Breng leren tot leven. Dé schrijfmethode voor groep 1 t/m 8

Transcriptie

1 Breng leren tot leven Dé schrijfmethode voor grp 1 t/m 8

2 PENNENSTREKEN Inhoud Breng uw schrijflessen tot leven! Maak kennis met Pennenstreken Inleiding 3 Waarom Pennenstreken? Ruimte voor eigen invulling 4 Voor de leerling van nu 6 Op elk gewenst niveau 8 Met het beste resultaat 10 Pennenstreken neemt u werk uit handen Materialen Opbouw en organisatie Schrijven en andere vakgebieden Mijn Pennenstreken 26 Meer informatie 27 Schrijven om te leren én te communiceren We schrijven meer en meer op onze computer of tablet. Echt schrijven, met pen en papier, komt daardoor steeds minder voor. Toch is schrijven een onmisbare vaardigheid. Schrijven is een leerstrategie: dat wat je opschrijft, onthoud je beter. En schrijven is een communicatiemiddel: bij ttsen kun je er bijvoorbeeld mee laten zien wat je weet. Bij Pennenstreken editie 2 ligt de focus op leesbaar schrijven in plaats van mooi schrijven. Alle feningen en schrijfadviezen hebben een praktische insteek. Zo ondervinden leerlingen zelf h het schrijven helpt om lastige spellingmilijkheden onder de knie te krijgen. We koppelen het leesonderwijs één op één aan het schrijfonderwijs. En u kiest zelf h u uw leerlingen wilt leren schrijven: aan elkaar of los. Maar we geven vooral heel veel tips om het handschrift aan te leren, te beoordelen en verbeteren. 2

3 Pennenstreken editie 2: het nieuwe schrijfonderwijs Al dertig jaar lang is Pennenstreken de meestgebruikte schrijfmethode in het basisonderwijs. De nieuwe versie maakt gebruik van alle kennis en ervaring die is opgedaan met de eerste versie, gecombineerd met de nieuwe inzichten in het schrijfonderwijs. Pennenstreken editie 2 geeft u vrijheid om keuzes te maken die bij uw school passen, sluit aan bij het onderwijs van nu en de tkomst en houdt rekening met verschillen tussen leerlingen. De methode ondersteunt u maximaal en maakt slim gebruik van digitale mogelijkheden, waardoor u ontspannen voor de klas staat. 3

4 PENNENSTREKEN Ruimte voor eigen invulling Geen leerling en geen school is hetzelfde. Daarom biedt Pennenstreken volop mogelijkheden om het programma af te stemmen op uw eigen wensen en situatie. Voor- en nadelen verbonden schrift + beter woordbeeld door het schrijven met verbindingen. - lastiger te maken voor kinderen met een slechte motoriek. Voor- en nadelen blokschrift + makkelijker aan te leren door grote overeenkomst tussen lees- en schrijfletters en het ontbreken van letterverbindingen. - extra aandacht is nodig voor het gd spatiëren van letters en woorden. 4 bas ligt in een kuil. hij duikt in de zee. Twee zinnen in verbonden schrift en in blokschrift. Keuze: verbonden schrift of blokschrift Zwijsen schrijft niet voor h u uw leerlingen leert schrijven maar laat de keuze aan u. Voor ons zijn de beide schriftsoorten gelijkwaardig. Beide letterfonts zijn speciaal ontwikkeld voor het basisonderwijs. Ze zijn vliend en op tempo te schrijven. U kiest de aanpak die past bij úw visie op schrijfonderwijs. De schrijf- en fenbken van Pennenstreken zijn er in beide letterfonts: de lesinhoud van beide typen schrijfbken is hetzelfde. Daardoor kunt u op elk moment overstappen van het ene naar het andere schrift. Wanneer u start met het blokschrift kunt u altijd later overstappen op het verbonden schrift. Of u start met het verbonden schrift en laat de leerlingen die er mite mee hebben overstappen op het blokschrift. Wat u ook kiest, uw keuze is verantwoord. Uit onderzk blijkt namelijk dat er geen verschil is tussen de leeropbrengsten van leerlingen die met het blokschrift schrijven en leerlingen die het verbonden schrift gebruiken. Woordjes leren gaat bij beide schriftsoorten bijvoorbeeld even snel. Ook het schrijftempo is vergelijkbaar. Pennenstreken ondersteunt elke keuze die u maakt en biedt modellen die het overstappen makkelijk maken. Krachtig basisprogramma met keuzemogelijkheden Pennenstreken is een functionele methode. Het einddl is duidelijk: leesbaar en op tempo schrijven. Pennenstreken dt daarvoor wat nodig is en dt dat in een zo compact mogelijk programma. Het aantal basislessen is dlbewust beperkt gehouden, maar u heeft de vrijheid om het programma naar wens uit te breiden of juist in te korten. Heeft u meer ruimte voor schrijfonderwijs? Gebruik dan de extra klassikale fenlessen. Komt u in tijdnood? In grp 7 en 8 brengt u het aantal instructiemomenten naar wens terug door lessen te combineren. Een kleine kleurplaat in het schrijfbk van grp 4. Het kleuren van dit soort plaatjes is een gde motorische activiteit die de fijne vingermotoriek stimuleert.

5 WAAROM PENNENSTREKEN flexibel Facultatieve leerlijn motoriek Schrijven en motoriek hebben invld op elkaar. Een gde motorische ontwikkeling ondersteunt het schrijfproces. Daarom biedt Pennenstreken bij elke schrijfles in het basisprogramma twee motorische activiteiten aan. Deze feningen worden ondersteund met aanwijzingen voor een gde schrijfhouding, papierligging, schrijfbeweging of pengreep. De leerlijn houding en beweging is facultatief in te zetten en een verstandige keuze in een grp met motorisch zwakke kinderen. In de Leerkrachtassistent vindt u filmpjes van alle feningen. 5

6 PENNENSTREKEN Voor de leerling van nu In het huidige onderwijs worden leerlingen aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheden. Ze werken steeds meer zelfstandig en leren hun eigen werk te beoordelen. Pennenstreken besteedt aandacht aan de (nieuwe) vaardigheden die kinderen nu en in de tkomst nodig hebben. Schrijven als leerstrategie Hwel schrijven steeds vaker plaats maakt voor typen is echt schrijven nog steeds heel belangrijk. Door dingen op te schrijven, onthoud je ze beter. Schrijven is daarmee één van de sterkste leerstrategieën die u uw leerlingen mee kunt geven. Het komt bij alle vakken van pas. Dat begint al bij het leren lezen, maar ook bij het automatiseren van leerstof uit andere vakgebieden is schrijven zeer nuttig. Denk aan het automatiseren van spellingmilijkheden, het leren van woordjes of topografie. Schrijffeningen die ert dn Pennenstreken is ontwikkeld met in het achterhoofd: Waar en wanneer mten leerlingen van nu nog schrijven met pen en papier. Leerlingen krijgen alleen schrijffeningen die ert dn en die bovendien gekoppeld zijn aan andere vakken. We leren kinderen schrijven in situaties waar schrijven ook écht zinvol is. In grp 7 en 8 schrijven ze bijvoorbeeld memo s bij digitale fragmenten, zoals een telefoongesprek. r R De Rschrijfbken bevatten instructieaanwijzingen. In grp 4 geeft de bovenbalk bijvoorbeeld aanwijzingen voor het juist maken van de hoofd- R lettervormen en de koppeling met R de R bijbehorende R kleine R schrijfletter. R R R R R R R 6 26

