Basisprincipes van een hedendaagse taaldidactiek
|
|
- Ivo Kuiper
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Basisprincipes van een hedendaagse taaldidactiek Deze tekst vormt een onderdeel van hoofdstuk 4 uit het Handboek taalbeleid basisonderwijs (Van den Branden, 2010) Niet alleen taal, maar ook taaldidactiek is voortdurend in beweging. We moeten onze ideeën over taaldidactiek immers voortdurend aanpassen aan wat we dankzij recent onderzoek te weten komen over taalverwerving en over de effectiviteit van taalonderwijs (voor een uitgebreide tekst over hoe taalverwerving verloopt: zie bijlage 1 achteraan dit handboek). Hieronder trachten we de belangrijkste principes voor een krachtige, hedendaagse taaldidactiek in het basisonderwijs te beschrijven Werken vanuit betekenisvolle activiteiten Overal waar mensen taal gebruiken (thuis, op de werkvloer, op het internet, ), proberen ze betekenisvolle boodschappen uit te wisselen. Zo proberen ze allerlei doelen te bereiken: je leest om iets te weten te komen of om je te ontspannen, je praat om iemand te informeren, te overtuigen, te amuseren, je protesteert om langer te kunnen opblijven, je luistert om een handeling juist te kunnen uitvoeren, je schrijft om een klacht neer te leggen, om een oude vriendschap op te rakelen of om er nieuwe te maken,... Zinvolle, doelgerichte dingen doen met taal: ook voor kinderen is dat de natuurlijke gedaante van taal. Dat is waar de kinderen volgens de eindtermen beter in moeten worden. Binnen een hedendaagse taaldidactiek vormen betekenisvolle activiteiten dan ook het startpunt van activiteit in de klas. Vertrekken van betekenisvolle activiteiten draagt bij tot de motivatie van kinderen om mee te doen en verhoogt de kans dat de kinderen alles wat ze op school leren, in veel situaties kunnen toepassen. 2. Rijke interactie: veel taalaanbod én veel kansen om taal te produceren Het is een ijzeren wet in het onderzoek naar taalverwerving: kwantiteit telt! Kinderen moeten veel taalaanbod krijgen, veel kansen om zelf taaluitingen te produceren en veel feedback op hun taalproductie. Nieuwe woorden moeten niet één keer worden aangeboden, maar meermaals passeren om echt indruk te maken op het brein van het kind. Kinderen moeten nieuwe tekstsoorten meermaals schrijven om ze echt onder de knie te krijgen. Ze moeten veel praten om echt vloeiende praters te kunnen worden. Dat betekent niet alleen dat een klas een rijk aanbod aan taalmateriaal (een grote variatie aan boodschappen en tekstsoorten) moet 1 Belangrijke bronnen voor deze passage waren Daems e.a., 2004; De Vos en Van den Branden, 2009; Long & Doughty, 2009; Paus e.a., 2002; Verhallen & Walst, 2001; de leerplannen taal van de Vlaamse onderwijsnetten.
2 bieden, maar ook dat leerkrachten er bewust op moeten toezien dat ieder kind voldoende aan het woord komt, voldoende persoonlijk taalaanbod krijgt en voldoende feedback op wat het tracht te zeggen en schrijven. Veel van het goede dus: veel kwantiteit van rijke kwaliteit. 3. Communicatief handelen én erover reflecteren Maar wat is dan precies die rijke kwaliteit als het over taalonderwijs gaat? In de literatuur rond taaldidactiek zijn er al lang twee tegengestelde stromingen. De ene stroming is kennisgericht: die stelt dat een taalleerder eerst veel over taal moet weten, en vervolgens die kennis moet proberen toe te passen in taalgebruik. De andere stroming is communicatiegericht: die stelt dat mensen taal leren door ermee te handelen, door taal te gebruiken voor allerlei praktische doeleinden. Volgens deze tweede stroming vloeit kennis over taal onbewust en automatisch voort uit communicatief handelen. Ook al zijn er (nog) geen sluitende antwoorden, toch zijn veel onderwijskundigen en taalkundigen het erover eens dat een goede combinatie van de twee stromingen veel potentieel heeft om lagere-schoolkinderen optimaal te stimuleren in hun taalontwikkeling. Kinderen moeten in het lager onderwijs dus veelvuldig geconfronteerd worden met betekenisvolle, communicatieve taaltaken, maar moeten ook bewust stilstaan bij goede manieren om die taken uit te voeren (o.a. bij het hanteren van goede strategieën) en bij de taalelementen (woorden, zinsstructuren, tekstconventies, spellingregels, ) die bij de uitvoering van die betekenisvolle taaltaken worden gebruikt. Taal gebruiken en over taal nadenken kunnen innig verweven worden, bijvoorbeeld als een leerling nadenkt over taal en taalgebruik terwijl hij taal betekenisvol aan het gebruiken is, op het punt staat het te doen of het net gedaan heeft,... Taal leert een kind dus niet louter al doende: leerlingen van het basisonderwijs worden niet automatisch betere schrijvers omdat ze veel schrijven. Bij sommige spreektaken is het heel handig dat ze weten aan welke criteria hun taalproductie moet voldoen. Van sommige woorden kan een leerling maar beter weten dat je ze in sommige situaties beter niet gebruikt. Bij veel luister- en leestaken kan de leerling best vooraf bedenken naar welke informatie hij op zoek is. 4. Motivatie als motor voor taalleren Motivatie geeft kinderen vleugels. Als aan kinderen gevraagd wordt om een taak uit te voeren die ze graag doen, die hen interesseert of positief uitdaagt, dan zullen ze er met veel enthousiasme invliegen. De motor slaat aan! Motivatie kan kinderen helpen om bepaalde hindernissen die opduiken (bijvoorbeeld een uitdrukking in een tekst die ze niet begrijpen of een bepaalde boodschap die ze moeilijk gezegd krijgen), te proberen overwinnen, om toch vol te houden of om hulp in te roepen. Recent onderzoek toont aan dat de motivatie van kinderen onderhouden moet worden: het is niet genoeg dat een leerkracht de les opstart met een leuke inleiding, om er dan van uit te gaan dat de kinderen voor de rest van de les even gemotiveerd zullen blijven. Ook tijdens het verdere verloop van een activiteit kan een leerkracht de
