bij je past, werkt het best.
Wat het beste bij je past, werkt het best. Als pijn je leven dwarszit, dan is pijnrevalidatie het overwegen waard. Het maakt vloeibaar wat vast zit. Zo krijg je energie voor de dingen die je wilt doen.
Nadere informatieWat het beste bij je past, werkt het best. Pijnrevalidatie
Pijnrevalidatie Wat het beste bij je past, werkt het best. Als pijn je leven dwarszit, dan is pijnrevalidatie het overwegen waard. Het maakt vloeibaar wat vast zit. Zo krijg je energie voor de dingen die
Nadere informatie(Hoe) kan lichaamsbeweging deze pagënten helpen?? Centrale sensitisatie: bewegen of niet bewegen? 23-10- 14
Centrale sensitisatie: bewegen of niet bewegen? Chronische pijn als uitdaging: hedendaagse neurowetenschappelijke inzichten binnen de mul0disciplinaire prak0jk 22 oktober 2014, Abe Lenstra Stadion, Heerenveen,
Nadere informatieCHRONISCHE PIJN EN PIJNEDUCATIE, WAT IS DE ROL VAN DE MANUEEL THERAPEUT?
CHRONISCHE PIJN EN PIJNEDUCATIE, WAT IS DE ROL VAN DE MANUEEL THERAPEUT? Prof. Dr. C. Paul van Wilgen Fysiotherapeut, Gezondheidspsycholoog, Epidemioloog Pijn! AGENDA De Belgische pijn in de kuip Sensitisatie
Nadere informatieINFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN
INFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN WAT IS PIJN? PIJN HOE EN WAT Pijn is een ontzettend complex en belangrijk mechanisme in ons lichaam. De definitie van pijn is: Een onplezierige
Nadere informatieINTER&PSY*Lente*Symposium*2013!
INTER&PSYLenteSymposium2013! Angst voor Pijn Paul van Wilgen PhD Gezondheidspsycholoog Fysiotherapeut Epidemioloog Workshop -Wat is pijn -Wat is chronische pijn -Sensitisatie -De rol van angst -Bewegingsangst
Nadere informatieGEZONDHEID SUBSTANTIEEL VERBETERD
RESULTATEN ANALYSE 2014 GEZONDHEID SUBSTANTIEEL VERBETERD De Rughuis Methode heeft aangetoond dat de gezondheidstoestand en kwaliteit van leven bij patiënten met chronische rugklachten enorm kan toenemen.
Nadere informatieWhitepaper aspecifieke lage rugpijn. Martijn Groot, orthopedisch manueel therapeut Daniel Righard, master manueel therapeut i.o.
Whitepaper aspecifieke lage rugpijn Martijn Groot, orthopedisch manueel therapeut Daniel Righard, master manueel therapeut i.o. (co-writer) Inhoud Inleiding De praktijk Het trainingsprogramma De ervaringen
Nadere informatie(Re)Train the Brain Revalidatie voor mensen met chronische pijn
(Re)Train the Brain Revalidatie voor mensen met chronische pijn Jo Nijs, Margot De Kooning, Kelly Ickmans, Liesbeth Daenen, Deborah Van Cauwenbergh, Jessica Van Oosterwijck, Nathalie Roussel, Lennard Voogt,
Nadere informatiePijneducatie Chronische pijn: hoe leg je dat uit? Agenda. Nociceptieve pijn 11/06/2014. Harkema. Dr. Doeke Keizer, huisarts
Pijneducatie Chronische pijn: hoe leg je dat uit? Dr. Doeke Keizer, huisarts Harkema Geen sponsoring vanuit industrie Agenda Even voorstellen Soorten pijn Chronische pijn > sensitisatie Pijneducatie Anderhalvelijnszorg
Nadere informatiePijn. Wat is pijn 1,2,3? Hoe ontstaat pijn 1,3?