7 WAAROM PENNENSTREKEN Passend bij een eigentijdse klassenorganisatie Factoren zoals combinatiegrpen, het werken met duopartners en leerlingen met verschillende behften maken de lesorganisatie soms complex. Bij de ontwikkeling van Pennenstreken is hier rekening mee gehouden. Zo zijn er organisatiemodellen speciaal voor combinatiegrpen, geven we aanwijzingen voor differentiatie op alle niveaus en is er veel aandacht voor zelfstandig en samenwerkend leren. En natuurlijk maakt de methode optimaal gebruik van alle digitale middelen om het schrijfonderwijs sprekender en dlgerichter te maken. Typevaardigheid Hwel Pennenstreken een schrijfmethode is onderkennen we ook het belang van een gde typevaardigheid. In deze digitale tijd maken leerlingen meer en meer gebruik van tablets, pc s en smartphones. Het typen van gegevens en woorden is een vaardigheid die op steeds jongere leeftijd een rol speelt. Daarom heeft Zwijsen voor scholen die hun leerlingen willen leren typen, gde contacten met aanbieders van typeopleidingen. Op pennenstreken.nl/typen vindt u meer informatie. Eigentijds 7

8 J J PENNENSTREKEN Op elk gewenst niveau Met Pennenstreken is het makkelijk differentiëren. U speelt eenvoudig in op niveauverschillen in uw grp met fenbken, extra kopieerbladen en uitlegkaarten. Ook met de keuze voor blok- of verbonden schrift kunt u het schrijfonderwijs aanpassen op individuele leerlingen. Extra fenen: individueel Heeft een leerling mite met het leren schrijven? Dan bieden de fenbken van Pennenstreken volop extra fenstof. De bken bevatten extra feningen om bijvoorbeeld de kleine letters (grp 3) of hoofdletters (grp 4) systematisch te fenen. Ook staan er feningen in voor het stimuleren van de schrijfmotoriek. De fenbken zijn beschikbaar tot en met grp 6. De inzet ervan is eenvoudig: de handleiding en Leerkrachtassistent verwijzen in de lesbeschrijvingen naar de juiste pagina s. Heeft een leerling behfte aan nóg meer fening dan biedt in grp 3 en 4 het kopieerblok uitkomst. De kopieerbladen bieden schrijfstof op een eenvoudig niveau aan, wat leerlingen helpt om schrijfvormen beter te onderscheiden of om de overstap te maken naar een nieuwe liniatuur. De kopieerbladen zijn ook geschikt om een leerling tijdelijk te ondersteunen. Je fent ronde hoofdletters G Grnten G Je fent G J IJ Schrijf de woorden 3x. Andijvie - Grne kool - Erwtjes itrn - Grapefruit - Aardbei Ontbijtkk - hocola - Quiche Andijvie Schrijf de letters 2x. G J IJ Gg Jj IJ ij Schrijf de plaatsen. Groningen Joure IJ sselstein Schrijf op alfabetische volgorde. Breda Almere ulemborg Piet Otto Quint Lotte Karim Mees Alm mere sla ui venkel tomaat bes appel druif citrn prei pasta patat peer Schrijf zoveel mogelijk letters van het alfabet in hoofdletters over. Maak de zinnen af. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z A A B De AA komt voor de en de. G H I De en de komen na de. O P Q De staat tussen de en de. X Y Z De zijn de laatste letters van het alfabet. woord beste 21 Schrijf de plaatsen. IJm muiden Het Gooi isp Jis p Schrijf de tekst over Noord-Holland. IJl lst Griekenland Joppe Noord -Hol Holl land ligt in het noordwesten van Nederland. Haarlem is de hoofd dstad. Amsterdam is de hoofd dstad van Nederland. Het IJ was eeuwenlang een belangrij ke e waterweg. IJm muiden, Zandvoort en Bergen zij n bekende badplaatsen. En nk kh hui uiz zen en Volendam waren vr rger havens aan de Zuider uiderz ze ee e. Da at t is nu u het IJ sselm meer. woord beste 11 Een combinatie van een schrijfbkles (links) en een fenbk (rechts) in grp 6. 8

9 Pennenstreken Uitgeverij Zwijsen Pennenstreken Uitgeverij Zwijsen WAAROM PENNENSTREKEN h h 15 Persoonlijk leren h H De uitlegkaarten voor grp 4-8. Extra fenen: klassikaal 16 Heeft u een grp met veel zwakke schrijvers? Of wilt u extra tijd investeren in schrijfonderwijs? Gebruik dan de fenbken voor extra klassikale fenlessen. Voor grp 3 en 4 zijn deze lessen compleet uitgewerkt in de handleiding en Leerkrachtassistent. Voor de hogere jaargrpen zijn er voorbeeldlessen die u kunt gebruiken als stramien. Wanneer veel van uw leerlingen tijdens het schrijven behfte hebben aan voorgeschreven voorbeelden, zet u in een handomdraai voorgeschreven antwoordbladen op het digibord. De uitlegkaarten geven een extra steuntje bij het automatiseren van de schrijfletters, ook buiten de schrijfles. Blokschrift als differentiatie Heeft u gekozen voor het verbonden schrift, maar zijn er leerlingen die hier veel mite mee hebben? Dan kunt u hen in blokschrift hetzelfde programma aanbieden als de rest van de grp. De lesinhoud van de schrijfbken in beide schriftsoorten loopt gelijk op. Bovendien switcht u in één en dezelfde Leekrachtassistent of handleiding eenvoudig van het verbonden schrift naar het blokschrift. Een eigen pen Pennenstreken laat leerlingen het hele jaar schrijven met verschillende schrijfmaterialen. Dwingende voorschriften voor een bepaald type pen, het schrijven met vulpen of potlood ontbreken. Waar het om gaat is dat leerlingen de verschillen tussen schrijfmaterialen én hun eigen voorkeur ontdekken. Welke pen of potlood voor een kind geschikt is, is namelijk erg persoonlijk. Met klassikale wisselmomenten en registratiebladen begeleidt Pennenstreken elk kind vanaf het begin naar het voor hem of haar meest geschikte schrijfmateriaal. Gd is gd geng Pennenstreken biedt bewust geen verrijkingsstof aan voor leerlingen die gd kunnen schrijven. In dit vakgebied geldt namelijk: gd is gd geng. Schrijven is een vaardigheid die onderhouden mt worden. Maar zodra leerlingen individueel minder schrijffentijd nodig hebben, kunnen ze de tijd die overblijft beter steken in andere vakken. 9

