Discussierapport. Op de toekomst voorbereid. Commissie Onderwijs Fusie NBA

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Discussierapport. Op de toekomst voorbereid. Commissie Onderwijs Fusie NBA"

Transcriptie

1 Discussierapport Op de toekomst voorbereid Commissie Onderwijs Fusie NBA

2 Oktober

3 Inhoudsopgave Voorwoord 4 1. Inleiding 5 Opdracht 5 Visie op de accountantsopleidingen 5 2. Advies 6 3. Beroep en Opleiding 10 Onderwijsvernieuwing als constante 10 Diversiteit in het beroep 10 Controle en advies 11 ICT en Niet Financiële Informatie 11 Andere rollen, andere verwachtingen 12 Een (meer) gedifferentieerd opleidingsmodel 12 Inhoudelijke oriëntatie van de opleidingen 13 Studeerbaarheid en studieduur 14 Instroom op verschillende niveaus, vanuit meerdere vooropleidingen 14 Specialisatie Uitgangspunten voor de opleidingen tot MKB-accountant, AA en RA 16 De (theoretische) opleiding tot registeraccountant 16 De (theoretische) opleiding tot AA-accountant 17 Een nieuwe opleiding tot MKB-accountant 18 De praktijkopleidingen Nationale en internationale context 20 Wet op het accountantsberoep 20 Positionering van de MKB-accountant 21 Ontwikkelingen in het hoger onderwijs 21 Visie Commissie Eindtermen Accountantsopleiding 22 Internationale standaarden en benchmarks 23 De opleidingseisen van de EU-Audit Richtlijn 25 De Audit Richtlijn en de eindtermen voor de accountantsopleidingen 26 Bijlagen 1. Samenstelling commissie Taakopdracht Reacties van besturen van de ledengroepen Accountants in business en Interne-en Overheidsaccountants 30 De opleidingen tot accountant 3

4 Voorwoord Geachte lezer, Voor u ligt het rapport van de Commissie Onderwijs Fusie met haar visie op en aanbevelingen voor vernieuwing van de accountantsopleidingen. Het doel van dit rapport is om op basis van de inhoud de discussie aan te gaan met u, met de leden, vertegenwoordigers uit het onderwijsveld en andere stakeholders. De Commissie Onderwijs Fusie is aan de slag gegaan, begin 2010, nadat de leden hadden ingestemd met de fusie van NOvAA en NIVRA tot NBA. Aanvankelijk met het duidelijke doel voor ogen dat er één titel Accountant zou komen en dat zowel op HBO- als WO-niveau gelijkwaardige opleidingsmodellen zouden worden ontwikkeld. Door de reacties tijdens de consultatie op het eerste concept van de nieuwe Wet op het accountantsberoep werd de inhoud van de wet en daarmee ook het doel van de commissie anders. Behoud van de AA- en RA-titel werd nu het uitgangspunt, met weliswaar verschillende bevoegdheden inzake de certificering, maar met als belangrijk argument dat beiden een grote waarde in het maatschappelijk verkeer vertegenwoordigen. Daarmee kwam het wetsvoorstel in lijn te liggen met het fusiedocument van de beroepsorganisaties. De commissie is tijdens haar werkzaamheden op veel conservatisme gestuit. Het accountantsberoep is een behoudend beroep. Wensen werden geuit om de opleidingen aan te vullen, zonder dat er ook maar iets van af mocht, terwijl de opleidingen ook studeerbaar moesten blijven. De certificerende bevoegdheid blijft in ogen van velen onverminderd belangrijk, evenals de wettelijke bescherming van de titels AA en RA. De commissie heeft verder gekeken naar de markt waarbinnen accountantskantoren opereren en wil graag met u discussiëren over een mogelijk alternatief in de vorm van een MKB-accountant die geen bevoegdheid heeft tot het verrichten van (wettelijke) controles van jaarrekeningen. Daarnaast leeft er de wens om tot meer specialisatie en differentiatie te komen binnen de opleidingen. Ook aan deze wens komt de commissie in haar advies tegemoet. Tenslotte heeft de commissie nog een paar aanvullende aanbevelingen gedaan, over stage en praktijkopleiding, beroepsprofielen en zij-instroom. De commissie nodigt een ieder uit te reageren op het rapport. Stuur uw reactie naar a.vanarkel@nba.nl. Ook via andere kanalen wordt de discussie met het beroep aangegaan. Te beginnen op het Onderwijssymposium op 24 oktober Het rapport van de Commissie Onderwijs Fusie is in de gezamelijke bestuursvergadering van NOvAA en NIVRA besproken, waarbij er verschillende reacties waren (zie bijlage 3). Gegeven het feit dat hier door de bestuursleden verschillend over gedacht wordt, vindt het bestuur het belangrijk dat er over het advies van de commissie goed wordt gediscussieerd alvorens het bestuur een standpunt inneemt. We roepen u dan ook van harte op het rapport te lezen en uw mening met ons te delen. Mr. Anne-Marike van Arkel, Voorzitter Commissie Onderwijs Fusie Oktober

5 01 Inleiding Opdracht De Commissie Onderwijs Fusie is ingesteld naar aanleiding van de voorgenomen fusie van de NOvAA en het Koninklijk NIVRA en met als doel het bestuur van de NBA te adviseren over vernieuwing in het accountancyonderwijs. De taakopdracht voor de commissie is vooral gericht op het opleidingsmodel en betreft zowel de AA- als de RA-opleidingen. Als specifieke aandachtspunten zijn hierbij meegegeven: de aansluiting van de opleidingen op de behoeften van de arbeidsmarkt, de studeerbaarheid en de aansluiting op de nieuwe wetgeving met betrekking tot het accountantsberoep. Dit rapport heeft ten doel de discussie over het opleidingsvraagstuk te stimuleren en op basis hiervan een proces van verandering en vernieuwing in gang te zetten. Visie op de accountantsopleidingen Het uitgangspunt voor onze visie op de opleidingen is een hoge kwaliteit in alle facetten van de beroepsuitoefening door alle soorten accountants. De fundering hiervoor wordt gelegd in de opleidingen in combinatie met training en vorming in de praktijk. Accountants, accountantskantoren en de beroepsorganisatie spelen in dit proces een belangrijke rol. In de theoretische opleidingen zijn, naast de vakinhoud en de examinering, essentieel voor de kwaliteit van het onderwijs de kwaliteit van en de interactie tussen docenten en studenten. In het praktijkdeel van de opleidingen is dit de interactie tussen stagebegeleiders en trainees. Het opleidingsmodel moet getalenteerde en gemotiveerde studenten met verschillende achtergronden, leerstijlen en capaciteiten de mogelijkheid bieden goede accountants te worden. De opleidingen moeten uitdagend en inspirerend zijn voor deze studenten. Sleutelbegrippen hiervoor zijn diversiteit, flexibiliteit, variatie in leervormen en meerdere opleidingswegen die het mogelijk maken de beroepstitel te verwerven. Hogescholen en universiteiten kunnen op deze wijze voorzien in de behoefte aan een brede instroom van afgestudeerden in het beroep op post-hbo en op postacademisch niveau. Accountants onderscheiden zich op grond van hun specifieke deskundigheid op het gebied van accountancy, hun gedragscode en hun tuchtrecht van andere financiële specialisten. Hun maatschappelijke verantwoordelijkheid reikt verder dan de financiële verslaggeving en de jaarrekeningcontrole. Essentieel is het vertrouwen dat het maatschappelijk verkeer in de accountant moet kunnen hebben. Dit raakt alle rollen waarin accountants bijdragen aan de kwaliteit van verantwoordingsinformatie. Het kunnen vervullen van die uiteenlopende rollen vereist vakkennis, een hoge mate van integriteit, professioneel gedrag en een hierbij passend opleidingsniveau. Wij menen dat studenten beter kunnen worden voorbereid op hun toekomstige beroep door middel van meer differentiatie in het opleidingsmodel. Bovendien bepleiten wij met nadruk de doorstroommogelijkheden voor studenten te verbeteren. Met differentiatie bedoelen we verbreding van de keuzemogelijkheden voor studenten gedurende hun opleiding en meer gerichtheid van de leerinhoud op de diversiteit van het beroep. De voorgestelde differentiatie is tegelijkertijd een eerste aanzet tot verdergaande specialisatie. Deze verdergaande specialisatie kan onder meer plaatsvinden in het systeem van permanente educatie. 1 Voor de samenstelling van de commissie en de taakopdracht wordt verwezen naar de bijlagen 1 en 2 bij dit rapport. De opleidingen tot accountant 5

6 02 Advies Dit rapport bevat een aantal aanbevelingen met betrekking tot vernieuwing van de accountantsopleidingen. Deze aanbevelingen zijn gebaseerd op onze visie op de ontwikkeling van het accountantsberoep, de maatschappelijke relevantie van de pluriforme beroepsuitoefening, de nieuwe accountantswetgeving en op het huidige opleidingsmodel van de opleidingen tot AA en RA. De commissie adviseert het bestuur van de NBA de aanbevelingen in dit rapport breed onder de stakeholders te consulteren en met alle direct bij het onderwijs betrokken partijen te bediscussiëren ter bepaling van het opleidingsbeleid. De markt vraagt om accountants die in verschillende segmenten van de markt uiteenlopende diensten op het gebied van de accountancy kunnen verlenen. Het maatschappelijke verkeer verwacht deskundige, proactieve en integere accountants, die vertrouwen wekken en toegevoegde waarde leveren in hun verschillende rollen en functies. De markt vraagt eveneens om via het hoger beroepsonderwijs (hbo) en via het wetenschappelijke onderwijs (wo) gevormde accountants. Hun professionele verbondenheid en hun identiteit worden in belangrijke mate gevormd tijdens en door hun opleiding. Vanuit deze invalshoek en met als richtinggevende elementen de ontwikkeling van wet- en regelgeving met betrekking tot het beroep, de nieuwe structuur van de beroepsorganisatie en een analyse van de huidige opleidingen tot AA en RA, heeft de commissie meerdere opleidingsmodellen doordacht. Onze verkenning heeft niet geleid tot een pleidooi voor verdergaande uniformering van beide opleidingen, maar - met behoud van een grote mate van herkenbaarheid en gemeenschappelijkheid - tot het advies over te gaan naar een beter op de ordening van de markt aansluitend palet van opleidingen voor toekomstige accountants. Onze aanbevelingen kunnen knelpunten wegnemen binnen de theoretische -en de praktijkopleidingen en de aansluiting van de opleidingen op de pluriforme beroepsuitoefening verbeteren. Hoewel aanvankelijk anders voorgesteld, blijven in de Wet op het accountantsberoep de titels AA en RA bestaan en moeten de opleidingstrajecten die tot beide titels leiden (blijven) voldoen aan de eisen van de EU-richtlijn voor wettelijke auditors 2. De ruimte voor vernieuwing van de inhoud en de structuur van de opleidingen tot AA en RA is als gevolg hiervan relatief beperkt. Ruimte voor vernieuwing kan echter wel worden gevonden door differentiatie in het opleidingsmodel, zowel door er een nieuwe opleiding tot MKB-accountant aan toe te voegen als door in de RA-opleidingen afstudeerprofielen op te nemen. Nieuw is dat er in het domein van de wettelijke controles een verschil ontstaat in de bevoegdheden van AA s en RA s. De wetgever heeft dit verschil aangebracht om de al bestaande situatie met betrekking tot deze werkzaamheden beter te markeren 3. Wij menen dat dit tot uitdrukking dient te komen in de opleidingen. De ambitie van een hoge kwaliteit van de beroepsuitoefening door alle accountants staat hierbij voorop. Voor de nieuwe opleiding tot MKB-accountant adviseren we mede daarom een aan de AA-opleiding gelijkwaardig niveau. Het advies van de commissie omvat zes kernpunten. De onderbouwing hiervan wordt gegeven in navolgende hoofdstukken, waarbij we aandacht besteden aan de ontwikkelingen in het beroep, het niveau, de vorm en de inhoud van de opleidingen, de relatie tot de EU-Richtlijn voor wettelijke auditors en aan enkele internationale standaarden voor accountantsopleidingen. 2 EU-Richtlijn 2006/ 43 van 17 mei 2006 betreffende de wettelijke controle van jaarrekeningen en geconsolideerde jaarrekeningen (voorheen de 8ste EU Richtlijn). 3 Kamerstukken: Nota naar aanleiding van het verslag nr 6. inzake bepalingen over het accountantsberoep/wab 11 december 2011). Oktober