Pijn Wat is pijn 1,2,3? Pijn is een natuurlijk beschermingsmechanisme. Pijn geeft aan dat er een mogelijke beschadiging is van een deel van het lichaam. Denk maar eens aan het vastpakken van een te hete
Nadere informatieSENSITISATIE. Chronische pijn is een aandoening 23-10- 14. Pijn! Abe Lenstra AGENDA. Acute pijn is een symptoom
PIJNEDUCATIE IN TRANSDISCIPLINAIRE ZORG IN DE EERSTE LIJN BIJ PATIËNTEN MET CHRONISCHE PIJN? Pijn! Prof. Dr. C. Paul van Wilgen Fysiotherapeut, Gezondheidspsycholoog, Epidemioloog AGENDA Abe Lenstra Hoe
Nadere informatieNederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose
Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische
Nadere informatieDe pijn gaat niet over!
01-10-16 De pijn gaat niet over! Dr. Doeke Keizer, huisarts 1 01-10-16 Chronische pijn: Wat is het probleem? 2,2 miljoen Nederlanders Jaarlijkse kosten: 20 miljard euro Pijn: meest voorkomende klacht Vaker
Nadere informatieGelukkig ondanks pijn: een online behandelprogramma voor mensen die lijden aan fibromyalgie of andere vormen van chronische pijn
Gelukkig ondanks pijn: een online behandelprogramma voor mensen die lijden aan fibromyalgie of andere vormen van chronische pijn Algemene informatie Dag in dag uit geconfronteerd worden met aanhoudende
Nadere informatieEen pijnwetenschappelijk perspectief op schouderpijn
Een pijnwetenschappelijk perspectief op schouderpijn Dr. Lennard Voogt l.p.voogt@hr.nl Onderzoek naar pain-motor interactions and shoulder pain! Pijnfysiologie! Relatie tussen pijn en bewegen! Fysiologie
Nadere informatieOnverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc
Onverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc Netwerk OLK (NOLK) Conceptrichtlijn 2009: Somatisch Onvoldoende verklaarde
Nadere informatieRughernia. (Hernia nuclei pulposi)
Rughernia (Hernia nuclei pulposi) Wat is een hernia? Hernia betekent letterlijk breuk. Een hernia nuclei pulposi (kortweg HNP) komt voor in de wervelkolom en bestaat uit een scheur in de achterkant van
Nadere informatieMensendieck en Mc Kenzie praktijk Wierden en Markelo
Presentatie door Elvira van Daal Mensendieck en Mc Kenzie praktijk Wierden en Markelo Wat is McKenzie therapie? Robin McKenzie is een fysiotherapeut uit Nieuw- Zeeland. Zijn therapie wordt wereldwijd
Nadere informatieDit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.
Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met
Nadere informatieEducatie bij chronische pijn, een systematische aanpak met een model van gevolgen en beïnvloedende factoren.
Educatie bij chronische pijn, een systematische aanpak met een model van gevolgen en beïnvloedende factoren. Carla Palmen, psychosomatisch fysiotherapeut Adelante Zorgroep, Volwassenen, Afd. pijn, Hoensbroek
Nadere informatieDe rol van de psycholoog. Prof. dr. Geert Crombez Geert.Crombez@UGent.be
De rol van de psycholoog Prof. dr. Geert Crombez Geert.Crombez@UGent.be Chronisch VermoeidheidsSyndroom Fukuda et al., 1994 Natuurlijk verloop 80% Costs 26% 17% 13% 8% 7 days 4 weeks 7 weeks 12 weeks 6
Nadere informatieOver angst en chronische pijn
Over angst en chronische pijn Maurice Theunissen afdeling Anesthesiologie & Pijnbehandeling Maastricht UMC+ Ik ga naar huis.. Preoperatieve angst Angst Operatie Postoperatieve pijn Angst Acute pijn
Nadere informatieStranded Whale Syndroom : de man die niet meer bewoog
Stranded Whale Syndroom : de man die niet meer bewoog Vier jaar terug ben ik met alles gestopt. Ik kreeg een rugblokkage en kon niks meer. Ik lag 22 u en bewoog amper 2 u per dag. Mijn pijngeheugen is
Nadere informatieCentrum voor Revalidatie Complex Regionaal Pijn Syndroom (CRPS)
Centrum voor Revalidatie Complex Regionaal Pijn Syndroom (CRPS) Het verloop, de symptomen en de behandeling Centrum voor Revalidatie Inleiding Uw arts heeft bij u de diagnose Complex Regionaal Pijn Syndroom
Nadere informatieCursus pijneducatie in de praktijk
Cursus pijneducatie in de praktijk Transcare & pain in motion organiseren in het voorjaar van 2016 in het Noorden van Nederland een driedaags cursus pijneducatie in de praktijk. Data: 18 februari, 25 februari,
Nadere informatieSamenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie
Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder
Nadere informatieRughernia (behandeling door de huisarts)
Rughernia (behandeling door de huisarts) Wat is hernia? Hernia betekent letterlijk breuk. Een hernia nuclei pulposi (kortweg HNP) komt voor in de wervelkolom en bestaat uit een scheur in de achterkant
Nadere informatiePerseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting
Perseverative cognition: The impact of worry on health Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Perseveratieve cognitie: de invloed van piekeren op gezondheid Iedereen maakt zich wel eens zorgen.