10 PENNENSTREKEN Met het beste resultaat Lange tijd stond in het schrijfonderwijs het netjes schrijven centraal. Bij Pennenstreken is dat geen uitgangspunt. Voorop staat dat leerlingen leesbaar en vlot leren schrijven, voor zichzelf en voor anderen. De methode ondersteunt leerkrachten én leerlingen hierin. Bijvoorbeeld met observatieen registratiebladen en met diverse soorten ttsen. De methode stimuleert leerlingen om hun eigen schrijfwerk kritisch te beoordelen. En leerkrachten krijgen handvatten om het schrijfwerk van hun leerlingen bij te sturen als dat nodig is. Het letterfilmpje bij de hoofdletter P (verbonden schrift). Letterfilmpje in de Leerkrachtassistent. Krachtige instructie Leren schrijven d je op papier. Ook in deze digitale tijd. Dat neemt niet weg dat Pennenstreken de digitale mogelijkheden benut die voorhanden zijn om het leren schrijven te ondersteunen. De Leerkrachtassistent van Pennenstreken is een onmisbaar instrument voor een krachtige instructie. In dit digibordprogramma vindt u instructiefilmpjes, letterspellen, extra feningen, een uitlegbord en een spiekbord. De introductie van nieuwe letters wordt begeleid met letterfilmpjes die vanuit huis met een QR-code op een smartphone of tablet zijn af te spelen. Opbrengstgericht 10

11 WAAROM PENNENSTREKEN Eigen werk beoordelen Pennenstreken leert leerlingen om kritisch te kijken naar hun eigen werk. Ze trainen zichzelf om hun handschrift bij te sturen als dat nodig is. Niet om letters mooier te maken, maar vooral om het handschrift leesbaar te houden. Dat start al in grp 3 waar leerlingen leren om na elke opdracht te bestgelukte letter te omcirkelen. De Leerkrachtassistent bevat bovendien bij elke les een evaluatieopdracht, waarin leerlingen leren kijken naar de leesbaarheid van verschillend geschreven letters. Voor grp 5 tot en met 8 geeft de Leerkrachtassistent bij elke les nakijkbladen waarmee leerlingen gericht hun eigen werk bekijken en beoordelen. Ttsing Met Pennenstreken is de schrijfontwikkeling van leerlingen eenvoudig te monitoren. In grp 3 sluit de methode elke kern af met een korte schrijftts. Die geeft u een gd beeld van de beheersing van de schrijfletters, het verbinden van de letters (verbonden schrift) of het spatiëren van letters en woorden (blokschrift). In grp 4 tot en met 8 ttst Pennenstreken leerlingen twee keer per jaar. Vanaf grp 5 komen daar maandelijks tempolessen bij. Op basis van de resultaten kunt u leerlingen op maat extra herhaling aanbieden in de fenbken of op kopieerbladen. Vindt u het aantal ttsen in Pennenstreken te hoog? Dan kunt u er altijd voor kiezen om aan het eind van het schooljaar alleen de eindtts af te nemen. Leerlingen uit grp 3 evalueren hun eigen schrijfwerk. Registratie Om ttsresultaten vast te leggen en uw leerlingen op andere momenten te observeren, biedt Pennenstreken een beperkt aantal observatie- en registratiebladen. Pennenstreken laat u alleen het hoogst- noodzakelijke registreren. Schrijfonderwijs mt wel praktisch blijven, ook voor u. 11

12 PENNENSTREKEN Pennenstreken neemt u werk uit handen Het dl van schrijfonderwijs is om uw leerlingen leesbaar en op tempo te leren schrijven. Pennenstreken heeft een krachtig basisprogramma met keuzemogelijkheden om dit te bereiken. Het biedt u alle hulpmiddelen en handvatten die u nodig heeft. Ook maakt de methode slim gebruik van de digitale mogelijkheden, wat lesgeven overzichtelijker en meer ontspannen maakt. Een bewegingsfening uit Pennenstreken. Blok 4 Winter Les 13 schrijfbk 6, pagina 14 Lesdl Schrijven ch, g. Sluit aan bij Spelling: werkwoorden eindigend op ~gen, ~chen. Houding en beweging Juiste pengreep. Lesorganisatie Didactische achtergrond De g en ch worden in onze taal veel geschreven. Nu de leerlingen op een enkele lijn schrijven, is het van belang dat de lus van de g onder de lijn staat, de c gd rond is en de lus van de h boven de lijn staat. Verbonden schrift Aandachtspunten Lettervorm c: rond, h: lange lus boven de schrijflijn, g: lus onder de schrijflijn. Staan de letters gd op de lijn? Aandachtspunten Lettervorm c: rond, h: lange stok boven de schrijflijn, g: boog onder de schrijflijn. Spatiëring in woorden. Staan de letters gd op de lijn? Materialen verbonden schrift Schrijfbk 6 VS, pagina 14 Oefenbk 6 VS, zie schema pagina 21 Leerkrachtassistent 6 (LKA), les 13 Uitlegkaarten 4 8 VS, pagina ch g Letterposter 4 8 Letterkaart VS Pen, kleurpotlood Lesactiviteiten Dl Vertel dat de leerlingen in deze les extra aandacht besteden aan de letters ch, g. Terugblik Laat het woord kuchen zien. Herhaal de spellingregel voor woorden die eindigen op ~gen. Je hoort ~gen: meestal schrijf je ~gen, soms ~chen. Er is geen regel voor, je mt de woorden onthouden. Laat leerlingen woorden nmen die eindigen op ~gen, waarvan ze weten dat die geschreven worden als ~chen (lachen, juichen). LKA (woordspel). Instructie Geef instructie voor de letters ch, g. Laat eventueel de letterfilmpjes zien en bespreek de uitlegkaart van de g. LKA ( en uitlegbord), letterposter, uitlegkaarten. Verwerking De leerlingen schrijven de werkwoorden drie keer. De leerlingen schrijven bij elk werkwoord de ik vorm, hij vorm, wij vorm. De leerlingen schrijven de zinnen en vullen het gde woord in. Laat telkens de best gelukte woorden markeren. LKA (spiekbord), schrijfbk, uitlegkaarten/letterkaart. Evaluatie Bespreek de feningen en herhaal aandachtspunten. Leerlingen delen hun best Een lesbeschrijving uit de handleiding, met aanwijzingen voor verbonden schrift en blokschrift. 38 Materialen blokschrift Schrijfbk 6 BS, pagina 14 Oefenbk 6 BS, zie schema pagina 21 Leerkrachtassistent 6 (LKA), les 13 Uitlegkaarten 3 8 BS, pagina ch g Letterposter 4 8 Letterkaart BS Pen, kleurpotlood Werkvormen: Begeleid Zelfstandig Lesfase Lesactiviteiten verbonden schrift Blokschrift Keuzemogelijkheid: Leerlijn motoriek Dl Schrijven ch, g. Juiste pengreep. Terugblik Spelling werkwoorden eindigend op ~gen, ~chen. Beweging ( Instructie Instructie vorm ch, g. Instructie vorm ch, g. Instructie spatiëring in woorden. Houding ( Verwerking Opdrachten schrijfbk. Beweging ( Evaluatie Bespreken opdrachten en aandachtspunten. Delen best gelukte woorden. kuchen Blokschrift kuchen gelukte woord. Leerlingen kunnen hun werk ook zelfstandig nakijken met het nakijkblad in de LKA. LKA (nakijkblad), schrijfbk. Differentiatie Oefenbk, uitlegkaarten. ). D 3x of geef commando s. ): pengreep. ). D aantal keren. Hulp bij het coachen Uit ervaring weten we dat leerkrachten het soms lastig vinden om het schrijfwerk van leerlingen te beoordelen. Wanneer is het gd of fout? Wanneer mt u bijsturen? Om u hierbij te ondersteunen bevatten de handleiding en Leerkrachtassistent aandachtspunten bij elke les. Ook de evaluatieopdrachten helpen u om leerlingen te coachen. Wanneer u uw schrijfles wilt ondersteunen met motoriekfeningen, bevat de Leerkrachtassistent alle voorbeeldfilmpjes. Zo wordt motoriek een kwestie van kijken en nadn. En u krijgt de ruimte om te observeren en waar nodig bij te sturen. Maximaal ondersteunend De perfecte lesvoorbereiding De Leerkrachtassistent en handleiding helpen om uw schrijflessen te organiseren. Wilt u thuis een les voorbereiden? Dan is dat met Pennenstreken geen probleem. Ook met een handleiding kunt u een aantal instructiefilmpjes bekijken. U scant daarvoor de QR-codes met uw telefoon. En wilt u thuis alvast door de Leerkrachtassistent heen? Dan kan dat op een pc, maar ook op een ipad. Tips van de makers Zwijsen dt voortdurend onderzk naar schrijfonderwijs. Op basis van die inzichten blijven we onze methodes verbeteren. Ook als er nog géén nieuwe versie van de methode is. Voor tussentijdse tips en contact met de makers gaat u naar pennenstreken.nl en stelt u uw vraag op het forum. Via de Leerkrachtassistent kunt u rechtstreeks contact leggen via het envelop -icoontje. Heeft u zelf een handige tip voor ons of uw collega-leerkrachten? Ook die horen we graag! 12