7 De commissie is gevraagd een opleidingsmodel uit te werken dat ervaren knelpunten in de opleidingen tot AA en RA weg kan nemen. Het model moet aansluiten op zowel de toekomstige (accountants)wetgeving als op de (gedifferentieerde) behoefte van de markt. De opleidingen moeten studeerbaar zijn en een instroom van hoogwaardige beroepsbeoefenaren in het beroep bevorderen. Gegeven deze taakopdracht geeft de commissie de volgende aanbevelingen ter overweging: 1. In de discussie te betrekken de mogelijkheid om een nieuwe opleiding te ontwikkelen die leidt tot de beroepstitel MKBaccountant. Deze MKB-accountant heeft primair een adviserende rol maar kan - met uitzondering van de (wettelijke) controle van jaarrekeningen - tevens zekerheid verschaffen bij financiële en niet financiële informatie. In deze opleiding zal, meer dan in de AA-opleiding, aandacht worden besteed aan fiscale-, juridische- en strategische aspecten, financieel management, assurance opdrachten met een bijzondere doelstelling en adviesvaardigheden. De opleiding tot MKB-accountant is van post-hbo niveau en bevat eveneens een driejarige praktijkopleiding (stage). 2. De AA-opleiding (zowel het theoretische gedeelte als het praktijkgedeelte) toe te spitsen op de toekomstige bevoegdheid met betrekking tot wettelijke controles in het marktsegment waarin AA s werkzaam zijn. Hierdoor zal de AA zijn meerwaarde in dit marktsegment vergroten. 3. In de eindfase van de RA-opleiding een viertal afstudeerprofielen op te nemen. Deze afstudeerprofielen bevatten een of meer modulen met specifieke onderwerpen die met name relevant zijn voor toekomstige openbaar accountants, interne accountants, overheidsaccountants of accountants in business met een financiële functie. 4. In de praktijkopleidingen meer ruimte open te laten voor een eigen invulling vanuit de verschillende werkomgevingen van trainees en om in de eindtermen van de praktijkopleidingen onderscheid te maken naar de toekomstige beroepsuitoefening als MKB-accountant, AA of RA. In de praktijkopleiding-ra dienen ook de vier afstudeerprofielen van de theoretische opleiding tot uitdrukking te komen. 5. De bestaande (Verordeningen op de) beroepsprofielen voor de AA en de RA te actualiseren en een beroepsprofiel voor de MKB-accountant op te (doen) stellen. Deze beroepsprofielen vormen de basis voor de opleidingsprofielen en de eindtermen voor de opleidingen tot AA, RA en MKB-accountant. 6. De doorstroom- en overstapmogelijkheden naar verschillende opleidingen te verbeteren en de accountantsopleidingen aantrekkelijker te maken voor zij-instromers met verwante hbo-of wo- (bachelor of master) opleidingen. Dit kan worden bereikt door bij het bepalen van aanvullende opleidingseisen voor de vervolgopleiding (meer) rekening te houden met het al bereikte opleidingsniveau, opgedane ervaring, bewezen leerprestaties, motivatie en karaktereigenschappen van de student. De opleidingen tot AA en RA zijn, onder meer als gevolg van het invoeren van een set gemeenschappelijke eindtermen voor de controlerende functie door de CEA en vanwege de afzonderlijke eisen en doelstellingen voor bachelor- en masteropleidingen van de NVAO, in de afgelopen jaren verzwaard. Verdergaande verzwaring is ongewenst, maar nog steeds zijn er signalen dat in de opleidingen meer aandacht zou moeten worden gegeven aan bijvoorbeeld ICT, aan fiscale en juridische aspecten, aan het te 4 CEA: De Commissie Eindtermen Accountantsopleiding stelt eindtermen voor accountantsopleidingen vast en wijst deze opleidingen aan 5 De Nederlands-Vlaamse accreditatieorganisatie (NVAO) waarborgt de kwaliteit van het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen. De opleidingen tot accountant 7

8 ontwikkelen professionele gedrag, ethiek en aan communicatieve vaardigheden. Bovendien is er onder meer een toenemende behoefte aan risicomanagement in de bedrijfsvoering, aan toezicht en compliance en aan het verschaffen van zekerheid over niet-financiële informatie. Een meer gedifferentieerd opleidingsmodel kan er aan bijdragen dit dilemma op te lossen. Het voorstel voor een twee sporen model voor via het hbo opgeleide accountants en voor een inrichting van de eindfase van de RA-opleiding met afstudeerprofielen, kan de accountantsopleidingen voor (potentiële) studenten beter studeerbaar en aantrekkelijker maken en een brede instroom in het beroep stimuleren. Om dit te realiseren moeten keuzes worden gemaakt met betrekking tot de doelstellingen en de inrichting van de opleidingen en met betrekking tot de omvang en de diepgang van met name de vaktechnische eindtermen voor de vakgebieden die een opleiding tot MKB-accountant, AA of RA tenminste moet omvatten. Wij zijn van mening dat de vakinhoudelijke eisen die aan de opleidingen worden gesteld op grond van de EU-Audit-Richtlijn en de nationale wetgeving voldoende ruimte bieden voor de door ons voorgestelde differentiatie in het opleidingsmodel. Als aanzet voor de nadere uitwerking kunnen de huidige beroepsprofielen van de AA en de RA 6 worden aangepast en dient een beroepsprofiel voor de MKB-accountant te worden vastgesteld. Deze beroepsprofielen vormen het richtsnoer voor de opleidingsprofielen en bepalen mede de door de CEA vast te stellen eindtermen. Het is vervolgens aan de onderwijsinstellingen hier een eigen invulling aan te geven in de onderwijsmodulen van de vakgebieden die in de opeenvolgende fasen van de opleidingen moeten worden afgedekt. Opleidingsmodel Het opleidingsmodel gaat uit van de bestaande structuur voor de opleidingen tot AA en RA maar wordt uitgebreid met een (kop)opleiding tot MKB-accountant en bevat een aanpassing van de post-master- RA-opleidingen. De opleidingen zijn opgebouwd uit verschillende blokken of fasen (wo-bachelor -master -postmaster of hbo-bachelor en post-hbo of professionele master). De praktijkopleidingen (stages) worden (ongewijzigd) deels gelijktijdig met de theoretische opleidingen gevolgd. Het model kan schematisch als volgt worden weergegeven: Tabel 1: Schema nieuw opleidingsmodel Praktijkopleiding (stage) RA (3 jaar) wo Bachelor-Accountancy 3 jaar voltijds (vt) 180 ECTS (Instroom vooral vanuit VWO, vervolgopleiding na bachelor mogelijk naar wo-master, professionele master of post-hbo ) wo Master-Accountancy 1 jr vt / 2 jr deeltijds (dt) 60 ECTS (Instroom vooral vanuit wo-bachelor en hbo-ac) Post-master RA 2jr dt /60 ECTS Met 4 afstudeerprofielen gericht op: openbaar accountants, interne accountants, overheidsaccountants en accountants in Business (instroom vanuit wo-master of professionele master) hbo Bachelor-Accountancy 4 jaar voltijds (vt) 240 ECTS Post hbo AA 2jr dt /60 ECTS Post hbo MKB-accountant 2jr dt/60 ECTS (Instroom uit HAVO en MBO (en VWO), doorstroom mogelijk naar post-hbo, professionele master of wo master. ) Professionele master AA 2 jr dt/60 ECTS Praktijkopleiding (stage) AA of MKB-accountant (3 jaar) Jaren I.c. de huidige Verordeningen op de beroepsprofielen van de NOvAA en het NIVRA. Oktober

9 Toelichting: - De totale opleidingsduur is na (een 4-jarige) voltijd hbo-opleiding gevolgd door een deeltijd post-hbo studietraject tot MKB-accountant of tot AA is nominaal 7 jaren. Voor de RA-opleiding is dit na een voltijd universitaire bachelor + masteropleiding en een deeltijd postmaster opleiding eveneens 7 jaren. (De volledig in deeltijd aangeboden RAopleiding van Universiteit Nyenrode is bij instroom na een vwo vooropleiding nominaal circa 7.5 tot 8 jaar.) - De studielast wordt aangegeven in ECTS: een voltijd studiejaar omvat 60 ECTS, een deeltijd studiejaar 30 ECTS. - De huidige professionele masteropleiding AA omvat 90 ects. Wij zien mogelijkheden deze opleiding om te zetten naar een professionele masteropleiding van 60 ECTS. - Met de praktijkopleiding (stage) kan worden begonnen na de bacheloropleiding in accountancy of na de voltijds masteropleiding. - Voor de post-hbo-aa opleidingen en voor de opleiding tot MKB-accountant is er ook instroom mogelijk van hbo-be- en SPD-afgestudeerden door middel van schakelprogramma s. De post-master RA opleiding bevat naast de verplichte leerstof op het gebied van de kernvakken 4 afstudeerprofielen ter voorbereiding op een loopbaan als openbaar/extern accountant, interne accountant, overheidsaccountant of accountant in business. - Voor de opleidingen tot Master of Science in accountancy (en controlling) is er ook een instroom van bachelors van de hbo-opleidingen (vooral hbo-ac) en vanuit aan accountancy verwante wo-bacheloropleidingen zoals (bedrijfs)economie en bedrijfskunde. Toekomstparagraaf De aanbevelingen van de commissie zijn in belangrijke mate ingegeven door de wettelijke bepalingen met betrekking tot de titulatuur en de accountantsopleiding alsook door de ontwikkelingen in het hoger onderwijs en in het beroep. Aanvankelijk hield de commissie rekening met het voor de nieuwe accountantswetgeving gepubliceerde Ontwerp van wet van juli 2010 waarin werd voorgesteld op termijn te komen tot één beroepstitel: accountant. In de Memorie van Toelichting (MvT) bij dit wetsvoorstel werd gesteld dat daarboven eventueel meerdere specialistische titels zouden kunnen ontstaan. Een hierop gebaseerd opleidingsmodel met een Hbo- en een universitair studietraject voor de basisopleiding tot accountant op masterniveau, gevolgd door meerdere specialisaties binnen het domein van de accountancy heeft voor de langere termijn de voorkeur van de commissie. Schematisch kan dit model als volgt worden weergegeven: Tabel 2: Opleidingsschema tot accountant Professionele bachelor (Hbo) in accountancy Professionele master (hbo) in accountancy Praktijkopleiding (3 jaar) Professionele of universitaire bachelor in accountancy Academische master in accountancy Postmaster specialisaties Praktijkopleiding (3 jaar) De opleidingen tot accountant 9

10 03 Beroep en Opleiding Hierna gaan we in op enkele relevante ontwikkelingen in het beroep en op de uiteenlopende werkzaamheden van accountants die aanleiding geven voor heroverweging en aanpassing van het huidige opleidingsmodel. We geven hierbij in hoofdlijnen aan hoe invulling kan worden gegeven aan onze aanbeveling om een meer gedifferentieerd model te realiseren en gaan in op de oriëntatie, de studeerbaarheid, de studieduur en de in- en doorstroom van studenten uit de (voor) opleidingen die onderdeel kunnen zijn van een accountantsopleiding. Onderwijsvernieuwing als constante In samenhang met het maatschappelijke debat over accountants en het accountantsberoep, staat ook de accountantsopleiding regelmatig ter discussie. Het in dit verband aandringen op vernieuwing gaat echter nogal eens voorbij aan de veranderingen en verbeteringen die de opleidingen tot AA en RA de afgelopen jaren hebben ondergaan en nog steeds ondergaan. Bovendien bestaat dè accountantsopleiding niet. De opleidingen tot AA en RA kennen weliswaar gemeenschappelijke eindtermen, maar zijn samengesteld uit verschillend ingerichte en opgebouwde componenten en modulen en zij worden in verschillende contexten door studenten gevolgd. Bovendien fungeren zowel in het hbo als in het wetenschappelijke onderwijs verschillende vooropleidingen, met elk een zelfstandige betekenis voor de arbeidsmarkt, als fundament van het theoretische gedeelte van een opleiding tot AA of RA. Onderwijs kent een sterke dynamiek. Binnen hogescholen en universiteiten wordt continu gewerkt aan het actualiseren van programma s, didactische concepten, de mix van theorie en praktijk, leerstijlen van studenten en - last but not least - de kwaliteit van de docenten. De opleidingen zijn, zoals blijkt uit de rapportages van de NVAO over de bachelor- en masteropleidingen die onderdeel zijn van een opleiding tot AA en /of RA en uit de recente bevindingen van de CEA, van het vereiste niveau 7. Toch is er in discussies over de accountantsopleiding zowel vanuit de beroepspraktijk als vanuit studenten, ook de kritiek dat het opleidingsmodel beter zou kunnen dan wel moeten aansluiten op de (toekomstige) beroepsuitoefening en de behoeften van de markt. Diversiteit in het beroep Alle accountants zijn opgeleid voor de publieke taak met betrekking tot jaarrekeningcontroles, maar veruit de meeste accountants verrichten andersoortige werkzaamheden. Het totale aantal AA s en RA s in het openbaar beroep is ongeveer gelijk. Ongeveer 10% van alle accountants is bij de AFM geregistreerd als extern accountant. Een grote groep accountants werkt in de (MKB)markt zonder wettelijke controles uit te voeren. Een deel daarvan voert wel vrijwillige controles uit en andere werkzaamheden die een vorm van zekerheid verschaffen, zoals het afgeven subsidie- en inbrengverklaringen. 7 Zie bijvoorbeeld het artikel Goed maar. in Accountant, maart 2012 over de bevindingen van de CEA met betrekking tot de postinitiële RA-opleidingen. Oktober