Nadere informatieHoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4
SAMENVATTING Chronische nek pijn is vaak het gevolg van een verkeersongeval, en dan met name van een kop-staart aanrijding. Na zo een ongeval ontwikkelen mensen vaak een zeer specifiek klachtenpatroon.
Nadere informatieAspecifieke lage rugklachten
Aspecifieke lage rugklachten Orthopedie alle aandacht Chronisch aspecifieke lage rugpijn Veel mensen hebben pijn onderin de rug. Van de westerse bevolking krijgt 60 tot 90% ten minste een keer in het leven
Nadere informatieWetenschappelijke Samenvatting. 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie
Wetenschappelijke Samenvatting 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie In dit proefschrift wordt onderzocht wat spaak loopt in de hersenen van iemand met een depressie. Er wordt ook onderzocht
Nadere informatieChronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek
Chronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek Stefaan Van Damme - er is geen enkel belangenconflict of financiële band met de industrie - slaapproblemen angst werkverzuim/conflict
Nadere informatieBehandeling chronische pijn en vermoeidheid bij tieners
Behandeling chronische pijn en vermoeidheid bij tieners Afdeling revalidatie mca.nl Inhoudsopgave Wat is chronische pijn en vermoeidheid? 3 Chronische pijn en vermoeidheid bij tieners 4 Rustig aan of toch
Nadere informatieLet s talk. Trea Broersma psychiater
Let s talk about SOLK Trea Broersma psychiater SOLK??? Let s talk about..solk SOLK in de huisartsenpraktijk Lichamelijke klachten zonder somatische oorzaak SOLK en somatisatie Problemen bij SOLK en somatisatie
Nadere informatieChronische pijn bij fibromyalgie en CVS: verschillen, overeenkomsten en indicaties voor kinesitherapie met Prof. Jo Nijs.
Chronische pijn bij fibromyalgie en CVS: verschillen, overeenkomsten en indicaties voor kinesitherapie met Prof. Jo Nijs. verslag Chris Bullen. Prof. Jo Nijs Volgens een enquête van Artsenkrant komt chronische
Nadere informatieCognitieve gedragstherapie in en voor de Basis GGz
Cognitieve gedragstherapie in en voor de Basis GGz Mark van der Gaag PhD Hoogleraar Klinische Psychologie, Vrije Universiteit Amsterdam Hoofd Psychose Onderzoek, Parnassia, Den Haag 1 Wat is gedragstherapie
Nadere informatieFysiotherapie en Benigne Pijn: Welke vraag?