13 WAAROM PENNENSTREKEN 13

14 Auteurs Illustraties Font blokschrift Dtp Projectgrp Uitgeverij Zwijsen schrijfbk 3a les 31, pagina 32 Lesdl Leren schrijven letter. Sluit aan bij Leren lezen letter in Veilig leren lezen. Houding en beweging Papierligging. Verbonden schrift Auditieve ondersteuning Een rondje een bruggetje schuin omhoog een half rondje. Aandachtspunten o heeft een dicht rondje. e heeft een duidelijk lusje. staat tussen de schrijf- en de bovenlijn. heeft een diep bruggetje tussen de o en e. Blokschrift Auditieve ondersteuning Een rondje én dan streepje opzij een half rondje. Aandachtspunten o heeft een dicht rondje. e heeft een duidelijk lusje. heeft twee letters die dicht bij elkaar staan. Materialen Schrijfbk 3a, pagina 32 Leerkrachtassistent 3 (LKA) Uitlegkaarten 3, pagina 17 Letterposter 3 Pen/potlood en kleurpotloden Differentiatie: lijntjesschrift Dl Vertel dat leerlingen in deze les de letter gaan schrijven. Terugblik Verwijs naar de leesletter. Bespreek de vormverschillen tussen de lees- en schrijfletter. Herhaal de koppeling van al geleerde lees- en schrijfletters. Let speciaal op b, oo en d. LKA ( en letterspel), letterposter. Instructie Geef instructie voor het schrijven van de. Laat de schrijfletter zien met en zonder auditieve ondersteuning, blanco en in liniatuur. LKA ( en uitlegbord). 60 Didactische achtergrond In deze les staat de tweetekenklinker centraal. De leerlingen kunnen de lange klinkers ee en oo al schrijven. Nu leren ze de e te verbinden met de o. De verbinding is een bruggetje, net als bij de oo. Maar om een leesbare e te kunnen schrijven, mt het bruggetje voldnde diep worden gemaakt. Lesfase Lesactiviteiten Keuzemogelijkheid: leerlijn motoriek Dl Terugblik Instructie Leren schrijven letter. Leesletter. Eerder geleerde schrijfletters. Instructie schrijfletter. Beweging ( onderarmen 1) D de fening 10x, schrijfarm legt vel papier in juiste papierligging. Infening Verkennen schrijfletter. Houding ( leg het papier gd neer) Let op: schrift schuin op tafel. Verwerking Evaluatie Oefenen schrijfletter. Schrijven in liniatuur. Differentiatie. Aandachtspunten schrijfletter. Delen best gelukte schrijfletter. Werkvormen: Begeleid Zelfstandig Beweging ( onderarmen 2) D de fening 5x. Infening Oefen de schrijfletter. Laat de leerlingen de letter schrijven met de vinger in de lucht en met de vinger op tafel. D dit minimaal 4x met auditieve ondersteuning. LKA ( ). Laat de met kleurpotlood 5x vlot overtrekken en 1x schrijven in het lege vlak. D de fening nog een keer met een andere kleur. Laat met een derde kleur de 6x schrijven in het lege vlak. Zorg dat de leerlingen afwisselen in grootte en schrijftempo (groot, klein, nog kleiner, snel, langzaam). Schrijfbk 3a, uitlegkaart. Verwerking Leerlingen werken t naar het schrijven in liniatuur. Ze schrijven op korte lijnen, in korte balken, in een balk met beginpunten en liniatuur met beginpunten. Laat na elke regel de best gelukte markeren. Bij het schrijven van de volgende regel proberen ze de letter net zo gd of nog beter te maken. LKA (spiekbord), schrijfbk 3a. Evaluatie Bespreek het schrijven van de letter. Focus op de aandachtspunten. Leerlingen delen hun best gelukte. LKA (eindspel), schrijfbk 3a. Differentiatie Voor problemen met schrijfletter : LKA ( ), fenen in lijntjesschrift, uitlegkaart. schrijfbk 3a les 32, pagina 33 Lesdl Oefenen schrijfletter in woorden en in een zin. Sluit aan bij - Leren lezen letter en voorgaande letters. - Leren schrijven letter en voorgaande schrijfletters. Houding en beweging Driepuntsgreep. Verbonden schrift Aandachtspunten met open o wordt ve. met te hoog bruggetje wordt oi, oc of ol. met een bergje wordt ae. Blokschrift Aandachtspunten o die open is, wordt u. e met te klein lusje wordt oc. met te veel tussenruimte is lastig te herkennen als. Materialen Schrijfbk 3a, pagina 33 Leerkrachtassistent 3 (LKA) Uitlegkaarten 3, pagina 17 Letterposter 3 Pen/potlood en kleurpotloden Differentiatie: fenbk 3a, pagina 20 Dl Vertel dat leerlingen in deze les de letter gaan schrijven in woorden en in een zin. Terugblik Herhaal de instructie van de schrijfletter. Blik terug op het schrijven van de in liniatuur. Herkennen leerlingen de vorm van de voldnde? Herhaal indien nodig de schrijfletters d, k, t, n, ee. LKA ( en letterspel), letterposter, uitlegkaarten. Instructie Herhaal nogmaals de instructie van de schrijfletter. Vertel h je een woord met een schrijft in liniatuur. Gebruik het woord dk. Wijs op de aandachtspunten van de. Lees in het schrijfbk samen de woorden en zin die de leerlingen mten schrijven. Kennen ze de betekenis? Wijs bij de zin op de verbinding van de ee, de ruimte tussen de woorden en de afsluitende punt. LKA ( en uitlegbord), schrijfbk 3a. Verwerking Leerlingen schrijven de woorden: dk, ps en tn. Laat ze extra letten op de 61 Didactische achtergrond De is voor leerlingen de eerste tweetekenklinker die bestaat uit twee verschillende letters. Bovendien is de door het zakkende bruggetje lastig te maken. Herhaal daarom in de terugblik en de instructie van deze les de auditieve ondersteuning een paar keer. Besteed verder uitgebreid aandacht aan de aandachtspunten van de. Lesfase Lesactiviteiten Keuzemogelijkheid: leerlijn motoriek Dl Terugblik Instructie Verwerking Evaluatie Oefenen schrijfletter in woorden en een zin. Schrijfletter in liniatuur. Eerder geleerde schrijfletters. Herhaling instructie letter. Woord met in liniatuur. Positie woorden in een zin. Oefenen schrijfletters in woorden en een zin. Schrijven in liniatuur. Differentiatie. Aandachtspunten schrijfletter. Delen best gelukte schrijfletter. Werkvormen: Begeleid Zelfstandig Beweging ( vingers 11) D de fening 5x met schrijfhand en nietschrijfhand tegelijk. Houding ( pak je potlood gd vast) Let op: potlood tussen duim en wijsvinger en op middelvinger. Beweging ( vingers 3) D de fening 3x, draai aan het eind van het potlood het potlood om. schrijfletter en het maken van het juiste bruggetje. Na elke woordrij markeren ze de best gelukte. Leerlingen schrijven 2x de zin: ps eet kk. Laat ze speciaal letten op de verbindingen in en ee. Na elke regel markeren ze de best gelukte. LKA (spiekbord), schrijfbk 3a. Evaluatie Bespreek het schrijven van de letter. Focus op de aandachtspunten. Leerlingen delen hun best gelukte. LKA (eindspel), schrijfbk 3a. Differentiatie Voor problemen met schrijfletter : LKA ( ), fenbk 3a, uitlegkaart. i j l PENNENSTREKEN Materialen Pennenstreken is er voor grp 1 tot en met 8. In elke jaargrp komen leerlingen steeds dezelfde herkenbare materialen tegen. Vanaf grp 3 zijn alle leerlingmaterialen beschikbaar in twee varianten: het verbonden schrift en het blokschrift. De handleiding en Leerkrachtassistent combineren beide schriftsoorten in één uitgave. U kunt dus op elk moment overstappen van blok- naar verbonden schrift, of vice versa. Of u past beide schriftsoorten gelijktijdig t in uw grp. Voor de leerkracht Leerkrachtassistent (voor grp 1 t/m 8) Een onmisbare digibordtool voor modern schrijfonderwijs. U klikt eenvoudig door alle fasen van de les en maakt het schrijven inzichtelijk met ondersteunende activiteiten, zoals letterfilmpjes, (schrijf)letterspellen, motorische activiteiten en schrijfliedjes. Met extra s zoals een functioneel uitlegbord, een spiekbord, achtergrondmuziek en filmpjes voor het aanleren van de juiste schrijfhouding. Handleiding (voor grp 1 t/m 8) Het uitgangspunt van elke les. Met overzichtelijke lesbeschrijvingen, tips voor lesfasering, handleiding 3 differentiatie, samenwerkingsvormen en a aandachtspunten om uw schrijfonderwijs resultaatgericht te begeleiden. In grp 3 en 4 opent u via QR-codes de letterfilmpjes uit de Leerkrachtassistent. De handleiding geeft aanwijzingen voor zowel het verbonden schrift als het blokschrift v ez i 2 2f PENNENSTREKEN HANDLEIDING 3A 3 r 96r96 h fh s96 n 9s x e k a 9k 96k g3 t 4 hhandleiding f4 9 3a f4 7c p 36 3 s a k94 Lesorganisatie Lesactiviteiten k d AAAA ddddk Lesorganisatie Lesactiviteiten k m s p aa r e v n t ee b oo d z ij h w o a u eu ie ou uu g au ui f ei sch ng nk ch c q x y 14

