Het Pijn. een praktische leidraad

Transcriptie

1 Het Pijn Formularium 2 e editie een praktische leidraad

2 NB: Het voorschrijven van geneesmiddelen geschiedt onder de exclu sieve verantwoordelijkheid van de behandelend arts. Voor uitgebreidere informatie over de vermelde geneesmiddelen wordt verwezen naar andere bronnen, zoals Het Farmaco therapeutisch Kompas.

3 Het Pijn Formularium 2 e editie een praktische leidraad onder redactie van DR. A.P.E. VIELVOYE-KERKMEER, DR. M. VAN WIJHE, DRS. L. VAN DIJK met medewerking van DRS. F.P.M. BAAR, DRS. A. CHIN, DRS. E.G.M. COUTURIER, PROF.DR. B.J.P. CRUL, DR. R.T.M. VAN DONGEN, PROF.DR. J.H.B. GEERTZEN, DR. Z. DE JONG-STRAKOVA, DRS. D. KEIZER, DRS. M.A.J.G. LEIJTEN, M. LÖWIK, DRS. I. VAN MANSOM, DRS. E.G. ROELOFS, DRS. H.R. SCHIPHORST PREUPER, DR. M.J.G. SIMON, DR. G.J. VERSTEEGEN, DR. C. P. VAN WILGEN

4 De uitgever stelt zich niet verantwoordelijk voor eventuele onjuistheden die in Het Pijn Formularium mochten voorkomen. Deze uitgave van Het Pijn Formularium 2e editie wordt u aangeboden door: 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig van bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 870/871 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

5 REDACTEUREN MW. DR. A.P.E. VIELVOYE-KERKMEER anesthesioloog/consulent pijnbehandeling, Stichting Wonen Welzijn Zorg, locatie Sint Elisabeth Gasthuishof, Leiden DR. M. VAN WIJHE anesthesioloog, Universitair Medisch Centrum Groningen DRS. L. VAN DIJK huisarts, Ederveen MEDEWERKERS DRS. F.P.M. BAAR verpleeghuisarts, verpleeghuis Antonius-Laurens, IJsselmonde Rotterdam DRS. A. CHIN radiotherapeut/oncoloog, Leids Universitair Medisch Centrum, Rijnland Ziekenhuis, locatie Leiderdorp DRS. E.G.M. COUTURIER neuroloog, Medisch Centrum Boerhaave, Amsterdam PROF.DR. B.J.P. CRUL anesthesioloog, Universitair Medisch Centrum Nijmegen, St. Radboud DR. R.T.M. VAN DONGEN anesthesioloog, Universitair Medisch Centrum Nijmegen, St. Radboud PROF. DR. J.H.B.GEERTZEN hoogleraar revalidatiegeneeskunde, Centrum voor Revalidatie, Universitair Medisch Centrum Groningen MW. DR. Z. DE JONG-STRAKOVA reumatoloog, Leids Universitair Medisch Centrum DRS. D. KEIZER huisarts i.o. en arts-onderzoeker Pijncentrum, Universitair Medisch Centrum Groningen

6 6 REDACTEUREN EN MEDEWERKERS MW. DRS. M.A.J.G. LEIJTEN anesthesioloog, Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, Amsterdam MW. M. LÖWIK, MANP verpleegkundig specialist gynaecologie, project wondverzorging, Leids Universitair Medisch Centrum MW. DRS. I. VAN MANSOM palliatief arts/verpleeghuisarts, Stichting Wonen Welzijn Zorg, locatie Sint Elisabeth Gasthuishof, Leiden MW. DRS. E.G. ROELOFS huisarts, Leiden, en palliatief arts, Stichting Wonen Welzijn Zorg, locatie Sint Elisabeth Gasthuishof, Leiden DRS. H.R. SCHIPHORST PREUPER revalidatiearts, Centrum voor Revalidatie, Universitair Medisch Centrum Groningen DR. M.J.G. SIMON anesthesioloog/specialist pijnbestrijding, Leids Universitair Medisch Centrum DR. G.J. VERSTEEGEN klinisch psycholoog, Universitair Medisch Centrum Groningen DR. C.P. VAN WILGEN gezondheidspsycholoog/fysiotherapeut, Universitair Centrum voor Sport, Beweging en Gezondheid, Universitair Medisch Centrum Groningen

7 Inhoudsopgave Redacteuren en medewerkers 5 Voorwoord 9 DEEL 1: ACUTE PIJN Postoperatieve pijn en pijn na trauma 11 Hoofdpijn/migraine 18 Herpes zoster 40 Artritis urica en septische artritis 42 Tendinopathie 46 DEEL 2: CHRONISCHE PIJN Oncologische wondzorg 49 Oncologische pijn 53 Neuropathische pijn 61 Pijnlijke spieren 66 Artrose 73 Chronische gewrichtsontstekingen, onder meer reumatoïde artritis 77 DEEL 3: GENEESMIDDELEN/BEHANDELMOGELIJKHEDEN Analgetica 80 Adjuvantia bij de behandeling van pijn 98 Transcutane elektrische zenuwstimulatie (TENS) 111 Psychologische behandeling 113 Acupunctuur 117 Zenuwblokkades 119 DEEL 4: BIJLAGEN Pijn bij kinderen 123 Pijn bij ouderen 130 Pijn bij zwangeren 139 Procedure-gerelateerde pijn 145 Pijnmeetmethoden 150 Opioïdswitch en omrekentabellen 152

8 8 INHOUDSOPGAVE Medicatietoedieningswegen 161 Het sensitisatiemodel 166 Revalidatiegeneeskunde 170 Relevante websites 176 Verklarende woordenlijst 177 Geneesmiddelenoverzicht 179 Index 188

9 Voorwoord redactie Door pijn krijgt het lichaam een duidelijk signaal dat er een beschadiging dreigt. Pijn is in principe een nuttige sensatie met lijfsbehoud tot doel. Echter, teveel nutteloze of langerdurende pijn sloopt mensen. Bijna alle artsen komen in hun professionele activiteiten patiënten tegen die behoefte hebben aan effectieve pijnstilling. Informatie over Pijn en Pijnbestrijding is er volop. Google Ned levert in 0,16 seconden referenties en Google Eng in 0,07 sec ! En ook indien u geschreven informatie of een wat uitgebreider leerboek zoekt is er volop keuze. De redactie van dit formularium heeft gemeend u slechts een paar selecte websites te noemen en samen met auteurs praktische informatie samen te vatten in overzichtelijke hoofdstukken. Het Pijn Formularium is bedoeld als praktische leidraad, gebaseerd op diverse landelijke richtlijnen en biedt een bondig overzicht van de behandelmogelijkheden van pijnklachten. U leest nu dit voorwoord en daarom danken wij u voor uw interesse in het probleem pijn met alle daaraan gerelateerde problemen. Deze tweede editie is aangepast aan de huidige kennis en inzichten, en uitgebreid met de hoofdstukken Het sensitisatiemodel en Revalidatiegeneeskunde. Samen kunnen we hopelijk bijdragen om leven met minder pijn mogelijk te maken. We houden ons van harte aanbevolen voor opmerkingen en suggesties die een volgende editie kunnen verbeteren. De redactie