Fysiotherapie en Benigne Pijn: Welke vraag? Prof. dr. Rob A.B. Oostendorp Nederlands Paramedisch Instituut Amersfoort UMC St Radboud, Nijmegen Werkgroep Onderzoek Kwaliteit AANDACHTSPUNTEN doel conventionele
Nadere informatieIedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er ge
LEKENSAMENVATTING Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er geen duidelijke medische verklaring
Nadere informatieRESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG
Verslag bijeenkomst 21 januari 2011 Erasmus MC RESULTATEN NATIONALE PIJNMETING: PIJNPATIENTEN SIGNALEREN ERNSTIG GEBREK AAN ERKENNING EN GOEDE ZORG Partners Mijnpijn.nl vinden dat chronische pijn prioriteit
Nadere informatieNVMT- symposium 2014
NVMT- symposium 2014 Datum: vrijdag 25 april Plaats: Het Stadion de Kuip Rotterdam Painless Tekst: Huub Vossen, redacteur NVMT Sprekers: Prof. Dr. Jo Nijs, Prof. Dr. Mira Meeus, Prof. Dr. Paul van Wilgen,
Nadere informatieOmgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten. Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest
Omgaan met (onbegrepen) lichamelijke klachten Prof. dr. Sako Visser Universiteit van Amsterdam Pro Persona GGZ Dr. Michel Reinders GGZinGeest Van DSM IV naar DSM 5 DSM IV - somatisatie stoornis, - somatoforme
Nadere informatiePsychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen
Psychologische ondersteuning en behandeling bij interstitiële longaandoeningen 1 oktober 2014 Marielle van den Heuvel, Gezondheidszorgpsycholoog Afdeling Medische Psychologie Orbis Medisch Centrum Inhoud
Nadere informatierond lage rug - bekken - bekkenbodem
congres Omgaan met pijn rond lage rug - bekken - bekkenbodem Dinsdag 15 november 2011, Jaarbeurs Utrecht Bestemd voor: fysiotherapeuten (algemeen-, manueel-, bekken-, sport-) en oefentherapeuten Mensendieck
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Dutch Summary)
Nederlandse samenvatting (Dutch Summary) 87 Appendix Inleiding Diabetes mellitus gaat een steeds belangrijkere rol spelen in onze gezondheidszorg. Het aantal patiënten met diabetes zal naar verwachting
Nadere informatieChronische Pijn Groep
Chronische Pijn Groep Geldermalsen Deze folder gaat over de behandeling van chronische pijn en over de manier waarop de Chronische Pijn Groep Geldermalsen deze klacht aanpakt. In deze folder wordt uitgelegd
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieklaar voor de toekomst!
Jongeren met chronische aandoeningen klaar voor de toekomst! gratis Training Transitie, Zelfmanagement en Participatie voor zorgverleners Training Transitie, Zelfmanagement en Participatie voor zorgverleners
Nadere informatieOnvoldoende verklaarde lichamelijke klachten. Groepsbehandeling bij SOLK
Onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten Groepsbehandeling bij SOLK Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding U wilt beter leren omgaan met uw klachten van pijn en
Nadere informatieLage rug- of nekklachten? Word weer jezelf met Krullaards Perfect Body Reset. De behandeling is snel, comfortabel, zonder operatie of medicijnen
Lage rug- of nekklachten? Word weer jezelf met Krullaards Perfect Body Reset De behandeling is snel, comfortabel, zonder operatie of medicijnen Krullaards Perfect Body Reset Rug- en nekklachten belemmeren
Nadere informatieLage rugklachten en de hernia
Lage rugklachten en de hernia Inhoudsopgave De hernia... 1 Wat is een hernia?... 1 Een hernia verdwijnt vaak vanzelf... 1 Specialistisch onderzoek... 2 Behandeling van de hernia... 2 Wat kan de patiënt
Nadere informatieSubtotaal - Ondersteuners Subtotaal - Honorarium. Subtotaal - Poorter. Subtotaal - Kosten. Declaratiecode Zorgproduct.