15 Grp 3 4 e druk ISBN: Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg Pennenstreken Uitgeverij Zwijsen Pennenstreken Uitgeverij Zwijsen Grp 4 Uitgeverij Zwijsen B.V., Tilburg 3 e druk ISBN: MATERIALEN Voor de leerling van: schrijfbk 3 a œ œ œ œ œ œ œ œ o d k p s t n d œ k p œ s t œ n d œ k p œ s t œ n ps eet kk. p œ s ee t k œ k p k Schrijfbken (voor grp 2 t/m 8) De schrijfbken vormen het hart van de methode. Ze leren kinderen stap voor stap een leesbaar en functioneel handschrift aan en staan vol praktische feningen die alle aspecten van het schrijfonderwijs infenen en trainen. De schrijfbken zijn er voor verbonden schrift en blokschrift k k k K Uitlegkaarten (voor grp 3 t/m 8) Voor extra ondersteuning bij het schrijven, ook bij andere vakken. Elke letter heeft zijn eigen kaart; elke kaart laat op verschillende manieren zien h een letter gemaakt wordt. De QR-code linkt direct naar digitale letterfilmpjes. Letterposter (voor grp 3 t/m 8) Biedt in één oogopslag een overzicht van alle letters en cijfers in liniatuur. De posters i i k k d d e e ij ij m m z z o o eu eu s s h h a a ie ie p p w w u u ou ou r r j j aa ee oo uu aa ee oo uu v v l l au ei au ui ei n n g g a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x ij z.,?! A a Ff K k P p U u X x B b G g L l Q q V v Y ij c H h M m R r Ww Z z D d I i N n S s E e Jj O o T t voor grp 3 sluiten aan bij Veilig leren lezen en zijn er voor verbonden schrift en blokschrift. Voor grp 4 t/m 8 is er een gecombineerde poster met het verbondenschrift op de ene zijde en het blokschrift op de andere. 15

16 PENNENSTREKEN Oefenbken (voor grp 3 t/m 6) Bedld voor leerlingen die het schrijven nog milijk vinden. Behalve voor individuele i fenbk 3a differentiatie kunt u ze ook klassikaal inillustraties zetten. U creëert zo extra fenlessen; de i oo ee e z Auteurs ee z z e n b oo n v v z b Dtp handleiding en Leerkrachtassistent geven alle aanwijzingen. van: fenbk 3a 20 o o o o o o o o o o o o z z z z z z z z z z z z z z z z z z z z 21 o ks c h bl t rif Let op t naam: r if Kopieerblok (voor grp 3 en 4) Projectgrp Uitgeverij Zwijsen Extra fenbladen voor het verbonden en oks c h bl Tts kern 3 blokschrift om het schrijven van letters, naam: nk nk cijfers en tekens via uniforme, kenmerkende vormen te fenen. De blokken bevatten d nk ook tts- en registratiemateriaal, verschillende soorten liniaturen en feningen om doos dk h ij h ij d dddd A doaaasa A dddd doaaaka A dddd zeaaaa ijs haar z z A dddd i AsAAA A dddd haaaara nk nk AAAAAAAAAAAAAAA dddds dd dedddpo isddzodddd k dddd n n nn d nnk n n nn nnk n n nn nnk zee leerlingen te laten wennen aan het werken de ps is zk. kopieerblok op een nieuwe liniatuur. Uitgeverij Zwijsen 3 Uitgeverij Zwijsen 40 8 liniatu van: ur iatu combineert vierkante en rechthkige ruitjes. Illustraties Projectgrp Uitgeverij Zwijsen lin ur 10 x 10 mm van: ruitje 10 x 16 s a lini tu 16-9 r uu liniat 9-6 ruitjesschrift s te zetten bij andere vakken. Het rekenschrift ruitje van: ur 6-4- s Projectgrp Uitgeverij Zwijsen s Illustraties typen liniatuur. Voor extra fening, of om in mm ruitje Vier verschillende lijntjesschriften met vier ruitje (met name voor grp 3 en 4) Lijn- en ruitjesschriften