11 Veel registeraccountants en in mindere mate ook AA s zijn werkzaam als accountant in business, als interne accountant of als overheidsaccountant. Alle accountants dragen bij aan de kwaliteit en de betrouwbaarheid van informatie ten behoeve van de financiële rapportageketen. De maatschappelijke betekenis van de werkzaamheden van interne accountants, waaronder risico-identificatie, compliance en fraude-onderzoek, neemt toe, evenals bijvoorbeeld het (audit) werk van accountants in de publieke sector. Accountants in business die financiële functies vervullen leveren eveneens belangrijke bijdragen aan de kwaliteit van (financiële) informatie en aan de governance van organisaties en dragen zo bij aan het maatschappelijke vertrouwen in de accountant. Navolgende tabel geeft een indruk van de actuele aantallen accountants (AA en RA) verdeeld naar de vier ledengroepen van de NBA. Tabel 3: Verdeling AA s en RA s naar ledengroepen per ultimo RA AA RA+AA Openbaar accountants Interne en Overheidsaccountants Accountants in business Postactieven Totaal De meeste AA s en RA s verrichten dus andersoortige (accountants) werkzaamheden waarvoor een accountantsopleiding eveneens het fundament moet bieden. Binnen de ledengroeperingen zijn er meerdere deelprofessies die specifieke deskundigheid vergen. Veel AA s werken als adviseur of business coach en verrichten geen controlewerkzaamheden. Een groot aantal registeraccountants kiest na afronding van de opleiding voor een loopbaan in een financiële functie buiten het openbare beroep. Controle en advies Een belangrijk maatschappelijk thema betreft het vraagstuk van scheiding van controle en advies. Dit komt onder meer tot uitdrukking in de amendementen 9 bij het wetsvoorstel voor de Wet op het accountantsberoep en in de voorstellen van de Europese Commissie 10 voor aanpassing van de Audit Richtlijn. Voorts neigt de (EU) regelgeving naar meer onderscheid tussen grote ondernemingen en het MKB. Scheiding van controle- en adviesdiensten en verschillen tussen de dienstverlening aan kleine, middelgrote en grote ondernemingen / organisaties van openbaar belang dienen sterker tot uitdrukking te komen in de accountantsopleidingen. ICT en Niet Financiële Informatie De ontwikkelingen op het gebied van ICT, de verdergaande digitalisering van processen en het gebruik van social media, zullen de komende jaren het werk van accountants sterker gaan beïnvloeden. In samenhang hiermee zal de aard van de informatie waarover accountants zekerheid (moeten) kunnen afgeven verbreden. Dit betreft andere producten dan de jaarrekening waarmee de vertrouwensfunctie kan worden versterkt, zoals duurzaamheidsrapportages, (geautomatiseerde) informatiesystemen, XBRL/SBR en de fiscale positie van bedrijven (tax assurance). Het verwerven van voor accountants 8 Jaaroverzicht 2011 NBA. 9 Tweede pakket wetgeving financiële markten, Tweede Kamer, 6 februari Voorstel voor een Richtlijn van het Europese Parlement en de Raad tot wijziging van Richtlijn 2006/43/EG betreffende de wettelijke controles van jaarrekeningen en geconsolideerde jaarrekeningen en Voorstel voor een Verordening van het Europese parlement en de Raad betreffende specifieke eisen voor de wettelijke controles van financiële overzichten van organisaties van openbaar belang, Brussel, april 2012 De opleidingen tot accountant 11

12 relevante kennis en vaardigheden op het gebied van ICT dient daarom ruim aandacht in de opleidingen te krijgen. Onder meer als gevolg van de kredietcrisis is het belang van betrouwbare financiële informatie en niet-financiële informatie met betrekking tot de governance en de continuïteit van ondernemingen en andersoortige organisaties toegenomen. Andere dan financiële prestaties zoals goed bestuur, organisatiecultuur en klanttevredenheid, vergen ook specifieke deskundigheid van accountants. De maatschappelijke vraag naar (meer) zekerheid over relevantie en betrouwbaarheid van niet-financiële informatie (zowel met betrekking tot duurzaamheid als met betrekking tot andere niet-financiële prestatiegegevens), zal naar verwachting toenemen. Evenzo is er een toenemende behoefte aan informatie over risico s in de bedrijfsvoering, over toezicht en compliance, aan integrated reporting, aan actuele en toekomstgerichte informatie en aan continuous auditing en monitoring van bedrijfsprocessen. De complexiteit van informatiesystemen en hiermee samenhangend de verschillen tussen de marktsegmenten en bedrijven en organisaties waarin of waarvoor accountants werkzaam kunnen zijn, vragen expertise op deelterreinen. Ook op deze ontwikkelingen dient in de opleidingen te worden ingespeeld. Andere rollen, andere verwachtingen De traditionele rol van de accountant is veranderd en zal de komende jaren verder veranderen. De all round accountant bestaat niet. Veel accountants ontwikkelen zich tot specialisten op deelterreinen en werken in (multidisciplinaire) teams, zowel binnen als buiten het controledomein, zowel in de nationale markt als voor internationaal opererende ondernemingen. Bovendien is er bijvoorbeeld de accountant als vertrouwensman van de ondernemers in het MKB. Van accountants wordt een actieve, signalerende en onafhankelijke rol richting het maatschappelijk verkeer verwacht. Aan de vaktechnische deskundigheid van toekomstige accountants zullen nieuwe eisen worden gesteld en er blijven voor hen hoge waarden en normen gelden voor de beroepsuitoefening. De moderne accountant moet niet alleen sterk in zijn of haar schoenen staan maar moet ook communicatief vaardig zijn. De gebruikers van accountantsdiensten moeten kunnen vertrouwen op het oordeel van de accountant en zij moeten kunnen bouwen op zijn of haar adviezen. Dat stelt hoge eisen aan hun karaktereigenschappen, hun professionele gedrag en hun sociale intelligentie. Maar bijvoorbeeld ook aan hun vermogen tijdig risico s te kunnen signaleren en daar adequaat op te reageren. In de opleidingen dient daarom niet alleen veel aandacht uit te gaan naar het ontwikkelen van een brede vakinhoudelijke deskundigheid maar ook aan gedragsaspecten, beroepsethiek en in bijzonder aan het ontwikkelen van een professioneel kritische instelling. Een (meer) gedifferentieerd opleidingsmodel Een vraag die voorafgaande paragrafen oproept is of de opleidingsdoelen sterker zouden moeten worden gericht op de brede beroepsuitoefening en meer zou moeten aansluiten op de uiteenlopende behoeften van de markt. Tegelijkertijd is er bij het beantwoorden van deze vraag het besef dat het niet wenselijk is voortdurend nieuwe leerstof in de opleidingen te blijven stapelen en de lat nog maar wat hoger te leggen. Bovendien is het uit oogpunt van de maatschappelijke herkenbaarheid en de waarde van de beroepstitels van belang dat de opleidingen een grote mate van gemeenschappelijkheid behouden. Meer differentiatie in het opleidingsmodel voor toekomstige accountants kan de studeerbaarheid en de attractiviteit van de opleidingen verbeteren en kan ruimte scheppen voor vernieuwing. Op grond van de nieuwe accountantswetgeving kan de differentiatie betrekking hebben op zowel de AA- als de RA-opleiding. Na relatief brede basisopleidingen in het hbo en in het wo kan worden gedifferentieerd in de post-hbo en in de postacademische fase van de opleidingen. In het hbo is dit dus na een vierjarige bacheloropleiding en in het wo na een eveneens vierjarige bachelor + masteropleiding. Oktober

13 De commissie heeft voorkeur voor meer gerichtheid van de opleidingen naar te vervullen functies en werkzaamheden, zoals deze tot uitdrukking komen in de ledengroepen van de NBA. Deze gerichtheid dient ook tot uitdrukking te komen in de praktijkopleidingen. Binnen het MKB, in het bijzonder bij de kleine tot middelgrote bedrijven, is de rol van de accountant steeds meer die van vertrouwensman van de ondernemer en is er behoefte aan op post-hbo opgeleide accountants die een meer adviserende of coachende rol kunnen vervullen. De commissie meent dat hierop kan worden aangesloten door een afzonderlijke post-hbo opleiding tot MKB-accountant te ontwikkelen en te gaan aanbieden. Deze MKB-accountant heeft vooral een adviserende rol maar kan ook tot op een bepaald niveau assurance verschaffen, zij het niet met betrekking tot de jaarrekening. In de theorieen praktijkdelen van de AA-opleiding dient het accent meer te worden gelegd op de controlerende functie tot aan het niveau van OOB-controles. De eindtermen van de (kern)vakgebieden kunnen worden aangepast zodat deze beter aansluiten op de situaties in de bedrijven en instellingen waarvoor AA s die tevens (wettelijke) controles verrichten met name werkzaam zijn. Meer dan in de hbo-accountancy opleiding ligt het accent in de RA-opleiding op het verwerven van wetenschappelijke kennis en vaardigheden. Op deze wijze kan worden voorzien in een opleiding die een voldoende brede basis biedt voor de uiteenlopende rollen en functies die RA s kunnen vervullen. Door in de RA-opleiding afstudeerprofielen op te nemen kunnen studenten eerder kiezen voor voorbereiding op een functie als interne accountant, overheidsaccountant of als accountant in business met een financiële functie. De post-masteropleiding kan hierdoor beter studeerbaar en effectiever worden. Wij menen dat zo n aanpassing van de opleidingen voorkeur heeft boven het handhaven het actuele model voor de AA- en de RA-opleidingen. Inhoudelijke oriëntatie van de opleidingen In het accountantsberoep staat deskundigheid op de vakgebieden van Accounting & Reporting en Auditing & Assurance centraal. Naast deze twee kernvakgebieden is er het kernvakgebied van Bestuurlijke Informatieverzorging (ook wel genoemd Besturing & Beheersing). Alle toekomstige accountants dienen over kennis en vaardigheden met betrekking tot deze drie kernvakgebieden te beschikken. Hierbij kunnen echter, gerelateerd aan de te vervullen functies en de segmenten van de markt waarin AA s en RA s werkzaam zijn, in de opleidingen (en in de eindtermen) gradaties in diepgang en breedte worden aangebracht. Zowel vanwege de controlerende functie als vanwege andersoortige werkzaamheden die door accountants kunnen worden verricht moet een opleiding tot accountant een aantal andere (ondersteunende) vakgebieden omvatten. De vakgebieden die in de opleiding die verhoudingsgewijs de meeste aandacht moeten krijgen zijn bedrijfseconomie, recht (inclusief belastingrecht), bestuurlijke informatieverzorging, externe verslaggeving en audit & assurane. Met betrekking tot de vaktechnische kennis is er - mede vanwege de maatschappelijke kritiek op accountants- de indruk dat meer aandacht in de opleidingen zou moeten worden besteed aan governance, interne beheersing, risicomanagement, fraude, strategie, ICT, financierings- en waarderingsvraagstukken, fiscaliteit en - last but not least - aan gedrag en cultuur in organisaties. Evenals met betrekking tot de kernvakgebieden accounting en auditing dient dit nader te worden onderzocht en te worden te bezien in samenhang met de doestellingen van de opleidingen tot respectievelijk MKB-accountant, AA of RA. Voor de opleidingen tot MKB-accountant en tot AA kan bij het (her)ontwerp van curricula en onderwijsprogramma s per vakgebied, meer accent op de relevantie van de vereiste kennis en vaardigheden voor het MKB worden gelegd. In de RA opleiding is de scope anders en is de mate van diepgang en complexiteit op onderdelen groter. In de RA-opleiding zou bovendien de leerstof meer vanuit de diverse rollen die de RA moet kunnen vervullen worden benaderd. Dit met name ook met betrekking tot de accountant in business in een financiële functie in het bedrijfsleven. De opleidingen moeten snel en goed kunnen inspelen op relevante actuele ontwikkelingen in de praktijk. Issues die dagelijks spelen moeten aandacht krijgen in de opleidingsprogramma s. Een sterke vertegenwoordiging van praktijkdocenten in het onderwijs is daartoe essentieel. Een ander gemeenschappelijk kenmerk betreft de hoge eisen die worden gesteld op het gebied van het professionele gedrag en de beroepshouding. Naar het oordeel van de commissie dient in het bijzonder de persoonlijkheidsvorming van toekomstige accountants en de daarbij vereiste (kritische) professionele instelling als een rode draad door de opleidingen te lopen. De opleidingen tot accountant 13