3 motivatie van de kinderen blijven stimuleren door complimenten te geven, samen problemen op te lossen, aan te moedigen en de taak leuk en interessant te houden. 5. De uitdaging telt! Om tot nieuw gedrag, kennis en attitudes te komen, moeten kinderen in situaties gebracht worden die hen met dat nieuwe confronteren: nieuwe woorden en uitdrukkingen, nieuwe tekstsoorten, nieuwe informatie over nieuwe onderwerpen, nieuwe eisen aan hun schrijfproducten,... Onderwijstaken moeten dus net iets boven het niveau van het kind liggen. Ze moeten het kind uitdagen om de eigen grenzen te verleggen. Daarbij hoort natuurlijk ook een basisvertrouwen van de leerkracht dat de leerling kan bijleren. Uit heel wat onderzoek blijkt dat hoge verwachtingen van de leerkracht een sterke invloed hebben op het onderwijssucces van kinderen. Leerkrachten moeten ieder kind durven, en blijven, confronteren met uitdagende taaltaken en hen ondersteunen in het verwerken en verwerven van de nieuwe dingen die in het aanbod zitten. 6. Inspelen op verschillen tussen leerlingen Leerlingen verschillen op tal van aspecten van elkaar: de ene is taalvaardiger, gemotiveerder en assertiever dan de andere. Het ene kind heeft meer kennis van de wereld of meer voorkennis van het onderwerp van een tekst dan een ander. Het ene kind werkt niet graag in groepjes, terwijl het andere kind niets liever doet. Om recht te doen aan die verschillen, is een gevarieerd aanbod aan werkvormen en opdrachten nodig, een goede afwisseling van groeperingsvormen, en vooral ook veel oog van de leerkracht voor de noden van het individuele kind. Als kinderen een groepswerk, duowerk of individuele taak aanvatten, dan kan de leerkracht gericht observeren hoe individuele kinderen reageren op de opdracht, wat ze goed aanpakken en wat minder goed gaat, en haar ondersteuning aanpassen aan wat er op dat moment bij dat kind het meest nodig is. In de rest van dit hoofdstuk concretiseren we deze principes aan de hand van lesvoorbeelden uit het lager onderwijs. Voorbeeld 1: Een politieagent op bezoek in de klas 2 De leerkracht kondigt aan dat de klas binnen drie dagen bezoek zal krijgen van een echte politieman. De leerlingen mogen op dat moment alles vragen wat ze over het beroep van de politieagent te weten willen komen. Maar het is wel aan de leerlingen om eerst goede vragen te bedenken en die vragen op de dag van het bezoek zelf aan de agent te stellen. Om warm te lopen zet de leerkracht een woordspin op het bord, waarbij de leerlingen vertellen waaraan ze denken als het woord politieagent valt. Daarna zet de leerkracht de leerlingen 2 Dit voorbeeld komt uit De Vos & Van den Branden (2009) en werd door de auteur van dit boek geobserveerd in een onthaalklas voor anderstalige nieuwkomers in Gent. Het oorspronkelijke idee komt uit Johnson (1996).
4 samen in heterogene groepjes van vier om goede vragen te bedenken. De leerkracht loopt rond, zorgt mee voor inspiratie en schaaft samen met de leerlingen aan een duidelijke en correcte formulering van de vragen. Op het einde van het groepswerk worden de vragen samen overlopen en verdeeld over de leerlingen. Elke leerling mag minstens één vraag stellen. De leerkracht overloopt samen met de klas ook een aantal beleefdheidsformules (hoe de agent begroeten, hoe jezelf beleefd voorstellen, hoe de agent bedanken, ). Op de dag van het bezoek stellen de leerlingen hun vragen aan de agent, die geanimeerd over zijn beroep vertelt. De leerlingen mogen spontaan inpikken op wat de agent vertelt. Na het bezoek krijgen de leerlingen twee schrijfopdrachten. Ten eerste schrijven ze een bedankbriefje aan de politieagent. De leerkracht helpt individuele leerlingen met het zoeken naar de juiste woorden en zinnen en staat samen met alle leerlingen stil bij de conventies en inhoud van een bedankbriefje. De briefjes worden daadwerkelijk opgestuurd. Ten tweede schrijven de leerlingen een persoonlijk verslag van het bezoek: ze noteren wat hen het meest is bijgebleven, wat ze hebben bijgeleerd over het beroep en of ze het zelf leuk zouden vinden om agent te worden. De verslagen worden voorgelezen in de klas en in het klaslogboek gestoken. De schrijvers van de week mogen hun verslagje intikken op de computer en hun verslag op de schoolwebsite of blog van de klas publiceren. Het bezoek van de politieagent biedt veel mogelijkheden om de principes van een krachtige, hedendaagse taaldidactiek werkzaam te laten zijn. Het geeft aanleiding tot een reeks van motiverende, uitdagende en betekenisvolle activiteiten, waarbij taal wordt gebruikt om allerlei functionele doelen te bereiken. Tijdens de activiteit komen verschillende taalvaardigheden (spreken, luisteren, schrijven, lezen) geïntegreerd aan bod. De activiteit zal aan leerpotentieel winnen als de leerkracht tijdens alle fasen een intensieve interactie met, en tussen de leerlingen, opzet: de leerkracht praat met de leerlingen over de vragen en schrijfopdrachten, ondersteunt hen bij de formulering ervan, verruimt hun kennis van de wereld en geeft hen de mogelijkheid om elkaar te ondersteunen. De agent kan de leerlingen ondersteunen door visuele hulp te geven bij moeilijke begrippen of door wat hij vertelt te linken aan eigen ervaringen van de kinderen. Tijdens zijn interacties met de leerlingen kan de leerkracht stilstaan bij verschillende deelaspecten van taal: woordenschat (rond veiligheid, verkeer, criminaliteit), beleefdheidsvormen (voor het begroeten en bedanken van de agent, het schrijven van een briefje, jezelf voorstellen), schrijfconventies (briefje en verslag opstellen), correcte vragen stellen, spelling (bij het helpen van de schrijvers van de week),... Ook kan de leerkracht de leerlingen ondersteunen bij het ontwikkelen van allerlei strategieën voor het uitvoeren van taaltaken. In de onderstaande tabel illustreren we hoe belangrijke strategieën die in de eindtermen taal worden vernoemd (zie hoofdstuk 2), spontaan aan bod kunnen komen tijdens de 'politieagent'-taak. Voorbeelden van aandacht voor strategieën in 'politieagent'-taak VOOR de taak Luisteren/lezen - bepalen van het luisterdoel van het interview met de agent; - oproepen van voorkennis over politie; Spreken /schrijven - bepalen van spreekdoel van groepswerk en van schrijfdoel brief/verslag; - ideeën verzamelen voor groepswerk