17 MATERIALEN van: 2+ f fh fzf f g g ij tg g Voor oudste kleuters die daaraan t zijn biedt Pennenstreken een letter- en cijferbk om de blokletters en cijfers te schrijven. Via het digibord te ondersteunen g cijferbkje ijferbk (voor grp 3) van: met letter- en cijferfilmpjes Leert leerlingen in grp 3 snel en gericht de cijfers van 1 tot en met 10 en de belang rijkste rekentekens schrijven. letter- en cijferbk Letter- en cijferbk (voor grp 2+) s gras g f g fiets

18 PENNENSTREKEN Van de eerste schrijfvormen tot het maken van notities Pennenstreken heeft een doorlopende leerlijn van grp 1 tot en met 8. Elk jaar met een andere focus: schrijfvormen in grp 1 en 2, kleine letters in grp 3, hoofdletters in grp 4, tot het maken van notities in grp 8. Op deze manier werken de leerlingen gericht t naar een leesbaar en vlot te schrijven eigen handschrift. Grp 1 en 2 Schrijven pas beginnen in grp 3? Waarom zou u het risico lopen dat kleuters zichzelf verkeerde lettervormen of een onhandige pengreep aanleren? Het kleuterpakket van Pennenstreken bevat een uitgekiend pakket met materialen. Met een schrijfbk voor grp 2, de Leerkrachtassistent met liedjes en spellen, suggesties voor kringactiviteiten en veel ondersteunende tips voor leerkrachten. Voor kleuters in grp 2 die echt willen schrijven, is er een letter- en cijferbk. Pennenstreken bereidt kinderen voor op het echte werk, zodat ze bij de start in grp 3 vertrouwd zijn met de didactiek, schrijfvormen, de schrijfliedjes, een gde pengreep en zithouding. 2 Dit ga ik dn: blok 1 wonen blok 2 herfst blok 3 school blok 4 winter w b b b a blok 5 winkel blok 6 lente blok 7 buiten blok 8 zomer j b bal b Het schrijfbk van grp 2 bereidt leerlingen voor op het echte werk in grp 3. 1 Jaarprogramma grp 3 t/m 8 Pennenstreken werkt met een compact maar compleet jaarprogramma, met ruimte voor eigen invulling. In grp 3 is het schrijfprogramma het intensiefst en loopt Pennenstreken gelijk op met de kernen van Veilig leren lezen kim-versie. Ook grp 4 kent een uitgebreid programma van 36 lesweken. In alle overige jaargrpen werkt Pennenstreken met een programma van 32 weken, verspreid over acht themablokken van vier weken. 18

19 OPBOUW EN ORGANISATIE Grp 3 Schrijven in grp 3 Frequentie Eerste half jaar: 5 basislessen per week. Tweede half jaar: twee basislessen per week plus eventueel één extra fenles. 6 Tijdsduur Maximaal 30 minuten per les. Materialen Leerkrachtassistent grp 3 Handleidingen 3a, 3b en 3c Schrijfbken 3a, 3b en 3c Oefenbken 3a, 3b en 3c Uitlegkaarten grp 3 Letterposter grp 3 ijferbkje grp 3 Kopieerblok grp 3 Lijn- en ruitjesschriften De schrijfbken, fenbken, uitlegkaarten en letterposter zijn verkrijgbaar voor het verbonden schrift en het blokschrift. De overige materialen zijn combinatiematerialen. Aansluiting bij Veilig leren lezen kim-versie Leren schrijven ondersteunt het leren lezen. Daarom is Pennenstreken editie 2 naadloos gekoppeld aan Veilig leren lezen kim-versie. Op de dag dat leerlingen een nieuwe letter leren lezen, leren ze die letter bij Pennenstreken schrijven. Pennenstreken volgt de lettervolgorde van Veilig leren lezen en gebruikt dezelfde indeling in kernen. Ook de kernkleuren en wandplaten van Veilig leren lezen komen terug in Pennenstreken, terwijl de letterfilmpjes van Pennenstreken weer in de Leerkrachtassistent van Veilig leren lezen zitten. Zodra alle schrijf- en leesletters aan bod zijn geweest, volgt Pennenstreken de spellingleerlijn van Veilig gespeld. De schrijffeningen bevatten spellingmilijkheden die in Veilig leren lezen aan bod zijn geweest. Pennenstreken editie 2 is ook te combineren met de 2e maanversie van Veilig leren lezen. U werkt dan met een aangepaste route voor schrijfbk 3a. Stapsgewijs leren schrijven Leren schrijven met Pennenstreken gaat stap voor stap. In het eerste halfjaar komen alle kleine letters, de belangrijkste leestekens en eventueel de cijfers aan bod. Elke letter beslaat twee lessen in het programma. In de eerste les leren kinderen de letter aan, de volgende les passen ze de letter (samen met al bekende letters) t in woorden en zinnen. Vernieuwde schrijfdidactiek De manier waarop leerlingen met Pennenstreken nieuwe letters leren schrijven, is vernieuwd. Bij elke nieuwe letter fenen leerlingen eerst het lettertraject, waarna ze de vorm en het traject maken in het open vlak. Daarna schrijven ze de letter op korte lijntjes, in grijsbalken en liniatuur. Waar nodig wordt het schrijfproces ondersteund met beginpunten of letters in grijswaarden. In het tweede halfjaar van grp 3 legt Pennenstreken de focus op het aan elkaar schrijven (verbonden schrift) en spatiëring van woorden en letters (blokschrift). Het schrijven wordt vanaf dan verbonden met spellingfeningen. Pennenstreken editie 2 is ontwikkeld bij de nieuwste versie van Veilig leren lezen. Toch bieden wij u de mogelijkheid en middelen om Pennenstreken al te gebruiken bij de 2e maanversie van Veilig leren lezen. 19

20 Pennenstreken Uitgeverij Zwijsen PENNENSTREKEN Grp 4 Hoofdletters leren schrijven In grp 4 staat het leren schrijven van de hoofdletters centraal. Dit gebeurt op dezelfde manier als in grp 3: eerst met een instructiefilmpje, daarna in het open vlak, op korte lijntjes, in grijsbalken en tenslotte in liniatuur. In elke fase is ruimte voor het verkennen van de letter. Fouten maken mag! Steeds kleiner In grp 3 en 4 wordt de liniatuur fasegewijs verkleind. Leerlingen worden getraind om steeds een stapje kleiner te schrijven. Vertrekkend bij een startliniatuur van (verbonden schrift) of (blokschrift), schrijven ze uiteindelijk in grp 6 op een enkele lijn en een lettergrootte die past bij een normaal gelinieerd schrift. f F Uitlegkaart hoofdletter F (verbonden schrift). 12 Koppeling met andere vakken In grp 4 koppelt Pennenstreken het leren schrijven aan het spellingonderwijs. In de schrijffeningen komen alle spellingmilijkheden, zoals vastgelegd in de referentieniveaus voor grp 4, terug. Al schrijvend automatiseren leerlingen meteen hun spelling. Hierdoor is het schrijven in de schrijfles nooit verloren tijd! Herkenbare thema s Vanaf grp 4 heeft elk blok een eigen thema: Blok 1 Thema Wonen Blok 2 Thema Herfst Blok 3 Thema School Blok 4 Thema Winter Blok 5 Thema Winkel Blok 6 Thema Lente Schrijven in grp 4 Frequentie Eerst drie basislessen per week. Daarna tweebasislessen per week plus eventueel één extra fenles. 6 Tijdsduur Maximaal 30 minuten per les. Materialen Leerkrachtassistent grp 4 Handleiding 4a en 4b Schrijfbken 4a en 4b Oefenbken 4a en 4b Uitlegkaarten grp 4-8 Letterposter grp 4-8 Kopieerblok grp 4 Lijn- en ruitjesschrift Blok 7 Blok 8 Thema Buiten Thema Zomer De schrijfbken, fenbken en uitlegkaarten zijn verkrijgbaar voor het verbonden schrift en het blokschrift. De overige materialen zijn combinatiematerialen. 20