14 De vraag is of al aan de poort, dat wil zeggen bij aanvang van de opleidingen, via een assessment of intake-gesprek onderzocht zou moeten worden of de kandidaat-student de juiste persoonlijkheidskenmerken voor het beroep heeft. De door de CEA vast te stellen eindtermen voor een opleiding tot AA of RA moeten op grond van de wettelijke bepalingen worden afgeleid van de eisen die in de EU-Richtlijn voor wettelijke auditors. De (nieuwe) opleiding tot MKB-accountant dient tevens de vakgebieden zoals genoemd in deze Richtlijn te omvatten. Op basis van de beroepsprofielen van de MKBaccountant, de AA en de RA kunnen voor de opleidingen die tot deze beroepstitels kunnen leiden deels gemeenschappelijke en deels specifieke eindtermen worden vastgesteld. De EU-Audit Richtlijn geeft hiervoor een gemeenschappelijk kader, evenals de International Education Standards van de IFAC en de Learning Outcomes van het zogenoemde Common Content Project. In hoofdstuk 5 gaan wij nader in op deze internationale standaarden c.q. benchmarks. Studeerbaarheid en studieduur De opleidingen moeten voor de studenten studeerbaar, inspirerend en uitdagend zijn. Een stimulerende leeromgeving, balans in de werk/studiecombinatie, keuzemogelijkheden binnen de opleiding en goede overstap- en doorstroommogelijkheden tussen en naar de opleidingen tot MKB- accountant, AA en RA zijn hiervoor essentieel. Ten behoeve van de studeerbaarheid en de attractiviteit van het onderwijs moet - als eerder opgemerkt - een verdere verzwaring van de opleidingen tot aan de beroepskwalificatie worden voorkomen. De ruimte voor vernieuwing moet dus bij voorkeur worden gevonden binnen de huidige kaders voor en doorlooptijden van de opleidingen. Dit betekent dat voor zowel de AA- als de RA-opleidingen de huidige modellen met (gedeeltelijk) voltijdse en deeltijdse varianten - waarbinnen inhoud en niveau aan de (curricula van de) opleidingen wordt gegeven, als gegeven worden bezien. Mede gelet op de huidige eindtermen voor de controlerende functie adviseren we ter verbetering van de studeerbaarheid van zowel de bachelor- als de post-bachelor fase het aantal ECTS voor de post-hbo-aa-opleiding uit te breiden tot 60 ECTS. Hierdoor zal het bovendien naar verwachting in de toekomst beter mogelijk worden de post-hbo AA-opleiding om te zetten naar een professional masteropleiding van eveneens 60 ECTS (voor deze masteropleiding is momenteel een studielast van 90 ECTS voorgeschreven). De post-hbo-opleiding tot MKB-accountant zal eveneens 60 ECTS omvatten. De basisopleidingen in accountancy duren zowel in het hbo-als in het w.o. bij een voltijdse studie nominaal 4 jaar. De posthbo- en de postmaster-ra opleidingen hebben als voorgesteld een nominale doorlooptijd van ongeveer 2 jaren en worden gedeeltelijk gelijktijdig met de (3-jarige) praktijkopleidingen gevolgd. De totale studieduur tot aan de beroepskwalificatie is derhalve voor de opleidingen tot MKB-accountant, AA of RA, nominaal 7 jaren voor studenten havo-, mbo- of vwo-vooropleiding kiezen voor een voltijdse opleiding in accountancy. Instroom op verschillende niveaus, vanuit meerdere vooropleidingen In het hbo zijn er aan de accountancy-opleiding verwante (bachelor) opleidingen zoals bedrijfseconomie en SPD en in het w.o. zijn er bachelor- en masterprogramma s in bedrijfseconomie, fiscale economie en bedrijfskunde, die eveneens een goede basis bieden voor een vervolgopleiding tot accountant. De commissie bepleit verbetering van de doorstroommogelijkheden voor studenten met deze vooropleidingen. Dit is mogelijk door middel van (in doorlooptijd) korte schakelprogramma s ter voorbereiding op de vervolgopleiding tot MKB-accountant, AA of RA. In de huidige situatie wordt voor het bepalen van vakinhoudelijke deficiënties vooral gekeken naar welke vakinhoudelijke eindtermen niet volledig in de vooropleiding zijn afgedekt. Wij bepleiten in dit verband meer rekening te houden met het bereikte opleidingsniveau, al opgedane (werk) ervaring en een meer op motivatie en bewezen (leer)capaciteiten van de student gebaseerde benadering bij het bepalen van aanvullende eisen bij de overstap naar een vervolgopleiding in accountancy. Op deze wijze wordt meer recht gedaan aan het opleidingsen ervaringsniveau en zal de accountantsopleiding een aantrekkelijker alternatief voor deze studenten kunnen worden. De hbo-accountancy opleiding kan - evenals de doorstroom vanuit deze bacheloropleiding naar de post-hbo opleidingen tot MKB-accountant en AA - naar ons oordeel een (vrijwel) directe toegang geven tot een universitaire masteropleiding in Oktober

15 Accountancy. Voorts zijn wij van mening dat AA s die een professionele masteropleiding hebben afgerond, zonder additionele eisen kunnen worden toegelaten tot de postinitiële RA-opleidingen. Specialisatie De primaire opleiding tot gekwalificeerd beroepsbeoefenaar kan ook worden bezien als een fase in een proces van life long learning. Het belang van beroepsgerichte permanente educatie zal in de toekomst verder toenemen. Differentiatie in de primaire opleidingen is een aanzet voor verdergaande specialisatie. Meer diepgaande specialisatie op deelterreinen kan plaatsvinden nadat de beroepskwalificatie is behaald. De commissie vraagt in dit verband aandacht voor een goede afstemming tussen de primaire opleidingen en de in het kader van permanente educatie verplicht gestelde cursussen en specialisatiemogelijkheden. De opleidingen tot accountant 15

16 04 Uitgangspunten voor opleidingen tot RA, AA en MKB-accountant In dit hoofdstuk geven we per opleiding enkele naar ons oordeel belangrijke uitgangspunten voor de opbouw en de inrichting van de opleidingen. Deze uitgangspunten funderen mede de aanbevelingen van de commissie. De (theoretische) opleiding tot registeraccountant 1. Het opleidingsniveau van de RA is vergelijkbaar met dat van andere financiële professionals zoals de RC, de RO en de RE. Een postacademisch opleidingsniveau is wenselijk voor het kunnen realiseren van een hoge kwaliteit van de beroepsuitoefening door registeraccountants. Het is belangrijk dat (toekomstige) registeraccountants op een academische manier kunnen denken en toegang hebben tot (actuele) wetenschappelijke theorieën op het gebied van de accountancy en dat zij de op grond hiervan verkregen kennis en inzichten in hun beroepsuitoefening kunnen toepassen. 2. Een relatief brede vorming op het gebied van (bedrijfseconomie en) accountancy biedt basis `voor meerdere toekomstige professionele rollen waarvoor deskundigheid op dit vakgebied is vereist dan wel behulpzaam is. De breedte van de opleiding komt vooral in de bacheloropleiding tot uitdrukking (dit kan bijvoorbeeld ook in de vorm van een bedrijfseconomische/bedrijfskundige invulling van het curriculum). De basisopleiding bevat ook relevante onderwerpen/ thematieken uit andere disciplines dan de accountancy of biedt de mogelijkheid een minor of keuzemodulen in een ander vakgebied te volgen. Ook in de masteropleidingen kan er een verschil in de breedte van het programma zijn; er zijn masterprogramma s in Accountancy (accounting en auditing), in Controlling (accounting en controlling) en er zijn masterprogramma s met elementen van zowel auditing als controlling. Deze verschillen in de opzet en de inrichting van de opleidingen hebben tevens tot gevolg dat de postinitiële opleidingen in duur /doorlooptijd enigszins kunnen verschillen. 3. Universiteiten kunnen zich met hun eigen signatuur profileren. Momenteel moet grofweg twee derde deel van een RAopleiding dezelfde specifiek beroepsgerichte eindtermen omvatten. De universiteiten bepalen zelf, mede op basis van de door de CEA vastgestelde eindtermen hoe hun curricula worden ingericht. Hoe de eindtermen worden gerealiseerd kan dus per universiteit verschillen. Er zijn meerdere varianten van de RA-opleiding en deze diversiteit in het opleidingsaanbod wordt als waardevol ervaren. 4. De commissie stelt voor in de RA-opleiding in de post-masterfase te differentiëren in de vorm van vier afstudeerprofielen en deze met name te richten op de verschillende rollen van openbaar accountants, interne accountants, overheidsaccountants en accountants in business. Een brede basisopleiding komt tegemoet aan het gegeven dat veel registeraccountants enige tijd na hun afstuderen als accountant in business werkzaam zijn. Een brede basisopleiding biedt ook goede mogelijkheden voor een vervolgstudie tot RC, RE of RO. In de afstudeerprofielen kan vorm en inhoud worden gegeven aan de differentiatie door middel van specifieke/additionele modulen. Voorts kan in een modulaire aanpak bijvoorbeeld onderscheid worden gemaakt naar grote ondernemingen en MKB. 5. Het merendeel van de huidige leerstof is voor alle typen accountants relevant. Naar inhoud bezien zou - zoals hiervoor al opgemerkt - in de opleiding meer aandacht kunnen worden gegeven aan gedragsaspecten, cultuur, risicomanagement, ICT, adviesvaardigheden en beroepsethiek. Dit geldt niet alleen voor de toekomstige openbaar accountant, maar Oktober

17 evenzeer voor de account in business, de interne accountant en de overheidsaccountant. Het creëren van ruimte voor nieuwe elementen en andere accenten in de RA-opleidingen vergt maatwerk en kan worden gevonden door bestaande elementen uit onderwijsprogramma s te halen en/of anders, minder breed of diepgaand, te behandelen. Daarnaast kan hiervoor ruimte worden gevonden door profilering binnen de curricula van bachelor- en masteropleidingen en het aanbieden van keuzemogelijkheden waardoor niet elke student hetzelfde programma hoeft te doorlopen. 6. De basisopleiding (tot en met de masterfase) omvat een groot deel van de eindtermen van de CEA. Voor de vier afstudeerprofielen in de post-masteropleiding kunnen afzonderlijke eindtermen worden vastgesteld. 7. In het onderwijs heeft een multidisciplinaire, geïntegreerde benadering - met name met betrekking tot de kernvakgebieden - voorkeur. Daarbij kunnen de vakken (complexe vraagstukken, casuïstiek) meer vanuit de verschillende rollen die accountants kunnen vervullen worden aangeboden. Hierdoor kan beter worden aangesloten op de (financiële) functies die accountants in business kunnen vervullen. De (theoretische) opleiding tot AA 1. In de wet op het accountantsberoep maakt de controle van organisaties van openbaar belang (OOB s) niet langer deel uit van de wettelijke controlebevoegdheid van de AA. Deze beperking van de bevoegdheid zal gevolgen hebben voor de eindtermen van de opleiding tot AA. 2. De AA accountant wordt primair opgeleid tot wettelijk controleur voor het niet-oob segment. Hij zal zich dan ook primair richten op de controle van jaarrekeningen en overige financiële verslagen van kleine en middelgrote bedrijven. Naast de (wettelijke) controle van jaarrekeningen kan de AA adviestaken vervullen op het gebied van interne beheersing / ICT en externe verslaggeving. 3. De AA-opleiding is van post-hbo niveau en voldoet tevens aan de eisen van de EU-Audit Richtlijn. 4. De basis voor de AA-opleiding wordt gelegd in de hbo-opleiding tot bachelor in Accountancy (hierna hbo-ac opleiding). Afgestudeerden moeten als zelfstandig financieel-administratief dienstverlener voor het (niet controleplichtig) MKB kunnen functioneren. De hbo-ac opleiding biedt tevens een gedegen basis voor de vervolgstudies tot RA en tot MKB-accountant. Vrijwel alle afgestudeerden kiezen voor een van deze vervolgstudies. De opleiding omvat naast de grondslagen van de kernvakken van een accountantsopleiding met name de aan accountancy gerelateerde, bedrijfseconomische vakken en onderdelen van het (belasting)recht. 5. De hbo-ac opleiding bevindt zich in een proces van aanpassing aan de gemeenschappelijke eindtermen van de CEA. In de opleiding zal meer aandacht moeten worden besteed aan met name de ICT component en aan onderzoeksvaardigheden. Tegelijkertijd is door het implementeren van de nieuwe eindtermen voor de controlerende functie de posthbo-opleiding tot AA verzwaard. Ter verbetering van de studeerbaarheid adviseert de commissie de post HBO opleiding tot AA uit te breiden van 30 ECTS naar 60 ECTS. Op deze wijze zal het beter mogelijk worden de vereiste aandacht te besteden aan de ICT-component, risk management, de sociale en communicatieve vaardigheden, onderzoeksvaardigheden, de ethische aspecten en de professioneel kritische houding van de controlerend AA-accountant. 6. De posthbo-opleiding tot AA bestaat met name uit verdiepingsmodulen in de drie kernvakken van de opleiding en kan bovendien modulen op het gebied van fiscaliteit, strategisch management en corporate governance omvatten. 7. De huidige Master AA- opleiding is primair gericht op professionals met relevante werkervaring. De opleiding wordt sinds 2010 aangeboden in een samenwerkingsverband van enkele hogescholen. Deze masteropleiding biedt ook perspectieven voor de AA die zich na een aantal jaren praktijkervaring wil doorgroeien in het management van een accountantsorganisatie of in een meer specialistische adviesfunctie. Het huidige programma is opgebouwd rondom een aantal specifieke situaties en problematieken van een kleine tot grotere onderneming en omvat tevens de eindtermen van de kernvakken van de AA-opleiding. 8. De commissie heeft overwogen of in de nabije toekomst voor de AA-opleiding een (professionele) mastereis zou moeten worden gesteld en is tot de conclusie gekomen dat het - mede gelet op de huidige eisen die aan een professionele masteropleiding worden gesteld - vooralsnog niet wenselijk is deze eis integraal te stellen. Niettemin ziet de commissie mogelijkheden - na aanpassing van de aan een professionele masteropleiding door de NVAO gestelde eisenmogelijkheden deze eis in de toekomst wel te stellen. De opleidingen tot accountant 17