14C010 990029011 Reguliere ongecompliceerde zorg (1 of 2 contacten door Consultatieve Psychiatrie) bij Een psychische 76,13 stoornis 116,64 5,96 122,60 198,73 14C021 990030011 Multidisciplinaire behandeling
Nadere informatieChronische Pijn. Een overzicht van onderzoeken en inzichten. There is more wisdom in your body than in your deepest philosophy. Friedrich Nietzsche
info@triggerpointcoach.nl www.triggerpointcoach.nl www.landelijketriggerpointdag.nl Kantoor: Impuls 9, Purmerend Chronische Pijn Een overzicht van onderzoeken en inzichten Chronische There is more wisdom
Nadere informatieRugklachten en rughernia
Rugklachten en rughernia Inleiding Als er over rugklachten gesproken wordt, hebben we het in feite over een grote groep van kwalen en ziekten die maar één ding gemeenschappelijk hebben: pijn zit in of
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39720 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Hafkemeijer, Anne Title: Brain networks in aging and dementia Issue Date: 2016-05-26
Nadere informatie23-10- 14. Centrale sensitisatiepijn : Klinische differentiaaldiagnostiek met nociceptieve en neuropathische pijn. Inhoud. Long-term potentiation
sensitisatie : Klinische differentiaaldiagnostiek met nociceptieve en neuropathische www.paininmotion.be Inhoud sensitisatie Klinische herkenning & differentiaaldiagnostiek Long-term potentiation Vrouwen!
Nadere informatie15 Rugklachten. 1 Inleiding
DC 15 Rugklachten 1 Inleiding Rugklachten komen veel voor. Men schat dat meer dan 3 miljoen mensen van 25 jaar of ouder langdurige klachten aan rug of nek hebben. 80 tot 90% van alle mensen heeft in zijn
Nadere informatieVERMOEIDHEID na een CVA
Vermoeidheidsrichtlijn in CVA-richtlijn 2 voorbeelden na een CVA De richtlijn Vermoeidheid in de praktijk Ernst Evenhuis & Isaline Eijssen Werk, p 100 Effectieve behandelmethoden voor het omgaan met de
Nadere informatieGraded exposure. Zuyderland Revalidatie
Graded exposure Zuyderland Revalidatie Inleiding In deze folder wordt informatie gegeven over de behandeling van langdurige pijn door graded exposure. Deze folder is bedoeld als ondersteuning van de informatie
Nadere informatieInhoud. Redactioneel 10. Over de auteurs 11. 1 Inleiding 12. 2 Geschiedenis 14
Inhoud Redactioneel 10 Over de auteurs 11 1 Inleiding 12 2 Geschiedenis 14 3 Anatomie en fysiologie 17 3.1 Acute pijn 17 3.2 Chronische pijn 23 3.3 Chronische pijn en limbisch systeem? 23 4 Pijnmeting
Nadere informatieWaarde van ACT voor de behandeling van CLRP
Supporting self-help ACT with e-mail counseling Waarde van ACT voor de behandeling van CLRP RNT 03-04-2014 Prof. dr. Karlein Schreurs Psychologie, Gezondheid en Technologie Revalidatiecentrum Roessingh,
Nadere informatieInleiding Wat is fibromyalgie? Oorzaak van fibromyalgie
FIBROMYALGIE 286 Inleiding Uw reumatoloog heeft u verteld dat u fibromyalgie hebt. Er komen ongetwijfeld veel vragen in u op. In deze folder proberen wij antwoord te geven op uw vragen. U leest meer over
Nadere informatieMEDINELLO POLIKLINISCHE REVALIDATIE ZORG
MEDINELLO POLIKLINISCHE REVALIDATIE ZORG Medinello is een nieuw ZBC, een zelfstandig behandelcentrum, voor poliklinische revalidatie in Amersfoort. Een multidisciplinair team behandelt hier cliënten met
Nadere informatiePijn en MS in de medische literatuur. Omschrijving probleem. Prevalentie. Prevalentie 63 % (nl populatie 19 %)
Pijn en MS in de medische literatuur Roger Haenen, Revalidatiearts Orbis Medisch Centrum Sittard - Geleen Omschrijving probleem Prevalentie 63 % (nl populatie 19 %) RRMS 50% PPMS 70% SPMS 70 % 25 % ervaart
Nadere informatie3 Anatomie en fysiologie 17 3.1 Acute pijn 17 3.2 Chronische pijn 23 3.3 Chronische pijn en limbisch systeem? 23
Inhoud Redactioneel 10 Over de auteurs 11 1 Inleiding 12 2 Geschiedenis 14 3 Anatomie en fysiologie 17 3.1 Acute pijn 17 3.2 Chronische pijn 23 3.3 Chronische pijn en limbisch systeem? 23 4 Pijnmeting
Nadere informatiePIJN BIJ KINDEREN VOORLICHTING VOOR OUDERS/VERZORGERS