5 TIJDENS de taak NA de taak - formuleren van verwachtingen rond bezoek en inhouden die aan bod zullen/moeten komen (voorspellend luisteren/lezen). - manier van lezen/luisteren afstemmen op doel: globaal, gedetailleerd en interactief luisteren naar politie-agent; - hoofdzaken van overtollige details onderscheiden tijdens uitleg agent; - begrip van taalelementen bewaken en zo nodig actie ondernemen: onbegrip van bepaalde termen signaleren aan agent of leerkracht; - voorspellen van verdere verloop van interview en van welke vragen nog aan bod kunnen komen; - tussentijds samenvatten welke info al is gegeven en welke niet en nog te stellen vragen daarop afstemmen. - evalueren of doel bereikt is: welke vragen werden al beantwoord en welke niet? - terugblikken op voorbereidend groepswerk en op interview; - belangrijkste info of nieuwe kennis samenvatten; - reflecteren op wat je al wist en nog niet wist, wat je hebt bijgestuurd qua kennis. (vragen aan agent) en voor brief/verslag; - voorkennis oproepen rond brieven en verslag (wat moet erin?). - rekening houden met ontvanger: - schrijven voor agent (brief) en voor leeftijdsgenoten (verslag); - schrijf- of spreekwijze afstemmen op doel: bedankingsbrief gepast opstellen en verzorgen; verslag leesbaar en niet te lang maken; - omgaan met moeilijkheden: woorden vragen aan leerkracht; - feedback van leerkracht op eerste versie verslag verwerken; - tekst structureren: brief netjes lay-outen en verslag gestructureerd schrijven; - herformuleren: vragen (agent) en brief/verslag beter formuleren na feedback op eerste versie. - evalueren of brief of verslag compleet, verzorgd, gepast qua toon zijn; - feedback van leerkracht verwerken; - nalezen van brief, verslag; - herwerken en herformuleren van vragen, brief, verslag; - terugblikken op bezoek (hadden we notities moeten maken?). De activiteit zal voor individuele leerlingen aan kracht winnen als zij zelf actief mogen en willen instappen in de hele activiteit. Mogen ze zelf keuzes maken en initiatieven nemen? Komt hun vraag ook aan bod? Laat de leerkracht hen op de dag van het bezoek zelf hun vragen stellen, ook al zijn niet alle leerlingen even taalvaardig? Moedigt hij ook de minder assertieve leerlingen aan? Mogen leerlingen, als ze trachten vragen te verzinnen, foutjes maken, risico s nemen? Betekenisvolle taken, ondersteuning door interactie en reflectie, en een positief, veilig klasklimaat hebben samen een sterke impact op de kracht van een taalleeromgeving. Dit wordt voorgesteld in de figuur van de drie cirkels, die we reeds in het vorige hoofdstuk introduceerden. Ook in het lager onderwijs is dit een bruikbaar model om krachtig taalonderwijs aan af te toetsen.
6 Krachtige leeromgevingen voor alle (taal)leerders Figuur 3. Drie cirkels van een krachtige taalleeromgeving. - Positief, veilig klimaat: in de buitenste cirkel probeert de leerkracht te zorgen voor een leerklimaat waarin de leerling zich goed, veilig, competent en gewaardeerd voelt, waarin de leerling risico s en initiatief durft nemen, fouten mag maken, durft experimenteren, eigen inbreng mag doen en gerespecteerd wordt voor wie hij of zij is. - Betekenisvolle activiteiten: in de middelste cirkel wordt de leerling uitgedaagd om interessante, uitdagende, zinvolle, doelgerichte taken uit te voeren, en daarbij op een functionele manier talige boodschappen te begrijpen en te produceren. - Ondersteuning door interactie en reflectie: in de binnenste cirkel wordt het leerpotentieel van de activiteiten verhoogd doordat de leerling in interactie gaat met andere leerlingen en met de leerkracht. De leerkracht moedigt aan, denkt hardop na, reflecteert over allerlei aspecten, gaat in gesprek, blikt terug, probeert mee problemen op te lossen, geeft nieuwe impulsen of ideeën, doet voor en gebruikt daarbij heel veel taal. De leerkracht volgt actief op of de leerling die taal begrijpt en probeert de leerling te ondersteunen als die zelf iets wil zeggen.
A. Creëer een positief, veilig en rijk leerklimaat door
A. Creëer een positief, veilig en rijk leerklimaat door elk kind zich thuis te laten voelen in de klas. Geef de leerlingen de kans om spontaan te vertellen over iets dat ze leuk vinden en laat andere kinderen
Nadere informatieA. Creëer een positief, veilig en rijk leerklimaat door
A. Creëer een positief, veilig en rijk leerklimaat door elk kind zich thuis te laten voelen in de klas. Respecteer de stille periode van kinderen. Geef kinderen die het nodig hebben, meer tijd om een luisteropdracht
Nadere informatiekijkwijzer hoger onderwijs de les de docent taalontwikkelend lesgeven
kijkwijzer hoger onderwijs taalontwikkelend lesgeven de docent 1. Is het taalaanbod van de docent rijk, verzorgd en afgestemd op de studenten? Zijn de formuleringen op het niveau van studenten? Drukt de
Nadere informatieNationaal congres Taal en Lezen. 15 oktober 2015 Mondelinge taalvaardigheid: Van pingpongen naar tafelvoetballen WWW.CPS.NL
Nationaal congres Taal en Lezen 15 oktober 2015 Mondelinge taalvaardigheid: Van pingpongen naar tafelvoetballen WWW.CPS.NL Wat ben ik? Wat staat bovenaan m n verlanglijst? Het programma: van pingpongen
Nadere informatieTaalstimulering voor kinderen en volwassenen. Taal en taalbeleid 3 februari 2014
Taalstimulering voor kinderen en volwassenen Taal en taalbeleid 3 februari 2014 Enkele stellingen Taalontwikkeling 1. Voortalige fase: van 0 tot 1 jaar 2. Vroegtalige fase: van 1 tot 2,5 jaar Eentalige
Nadere informatieKinderen leren schrijven. www.taalvorming.nl
Kinderen leren schrijven www.taalvorming.nl Uitgangspunten van taalvorming Taalvorming is een lang bestaande werkwijze die je ook kunt zien als schrijfdidactiek werken vanuit eigen ervaringen samenhang
Nadere informatieWerken met tussendoelen in de onderbouw
Laura Punt 2013 Werken met tussendoelen in de onderbouw Interactief lees- en schrijfonderwijs Inhoud Het waarom en het wat van tussendoelen Aansluiting tussen po en vo Werken met tussendoelen Voorbeelden
Nadere informatieModel om schoolse taalvaardigheden te observeren en te reflecteren
1 Bijlage 1: Model om schoolse taalvaardigheden te observeren en te reflecteren Als een leraar op zoek is naar een mogelijk instrument om schoolse taalvaardigheid bij zijn leerlingen te observeren, dan
Nadere informatieWat te doen met zwakke begrijpend lezers?