18 Een nieuwe opleiding tot MKB-accountant 1. Mede in relatie tot de AA-opleiding is geconstateerd dat in het MKB-segment minder behoefte is aan de controlerend accountant, terwijl er wel een vraag is naar de accountant als adviseur dan wel business coach voor de kleinere en middelgrote bedrijven. In de hbo-ac- en de post-hbo-aa-opleidingen, is als gevolg van het implementeren van de CEAeindtermen een sterker accent op de controlerende functie gelegd. Als gevolg hiervan zijn veel studenten van mening dat zij worden opgeleid voor een functie die zij later niet zullen gaan vervullen. Bovendien blijkt in toenemende mate dat het voor trainees van de AA-praktijkopleiding steeds moeilijker wordt de benodigde controle-ervaring op te doen. De mogelijkheid om via simulatieopdrachten de benodigde ervaring op te doen biedt een oplossing, maar gezien de door de CEA gestelde eisen, zal toch ook voor deelname daaraan een bepaalde mate van ervaringen met controleopdrachten aanwezig moeten zijn. 2. Als gevolg hiervan bepleit de commissie te streven naar een kwalificatiestructuur waarin het mogelijk is (controlerend) AA of adviserend MKB-accountant te worden. Deze adviserend MKB- accountant zal zich duidelijk moeten onderscheiden van de dienstverlener op een administratiekantoor. De adviserend MKB-accountant kan een belangrijke maatschappelijke rol vervullen voor het niet-controleplichtig MKB. De commissie bepleit wettelijke bescherming van deze MKB-Accountant met als doel het borgen van deskundigheid, betrouwbaarheid en kwaliteit van de dienstverlening door deze MKB-accountants (inclusief tuchtrechtelijke handhaving). 3. Dit betekent dat de huidige AA-opleiding tot controlerend accountant in het MKB-segment kan worden gehandhaafd en dat daarnaast een opleiding tot adviserend MKB-accountant tot stand kan worden gebracht, met als doel ook aan deze accountant een wettelijk beschermde titel te verbinden. De commissie stelt voor de opleiding tot MKB-accountant op post-hbo niveau te positioneren met een studiebelasting die overeen komt met 1 jaar fulltime studie (60 ECTS). 4. De inhoud van de opleiding tot adviserend MKB-accountant zal gericht zijn op het verstrekken van assurance met uitzondering van de (wettelijke) controle van jaarrekeningen en in het bijzonder op adviesvaardigheden op het gebied van bedrijfseconomische vraagstukken, fiscaliteit, ICT- en strategisch management voor zover relevant voor het MKB. De commissie geeft als aanbeveling aan de opleiding tot adviserend MKB-accountant ook een praktijkopleidingseis te verbinden. 5. Met deze differentiatie in het hbo-opleidingskader kan beter worden aangesloten op de actuele marktsituatie en de maatschappelijke behoeften. Naast de wettelijke controletaak is er een toenemende behoefte aan accountants met wettelijk geborgde en tuchtrechtelijk afdwingbare eisen ten aanzien van de deskundigheid, de kwaliteit en de objectiviteit en integriteit van de beroepsuitoefening. Het grootste deel van de openbaar accountants voorziet op dit moment in die behoefte zonder gebruik te maken van hun wettelijk beschermde bevoegdheid om (wettelijke) controles uit te voeren. Hierbij valt onder meer te denken aan de kwaliteitsborging van het horizontaal toezicht bij de belastingheffing, de controle van overheidssubsidies, de creditrating voor de financiële sector, de rechtmatige besteding van publieke middelen etc. De praktijkopleidingen In het algemeen bepleit de commissie een invulling van de praktijkopleidingen die zo goed mogelijk aansluit op en samenloopt met de laatste fase van de theoretische opleidingen en op de verschillende werkomgevingen van de trainees. Het is daarbij wenselijk dat de eisen die aan de praktijkopleidingen worden gesteld voldoende ruimte open laten voor een eigen invulling vanuit de accountantskantoren en -diensten. De praktijkopleidingen van de opleidingen tot AA en RA omvatten elk tenminste 3000 uren (in minimaal 3 jaar). In deze 3000 uren moeten de eindtermen van de CEA worden gerealiseerd op het niveau van een beginnend beroepsbeoefenaar oftewel als beginnend AA of RA. Er is weinig vergelijkend onderzoek gedaan naar de praktijkopleidingen binnen de EU. Uit een verkennend onderzoek van de FEE 11 blijkt dat Nederland met betrekking tot de praktijkopleidingseisen in de middengroep zit. In drie landen duurt de praktijkopleiding langer dan drie jaar, in de meeste landen vindt tussentijds en aan het eind van de opleiding beoordeling 11 Practical Experience in Education of Professional Accountants, FEE, Brussel, 2008 Oktober

19 en toetsing plaats en wordt de praktijkopleiding afgerond nadat de theoretische opleiding is voltooid. In enkele landen kan pas met de praktijkopleiding worden begonnen nadat de theoretische opleiding (vrijwel) is afgerond. De praktijkopleidingen AA en RA verschillen, mede gelet op de verschillen in de beroepsuitoefening door AA s en RA s, van opzet, inrichting en toetsingssystematiek. Volgens de huidige eisen moeten trainees kort samengevat tijdens de praktijkopleiding RA tenminste 1000 uren aan controlewerkzaamheden besteden, waarbij in het laatste jaar een volledige controlecyclus moet worden doorlopen. Voor de AA-trainees gelden andere kwantitatieve eisen (te weten: tenminste 1000 uren voor 2 controleopdrachten en 2 samenstelopdrachten, of (naar keuze) de 1000 uren regeling die ook voor RA-trainees geldt). Het blijkt met name voor veel AA-trainees steeds moeilijker om in hun werkomgeving voldoende ervaring op het gebied van accountantscontrole op te doen. Om hen hierin tegemoet te komen zijn - onder voorwaarden met het hiervoor te bereiken aanvangsniveau - zogenoemde simulatieopdrachten ontwikkeld waarmee dit knelpunt gedeeltelijk kan worden opgelost. Voor de AA-trainees zijn er sinds september 2011 twee varianten van de praktijkopleiding, te weten één voor trainees die werkzaam zijn in een controle omgeving en een brede variant voor trainees werkzaam in een MKB-omgeving. Ook de AA-trainee werkzaam in de MKB-omgeving zal gezien de nieuwe accountantswetgeving echter aan de hiervoor geldende controle-eisen moeten blijven voldoen. De commissie meent dat het onwenselijk is de controlecomponent in de praktijkopleidingen verder te verzwaren en adviseert de eindtermen voor praktijkopleiding tot AA aan te passen als gevolg van de beperking van de bevoegdheden tot aan OOB-controles. Binnen de RA-praktijkopleiding kan ruimte worden gevonden om tevens aan te sluiten op het voorstel te komen tot een viertal afstudeerprofielen in de theoretische opleidingen naar openbaar, interne, overheidsaccountant of accountant in business. De commissie stelt voor aan de (nieuwe) opleiding tot MKB-accountant een praktijkopleidingseis van drie jaren te verbinden en deze praktijkopleiding eveneens door de beroepsorganisatie te doen verzorgen. De opleidingen tot accountant 19

20 05 Nationale en internationale context Voor het bepalen van het niveau, de vorm en de inhoud van een accountantsopleiding zijn er - naast de eisen die de wetgever aan een accountantsopleiding stelt - enkele internationale raamwerken en standaarden voor opleidingen tot accountant. In dit hoofdstuk wordt hier nader op ingegaan. Hierbij geven we ook aandacht aan de implementatie van de opleidingseisen van de EU-Audit Richtlijn naar de eindtermen voor de opleidingen tot AA en RA. We concluderen dat de Audit Richtlijn ruimte biedt voor een eigen invulling en daarmee ook voor differentiatie naar niveau, omvang en diepgang van de vakinhoudelijke eisen en de eindtermen voor een opleiding tot (controlerend) accountant. Wet op het accountantsberoep De wettelijke bepalingen voor de titulatuur en voor de accountantsopleiding, evenals de ontwikkelingen in het hoger onderwijs en in het beroep, bepalen in belangrijke mate de structuur en de inhoud van de opleidingen. Aanvankelijk hield de commissie rekening met het voor de nieuwe accountantswetgeving gepubliceerde Ontwerp van wet van juli 2010 waarin werd voorgesteld op termijn te komen tot één beroepstitel: accountant. Uit het in september 2011 gepubliceerde Wetsvoorstel voor de Wet op het accountantsberoep (Wab) bleek dat de bestaande titulatuur voor accountants niet zal veranderen. Zowel de AA- als de RA-titel blijven bestaan en voor beide typen accountants blijft gelden dat zij ook moeten zijn opgeleid tot wettelijke controleurs. In de wet blijft voor de opleiding de certificerende functie van de accountant centraal staan, maar uit de Memorie van Toelichting (MvT) bij het wetsvoorstel komt naar voren dat op termijn specialisatiemogelijkheden niet worden uitgesloten. In de MvT wordt als voorbeeld de niet controlerend MKB-accountant genoemd. Deze accountant zal zich duidelijk moeten onderscheiden van de dienstverlener op een administratiekantoor. Het doel van een wettelijke regeling van deze MKBaccountant is het borgen van deskundigheid, betrouwbaarheid en kwaliteit van de dienstverlening met tuchtrechtelijke handhaving. Op deze wijze zou de MKB-accountant een belangrijke maatschappelijke rol kunnen vervullen voor het nietcontroleplichtig MKB. De commissie adviseert deze mogelijkheid te benutten en verder uit te werken, omdat de huidige opleiding tot AA onvoldoende aansluit op de werkzaamheden in de praktijk waarin de meeste AA s werkzaam zijn. De commissie voorziet wat dit betreft een verdergaande verschuiving naar op advisering gerichte werkzaamheden van de accountant als vertrouwensman van de MKB-ondernemer. Bovendien maakt de nieuwe wet een onderscheid tussen de AA en de RA met betrekking tot de bevoegdheid tot het verrichten van wettelijke controles. De commissie meent dat hiermee - zowel in het theoretische onderwijs als in de praktijkopleidingen - rekening dient te worden gehouden in de doelstellingen en de eindtermen van de opleidingen tot AA en RA. Hoewel de door de wetgever geboden ruimte voor differentiatie (dan wel specialisatie) in de opleiding minder groot is dan aanvankelijk verwacht, is het volgens de commissie wenselijk over te gaan naar een meer gedifferentieerd opleidingsmodel. De Wet op het accountantsberoep gaat voor de inrichting van de NBA uit van de diversiteit van het beroep van accountants Oktober

Implementatie - en overgangsregeling CEA eindtermen Inleiding

Implementatie - en overgangsregeling CEA eindtermen Inleiding Overlegorgaan van HBO-scholen met een accountancyopleiding Implementatie - en overgangsregeling CEA eindtermen 2016 Inleiding Op 15 december 2015 zijn door de CEA de eindtermen 2016 en kaderregelingen

Nadere informatie

Naar een nieuw opleidingsmodel voor de Bachelor Accountancy

Naar een nieuw opleidingsmodel voor de Bachelor Accountancy Naar een nieuw opleidingsmodel voor de Bachelor Accountancy Inleiding Op 9 maart 2015 zijn, tijdens het middagprogramma van de tweedaagse, 3 verschillende scenario s besproken voor de gemeenschappelijke

Nadere informatie

Contourennota. Een marktgericht opleidingsmodel. Consultatiedocument

Contourennota. Een marktgericht opleidingsmodel. Consultatiedocument Contourennota Een marktgericht opleidingsmodel Consultatiedocument Januari 2014 Inhoud pagina Inleiding 3 Samenvatting 3 Visie op de opleiding 4 Naar een nieuw opleidingsmodel 4 Naar een nieuwe kwalificatiestructuur

Nadere informatie

Paul Hurks Manager International Relations NBA WELKOM

Paul Hurks Manager International Relations NBA WELKOM Bijeenkomst postactieve leden NBA 20 maart 2014 Paul Hurks Manager International Relations NBA WELKOM Huub Wieleman Voorzitter NBA VAN REGELS NAAR GEDRAG Heeft de accountant nog toekomst? Zekerheden verdwijnen

Nadere informatie

BROCHURE 2012- POSTBACHELOR OPLEIDING ACCOUNTANT- ADMINISTRATIECONSULENT

BROCHURE 2012- POSTBACHELOR OPLEIDING ACCOUNTANT- ADMINISTRATIECONSULENT BROCHURE 2012-2013 POSTBACHELOR OPLEIDING ACCOUNTANT- ADMINISTRATIECONSULENT Deficiëntieprogramma voor bachelors Bedrijfseconomie Hoofdprogramma voor bachelors Accountancy H. Verheggen Hogeschool Zuyd

Nadere informatie

BROCHURE 2015- POSTBACHELOR OPLEIDING ACCOUNTANT- ADMINISTRATIECONSULENT

BROCHURE 2015- POSTBACHELOR OPLEIDING ACCOUNTANT- ADMINISTRATIECONSULENT BROCHURE 2015-2016 POSTBACHELOR OPLEIDING ACCOUNTANT- ADMINISTRATIECONSULENT Deficiëntieprogramma voor bachelors Bedrijfseconomie Hoofdprogramma voor bachelors Accountancy H. Verheggen Zuyd Hogeschool

Nadere informatie

Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants

Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants Koninklijk Nederlands Instituut van Registeraccountants Registeraccountant worden Accountant is een beschermde titel. In Nederland mogen alleen registeraccountants (RA s) en Accountant-Administratieconsulenten

Nadere informatie

Wij hebben kennis genomen van het Ontwerp Wet op het accountantsberoep (Ontwerp) en de Memorie van toelichting (MvT) hierop.