21 4 OPBOUW EN ORGANISATIE Grp 5 Een schrijfopdracht bij een spellingsmilijkheid in grp 5. Schrijven in grp 5 Frequentie Twee basislessen per week, plus eventueel één extra fenles per twee weken. 6 Tijdsduur Maximaal 30 minuten per les. Afbouwen hulplijnen Om ervoor te zorgen dat leerlingen - ook in dit digitale tijdperk - een gd leesbaar handschrift ontwikkelen, biedt Pennenstreken óók leerstof voor grp 5 tot en met 8. In grp 5 wordt in vier duidelijke stappen het gebruik van hulplijnen afgebouwd. In veel feningen schrijven leerlingen aan het begin van een zin met ondersteuning van hulplijnen, maar merken ze verderop dat dezelfde vorm en grootte te maken is op een enkele lijn. Pennenstreken besteedt in grp 5 ook gericht aandacht aan temposchrijven. Nieuw is dat leerlingen daarbij steeds worden uitgedaagd hun eigen score te verbeteren. Net als in grp 3 en 4 begeleidt Pennenstreken leerlingen om hun eigen schrijfwerk te bekijken en beoordelen. Koppeling met andere vakken Ook in grp 5 koppelt Pennenstreken schrijven aan het vak spelling. In de schrijffeningen ligt de focus op het schrijven, maar komen alle spellingmilijkheden voor grp 5, zoals vastgelegd in de referentieniveaus, terug. Daarmee levert de schrijfles een bijdrage aan het automatiseren van spellingproblemen. Pennenstreken maakt in grp 5 daarnaast een verbinding met de zaakvakken en taal. 4 k Schrijf de letters 2x. Je fent k x k ka ok x xa ox Schrijf de woorden. kijk keek kok extra koffie max taxi box kelk mikken ik kop Schrijf de zinnen. De kok keek in de kkenpan. Ik schonk de koffie in het kopje. Ga jij met de taxi naar kantoor? beste woord Materialen Leerkrachtassistent grp 5 Handleiding 5a en 5b Schrijfbken 5a en 5b Oefenbk 5 Uitlegkaarten grp 4-8 Letterposter grp 4-8 De schrijfbken, het fenbk en de uitlegkaarten zijn verkrijgbaar voor het verbonden schrift en het blokschrift. De overige materialen zijn combinatiematerialen. AAA b Schrijf de letters 3x. b A g A j A p A ij A Schrijf de woorden. AAAAAAAAAAAAAA b g j p ij AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA bij AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA gaap AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA jagen AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA papa AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA ij sbaan AAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAA Schrijf de zinnen. Je fent jojo badpak papegaai balpen jong begrip graag bij lage ij spret gebaar De ps gluurt achter het gordij n. Waar gluurt zij naar? AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA Ga jij met papa naar de ij sbaan? Schrijf de woorden. AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA beste woord Een pagina uit fenbk 5 (links verbonden schrift, rechts blokschrift). 21

22 PENNENSTREKEN Grp 6 Schrijven in grp 6 Frequentie Eén basisles per week, eventueel aangevuld met één extra fenles per twee weken. Op één enkele lijn schrijven In grp 6 schrijven leerlingen op een enkele lijn. Om ervoor te zorgen dat ze de letters in verhouding blijven schrijven (hoofdletters groter dan kleine letters, stokken en lussen hoger/lager dan de romp van de letters), start elke les in grp 6 met het schrijven van enkele woorden tussen hulplijnen. Via dit geheugensteuntje fenen de kinderen per les een schrijfprobleem, zoals de lengte van stokletters of het dichtmaken van ronde letters. Een schrijffening gekoppeld aan topografie. Tempolessen Temposchrijven blijft belangrijk in grp 6. Eens in de maand is er een tempoles. Leerlingen proberen daarin hun schrijfsnelheid te vergroten, zonder in te bten op leesbaarheid. Pennenstreken zet de resultaten nooit af tegen klassengemiddeldes of landelijke gemiddeldes, maar daagt leerlingen uit om zichzelf te verbeteren. 6 Tijdsduur Maximaal 30 minuten per les. Materialen Leerkrachtassistent grp 6 Handleiding 6 Schrijfbk 6 Oefenbk 6 Uitlegkaarten grp 4-8 Letterposter grp 4-8 Het schrijfbk, fenbk en de uitlegkaarten zijn verkrijgbaar voor het verbonden schrift en het blokschrift. De overige materialen zijn combinatiematerialen. Koppeling met andere vakken In grp 6 zijn de schrijffeningen opnieuw gekoppeld aan de kerndlen en referentieniveaus voor spelling. Ook dragen ze bij aan het automatiseren van taalproblemen (schrijven van hoofdletters en leestekens) en het automatiseren van topografie. In de tempolessen besteedt Pennenstreken aandacht aan het schrijven van passages uit Je fent s Schrijf. s snauw - saus - applaus sjouw - schouder - schouwburg kous - ouders - kabouters Vul in. sportvelden verfkwasten viltstiften standbeelden slagtanden speurhonden nieuwsberichten sportvelden sport snauw veel één Je fent s Schrijf. AAA s snauw - saus - applaus sjouw - schouder - schouwburg kous - ouders - kabouters Vul in. sportvelden verfkwasten viltstiften standbeelden slagtanden speurhonden nieuwsberichten sportvelden sport AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA snauw AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA veel één kinderbken met een passend AVI-niveau. Zo blijft schrijven andere leeropdrachten ondersteunen en is de schrijfles altijd functioneel. 10 Maak nieuwe woorden en schrijf ze op. werk fout som bk les plein bord schrift schoolwerk school~ schrijf~ reken~ woord beste 10 Maak nieuwe woorden en schrijf ze op. werk fout som bk les plein bord schrift school~ schrijf~ reken~ schoolwerk beste woord Twee schrijflessen uit grp 6 (links verbonden schrift, rechts blokschrift). 22