Wat te doen met zwakke begrijpend lezers? Cor Aarnoutse Wat doe je met kinderen die moeite hebben met begrijpend lezen? In dit artikel zullen we antwoord geven op deze vraag. Voor meer informatie verwijzen
Nadere informatieHoe kan je breed en permanent evalueren?
Ronde 2 Martien Berben & Marleen Colpin Centrum voor Taal en Onderwijs - K.U.Leuven Contact: Martien.berben@arts.kuleuven.be Marleen.colpin@arts.kuleuven.be Hoe kan je breed en permanent evalueren? De
Nadere informatieHoe help je meertalige kinderen bij het leren van een tweede taal? Tips voor leerkrachten
Hoe help je meertalige kinderen bij het leren van een tweede taal? Tips voor leerkrachten Enkele tips 1. Goed begonnen is half gewonnen! Zorg van bij het begin voor een zo open en positief mogelijke klassfeer
Nadere informatieTalig rekenen. Drs. Martin Ooijevaar - Onderwijsadviseur M.ooijevaar@sbzw.nl 0299-783422 @mooijevaar @sbzwtweet SBZW 10-4-2016 2
SBZW 10-4-2016 1 Talig rekenen Drs. Martin Ooijevaar - Onderwijsadviseur M.ooijevaar@sbzw.nl 0299-783422 @mooijevaar @sbzwtweet SBZW 10-4-2016 2 Onderwerpen Inschatten van beginniveau Taal binnen de rekenles
Nadere informatieTaalbewust beroepsonderwijs. Vijf vuistregels voor effectieve didactiek 1
9. Taalbeleid en -screening Ronde 4 Tiba Bolle & Inge van Meelis ITTA Contact: Tiba.bolle@itta.uva.nl Inge.vanmeelis@itta.uva.nl Taalbewust beroepsonderwijs. Vijf vuistregels voor effectieve didactiek
Nadere informatieBedrijf en effecten - 3 Talenten en beroepen
Klas in bedrijf www.klasinbedrijf.be Werkbladen Techniek in de klas Reëel bedrijfsbezoek Bedrijf en effecten - 3 Talenten en beroepen Peter Hantson 2013 2015 Dit materiaal is auteursrechtelijk beschermd.
Nadere informatieTULE inhouden & activiteiten Nederlands. Kerndoel 10. Toelichting en verantwoording
TULE - NEDERLANDS KERNDOEL 10 158 TULE inhouden & activiteiten Nederlands Kerndoel 10 De leerlingen leren bij de doelen onder mondeling taalonderwijs en schriftelijk taalonderwijs strategieën te herkennen,
Nadere informatieGa positief om met het gebruik van de eigen taal (dialect, andere moedertaal) van de kinderen.
Zorg dat de kinderen zich goed en veilig voelen in je klas. Geef kinderen meer spreekkansen door zelf minder te praten en door meteen na de inbreng van kinderen even stil te blijven, zodat ze eventueel
Nadere informatiePROGRAMMA (AALST) BIJEENKOMST VAKCOÖRDINATOREN NEDERLANDS April 2014 PROGRAMMA (SINT-NIKLAAS) PROGRAMMA (OUDENAARDE) Inleiding - rondleiding OLC
BIJEENKOMST VAKCOÖRDINATOREN NEDERLANDS April 2014 PROGRAMMA (AALST) Inleiding - rondleiding OLC Voorstelling vakgroep/school - ideeën uit de ontvangende school PB Intervisie Nieuws uit het vakgebied Koffie
Nadere informatieType 1: De Docent TEST LEERKRACHTSTIJL LAGER. Centrum voor Taal en Onderwijs MIJN PROFIEL
Type 1: De Docent Ik weet perfect waar ik mee bezig ben. Met mijn strakke planning zien we alle vooropgestelde leerstof, met tijd voor een herhalingsles voor elke grote toets. Er zijn duidelijke afspraken
Nadere informatieUitwerking kerndoel 10 Nederlandse taal
Uitwerking kerndoel 10 Nederlandse taal Tussendoelen en leerlijnen Nederlandse taal Primair onderwijs In samenwerking met het expertisecentrum Nederlands Enschede, 1 juni 2006 Nederlands kerndoel 10 Stichting
Nadere informatieVIRBO Directies GO Garderen, 13 maart Magda Deckers
VIRBO Directies GO Garderen, 13 maart 2013 Magda Deckers TAALVAARDIGHEIDSONDERWIJS: Eenzelfde begrippenkader: - vaststellingen die leidden tot TVO - conclusies voor het onderwijs - TVO: conceptueel kader
Nadere informatieTaalleermechanisme het kind praat uitgebreid en op eigen initiatief: hij gebruikt zo creatief en actief mogelijk zijn kennis van de taal
Gesprekken Wat is gespreksvaardigheid? Het subdomein gesprekken heeft betrekking op alle mondelinge taalactiviteit waarbij sprake is van interactie (van informele gesprekjes en kringgesprekken tot overleg,
Nadere informatie- Een docent controleert of jij je huiswerk op hebt geschreven. - Je hebt aanmoediging nodig om je huiswerk te noteren.
Schoolse competenties Competentie 1: Agendagebruik - Je schrijft je huiswerk in je agenda als dit wordt opgegeven. - Je agenda ziet er verzorgd uit. - Een docent controleert of jij je huiswerk op hebt
Nadere informatieVoor alle leraren Nederlands. 'Vergelijkend schema', eindtermen vaardigheden van de 3 graden: tekstsoorten, procedures/strategieën en attitudes.