PIJN BIJ KINDEREN VOORLICHTING VOOR OUDERS/VERZORGERS 17803 Inleiding Uw kind is opgenomen op de kinderafdeling. Tijdens het verblijf in het ziekenhuis kan uw kind pijn ervaren, als gevolg van de aandoening,
Nadere informatieKinesitherapie bij patiënten met centrale sensitisatie: The pain revival
Kinesitherapie bij patiënten met centrale sensitisatie: The pain revival Jo Nijs, Kelly Ickmans, Jessica Van Oosterwijck, Filip Struyf, Nathalie Roussel, Liesbeth Daenen & Mira Meeus ECT 23th September
Nadere informatieInleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting
Inleiding Depressie en angst zijn veel voorkomende psychische stoornissen. Het ontstaan van deze stoornissen is gerelateerd aan een breed scala van risicofactoren, zoals genetische kwetsbaarheid, neurofysiologisch
Nadere informatieFIBROMYALGIE FRANCISCUS GASTHUIS
FIBROMYALGIE FRANCISCUS GASTHUIS Inleiding Uw reumatoloog heeft u verteld dat u fibromyalgie hebt. Er komen ongetwijfeld veel vragen in u op. In deze folder proberen wij antwoord te geven op uw vragen.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieWat is een hernia. Bouw van de wervelkolom. Onderstaande afspraken zijn voor u gemaakt op: locatie Delfzicht/locatie Lucas. Polikliniek neurologie:
Herniastraat Onderstaande afspraken zijn voor u gemaakt op: locatie Delfzicht/locatie Lucas MRI-onderzoek: Polikliniek neurologie: Route Neuroloog: datum Tijd. datum Tijd Telefoon: 088-066 1000 Wat is
Nadere informatieChapter 7. Nederlandse samenvatting
Chapter 7 Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Lumbosacraal radiculair syndroom Het lumbosacraal radiculair syndroom is de aandoening die in de Nederlandse volksmond bekend staat als een
Nadere informatie161 Samenvatting L L sub01-bw-spaetgens - Processed on: Processed on:
Samenvatting 161 162 Samenvatting 163 Samenvatting Jicht is een gewrichtsontsteking, ook wel artritis genoemd, en is wereldwijd de meest voorkomende reumatische aandoening. Jicht komt vaker voor bij mannen
Nadere informatieOnze behandelresultaten
Onze behandelresultaten NedSpine streeft er naar op alle fronten de hoogst mogelijke kwaliteit van zorg aan te bieden. Centraal daarbij staan de resultaten van onze operatieve behandelingen. Wij voeren
Nadere informatieLage rugklachten. www.gzcdiemenzuid.nl
Lage rugklachten Introductie De lage rug is het gebied ter hoogte van de onderste 5 lendenwervels (lumbale wervels) en de overgang met het heiligbeen (lumbo-sacrale overgang). De lendenwervelkolom bestaat
Nadere informatieMultiple sclerose (MS) Poli Neurologie
00 Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 1 Inleiding U heeft MS. Deze woorden veranderen in één keer je leven. Gevoelens van ongeloof, verdriet en angst. Maar misschien ook opluchting, omdat de vage klachten
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Angst is een menselijke emotie die iedereen van tijd tot tijd wel eens ervaart. Veel mensen voelen zich angstig of nerveus wanneer ze bijvoorbeeld
Nadere informatieTinnitus / oorsuizen. KNO-heelkunde. Beter voor elkaar
Tinnitus / oorsuizen KNO-heelkunde Beter voor elkaar 2 TINNITUS / OORSUIZEN (Deze brochure is een gezamenlijk initiatief van NVVS en KNO vereniging) Inleiding U wilt meer weten over tinnitus klachten of
Nadere informatieEUROPESE DAG VAN DE BEROERTE VAN HARTE WELKOM
EUROPESE DAG VAN DE BEROERTE VAN HARTE WELKOM Programma Welkomstwoord door Anja van Enckevort, ketenregisseur Film: CVA-keten Noord-Limburg Vermoeidheid na CVA door Anja Kuperus, geriatriefysiotherapeut
Nadere informatieHart voor de Zorg Programma. Hartcoherentie training voor zorgverleners
Hart voor de Zorg Programma Hartcoherentie training voor zorgverleners HeartMath Hart voor de Zorg Programma De hedendaagse hectische, steeds veranderende en veeleisende zorgomgeving vraagt veel energie
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatieIs de therapeutische relatie in CGT voor CVS van belang voor het behandelresultaat?