23 OPBOUW EN ORGANISATIE Grp 7-8 Schrijven voor jezelf en een ander In grp 7 en 8 combineert Pennenstreken het leesbaar schrijven (schrijven voor een ander) met het schrijven als leerstrategie (schrijven voor jezelf). Leerlingen gaan aan de slag met praktische situaties en leren schrijven voor die momenten die in de hoogste grpen van de basisschool en later in het voortgezet onderwijs belangrijk zijn. Pennenstreken laat leerlingen bijvoorbeeld ervaren h schrijven helpt om woordjes te leren. En h belangrijk het is om leesbaar te schrijven bij ttsen en notities. Ook gaan ze aan de slag met woordjes in een vreemde taal, marges en opsommingen, het maken van notities en aantekeningen, of het opzetten van de grote lijnen voor een werkstuk. Een eigen handschrift Pennenstreken biedt leerlingen in grp 7 en 8 alle ruimte om een eigen, leesbaar handschrift te ontwikkelen. Leerlingen gaan aan het werk met een compacte set van zes schrijfdlen, waarmee ze leren hun eigen werk te beoordelen. Leesbaar schrijven op momenten dat het ert dt, staat in grp 7 en 8 centraal. Verder krijgen leerlingen die altijd verbonden schrift hebben geschreven, de gelegenheid om een gd blokschrift aan te leren en vice versa. Schrijven in grp 7-8 Frequentie Eén basisles per week. Deze lessen zijn naar keuze te combineren: u kunt met één instructiemoment meerdere schrijfbladen tlichten. 6 Tijdsduur Maximaal 30 minuten per les. Materialen Materialen grp 7 Leerkrachtassistent grp 7 Handleiding 7 Schrijfbk 7 Uitlegkaarten grp 4-8 Letterposter grp 4-8 Materialen grp 8 Leerkrachtassistent grp 8 Handleiding 8 Schrijfbk 8 Uitlegkaarten grp 4-8 Letterposter grp 4-8 De schrijfbken, fenbken en uitlegkaarten zijn verkrijgbaar voor het verbonden schrift en het blokschrift. De overige materialen zijn combinatiematerialen. 23

24 PENNENSTREKEN Schrijven en andere vakgebieden Pennenstreken ziet schrijven als een belangrijke instrumentele vaardigheid. Leerlingen hebben er profijt van bij andere vakgebieden. Bij de ontwikkeling van Pennenstreken is daarom gd gekeken naar schrijven als functionele, ondersteunde activiteit bij andere vakken Tip voor scholen die werken met Schatkist: Vul de basisactiviteiten uit het kernprogramma van Schatkist aan met elementen en materialen uit Pennenstreken. Zet bij Schatkist bijvoorbeeld het letter- en cijferbk van Pennenstreken in voor het schrijven van blokletters en cijfers. Schrijven in de kleutergrpen Voor scholen die aandacht willen besteden aan (voorbereidend) schrijven in de kleutergrpen, biedt Zwijsen twee mogelijkheden: Het compacte kernprogramma in de geïntegreerde kleutermethode Schatkist met de focus op het maken van schrijfpatronen, het ontdekken van de beste pengreep en zithouding en meer. Voorbereidend schrijven met Pennenstreken voor kleuters met uitgebreide aandacht voor de functie van schrijven, het maken en tpassen van schrijfvormen, het schrijven van letters, diverse digitale spellen om de motoriek te ondersteunen en meer. Schrijven, leren lezen en leren spellen in grp 3 Schrijven ondersteunt het leren lezen. Daarom is Pennenstreken in grp 3 gekoppeld aan Veilig leren lezen. Op dezelfde dag dat leerlingen een nieuwe letter leren lezen, leren ze die bij Pennenstreken schrijven. Het handmatig schrijven van letters zorgt ervoor dat een letterbeeld wordt verkend en in het procedureel geheugen wordt verankerd als motorisch patroon en visuele vorm. Vanaf de tweede helft van grp 3 is Pennenstreken gekoppeld aan de leerlijn spelling van Veilig leren lezen. Elke basisschrijfles vormt in feite een ondersteuning van de spellingles. Deze koppeling met de referentiedlen voor spelling blijft ook in de hogere jaargrpen van kracht. In de schrijffeningen voor grp 4 t/m 8 blijven de leerlingen spellingmilijkheden fenen. Pennenstreken sluit hierdoor aan op bijvoorbeeld Spelling in beeld, maar kan ook gebruikt worden bij andere spellingmethoden. 24

25 SHRIJVEN BIJ LEZEN, SPELLING, ZAAKVAKKEN EN TAAL Schrijven en andere vakken in grp 4 t/m 8 In de hogere jaargrpen maakt Pennenstreken ook een koppeling met taal en de zaakvakken. Denk bijvoorbeeld aan schrijffeningen waarin het maken van een samenvatting of het automatiseren van hoofdsteden en landen aan bod komen. Bij het schrijven van zinnen en teksten maakt Pennenstreken gebruik van korte fragmenten uit kinderbken, waardoor de schrijfles een opstapje kan zijn naar leesbevordering. Leren schrijven met Pennenstreken is nooit verloren tijd, maar is altijd functioneel. Pennenstreken en Veilig leren lezen: een perfect team! 10 redenen waarom Pennenstreken en Veilig leren lezen de beste combinatie vormen voor schrijf- en leesonderwijs in grp 3: 1. Leren schrijven ondersteunt het leren lezen. 2. En dus biedt Pennenstreken de letters in dezelfde volgorde aan als Veilig leren lezen. 3. Op de dag dat leerlingen bij Veilig leren lezen een nieuwe letter leren lezen, leren ze die bij Pennenstreken schrijven. 4. Pennenstreken laat leerlingen nooit letters schrijven die ze nog niet kunnen lezen bij Veilig leren lezen. 5. De schrijfletterfilmpjes van Pennenstreken komen terug in Veilig leren lezen; de leesletters van Veilig leren lezen komen terug in Pennenstreken. 6. Pennenstreken besteedt veel aandacht aan het automatiseren van de koppeling tussen lees- en schrijfletters. 7. Pennenstreken werkt met dezelfde kernen en kernkleuren als Veilig leren lezen. 8. Pennenstreken werkt met de structuurwoorden van Veilig leren lezen en de afbeeldingen daarbij. 9. De volledige leerlijn spelling uit Veilig leren lezen komt in de tweede helft van grp 3 terug in de schrijffeningen van Pennenstreken. 10. De jaarplanningen van Pennenstreken en Veilig leren lezen zijn identiek en ook de ttsing loopt parallel. 25

26 PENNENSTREKEN Mijn Pennenstreken Het team van Pennenstreken houdt u graag op de hoogte van de allernieuwste ontwikkelingen. Dit dn we op verschillende manieren. Online Scholen die werken met Pennenstreken kunnen op de website pennenstreken.nl terecht op een speciaal gedeelte met tips, informatie en extra materialen. Dit maakt werken met de methode nog leuker en makkelijker. Nieuws via de Leerkrachtassistent Pennenstreken houdt u van al het nieuws op de hoogte via de Leerkrachtassistent. U vindt hier een speciaal nieuwsicoon, waar we u informeren over de laatste stand van zaken voor uw grp. Nieuwe registratieformulieren, extra fenbladen, tips van collega-scholen of wetenswaardige artikelen, via de Leerkrachtassistent bent u direct op de hoogte. En heeft u een vraag? Klik dan op het icoontje met het envelopje voor rechtstreeks contact met de makers. Klantenservice Vragen over de methode of materialen? Stel ze aan de klantenservice van Zwijsen. U bereikt ons via klantenservice@zwijsen.nl of bel