Wij hebben kennis genomen van het Ontwerp Wet op het accountantsberoep (Ontwerp) en de Memorie van toelichting (MvT) hierop. Ministerie van Financiën T.a.v. de Minister van Financiën Mr. drs. J.C. de Jager Postbus 20201 2500 EE Den Haag Breukelen, 4 september 2010 Onderwerp: Ontwerp Wet op het accountantsberoep Geachte heer

Nadere informatie

Scenario s en samenwerkingsvormen curriculum herontwerp:

Scenario s en samenwerkingsvormen curriculum herontwerp: Overlegorgaan van HBO-scholen met een accountancy-opleiding Scenario s en samenwerkingsvormen curriculum herontwerp: Inleiding: Ter voorbereiding op de tweedaagse van hat AC-Scholenoverleg van 9 en 10

Nadere informatie

Vakbekwaamheid verzekerd. Ontwerp voor een nieuw opleidingsmodel voor accountants

Vakbekwaamheid verzekerd. Ontwerp voor een nieuw opleidingsmodel voor accountants Vakbekwaamheid verzekerd Ontwerp voor een nieuw opleidingsmodel voor accountants Juli 2014 2 Juni 2014 1. Inleiding Eind 2012 publiceerden de Onderwijscommissie Fusie van de NBA en de Adviescommissie Herziening

Nadere informatie

Basisaccountant? Advies van de Commissie Basisaccountant over de opleiding tot registeraccountant. Tussenrapport, juni 2009

Basisaccountant? Advies van de Commissie Basisaccountant over de opleiding tot registeraccountant. Tussenrapport, juni 2009 Basisaccountant? Advies van de Commissie Basisaccountant over de opleiding tot registeraccountant Tussenrapport, juni 2009 Basisaccountant? Advies van de Commissie Basisaccountant over de opleiding tot

Nadere informatie

Post HBO Accountant- Administratieconsulent. HBO Accountancy. Associate degree Accountancy. (met WVA) PDB

Post HBO Accountant- Administratieconsulent. HBO Accountancy. Associate degree Accountancy. (met WVA) PDB ACC OUNTANCY Praktijkopleiding AA Post HBO Administrateur Controller Masterclass Accountant- Administratieconsulent MKB HBO SPD Bedrijfsadministratie Post HBO Accountant- Administratieconsulent HBO Accountancy

Nadere informatie

Verordening op de beroepsprofielen

Verordening op de beroepsprofielen Verordening op de beroepsprofielen De ledenvergadering van de Nederlandse beroepsorganisatie van accountants; Gelet op de artikelen 5, eerste lid en 19, tweede lid, aanhef en onderdeel k van de Wet op

Nadere informatie

CEA Eindtermen AC-Scholenoverleg 2 daagse 14 en 15 maart 2016

CEA Eindtermen AC-Scholenoverleg 2 daagse 14 en 15 maart 2016 CEA Eindtermen 2016 AC-Scholenoverleg 2 daagse 14 en 15 maart 2016 Agenda 14 maart middag Besluitvorming over De Knip Bachelor OAT Post Bachelor Accountancy MKB Besluitvorming (concept) overgangsregeling

Nadere informatie

Een titel van vertrouwen

Een titel van vertrouwen Een titel van vertrouwen Advies van de Commissie RA-titel over de RA-titel en over specialisatie in de opleiding tot registeraccountant Tussenrapport, juni 2009 Een titel van vertrouwen Advies van de

Nadere informatie

Een titel van vertrouwen

Een titel van vertrouwen Een titel van vertrouwen Advies van de Commissie RA-titel over de RA-titel en over specialisatie in de opleiding tot registeraccountant Oktober 2009 Een titel van vertrouwen Advies van de Commissie RA-titel

Nadere informatie

Overstapregelingen HBO Bachelor SPD Bedrijfsadministratie per 1 september 2017 Tevens van toepassing op de opleidingen:

Overstapregelingen HBO Bachelor SPD Bedrijfsadministratie per 1 september 2017 Tevens van toepassing op de opleidingen: 1 Overstapregelingen HBO Bachelor SPD Bedrijfsadministratie per 1 september 2017 Tevens van toepassing op de opleidingen: Praktijkdiploma Assistent Controller HBO Associate Degree Financieel Management

Nadere informatie

Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag. Datum 18 maart 2010 Betreft Standpunt inzake fusie NIVRA en NOvAA

Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag. Datum 18 maart 2010 Betreft Standpunt inzake fusie NIVRA en NOvAA > Retouradres Postbus 20201 2500 EE Den Haag Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Korte Voorhout 7 2511 CW Den Haag Postbus 20201 2500 EE Den Haag www.minfin.nl

Nadere informatie

Behoeftenpeiling. Behoeftenpeiling nieuwe accountantsopleiding 1

Behoeftenpeiling. Behoeftenpeiling nieuwe accountantsopleiding 1 Behoeftenpeiling nieuwe accountantsopleiding voor het mkb Inleiding en verantwoording In juni 2015 heeft de ledenvergadering van de NBA het nieuwe beroepsprofiel aangenomen. Een belangrijk element in het

Nadere informatie

Bijlage: Nieuw programma NOvAA-beroepsopleiding

Bijlage: Nieuw programma NOvAA-beroepsopleiding Bijlage: Nieuw programma NOvAA-beroepsopleiding Inleiding Met ingang van het studiejaar 2009-2010 gaat de NOvAA-beroepsopleiding draaien op basis van het nieuwe examenprogramma. In deze zijn eerst twee

Nadere informatie

KONINKLIJK NEDERLANDS INSTITUUT VAN REGISTERACCOUNTANTS

KONINKLIJK NEDERLANDS INSTITUUT VAN REGISTERACCOUNTANTS KONINKLIJK NEDERLANDS INSTITUUT VAN REGISTERACCOUNTANTS Verordening op het beroepsprofiel van de registeraccountant De ledenvergadering van het Nederlands Instituut van Registeraccountants; Gelet op artikel

Nadere informatie

Kiezen voor één accountantsopleiding en beroepstitel Reactie NBA Young Profs

Kiezen voor één accountantsopleiding en beroepstitel Reactie NBA Young Profs Kiezen voor één accountantsopleiding en beroepstitel Reactie NBA Young Profs Algemeen De NBA Young Profs vinden een out of the box toekomstvisie op zowel de theoretische als de praktijkopleiding tot accountant

Nadere informatie

Fiscaal instituut Tilburg (FIT)

Fiscaal instituut Tilburg (FIT) Fiscaal instituut Tilburg (FIT) Post-Master Tax Assurance/VPB Post-Master Tax Assurance (TA) is een relatief nieuw vakgebied waarin belastingen worden bezien vanuit meerdere perspectieven. Bij grotere

Nadere informatie

Eindtermen. theoretische. Accountantsopleiding

Eindtermen. theoretische. Accountantsopleiding Eindtermen theoretische Accountantsopleiding 008 Betreft : Eindtermen theoretische accountantsopleiding Auteur : Commissie Eindtermen Accountantsopleiding Datum : november 007 Versie : 008/update 0/.5

Nadere informatie

Professionele Masters. Uitgangspunten verdere uitbouw aanbod professionele masters

Professionele Masters. Uitgangspunten verdere uitbouw aanbod professionele masters Professionele Masters Uitgangspunten verdere uitbouw aanbod professionele masters Professionele Masters Uitgangspunten verdere uitbouw aanbod professionele masters Inhoud 5 Voorwoord 7 Inleiding 8 Professionele

Nadere informatie

Accountancy in deeltijd

Accountancy in deeltijd Amsterdam Business School Accountancy in deeltijd (MSc en RA) Accountancy in deeltijd samengevat Kernbegrippen: n Kortste route naar de RA-titel van Nederland n Goede combinatie van docenten uit wetenschap

Nadere informatie

Registers onder elkaar De samenwerking tussen taxateurs en accountants. Huub Wieleman Voorzitter NBA

Registers onder elkaar De samenwerking tussen taxateurs en accountants. Huub Wieleman Voorzitter NBA Registers onder elkaar De samenwerking tussen taxateurs en accountants Huub Wieleman Voorzitter NBA Start: behoefte aan sterkere signaalfunctie accountant "Individueel is de accountant beperkt in zijn

Nadere informatie

BEDRIJFSECONOMIE DRIEJARIG VWO-TRAJECT

BEDRIJFSECONOMIE DRIEJARIG VWO-TRAJECT BEDRIJFSECONOMIE DRIEJARIG VWO-TRAJECT De onderzoekende financial professional 2016-2017 1 PROGRAMMA Je profiel Waarom de 3-jarige vwo-route Verschil hbo en wo Opbouw studiejaren Beroepsprofiel Opzet opleiding

Nadere informatie

Bachelor of Business Administration (MER opleiding)

Bachelor of Business Administration (MER opleiding) Bachelor of Business Administration (MER opleiding) voor decentrale overheden Het Onderwijs De Bachelor of Business Administration voor decentrale overheden (Management, Economie & Recht, MER) wordt aangeboden

Nadere informatie

Reglement aanwijzing opleiding door de CEA

Reglement aanwijzing opleiding door de CEA Reglement aanwijzing opleiding door de CEA Voor inschrijving in het register van de Nederlandse Orde van Accountants- Administratieconsulenten dienen kandidaten op grond van artikel 53 Waa de opleiding

Nadere informatie

Beroepsprofiel van de accountant

Beroepsprofiel van de accountant Dit document bevat het concept beroepsprofiel van de accountant (versie 6 februari 2015). Deze tekst zal worden omgezet naar een (ontwerp) Verordening op het beroepsprofiel die in de ledenvergadering van

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 84. Nr. 868 5 maart 04 Vaststelling gewijzigde eindtermen theoretische accountantsopleiding 008 De Commissie Eindtermen Accountantsopleiding

Nadere informatie

Medical Imaging/ Radiation Oncology Masteropleiding Haarlem

Medical Imaging/ Radiation Oncology Masteropleiding Haarlem Medical Imaging/ Radiation Oncology Masteropleiding Haarlem Gezondheid, Sport en Welzijn Masteropleiding Medical Imaging/ Radiation Oncology Verschillende studies laten zien dat de druk op de gezondheidszorg

Nadere informatie

(vastgesteld door de Algemene Vergadering van de HBO-raad op 24 juni 2011)

(vastgesteld door de Algemene Vergadering van de HBO-raad op 24 juni 2011) Accountancy (AC) Bijlagen 3 t/m 6 bij R Academie Voor Deeltijd 2016-2017 per opleiding Bijlage 3: Competenties (vastgesteld door de Algemene Vergadering van de HBO-raad op 24 juni 2011) Internationale

Nadere informatie

Beroeps- en opleidingsprofiel hbo accountancy. AC-scholenoverleg

Beroeps- en opleidingsprofiel hbo accountancy. AC-scholenoverleg Beroeps- en opleidingsprofiel hbo accountancy Datum: Juni 2012 Beroeps- en opleidingsprofiel hbo accountancy 2 Inhoudsopgave 1 Verantwoording...3 1.1 Verantwoording van de totstandkoming van het beroeps-

Nadere informatie

FINANCE & CONTROL - BEDRIJFSECONOMIE

FINANCE & CONTROL - BEDRIJFSECONOMIE FINANCE & CONTROL - BEDRIJFSECONOMIE 2018-2019 PROGRAMMA Jouw profiel Na je opleiding: beroepen Opbouw studiejaren Studieprogramma Studievereniging BE Adam Verschil financiële opleidingen Wat biedt F&C?

Nadere informatie

Management & Organisatie

Management & Organisatie Management & Organisatie Algemeen De opleiding Bedrijfskunde MER (deeltijd) wordt verzorgd door het Instituut voor Bedrijfskunde, Hanzehogeschool Groningen. Steeds meer krijgen organisaties te maken met

Nadere informatie

FUNCTIEPROFIEL. Lid Raad van Toezicht, portefeuille Financiën, Lid Raad van Toezicht, portefeuille Onderwijs (-kwaliteit)

FUNCTIEPROFIEL. Lid Raad van Toezicht, portefeuille Financiën, Lid Raad van Toezicht, portefeuille Onderwijs (-kwaliteit) FUNCTIEPROFIEL Functies: Lid Raad van Toezicht, portefeuille Financiën, Lid Raad van Toezicht, portefeuille Onderwijs (-kwaliteit) 1. ORGANISATIEBESCHRIJVING De Meerwegen scholengroep is een christelijke

Nadere informatie

Eindtermen. theoretische. Accountantsopleiding

Eindtermen. theoretische. Accountantsopleiding Eindtermen theoretische Accountantsopleiding 2008 Betreft : Eindtermen theoretische accountantsopleiding Auteur : Commissie Eindtermen Accountantsopleiding Datum : november 2007 Versie : 2008/update 20/.