Voor alle leraren Nederlands 'Vergelijkend schema', eindtermen vaardigheden van de 3 graden:, procedures/strategieën en attitudes. 1 Luisteren 1e graad 2e graad 3e graad uiteenzetting leerstofonderdeel
Nadere informatieDrie maal taal. Taal beschouwen in realistische situaties
Ronde 3 Joost Hillewaere Eekhoutcentrum Contact: joost.hillewaere@kuleuven-kulak.be Drie maal taal. Taal beschouwen in realistische situaties 1. Inleiding Waarom leren kinderen taal op school? Taal heeft
Nadere informatieGESPREKS- EN DOELEN VANDAAG 6/1/2016 SPREEKVAARDIGHEID IN DE ISK ONDERWIJSACTIVITEITEN. Hoe zeg je dat?
GESPREKS- EN SPREEKVAARDIGHEID IN DE ISK Hoe zeg je dat? 1 Lies Alons 31 mei 2016 AZC Dronten DOELEN VANDAAG 2 1. Je weet welke onderdelen van belang zijn in het spreekproces in een 2 e taal. 2. Je ontwikkelt
Nadere informatieOpleiding. Tolk Vlaamse Gebarentaal. Code + officiële benaming van de module. Module Vlaamse Gebarentaal B. Academiejaar 2015-2016.
Opleiding Tolk Vlaamse Gebarentaal Code + officiële benaming van de module Module Vlaamse Gebarentaal B Academiejaar 2015-2016 Semester 2 Studieomvang 9 studiepunten Totale studietijd 180 Aantal lestijden
Nadere informatieHeikamperweg AZ Asten-Heusden
Heikamperweg 1 5725 AZ Asten-Heusden bbs.antonius@prodas.nl www.antonius-heusden.nl Beste geïnteresseerde in de kwaliteiten van BBS. Antonius, Kwalitatief en passend onderwijs verzorgen is een opdracht
Nadere informatieHoe werken met de portfolio s? In de portfolio s is een duidelijke leerlijn ingebouwd.
VRAAG 7 Hoe werken met de portfolio s? In de portfolio s is een duidelijke leerlijn ingebouwd. We beschouwen attitudes als voedingsbodem voor het leren leren. - Eerste graad: expliciteren : binnencirkel
Nadere informatieIk geloof dus ik ben?
Ik geloof dus ik ben? Naar: Bord vol kinderrechten Oh my god (UNICEF België) Leeftijd: 6 tot 9 jaar Duur: 2x 50 min. Doelen De kinderen weten dat er verschillende soorten geloof in de wereld zijn De kinderen
Nadere informatieCOMPETENTIEPROFIEL BIJLAGE 3D-MAP
COMPETENTIEPROFIEL BIJLAGE 3D-MAP Dit competentieprofiel is een (zelf)reflectiedocument betreffende het functioneren van de BIO op een bepaald moment. Het wordt ingevuld: 1) door de begeleider zelf tijdens
Nadere informatieTalentmeting in korte trajecten
Talentmeting in korte trajecten Het portfolio is voor kort durende maatschappelijke stages een te uitgebreid middel om mee te werken. Voor de kortdurende intensieve maatschappelijke stages is een andere
Nadere informatieP.1 Creëren van een veilig en stimulerend leerklimaat
Pedagogisch bekwaam P.1 Creëren van een veilig en stimulerend leerklimaat Resultaat De meeste leerlingen voelen zich veilig en worden gestimuleerd en uitgedaagd om te leren. Ze zijn actief en betrokken
Nadere informatie3 LEERPLANDOELEN. In de basisschool geldt als streefdoel voor strategieën:
3 LEERPLANDOELEN In de basisschool geldt als streefdoel voor strategieën: Een leerling wil, durft en kan op zijn niveau nadenken over zijn manier van luisteren, lezen, spreken en schrijven en past zijn
Nadere informatieEducatief Professioneel (EDUP) - C1
Educatief Professioneel (EDUP) - C1 Voor wie? Voor hogeropgeleide volwassenen (18+) die willen functioneren in een uitdagende kennis- of communicatiegerichte functie: in het hoger onderwijs, als docent
Nadere informatieReader voor pedagogisch medewerkers
Reader voor pedagogisch medewerkers Module 1: Taalaanbod Wat zeg je en hoe zeg je het Rijk taalaanbod Er is veel verschil in taalaanbod: rijke of arme taal en alles daar tussenin. Het is van belang te
Nadere informatieNiveaubeschrijving Talige Startcompetenties Hoger Onderwijs Spreken op C1
Tekststructuur Vocabulaire Onderwerp Algemene beschrijving Niveaubeschrijving Talige Startcompetenties Hoger Onderwijs Spreken op C1 C1 Kan duidelijke, gedetailleerde beschrijvingen en presentaties geven
Nadere informatie> NASLAG WERKWINKEL LEERLINGEN IN DE SCHOOLRAAD Studiedag Leerlingen en school: partners in crime? 24-04-3013
> NASLAG WERKWINKEL LEERLINGEN IN DE SCHOOLRAAD Studiedag Leerlingen en school: partners in crime? 24-04-3013 Leerlingen uit het secundair onderwijs mogen vertegenwoordigd zijn als partner op de schoolraad.