Is de therapeutische relatie in CGT voor CVS van belang voor het behandelresultaat? Hans Knoop Marianne Heins Gijs Bleijenberg CGT leidt tot een afname van klachten % patienten dat geen of duidelijk minder
Nadere informatieKwalitei van (over)leven na een reanimatie 1
Kwaliteit van (over) leven na een reanimatie Véronique Moulaert Revalidatiearts i.o./ psycholoog / onderzoeker Een zaal vol helden Ook helden hebben twijfels Doe ik het wel goed Hoe komt hij hier straks
Nadere informatieLAGE RUGKLACHTEN / HERNIA Oorzaak en behandeling, wel of niet opereren?
LAGE RUGKLACHTEN / HERNIA Oorzaak en behandeling, wel of niet opereren? Dokter op dinsdag, 28 februari 2012 Marcel Garssen Neuroloog Jeroen Bosch Ziekenhuis Inleiding Er is nog een boel recht te zetten.
Nadere informatieFysiotherapie bij CRPS-1 (posttraumatische dystrofie)
Fysiotherapie bij CRPS-1 (posttraumatische dystrofie) Deze folder geeft u informatie over de behandeling van Complex Regionaal PijnSyndroom, type 1 (CRPS-1), ook wel bekend als posttraumatische dystrofie.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 137 138 Het ontrafelen van de klinische fenotypen van dementie op jonge leeftijd In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, komt dementie ook op jonge leeftijd voor. De diagnose
Nadere informatieSAMENVATTING. Samenvatting
SAMENVATTING Het onderwerp van dit proefschrift betreft somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK) in de huisartsenpraktijk. We spreken van SOLK als de lichamelijke klachten langer dan
Nadere informatieVernauwing van het wervelkanaal (wervelkanaalstenose)
Patiënteninformatie Vernauwing van het wervelkanaal (wervelkanaalstenose) rkz.nl In deze folder vindt u informatie over wervelkanaalstenose. Welke klachten passen bij deze aandoening, hoe wordt de diagnose
Nadere informatieScreening van rug- en nekklachten Wervelkolom Centrum
Screening van rug- en nekklachten Wervelkolom Centrum Bij het Wervelkolom Centrum van HMC (Haaglanden Medisch Centrum) kunt u terecht voor rug- en nekklachten. Bij de behandeling van rug- en nekklachten
Nadere informatieAppendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary)
Appendix Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) 93 87 Inleiding Diabetes mellitus, kortweg diabetes, is een ziekte waar wereldwijd ongeveer 400 miljoen mensen aan lijden. Ook in Nederland komt de
Nadere informatieRUGPIJN Risicofactoren Oorzaken:
RUGPIJN Lage rugpijn is het meest voorkomende musculoskeletaal probleem wereldwijd: tot 85% van alle mensen heeft er eens last van in de loop van het leven. Bij veel patiënten gaat deze rugpijn over zonder
Nadere informatie