Nadere informatie

LEADERSHIP, ENTREPRENEURSHIP, STEWARDSHIP. BROCHURE VOOR WERKGEVERS, RECRUITERS EN HR afdeling NYENRODE. A REWARD FOR LIFE

LEADERSHIP, ENTREPRENEURSHIP, STEWARDSHIP. BROCHURE VOOR WERKGEVERS, RECRUITERS EN HR afdeling NYENRODE. A REWARD FOR LIFE LEADERSHIP, ENTREPRENEURSHIP, STEWARDSHIP BROCHURE VOOR WERKGEVERS, RECRUITERS EN HR afdeling NYENRODE. A REWARD FOR LIFE waarom een schakeltrajecter? Iemand met een niet-financiële vooropleiding heeft

Nadere informatie

Subsector pedagogische opleidingen

Subsector pedagogische opleidingen Samenvatting... 2 Gemiddeld in aantal en inschrijvingen... 2 Meeste instroom in hbo-... 3 Weinig uitval... 3 Relatief minder switchers... 3 Hoog rendement in hbo-bachelor en wo-master... 3 Accreditatie-uitkomsten:

Nadere informatie

Format samenvatting aanvraag. Opmerking vooraf

Format samenvatting aanvraag. Opmerking vooraf Format samenvatting aanvraag Opmerking vooraf Mocht u de voorkeur geven aan openbaarmaking van de gehele aanvraag in plaats van uitsluitend onderstaande samenvatting dan kunt u dat kenbaar maken bij het

Nadere informatie

Strategie NOREA December 2016

Strategie NOREA December 2016 December 2016 1 Samenvatting De Nederlandse Orde van Register EDP Auditors (NOREA) is in 1992 opgericht om te voorzien in een beroepskwalificatie voor Nederlandse IT-auditors, gebaseerd op een postacademisch

Nadere informatie

Consultatiedocument Evaluatie VGBA en ViO Wat hebben wij tot nu toe gehoord

Consultatiedocument Evaluatie VGBA en ViO Wat hebben wij tot nu toe gehoord Dit document maakt gebruik van bladwijzers Wat hebben wij tot nu toe gehoord 19 juli 2019 Consultatieperiode loopt tot 13 september 2019 09.00 uur Uw reactie zien wij graag voor 13 september 09.00 uur

Nadere informatie

Concept Beoordelingskader voor het bijzondere kenmerk residentieel onderwijs

Concept Beoordelingskader voor het bijzondere kenmerk residentieel onderwijs Concept Beoordelingskader voor het bijzondere kenmerk residentieel onderwijs 2 december 2008 Inhoud 1 Inleiding 3 2 Beoordelingskader 4 pagina 2 1 Inleiding Dit beoordelingskader bevat een aantal facetten

Nadere informatie

De accountant en het bestuursverslag Visie NBA Young Profs

De accountant en het bestuursverslag Visie NBA Young Profs De accountant en het bestuursverslag Visie NBA Young Profs Aanleiding Op 13 november 2015 publiceerde de NBA haar consultatiedocument De accountant en het bestuursverslag: Verder kijken dan de jaarrekening.

Nadere informatie

Partnerschap. en scholen werken op basis van een gezamenlijke verantwoordelijkheid samen met studenten aan hun ontwikkeling tot professional.

Partnerschap. en scholen werken op basis van een gezamenlijke verantwoordelijkheid samen met studenten aan hun ontwikkeling tot professional. Sinds een tiental jaren hebben we opleidingsvormen ontwikkeld die recht doen aan zowel vakbekwaamheid als praktijkkennis van aanstaande leraren. In toenemende mate doen we dat op basis van opleiden in

Nadere informatie

DEEL B VAN DE ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING VAN DE BACHELOROPLEIDING ROEMEENSE TAAL EN CULTUUR

DEEL B VAN DE ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING VAN DE BACHELOROPLEIDING ROEMEENSE TAAL EN CULTUUR DEEL B VAN DE ONDERWIJS- EN EXAMENREGELING VAN DE BACHELOROPLEIDING ROEMEENSE TAAL EN CULTUUR 2015-2016 Deel B: opleidingsspecifiek deel 1. Algemene bepalingen Artikel 1.1 Begripsbepalingen Artikel 1.2

Nadere informatie

MASTER FISCAAL RECHT IN DEELTIJD

MASTER FISCAAL RECHT IN DEELTIJD MASTER FISCAAL RECHT IN DEELTIJD NYENRODE. A REWARD FOR LIFE INHOUD Welkom bij Nyenrode 5 Fiscaal Recht studeren aan Nyenrode 6 Studieprogramma 8 Vakken 10 Waarom Nyenrode 12 Studentenprofiel 13 Toelating,

Nadere informatie

Februari Goed mkb-bestuur en accountant: een waardevolle combinatie

Februari Goed mkb-bestuur en accountant: een waardevolle combinatie Februari 2018 Goed mkb-bestuur en accountant: een waardevolle combinatie De tekst van deze brochure is een samenvatting van het NEMACC-rapport MKB Goed bestuur en toezicht in Nederland, een verkennend

Nadere informatie

Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015

Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Kadernotitie Platform #Onderwijs 2032 SLO, versie 13 januari 2015 Doel en beoogde opbrengst van de dialoog De opdracht van het platform is te komen tot een integrale, maatschappelijk breed gedragen en

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 33050 15 juni 2018 Nadere voorschriften tot wijziging van de Nadere voorschriften praktijkopleidingen 2017 Het bestuur

Nadere informatie

MASTER FISCAAL RECHT IN DEELTIJD

MASTER FISCAAL RECHT IN DEELTIJD MASTER FISCAAL RECHT IN DEELTIJD NYENRODE. A REWARD FOR LIFE INHOUD Welkom bij Nyenrode 5 Fiscaal Recht studeren aan Nyenrode 6 Studieprogramma 8 Vakken 10 Waarom Nyenrode 12 Studentenprofiel 13 Toelating,

Nadere informatie

1. Welke routes tot leraar zijn er in het hoger onderwijs?

1. Welke routes tot leraar zijn er in het hoger onderwijs? 1 1. Welke routes tot leraar zijn er in het hoger onderwijs? Het hoger onderwijs kent routes tot leraar in het hoger beroepsonderwijs en het wetenschappelijk onderwijs: HBO Het hoger beroepsonderwijs kent

Nadere informatie

Onderwijs- en examenregeling van de bacheloropleiding

Onderwijs- en examenregeling van de bacheloropleiding Faculteit der Exacte Wetenschappen Onderwijs- en examenregeling van de bacheloropleiding Bedrijfswiskunde en Informatica Deel B Preambule In dit document wordt een A en een B gedeelte onderscheiden. In

Nadere informatie

Accountancy: de vaardigheid om financiële transacties te verzamelen, classificeren, registreren en vervolgens de uitkomsten daarvan te interpreteren.

Accountancy: de vaardigheid om financiële transacties te verzamelen, classificeren, registreren en vervolgens de uitkomsten daarvan te interpreteren. Accountancy: de vaardigheid om financiële transacties te verzamelen, classificeren, registreren en vervolgens de uitkomsten daarvan te interpreteren. Opleidingen voor de ACCOUNTANCY MKB & FINANCE In deze

Nadere informatie

NBA Young Profs. Jaaroverzicht 2016

NBA Young Profs. Jaaroverzicht 2016 NBA Young Profs Jaaroverzicht 2016 Voorwoord Het jaar 2016 was een druk jaar voor de NBA Young Profs, maar ook een druk jaar voor het accountantsberoep zelf. Gedurende het jaar hebben we young professionals

Nadere informatie

Juridische kennis en professionele vaardigheden

Juridische kennis en professionele vaardigheden Eindtermen Bachelor Rechtsgeleerdheid master rechtsgeleerdheid De bachelor heeft kennis van en inzicht in het geldende recht alsmede recht met elkaar verbonden zijn. De bachelor is in staat om vanuit het

Nadere informatie

Welkom bij Accountancy

Welkom bij Accountancy Welkom bij Accountancy 8-12-2018 Per september 2017 Alle economische opleidingen op locatie Kralingse Zoom onder de noemer (nieuwe) Rotterdam Business School. Accountancy de financiele sitiuatie in kaart

Nadere informatie

Jaarverslag AC-scholenoverleg 2012-2013

Jaarverslag AC-scholenoverleg 2012-2013 Jaarverslag AC-scholenoverleg 2012-2013 Inhoud 1. Inleiding... 4 2. Bestuur... 5 Samenstelling bestuur... 5 Afscheid voorzitter en secretaris... 5 Bestuursvergaderingen... 5 3. Landelijk overleg... 6

Nadere informatie

1.Inleiding. 2.Profielen per 1 augustus 2007

1.Inleiding. 2.Profielen per 1 augustus 2007 logoocw De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Den Haag Ons kenmerk VO/OK/2003/53723 Uw kenmerk Onderwerp tweede fase havo/vwo 1.Inleiding In het algemeen

Nadere informatie

Wet op het accountantsberoep

Wet op het accountantsberoep Kernbeschrijving De Wet op het accountantsberoep (Wab) stelt de Nederlandse beroepsorganisatie van accountants (NBA) in. De Wab vervangt de Wet op de Registeraccountants (WRA) en de Wet op de Accountants-Administratieconsulenten

Nadere informatie

Aanvraag beoordeling macrodoelmatigheid International Bachelor of Bioscience. Leiden, 17 januari 2017

Aanvraag beoordeling macrodoelmatigheid International Bachelor of Bioscience. Leiden, 17 januari 2017 Aanvraag beoordeling macrodoelmatigheid International Bachelor of Bioscience Leiden, 17 januari 2017 Samenvatting aanvraag Algemeen Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is): Naam instelling Contactpersoon/contactpersonen

Nadere informatie

Jaarverslag AC-scholenoverleg 2013-2014

Jaarverslag AC-scholenoverleg 2013-2014 Inhoud Jaarverslag AC-scholenoverleg 2013-2014... 1 1. Inleiding... 5 2. Bestuur... 6 Samenstelling bestuur... 6 Bestuursvergaderingen... 6 3. Landelijk AC-scholenoverleg... 7 Landelijk overleg... 7 Tweedaagse...

Nadere informatie

Maak de sprong naar de opleiding tot registercontroller. business in control

Maak de sprong naar de opleiding tot registercontroller. business in control Alleen de top biedt het perspectief Maak de sprong naar de opleiding tot registercontroller business in control De registercontroller als business partner voor het management De functie van controller

Nadere informatie

Competentieprofiel Afstudeerscriptiebegeleider Praktijkopleiding RA

Competentieprofiel Afstudeerscriptiebegeleider Praktijkopleiding RA Competentieprofiel Praktijkopleiding RA rapport Competentieprofiel. pagina 2 2 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 5 Leeswijzer... 5 2. Competentieprofiel... 6 Colofon... 6 Beroepsbeschrijving... 6 Beschrijving

Nadere informatie

MASTERCLASS FINANCIEEL MANAGEMENT & BEDRIJFSVOERING IN DE PUBLIEKE SECTOR

MASTERCLASS FINANCIEEL MANAGEMENT & BEDRIJFSVOERING IN DE PUBLIEKE SECTOR PROFESSIONAL LEARNING & DEVELOPMENT EXECUTIVE EDUCATION MASTERCLASS FINANCIEEL MANAGEMENT & BEDRIJFSVOERING IN DE PUBLIEKE SECTOR MASTERCLASS FINANCIEEL MANAGEMENT & BEDRIJFSVOERING IN DE PUBLIEKE SECTOR

Nadere informatie

Richtlijn beoordeling postinitiële wo-master opleidingen in Nederland Positionering van de opleidingen De vergelijking met Vlaanderen

Richtlijn beoordeling postinitiële wo-master opleidingen in Nederland Positionering van de opleidingen De vergelijking met Vlaanderen Richtlijn beoordeling postinitiële wo-master opleidingen in Nederland Het is aan het beoordelingspanel om te bepalen of deze toelichting relevant is bij de beoordeling van de onderhavige opleiding. Positionering

Nadere informatie

Aanvraagformulier Nieuwe opleiding macrodoelmatigheidstoets beleidsregel 2014

Aanvraagformulier Nieuwe opleiding macrodoelmatigheidstoets beleidsregel 2014 S AMENVATTI NG Ok t ober2015 Aanvraagformulier Nieuwe opleiding macrodoelmatigheidstoets beleidsregel 2014 Basisgegevens Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is): X Nieuwe opleiding Nieuw Ad programma

Nadere informatie

FINANCE & CONTROL (VOORHEEN BEDRIJFSECONOMIE)

FINANCE & CONTROL (VOORHEEN BEDRIJFSECONOMIE) FINANCE & CONTROL (VOORHEEN BEDRIJFSECONOMIE) 2018-2019 1 PROGRAMMA Jouw profiel Studiejaren Beroepsprofiel Studieprogramma Studievereniging BE Adam Financiële opleidingen HvA Na je opleiding Wat biedt

Nadere informatie

HBO Bedrijfskunde Bachelor of Business Administration (BBA)

HBO Bedrijfskunde Bachelor of Business Administration (BBA) HBO Bedrijfskunde Bachelor of Business Administration (BBA) HBO Bedrijfskunde Academie Mercuur en AdviCo verzorgen in samenwerking met Hogeschool SDO de opleiding HBO Bachelor Bedrijfskunde. Het programma

