SENSITISATIE. Chronische pijn is een aandoening Pijn! Abe Lenstra AGENDA. Acute pijn is een symptoom

Transcriptie

1 PIJNEDUCATIE IN TRANSDISCIPLINAIRE ZORG IN DE EERSTE LIJN BIJ PATIËNTEN MET CHRONISCHE PIJN? Pijn! Prof. Dr. C. Paul van Wilgen Fysiotherapeut, Gezondheidspsycholoog, Epidemioloog AGENDA Abe Lenstra Hoe zat het eigenlijk met Abe? Sensitisatie en de pijnmatrix Pijn en perceptie, van patiënt en behandelaar! Placebo of Nocebo? Transdisciplinair werken? Pijneducatie Acute pijn is een symptoom SENSITISATIE COMPLEXE Chronische pijn is een aandoening 1

2 Werkwijze bij pijn Pijn-poort theorie 1) Type pijn? 2) Als sprake van centrale (+perifere) sensitisatie? -wat zijn de uitlokkende of onderhoudende factoren -bottom-up -top-down 3) Behandeling / setting -pijneducatie -behandeling gericht op onderhoudende factoren The pain matrix! From: Moseley GL, 2007 Een inbreker? Rugpijn de patient? From: Moseley GL, 2007 From: Moseley GL,

3 Rugpijn de behandelaar? Placebo of Nocebo From: Moseley GL, 2007 From: Moseley GL, 2007 Placebo = geen kwakzalverij Jan Steen ca De zieke vrouw Placebo Daadwerkelijk neuro-chemisch effect (endorfine, dopamine) en neurofysiologisch (inhibitie!) Boodschap / uitleg Onderzoeksmethoden Verwachtingen (waarden/normen) Voorgeschiedenis Therapie vorm Therapie contact (vertrouwen) Conditionering /leren Cognitie (verwachtingen) Motivatie (om beter te worden) Emotie (hoop) Sociaal leren -Effecten op pijn en herstel (soms jarenlang!) Placebo? Placebo? Altijd gebruiken?? 3

4 Nocebo (catastroferen?) Negatieve verwachtingen Angst voor de uitkomst of het beloop Negatieve interpretatie van lichaamssignalen! Diagnose / diagnostiek Whiplash, bekkeninstabiliteit, muisarm, Blokkade, Instabiliteit, Slijtage, Chronische pijn? Toename van klachten en pijn! Placebo of Nocebo From: Moseley GL, 2007 Percepties van patiënt en de hulpverlener! Langdurige pijn is vaak geen schade!! Oorzaak! Duur Percepties van patiënten Consequenties Emotionele representatie Begrijpen Controle / behandeling Symptomen Percepties van patiënten met rugpijn Percepties van sporters Oorzaak Iets fysieks mis! Duur Duur langer Emotionele Ontkennen van psychologische representatie factoren Oppassen voor onverwachte bewegingen, Consequenties rustig aan doen Begrijpen Symptomen Fysiek, pech Oorzaak! maar ook eigen gedrag Duur Kort Consequenties Weinig consequenties voor ADL Pijn maar ook Symptomen krachtsverlies Emotionele representatie Hoge mate van Begrijpen controle CT Controle / of behandeling Röntgen foto Veel Controle vertrouwen / behandeling 4

5 Diagnostiek -Percepties zijn belangrijk goed uit te vragen om gedrag van patiënten maar ook pijn te begrijpen -Percepties hebben een directe relatie met ervaren pijn! Diagnostiek Zeer medisch-somatisch georiënteerd Percepties over oorzaken worden nauwelijks specifiek uitgevraagd Consequenties mn ten aanzien van bewegen Verwachtingen worden niet uitgevraagd Weinig interactie (doorvragen) veelal vraag-antwoord Ingaan op emoties? Niet patient-centered maar PT-centered Ziektepercepties uitvragen: IPQ-K Ziektepercepties uitvragen: oorzaak Wat denkt u dat de oorzaak van uw klacht is???? Als u deze pijn voelt wat zou dan de oorzaak kunnen zijn? Wat gebeurt er in uw rug als u voorover buigt? Als u deze pijn voelt wat gaat er dan mis in uw rug? U zegt dat uw wervel verdraait hoe ziet u dat voor zich? Wat is artrose? Conclusie: overeenstemming? Inadeqaute percepties? Retrain your brain! Hulpverlener Percepties over pijn 5

