3 Anatomie en fysiologie Acute pijn Chronische pijn Chronische pijn en limbisch systeem? 23

Transcriptie

1 Inhoud Redactioneel 10 Over de auteurs 11 1 Inleiding 12 2 Geschiedenis 14 3 Anatomie en fysiologie Acute pijn Chronische pijn Chronische pijn en limbisch systeem? 23 4 Pijnmeting Inleiding Pijnmeetinstrumenten Multidimensionele instrumenten Unidimensionele instrumenten Pijn meten bij kinderen en adolescenten 32 5 Psychologie van de pijn Inleiding Modellen en theorieën Het medische model Psychodynamische theorieën Persoonlijkheidstheorieën Leertheoretisch model Cognitieve theorie Fear-avoidance model Depressie Angst 39

2 6 Diagnostiek en behandeling van pijn 5.5 Het gevolgenmodel 40 6 Neurologische diagnostiek Inleiding Sensibiliteit Motoriek Reflexen Aanvullend onderzoek 48 7 Psychiatrie Inleiding Diagnostische criteria Pijnstoornis Differentiaaldiagnose Conversiestoornis Somatisatiestoornis Hypochondrie Nagebootste stoornis Simulatie De rol van de psychiater in de diagnostiek Depressie Angst Misbruik van medicijnen Psychiatrische behandeling 55 8 Beeldvormende technieken 57 9 Culturele aspecten Farmacologie Paracetamol Acetylsalicylzuur NSAID s Opioïden Zwakke opioïden Sterk werkende opioïden Opioïdwissel Antidepressiva en anti-epileptica, middelen bij de behandeling van neuropathische pijn Andere middelen 87

3 Inhoud 7 11 Psychologische behandeling Inleiding Cognitieve gedragstherapie De derdegeneratie gedragstherapie: ACT en Mindfulness Mindfulness De psycholoog als pijnbehandelaar Anesthesiologische behandelwijzen Inleiding Proefblokkade Bewaking Verschillende mogelijkheden van anesthesiologische behandelingen Neurolyse Lokaal anestheticum en corticosteroïdinjectie Radiofrequente behandeling Cryotherapie Adhesiolyse Neuromodulatie Inleiding TENS SCS Richtlijn Revalidatie Inleiding Multidiscipinaire behandelprogramma s Fysiotherapie Complementaire behandelwijzen (en alternatieve geneeswijzen ) Inleiding Manuele therapie Dieet Acupunctuur Kruiden 113

4 8 Diagnostiek en behandeling van pijn 16 Pijn na trauma en operaties Inleiding Stappenplan PCA Pijn bij ziekten Neuropathische pijn Inleiding Ontstaan en oorzaken van neuropathische pijn Hoe is neuropathische pijn te herkennen? CRPS-I Pijn bij kanker Inleiding Pijnanamnese Behandeling Neurolytische zenuwblokkades Wervelkolom gerelateerde pijn Inleiding Lage rugpijn Aspecifieke lage rugpijn Spierpijn Myofasciaal pijnsyndroom Fibromyalgie Viscerale pijn Pijn gedurende de zwangerschap en rond de bevalling Sensitisatie Hoofdpijn Inleiding Soorten hoofdpijn Psychologische behandelingen Aangezichtspijn 152

5 Inhoud 9 27 Pijn bij kinderen Pijn bij ouderen Pijn bij verslaafden Professionele organisaties Inleiding Classificatie Triage Scholing en organisatie 165 Literatuur 166 Bijlage 1: Pijnanamnese 168 Begrippenlijst 170 Register 173

6 Redactioneel Diagnostiek en behandeling van pijn is bedoeld als basiswerk niveau 5 voor iedereen die in zijn opleiding in de gezondheidszorg te maken krijgt met patiënten met pijn. Een Nederlandstalig toegankelijk geschreven leerboek met de actuele stand van zaken over diagnostiek en behandeling van pijn ontbrak tot nu toe. De basiswetenschappen die het verschijnsel pijn bestuderen zijn voor niet-ingewijden lastig te volgen, terwijl de hoeveelheid verschillende pijnlijke aandoeningen, die in de praktijk wordt gezien, zeer groot is. Wat de beste aanpak voor de individuele patiënt is, is moeilijk te zeggen en is afhankelijk van veel verschillende factoren, die in dit boek de revue passeren. Na een systematische beschrijving van de onderliggende anatomische, fysiologische en farmacologische basis van pijn, worden in ieder hoofdstuk de verschillende behandelwijzen besproken. Daarna komen de klinische beelden aan bod. We willen met dit boek bewerkstelligen dat de behandeling van patiënten met pijn, door de kennis en de inzichten uit dit boek verkregen, verder verbetert. Diagnostiek en behandeling van pijn maakt deel uit van de serie Basiswerken Verpleging en verzorging. Dit niveau 5-boek sluit aan op de basiswerken Medische fysiologie en anatomie, Pathologie, Interne geneeskunde, Chirurgie en De verpleegkundige in de AGZ. Ook wordt in dit boek een verdiepingsslag gemaakt. Centraal staan de kennis, vaardigheden en attituden die de verpleegkundige nodig heeft om de taken en de daaruit voortvloeiende acties uit te voeren in allerlei verschillende verpleegsituaties bij patiënten met pijn. Gerbrig Versteegen Marten van Wijhe

7 Over de auteurs Mevrouw dr. Gerbrig J. Versteegen werd psycholoog in een ziekenhuis, omdat ze zag dat de communicatie tussen artsen en patiënten voor veel verbetering vatbaar was. Ze was eerder als verpleegkundige op de afdeling Traumatologie werkzaam, waar ze destijds geconfronteerd werd met het ontbreken van adequaat pijnbeleid. In 1994 is zij bij het Behandel- en kenniscentrum voor pijn van het UMC Groningen begonnen, waar dr. Pim Meijler haar in de multidisciplinaire wereld van pijn en pijnbestrijding introduceerde en opleidde. Zij deed de opleiding gezondheidszorgpsycholoog (is momenteel in opleiding tot klinisch psycholoog) en cognitief gedragstherapeut (supervisor VGCt). Naast het behandelen van patiënten met pijn geeft zij onderwijs aan zowel verpleegkundigen als assistenten in opleiding tot specialist en doet wetenschappelijk onderzoek. Dr. Marten van Wijhe werd arts om in de derde wereld te kunnen werken en richtte zich na terugkeer in Nederland op de behandeling van pijn. Hij specialiseerde zich tot anesthesioloog in Leiden bij prof. Johan Spierdijk, destijds een van de pioniers op het gebied van multidisciplinaire pijnbehandeling. Elf jaar was hij in Hengelo werkzaam, waar een multidisciplinaire pijngroep tot stand kwam met actieve leden uit de neurologie, revalidatiegeneeskunde, psychologie en huisartsgeneeskunde. In 1997 kwam hij naar het toenmalige Academisch Ziekenhuis Groningen om samen met dr. Pim Meijler leiding te geven aan het Behandel- en kenniscentrum voor pijn. Het centrum is een derdelijns instelling voor de diagnostiek en behandeling van chronische complexe pijn. (In 2010 is de leiding van het PijnCentrum overgedragen aan dr. Gerbrand Groen.) Zijn wetenschappelijke interesse gaat uit naar de behandeling van neuropathische pijn en de geschiedenis van de geneeskunde. Hij geeft met veel plezier onderwijs aan studenten, assistenten, verpleegkundigen en professionals.