Nadere informatie

Curriculum Verplichte Permanente Educatie professioneel-kritische instelling

Curriculum Verplichte Permanente Educatie professioneel-kritische instelling Curriculum Verplichte Permanente Educatie professioneel-kritische instelling Verantwoording De NBA besteedt aandacht aan de bewustwording rond het thema professioneel-kritische instelling. Dit initiatief

Nadere informatie

Profiel. Opleidingsmanager HBO-Rechten. 10 mei Opdrachtgever Hogeschool van Amsterdam Faculteit Maatschappij en Recht

Profiel. Opleidingsmanager HBO-Rechten. 10 mei Opdrachtgever Hogeschool van Amsterdam Faculteit Maatschappij en Recht Profiel Opleidingsmanager HBO-Rechten 10 mei 2017 Opdrachtgever Hogeschool van Amsterdam Faculteit Maatschappij en Recht Voor meer informatie over de functie Jeannette van der Vorm, adviseur Leeuwendaal

Nadere informatie

GERONTOLOOG WORDEN MASTER OF SCIENCE

GERONTOLOOG WORDEN MASTER OF SCIENCE GERONTOLOOG WORDEN MASTER OF SCIENCE Behaal een academisch diploma. Ontwikkel uw loopbaan als gerontoloog U bent nu net afgestudeerde bachelor of enige tijd werkzaam als zorgverstrekker in een ziekenhuis,

Nadere informatie

Raad voor de Praktijkopleidingen Handreiking afstudeerscriptie en examen ter afronding van de praktijkopleiding RA maart 2015

Raad voor de Praktijkopleidingen Handreiking afstudeerscriptie en examen ter afronding van de praktijkopleiding RA maart 2015 Raad voor de Praktijkopleidingen Handreiking afstudeerscriptie en examen ter afronding van de praktijkopleiding RA maart 2015 1. Inleiding Om als registeraccountant te kunnen worden ingeschreven bij de

Nadere informatie

Contextschets Techniek

Contextschets Techniek Contextschets Techniek Nationaal Techniekpact 2020... 2 Welke activiteiten ondernemen de hbo-instellingen?... 2 Welke activiteiten ondernemen de universiteiten?... 3 Welke activiteiten onderneemt de 3TU?...

Nadere informatie

Leden gezocht voor Adviescollege en Subcommissies

Leden gezocht voor Adviescollege en Subcommissies Leden gezocht voor Adviescollege en Subcommissies De NBA zoekt meerdere leden voor het Adviescollege voor Beroepsregelementering en Subcommissie daarvan. Kandidaten kunnen tot 22 september reageren. -

Nadere informatie

Toonaangevend in accountancy en fiscale adviezen

Toonaangevend in accountancy en fiscale adviezen Blömer accountants en adviseurs Toonaangevend in accountancy en fiscale adviezen Als professional op het gebied van accountancy en fiscale advisering zijn we u graag van dienst. Deskundig en betrokken

Nadere informatie

- de NBA haar leden helpt hun bijzondere rol in de maatschappij te vervullen;

- de NBA haar leden helpt hun bijzondere rol in de maatschappij te vervullen; Reglement Commissie Vertrouwenspersonen NBA Het bestuur van de Nederlandse beroepsorganisatie van accountants, gelet op de artikelen 3, onderdeel a en 11, eerste lid van de Wet op het accountantsberoep;

Nadere informatie

Samenvatting aanvraag

Samenvatting aanvraag Samenvatting aanvraag Algemeen Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing Nieuwe opleiding is): Nieuw Ad programma Nieuwe hbo master Nieuwe joint degree 1 Verplaatsing bestaande opleiding Nevenvestiging

Nadere informatie

BEDRIJFSECONOMIE 3-JARIG TRAJECT DE ONDERZOEKENDE FINANCIAL PROFESSIONAL

BEDRIJFSECONOMIE 3-JARIG TRAJECT DE ONDERZOEKENDE FINANCIAL PROFESSIONAL BEDRIJFSECONOMIE 3-JARIG TRAJECT DE ONDERZOEKENDE FINANCIAL PROFESSIONAL 2017-2018 1 PROGRAMMA Jouw profiel Waarom het 3-jarig traject? Verschil hbo en wo Opbouw studiejaren Beroepsprofiel Opzet opleiding

Nadere informatie

Aan de voorzitters van CEA en NBA De heren drs. L.E.H. Vredevoogd & drs. H.H.H. Wieleman RA Postbus 7984 1008 AD Amsterdam

Aan de voorzitters van CEA en NBA De heren drs. L.E.H. Vredevoogd & drs. H.H.H. Wieleman RA Postbus 7984 1008 AD Amsterdam Aan de voorzitters van CEA en NBA De heren drs. L.E.H. Vredevoogd & drs. H.H.H. Wieleman RA Postbus 7984 1008 AD Amsterdam Nieuwegein, 27 februari 2014 Betreft: Reactie SRA op Consultatie Contourennota

Nadere informatie

Ten geleide 3. 1 Samenvatting 5. 2 Aanbevelingen 8. 3 Naar een nieuw kwalificatiemodel? 11

Ten geleide 3. 1 Samenvatting 5. 2 Aanbevelingen 8. 3 Naar een nieuw kwalificatiemodel? 11 Inhoudsopgave Ten geleide 3 SPECIFIEK DEEL 1 Samenvatting 5 2 Aanbevelingen 8 3 Naar een nieuw kwalificatiemodel? 11 ALGEMEEN DEEL 1 Arbeidsmarkt en instroom in opleiding en beroep 14 1.1 Ontwikkeling

Nadere informatie

Macrodoelmatigheidsdossier BSc Business Analytics AANVRAAGFORMULIER NIEUWE OPLEIDING. 1. Basisgegevens. Tongersestraat LM Maastricht

Macrodoelmatigheidsdossier BSc Business Analytics AANVRAAGFORMULIER NIEUWE OPLEIDING. 1. Basisgegevens. Tongersestraat LM Maastricht AANVRAAGFORMULIER NIEUWE OPLEIDING 1. Basisgegevens Naam instelling(en) Contactgegevens Universiteit Maastricht School of Business and Economics Tongersestraat 53 6211 LM Maastricht 1 Naam Internationale

Nadere informatie

UNIVERSITY OF INFINITE AMBITIONS. MASTER OF SCIENCE SCIENCE EDUCATION AND COMMUNICATION

UNIVERSITY OF INFINITE AMBITIONS. MASTER OF SCIENCE SCIENCE EDUCATION AND COMMUNICATION UNIVERSITY OF INFINITE AMBITIONS. MASTER OF SCIENCE SCIENCE EDUCATION AND COMMUNICATION LERARENOPLEIDING NATUURKUNDE, WISKUNDE, SCHEIKUNDE, INFORMATICA EN ONTWERPEN Heb jij een technische bachelor gevolgd

Nadere informatie

STUDIEGIDS. NOvAA-beroepsopleiding Post-hbo-opleiding AA 2008-2009. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

STUDIEGIDS. NOvAA-beroepsopleiding Post-hbo-opleiding AA 2008-2009. Hogeschool van Arnhem en Nijmegen STUDIEGIDS NOvAA-beroepsopleiding Post-hbo-opleiding AA 2008-2009 Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Studiegids NovAA-beroepsopleiding en post-hbo-opleiding AA, 2008-2009 1 1 Inleiding... 3 2 De accountant-administratieconsulent...

Nadere informatie

Executive Master of Accountancy. De post-initiële universitaire opleiding tot registeraccountant

Executive Master of Accountancy. De post-initiële universitaire opleiding tot registeraccountant Executive Master of Accountancy De post-initiële universitaire opleiding tot registeraccountant Pieter Jongstra Managing Partner Ernst & Young België en Nederland Accountant worden? Dat vind ik een goede

Nadere informatie

Willem de Zwijger College

Willem de Zwijger College Functieprofiel Raad van Toezicht 17 september 2018 Willem de Zwijger College 1 Functieprofiel Raad van toezicht Hoofdtaak De raad van toezicht functioneert als eenheid en waakt over het integrale belang

Nadere informatie

BASISGGEVENS. Naam Functie

BASISGGEVENS. Naam Functie 1 BASISGGEVENS Soort aanvraag:: Nieuwe opleiding De startdatum van de Ad opleiding is gepland per 1 september 2018. Hiermee is te verwachten dat deze nieuwe opleiding valt onder de nieuwe wetgeving rond

Nadere informatie

Men komt in aanmerking voor toelating tot het programma Kunstgeschiedenis indien men aantoont te beschikken over de volgende competenties:

Men komt in aanmerking voor toelating tot het programma Kunstgeschiedenis indien men aantoont te beschikken over de volgende competenties: Opleidingsspecifieke deel OER, 2016-2017 De opleiding Kunst- en cultuurwetenschappen Arts and Culture bestaat uit de programma s: Kunstgeschiedenis Gender Studies (see English EER) Arts & Society (voorheen

Nadere informatie

Verslag van de vergadering van het AC-scholenoverleg 13 oktober 2015

Verslag van de vergadering van het AC-scholenoverleg 13 oktober 2015 Overlegorgaan van HBO-scholen met een accountancy-opleiding Secretariaat AC-scholenoverleg Hogeschool van Arnhem en Nijmegen t.a.v. drs. J. Cluitmans Postbus 5171 6802 ED Arnhem Verslag van de vergadering

Nadere informatie

(9$/8$7,(63'%$67$786 5,.(767,/67$1' * = uit het Noors: de toestand van het rijk

(9$/8$7,(63'%$67$786 5,.(767,/67$1' * = uit het Noors: de toestand van het rijk (9$/8$7,(63'%$67$786 5,.(767,/67$1' * = uit het Noors: de toestand van het rijk 'HGHILQLWLHYDQ³ULVNPDQDJHPHQW Traditionele administratieve organisatie (Starreveld); Moderne administratieve organisatie

Nadere informatie

Competentieprofiel MZ Opleider. Competentieprofiel voor mz-opleider.

Competentieprofiel MZ Opleider. Competentieprofiel voor mz-opleider. Competentieprofiel MZ Opleider Dit is een verkorte versie van het document dat is vastgesteld door de ledenvergaderingen van BVMP en BVMZ. In de volledige versie zijn enkele bijlagen toegevoegd, deze worden

Nadere informatie

Format samenvatting aanvraag. Opmerking vooraf

Format samenvatting aanvraag. Opmerking vooraf Format samvatting aanvraag Opmerking vooraf Mocht u de voorkeur gev aan opbaarmaking van de gehele aanvraag in plaats van uitsluitd onderstaande samvatting dan kunt u dat kbaar mak bij het bureau van de

Nadere informatie

Samenvatting aanvraag

Samenvatting aanvraag Samenvatting aanvraag Algemeen Soort aanvraag (kruis aan wat van toepassing is): Naam instelling Contactpersoon/contactpersonen Contactgegevens Nieuwe opleiding Nieuw Ad programma Nieuwe hbo master Nieuwe

Nadere informatie

STUDIEGIDS PREMASTERPROGRAMMA ACCOUNTING & CONTROL

STUDIEGIDS PREMASTERPROGRAMMA ACCOUNTING & CONTROL School of Business and Economics STUDIEGIDS PREMASTERPROGRAMMA ACCOUNTING & CONTROL Collegejaar 2017-2018 Versie september 2017 2017 Vrije Universiteit, Amsterdam PREMASTERPROGRAMMA EN DOORSTROOMEISEN

Nadere informatie

A. Hieronder is voor zover van toepassing nadere facultaire invulling per artikel gegeven

A. Hieronder is voor zover van toepassing nadere facultaire invulling per artikel gegeven 10 SPECIFIEKE FACULTAIRE BEPALINGEN Faculteit Economie en Management vastgesteld door de faculteitsdirectie op instemming van de facultaire medezeggenschapsraad op A. Hieronder is voor zover van toepassing

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds De ledenvergadering van de Nederlandse beroepsorganisatie van accountants,

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds De ledenvergadering van de Nederlandse beroepsorganisatie van accountants, STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 23902 27 augustus 2013 Verordening op de praktijkopleidingen Het bestuur van de Nederlandse beroepsorganisatie van accountants

Nadere informatie

Verordening op de praktijkopleidingen

Verordening op de praktijkopleidingen Verordening op de praktijkopleidingen De ledenvergadering van de Nederlandse beroepsorganisatie van accountants; Gelet op de artikelen 5, eerste lid, 19, tweede lid, aanhef en onderdeel j, 47, 48 en 49

Nadere informatie

NIEUWE REGELGEVING VOOR ORGANISATIES VAN OPENBAAR BELANG De gevolgen voor uw organisatie op een rij

NIEUWE REGELGEVING VOOR ORGANISATIES VAN OPENBAAR BELANG De gevolgen voor uw organisatie op een rij NIEUWE REGELGEVING VOOR ORGANISATIES VAN OPENBAAR BELANG De gevolgen voor uw organisatie op een rij Omdat mensen tellen. Nieuwe regelgeving voor Organisaties van Openbaar Belang 3 Invoering nieuwe regelgeving

Nadere informatie