6 Pijneducatie Pijn educatie: stap 2 Stap 1: geen lichamelijke afwijkingen (geruststelling, slecht nieuws) Stap 2: zeggen wat het wel is (verschil acute / chronische pijn, pijn is niet direct beïnvloedbaar, verloop is onzeker) Acute pijn Stap 3: sensitisatie en gevolgenmodel koppelen (ontkrachten bestaande percepties) Stap 4: inzichtgeven in eigen gedrag en denken (overeenstemming en motivatie) Chronische pijn Stap 5: zelfmanagement Pijn educatie Stap 3: sensitisatie Neurofysiologie uitleggen! Acute pijn Schade / ontsteking Chronische pijn? m = mechanisch t = temperatuur a = acid of chemische stoffen 6

7 PIJN hersenen Ontstaan van pijn zenuwbanen naar hersenen toe doorsnede van ruggenmerg zenuwbanen vanuit hersenen achteringang ruggenmerg Perifere zenuwvezel scheidt chemische stoffen af i.d. synaptische spleet (= tussen einde zenuwvezel & de naburige zenuwvezel) beschadiging zenuw = sleutelslot mechanisme pijnsensoren Ontstaan van pijn SCHADE GELIJK AAN PIJN PIJN IS NIET GELIJK AAN SCHADE Pijn zonder schade is mogelijk: Ontstaan van pijn Het lichaam beschikt over een sterk intern pijncontrolesysteem = 60x sterker dan eender welk medicament vb: afzwakken + versterken pijn Stap 3: Ontkrachten van percepties Uitleggen waarom bepaalde percepties niet kloppen Mijn bekken staat scheef Mijn rugspieren zijn te kort Mijn buikspieren zijn instabiel Als ik draai schuiven mijn wervels over elkaar heen Ik heb beenlengteverschil Mijn zithouding is niet goed Ik heb slijtage Stap 4: inzichtgeven in eigen gedrag en denken (overeenstemming en motivatie) Activeren EMDR Ontspanning Graded activity / graded exposure Inzichtgevende gesprekken Time management Pijneducatie Life style Tijd contingent handelen! 7

8 Stap 5: zelfmanagement! Evidentie voor pijneducatie? Partners Transdisciplinair model = 4 Psycholoog Specialisten Patiënt met chronische pijn Fysiotherapeut Arts Wetenschappers Wat doen we niet Transdisciplinair model (Transcare model) Patiënt centraal Discipline overstijgende kennis (scholing) en werkwijze (over de beroepsgrenzen heen) Hulpverleners werken vanuit dezelfde visie! Kliniek en wetenschap nauw samenwerken in onderzoek en implementatie Resultaat is meer dan het geheel der delen -Ruddy G, Rhee K-S. Transdisciplinary Teams in Primary Care for the Underserved: A Literature Review. Journal of Health Care for the Poor and Underserved, 2005; 16: Choi BCK, Pak AWP. Multidisciplinarity, interdisciplinarity and transdisciplinarity in health research, services, education and policy: 1. Definitions, objectives, and evidence of effectiveness. Clin Invest Med 2006;29: Transdisciplinair model (Transcare model) Pijneducatie Iedereen zegt hetzelfde tegen de patiënt (en zijn naasten) Iedereen weet wat de ander doet Versterken van elkaar! Patiënten en partner krijgen dezelfde boodschap!! Pijneducatie essentiële stap in behandelproces 8

9 BEDANKT VOOR UW AANDACHT Vragen? 9