Nadere informatieZin in goed onderwijs Frans! Doelen. Even kennismaken 27/10/ Visie op goed taalonderwijs Frans kennen
Zin in goed onderwijs Frans! Talige grondhouding Mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid Frans Mia Vanden Waeyenbergh Pedagogisch begeleider Frans, CLIL en coördinatie MVT 1. Visie op goed taalonderwijs
Nadere informatieThema 7 Activiteit 5. medelln. en leerkracht
De leerlingen ontwerpen hun vlag op een los blad. 3 de leerjaar : Overzicht lesverloop 50 1 De leerlingen ontwerpen een persoonlijke piratenvlag. Ze stellen hun vlag voor aan hun medeleerlingen in een
Nadere informatieD.1 Motiveren en inspireren van leerlingen
DIDACTISCHE BEKWAAMHEID D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen Resultaat De leraar motiveert leerlingen om actief aan de slag te gaan. De leraar maakt doel en verwachting van de les duidelijk zorgt
Nadere informatieOver taaie taboes en lastige liefdes
Seksuele diversiteit graad 3 Lesvoorbereiding Over taaie taboes en lastige liefdes Bij lesmateriaal, bij deze les op de site, vind je het nodige lesmateriaal voor deze les: Print het artikel Huwelijken
Nadere informatieGroot gelijk?! Gelijke onderwijskansen in Vlaanderen 23 november 2004
Groot gelijk?! Gelijke onderwijskansen in Vlaanderen 23 november 2004 Integratie van AN in secundair onderwijs Tom Verheyen Filip Paelman Overzicht Omzendbrief Tasan Vervolgonderzoek Referentiekader Een
Nadere informatieCoöperatief leren Wat is coöperatief leren? Waarom is coöperatief leren belangrijk? Coöperatieve werkvormen
Coöperatief leren Wat is coöperatief leren? Coöperatief leren is een onderwijsleersituatie waarin de leerlingen in kleine groepen op een gestructureerde manier samenwerken aan een leertaak met een gezamenlijk
Nadere informatieCentrum voor Taal en Onderwijs KU Leuven_Pandora Versteden. Inzichten in taalverwervingsprocessen
Centrum voor Taal en Onderwijs KU Leuven_Pandora Versteden Inzichten in taalverwervingsprocessen Wie zijn we? Multidisciplinair expertisecentrum rond taal, onderwijs en samenleving (verbonden aan de faculteit
Nadere informatieAchtergrondinformatie Taalvrijwilligers. Begeleiden bij schrijven
Achtergrondinformatie Taalvrijwilligers Begeleiden bij schrijven 1 Inhoudsopgave Snippers... 3 Verder Lezen... 5 2 Snippers 1 Onderdelen schrijfproces Schrijven is zowel een denktaak als een doetaak. Denken
Nadere informatieLiefde, voor iedereen gelijk?
Seksuele diversiteit graad 2 Lesvoorbereiding Liefde, voor iedereen gelijk? Bij lesmateriaal, bij deze les op de site, vind je het nodige lesmateriaal voor deze les: Print de verhalen 'Het geheim van Mirjam'
Nadere informatieSOCIALE VAARDIGHEDEN: contactsleutels
SOCIALE VAARDIGHEDEN: contactsleutels We gebruiken op school voor het 4 de, 5 de en 6 de leerjaar de handleiding CONTACTSLEUTELS van uitgeverij De Sleutel. Kenmerken van Contactsleutels: Elk leerjaar beschikt
Nadere informatieEindtermen Nederlands algemeen secundair onderwijs (derde graad)
Eindtermen Nederlands algemeen secundair onderwijs (derde graad) Bron: www.ond.vlaanderen.be/dvo 1 Luisteren 1 De leerlingen kunnen op structurerend niveau luisteren naar uiteenzettingen en probleemstellingen
Nadere informatieHOUT EN BOUW. Activerende werkvormen? De leraar doet er toe.
HOUT EN BOUW Activerende werkvormen? Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat we na 14 dagen gemiddeld slechts 10 % hebben onthouden van datgene wat we gelezen hebben en 20 % van wat we hebben gehoord.
Nadere informatieTaalbeleidsplan Geel kleuter en lager onderwijs. Deel 1
Taalbeleidsplan Geel kleuter en lager onderwijs. Deel 1 Doel 1: Het aantal kinderen met een voldoende taalvaardigheid (luisteren, spreken, schrijven en begrijpend lezen in functionele contexten) vermeerderen.
Nadere informatiePositieve houding. Hoge verwachtingen. Flexibele planning
Visie Aanpassingen in de gedragingen van de leerkracht Het vertalen van een politiek besluit zoals het M- decreet in de dagelijkse praktijk is geen gemakkelijke opgave. Als leerlingen met een beperking
Nadere informatieZelfbeeld. Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld.
Zelfbeeld Het zelfvertrouwen wordt voor een groot deel bepaald door de ideeën die het kind over zichzelf heeft: het zelfbeeld. Een kind dat over het algemeen positief over zichzelf denkt, heeft meer zelfvertrouwen.
Nadere informatieVerslag van dataverzameling in functie van het onderzoek van de NTU naar het schrijfleven van leerlingen
Verslag van dataverzameling in functie van het onderzoek van de NTU naar het schrijfleven van leerlingen Data verzameld in de derde graad van de basisschool en verslag opgesteld door Amber Van Geit Opleiding:
Nadere informatieEducatief Professioneel (EDUP) - C1
Educatief Professioneel (EDUP) - C1 Voor wie? Voor hogeropgeleide volwassenen (18+) die willen functioneren in een uitdagende kennis- of communicatiegerichte functie: in het hoger onderwijs, als docent
Nadere informatieRONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het KLEUTERONDERWIJS
CONFERENTIE STEUNPUNT GOK: De lat hoog voor iedereen!, Leuven 18 september STROOM KRACHTIGE LEEROMGEVINGEN RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen
Nadere informatieDoelenlijst G-start voor VVKBaO
1 1. OVER -START -start is een CTO-uitgave over het stimuleren van geletterdheid bij jonge kinderen (2,5 tot 7 jaar). -start is een boek vol achtergrondinformatie en concreet uitgewerkte activiteiten.
Nadere informatieHOE LAAT IK MEDEWERKERS
MANAGEMENT Een zelfstandige medewerker is een tevreden medewerker HOE LAAT IK MEDEWERKERS ZELFSTANDIG FUNCTIONEREN? De ene mens is de andere niet. Sommigen zijn blij met een chef die aan hen geducht leiding
Nadere informatieONDERWIJSBEHOEFTES VAN JONGEREN EN ONDERSTEUNINGSBEHOEFTES VAN MENTOREN EN LEERKRACHTEN IN KAART BRENGEN
ONDERWIJSBEHOEFTES VAN JONGEREN EN ONDERSTEUNINGSBEHOEFTES VAN MENTOREN EN LEERKRACHTEN IN KAART BRENGEN HULPZINNEN VOOR HET BENOEMEN VAN ONDERWIJSBEHOEFTEN VAN LEERLINGEN Deze leerling heeft een instructie
Nadere informatieluisteren: ET 4, 6 spreken: ET 15, 18, 23 lezen: ET 10, 12 schrijven: ET 28, 30, 31, 34 mondelinge interactie: 24, 27
TABASCO Oriëntatie + voorbereiden Leercoach Leerlingen Iemand voorstellen (schriftelijk en mondeling) Leerplandoelstellingen kiezen functionele kennis: - woordvelden: 35.1.1 en 35.1.2 en 35.1.3 - grammatica:
Nadere informatieKlas in bedrijf. Werkbladen. Belang logistiek voor bedrijf. Peter Hantson. Opleiding secundair onderwijs Vakgroep Techniek (TE)
Klas in bedrijf www.klasinbedrijf.be Werkbladen Techniek in de klas - Virtueel bedrijfsbezoek Film: Bedrijf en logistiek proces 1 Belang logistiek voor bedrijf Peter Hantson 2013 2015 Dit materiaal is
Nadere informatieKIJKWIJZER: THUISTAAL IN EEN KRACHTIGE LEEROMGEVING. Kleuterklas
KIJKWIJZER: THUISTAAL IN EEN KRACHTIGE LEEROMGEVING Kleuterklas Naar: Bultynck, K., Sierens, S., Slembrouck, S., Van Avermaet, P. & M. Verhelst (2008), Vooronderzoek m.b.t. de plaats van de thuistalen
Nadere informatieVakonderdeel: MONDELING TAALGEBRUIK: SPREKEN EN LUISTEREN
Vakonderdeel: MONDELING TAALGEBRUIK: SPREKEN EN LUISTEREN Doelen Oordelen of een woord al of niet klankzuiver is. Taalhandelingen ontwikkelen: reageren in gesprekken met eenvoudige, maar relevante vragen
Nadere informatieLokaliseren situeren van plaatsen op een landkaart (in een beperkt of ruim kader).
De volgende vakken komen aan bod Aardrijkskunde Maatschappelijke vorming (MAVO) Nederlands Godsdienst Niet-conventionele zedenleer LEERDOELSTELLINGEN LESFICHE C Door aan de slag te gaan met lesfiche C
Nadere informatieLuister- en kijkvaardigheid in de lessen Nederlands
Les Taalblad, Pendelaars Tekstsoort, publiek, niveau Informatieve en persuasieve tekst Onbekend publiek Structurerend niveau voor leesvaardigheid, beoordelend niveau voor luistervaardigheid Verwijzing
Nadere informatieVOORTRAJECT TAALBELEID
VOORTRAJECT TAALBELEID Interactieve werkvormen Sophie Stroobants Wie is wie? Dienst onderwijsondersteuning Mechelen Opdrachtgever van het traject Centrum voor Taal en Onderwijs (CTO) Inhoudelijk vormgever
Nadere informatiewerkbladen, telefoons en opnametoestel
DE BAAN OP! De jongeren organiseren zelf één of meerdere bedrijfsbezoeken. Ze verzamelen informatie over verschillende bedrijven en op basis hiervan kiezen ze met de hele klas het meest interessante bedrijf
Nadere informatieDE SCHOOL ALS SCHRIJFPALEIS! HOE LEERLINGEN LIEVER EN BETER LEREN SCHRIJVEN?
DE SCHOOL ALS SCHRIJFPALEIS! HOE LEERLINGEN LIEVER EN BETER LEREN SCHRIJVEN? Martien Geerts Inleiding Dat schrijven een complexe vaardigheid is, weten we allemaal maar al te goed. Schrijven is veel meer
Nadere informatieEindtermen Nederlands lager onderwijs
Eindtermen Nederlands lager onderwijs Bron: www.ond.vlaanderen.be/dvo 1 Luisteren De leerlingen kunnen (verwerkingsniveau = beschrijven) de informatie achterhalen in: 1.1 een voor hen bestemde mededeling
Nadere informatieVITAAL Plus 1 e graad
VITAAL Plus 1 e graad Krachtlijnen VITAAL Plus 1 e graad 1 Bouwstenen VITAAL Plus 1 e graad DIFFERENTIATIE TAALTAKEN AUTHENTIEKE COMMUNICATIEVE SITUATIES SCHOOLTAALWOORDEN VAARDIGHEDEN REMEDIËRING INTERCULTURALITEIT
Nadere informatieDe HGW-bril toegepast in de cel leerlingenbegeleiding
De HGW-bril toegepast in de cel woensdag 20 februari 2013 Kris Loobuyck 1 2 3 VVKSO 1 Uitgangspunten van HGW 4 HGW biedt kansen! 5 We zijn gericht op het geven van haalbare en bruikbare adviezen. We werken
Nadere informatieAan de slag blijven. Schematisch overzicht van thema s, leerdoelen en inhoud
Schematisch overzicht van thema s, leerdoelen en inhoud Jezelf presenteren De medewerker moet zichzelf goed presenteren. Bijvoorbeeld door er schoon en verzorgd uit te zien. Zo laat hij/zij een goede indruk
Nadere informatieCONCEPT. Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten. Tussendoelen Nederlands onderbouw vo, vmbo
Tussendoelen Nederlands onderbouw vo, vmbo Domein A 1: Lezen van zakelijke teksten Subdomein A 1.1: Woordenschat 1.1 vmbo de betekenis van onbekende woorden afleiden uit de context; 1.2 vmbo de betekenis
Nadere informatieOmgaan met. meer- en anderstaligheid. op school
Omgaan met meer- en anderstaligheid op school Omgaan met meer- en anderstaligheid op school 1 Basisvoorwaarden Een school die goed weet om te gaan met meer-/anderstaligheid neemt een open houding aan tegenover
Nadere informatieKlas in bedrijf. Werkbladen. Bedrijf en logistiek proces - 3. Talenten en beroepen: logistiek. Peter Hantson
Klas in bedrijf www.klasinbedrijf.be Werkbladen Techniek in de klas Reëel bedrijfsbezoek Bedrijf en logistiek proces - 3 Talenten en beroepen: logistiek Peter Hantson 2013 2015 Dit materiaal is auteursrechtelijk
Nadere informatieCompetenties verbonden aan het ComPas
Competenties verbonden aan het ComPas 5 kerncompetenties en 8 erg waardevol competenties 1. Kunnen samenwerken... 2 2. Contactvaardig zijn... 3 3. Inlevingsvermogen/empathie bezitten... 4 4. Zelfreflectie...
Nadere informatieLUISTERVAARDIGHEID EN
LUISTERVAARDIGHEID EN SCHRIJFVAARDIGHEID IN DE ISK Goede zinnen schrijven vind ik best moeilijk. Lies Alons Bijeenkomst 8-15 november 2016 DOELEN VANDAAG 1. Je kijkt nog een keer naar luistervaardigheid
Nadere informatiePOP Martin van der Kevie
Naam student: Martin van der Kevie Studentnr.: s1030766 Studiefase: leerjaar 1 Datum: 18 okt 2009 Interpersoonlijk competent Overzicht wat leerlingen bezig houdt dit kun je gebruiken tijdens de les. Verder
Nadere informatieWERKPLEKLEREN OPLEIDINGSFASE 3 ACADEMIEJAAR Geachte stagementor, vakmentor(en)
WERKPLEKLEREN OPLEIDINGSFASE 3 ACADEMIEJAAR 2018-2019 Geachte stagementor, vakmentor(en) Het traject werkplekleren bestaat uit een differentiatiestage (3 weken in semester 1 05/11/2018 t.e.m. 23/11/2018)
Nadere informatieBeroepsgerichte Vorming, opleiding handel en administratie of Project Algemene Vakken
ONTBIJT OP SCHOOL De jongeren organiseren zelf een ontbijt op school. Ze bepalen hoe het ontbijt er zal uitzien en staan ook in voor de praktische organisatie. Hiervoor moeten ze een heel aantal zaken
Nadere informatieWaarom ga je schrijven? Om de directeur te overtuigen
week 17 20 april 2015 - Schrijfopdrachten niveau A, les 1 Les 1: Een overtuigende tekst schrijven Beantwoord deze vragen: Een mooie manier om te herdenken 1. Waarom is het volgens jou belangrijk om de
Nadere informatieONDERSTEUNING BIJ HET LEZEN
ONDERSTEUNING BIJ HET LEZEN De meeste leerlingen hebben geen moeite met lezen op zich. Maar vanaf het moment dat ze langere teksten moeten lezen en globale vragen beantwoorden of als ze impliciete informatie
Nadere informatieZelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W
Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument
Nadere informatieLEREN LEREN WAT? HOE?
LEREN LEREN Bij leren leren ondersteunt de school je schoolse leren en biedt de school je methodieken om toe te passen in leersituaties buiten de school. Als school hebben we gekozen voor het VELOO-programma,
Nadere informatieEn, wat hebben we deze les geleerd?
Feedback Evaluatie Team 5 En, wat hebben we deze les geleerd? FEED BACK in de klas En, wat hebben we deze les geleerd? Leerkracht Marnix wijst naar het doel op het bord. De leerlingen antwoorden in koor:
Nadere informatieInhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht...
Inhoudstafel Leermeermoment Chicago Jongeren Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doelstelling van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... 2 Tijd (duur)... 2 Locatie... 2 Materiaal...
Nadere informatieVoorwoord. Veel succes met de schrijftraining! Amsterdam, februari 2012. Freek Bakker Joke Olie. 6 Voorwoord
Voorwoord Schrijven op B2 is een takenboek dat hulp biedt bij de training in het schrijven van korte en langere teksten in het Nederlands, die geschreven moeten worden op het Staatsexamen NT2 II. Schrijven
Nadere informatieRubrics vaardigheden
Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden
Nadere informatieHOE WERKT FAALANGST? WAT IS FAALANGST?
HOE WERKT FAALANGST? WAT IS FAALANGST? Faalangst kan omschreven worden als de angst om te mislukken in situaties waarin men beoordeeld wordt (of denkt beoordeeld te worden) en de behoefte om mislukkingen
Nadere informatieGESPREKKEN VOEREN NEDERLANDS AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG:
AAN HET EINDE VAN DEZE UITLEG: - Kun je een verzorgde brief schrijven. - Kun je op een juiste manier werkwoorden vervoegen. - Schrijf je op een juiste manier in meervoud. - Gebruik je hoofdletters op een
Nadere informatieRubrics vaardigheden
Rubrics vaardigheden Rubrics vaardigheden In het leerlab 2020 hebben 7 vernieuwingsscholen vier rubrics ontwikkeld om de persoonlijke groei van leerlingen in kaart te brengen. Deze rubrics zijn vaardigheden
Nadere informatie8-10-2015. Nationaal congres Taal en Lezen. 15 oktober 2015 Modelen. Contactgegevens
Nationaal congres Taal en Lezen 15 oktober 2015 Modelen WWW.CPS.NL Contactgegevens Willem Rosier w.rosier@cps.nl 06 55 898 653 Hoe ziet het modelen er in de 21 ste eeuw uit? Is flipping the classroom dan
Nadere informatieDidactische verantwoording. Allemaal taal. Taal en communicatie voor pedagogisch medewerkers in de kinderopvang en op de peuterspeelzaal
Didactische verantwoording Allemaal taal Taal en communicatie voor pedagogisch medewerkers in de kinderopvang en op de peuterspeelzaal Jenny van der Ende Taalondersteuning bij kinderen Naast behoefte aan
Nadere informatieThema. Kernelementen. Oplossingsgericht taalgebruik Voorbeeld van communiceren 10 communicatie-tips
Thema Kernelementen Oplossingsgericht taalgebruik Voorbeeld van communiceren 10 communicatie-tips Tips voor de trainer: Doseer je informatie: less is more. Beoordeel wat je gymnasten doen, niet wie ze
Nadere informatieMaak betekenisvolle onderwerpen bespreekbaar Individuele docententraining DAG 3 PPOZO Marije Fris trainer & masterclassdocent St.
Maak betekenisvolle onderwerpen bespreekbaar Individuele docententraining DAG 3 PPOZO Marije Fris trainer & masterclassdocent St. DKJL Met de deur in huis.. Schrijf zoveel mogelijk thema s op die jij geschikt
Nadere informatieDe nieuwe zorgmedewerker
Werkblad De nieuwe zorgmedewerker De zorg verandert in snel tempo. Ook jouw rol als verzorgende of helpende verandert: meer aandacht voor individuele cliënten en hun netwerk. Werken met een zorg-leefplan
Nadere informatieInhoud. Inleiding 9. 5 Planning 83 5.1 Leerdoelen en persoonlijke doelen 84 5.2 Het ontwerpen van het leerproces 87 5.3 Planning in de tijd 89
Inhoud Inleiding 9 1 Zelfsturend leren 13 1.1 Zelfsturing 13 1.2 Leren 16 1.3 Leeractiviteiten 19 1.4 Sturingsactiviteiten 22 1.5 Aspecten van zelfsturing 25 1.6 Leerproces vastleggen 30 2 Oriëntatie op
Nadere informatieWelke coöperatieve werkvormen gaan we aanleren?
Welke coöperatieve werkvormen gaan we aanleren? w 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 1 X 2 X X 3 X X X 4 X X X X 5 X X X X X 6 X X X X X X 7 X X X X X X X 8 X X X X X X X X ö 1. D e n k e n D e
Nadere informatie