Ouderen, Eenzaamheid & Hulpverlening

Transcriptie

1 Ouderen, Eenzaamheid & Hulpverlening Naam student: Roxanne Bosch Studentnr: Opleidingsinstituut: Hogeschool van Amsterdam Product: Scriptie Klas: MV408 Onderzoekssupervisor: Norbert Bussink Docentexaminator: Marja van Beek Datum:

2 Samenvatting In het afstudeer jaar van de opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening heb ik besloten om mijn onderzoek te richten op een knelpunt in de hulpverlening aan ouderen in onze samenleving die kampen met eenzaamheidsproblematiek. In alle lagen van de bevolking komt eenzaamheid voor. In dit onderzoek richt ik mij op de hulpverlening aan ouderen die wonen in een verzorginghuis. Ik heb dit onderzoek uitgevoerd met de focus op hulpverleners die werken binnen deze setting met dergelijke ouderen. De probleemstelling die ik kan formuleren uit zowel praktijk ervaring als mede door het bestuderen van literatuur en verschillende onderzoeken is dat er sprake is van handelingsverlegenheid van de hulpverlener bij het handelen en in zetten van hulpverlening bij eenzaamheidproblematiek bij ouderen. Hulpverleners spelen niet adequaat in op de problematiek waar de doelgroep mee kampt. Het gevolg hiervan is dat is dit knelpunt uiteindelijk ook een negatieve invloed heeft op de ontwikkeling van eenzaamheidsproblematiek onder ouderen. (Fokkema en van Tilburg, 2003) Ik heb bij de probleemstelling de volgende onderzoeksvraag geformuleerd: Zijn de huidige interventies (van professionals met de functie en taken van een maatschappelijk werker) die maatschappelijk werkers toepassen in verzorgingshuizen in Lelystad wat betreft de problematiek eenzaamheid onder ouderen effectief en worden deze eenzaamheidsinterventies adequaat toegepast? Uit mijn onderzoek zijn interessante bevindingen gekomen. Het blijkt dat er nog veel verbeterpunten liggen bij het bieden van hulp gezien de problematiek eenzaamheid. Deze verbeterpunten liggen niet alleen bij de hulpverleners maar ook bij de organisatie waar de hulpverleners werkzaam zijn. Zo blijkt dat de hulpverleners behoefte hebben aan deskundigheidsbevordering gezien de problematiek eenzaamheid. Onder andere door gebrek aan kennis en ontwikkeling op dit gebied blijken hulpverleners niet altijd in staat om de juiste hulpverlening te bieden aan de doelgroep ouderen. Maar ook het ontbreken van een beleid of richtlijnen bij de betreffende organisaties draagt bij aan het feit dat de hulpverlening aan de doelgroep niet altijd aansluit bij de hulpvraag van de cliënt waardoor de gevoelens van eenzaamheid waarmee dergelijke ouder kampt niet verminderen. Bij de hulpverlening aan ouderen zijn veel verschillende aspecten die meespelen voor effectieve en adequate hulpverlening aan eenzame ouderen. Dit is niet iets dat puur ligt in de uitvoering en achtergrond van een methodiek, techniek of interventie. Ook andere factoren spelen mee zoals het gedrag en reflectief inzicht van de ouderen, het reflectief inzicht van de professional op het eigen handelen maar daarnaast ook kennis over het begrip/thema eenzaamheid en de hierbij in te zetten interventies. Daarbij is het ook belangrijk dat de organisatie up to date blijft wat betreft de problematiek en hier beleid of richtlijnen voor opstelt in het belang van de cliënten, hulpverleners en de organisatie zelf. 2

3 Inhoudsopgave Deel I: Inleiding, keuze thema en kritische beschouwing beroepspraktijk Blz Inleiding Blz Beschrijving beroepspraktijk en keuze thema Blz Micro Blz Meso Blz Macro Blz Probleemstelling Blz Wat is het probleem? Blz Wie heeft het probleem? Blz Wanneer is het probleem ontstaan? Blz Waarom is het een probleem? Blz Waar is het een probleem? Blz Wat is de aanleiding? Blz Theoretische verkenning Blz Doelgroep ouderen Blz Verzorgingshuis/woonzorgcentrum Blz Feiten en cijfers verzorgingshuizen Blz Vergrijzing Blz Begrip Eenzaamheid Blz Visie op eenzaamheid in de afgelopen decennia Blz Feiten en cijfers uit verschillende onderzoeken - Blz. 17 betreffende eenzaamheid en ouderen 4.8 Eenzaamheid, beleid en interventies Blz Bevindingen uit de theoretische conceptie Blz. 18 Deel II: Empirisch onderzoek Blz Doelstelling en vraagstelling Blz Doelstelling Blz Hoofdvraag Blz Deelvragen Blz Operationalisatie centraal begrip 6. Theoretische conceptie Blz Inleiding Blz Achterliggende theorie: Ouderen en Eenzaamheid Blz Achterliggende theorie: Eenzaamheid & Interventies Blz Uitkomst eerder gedaan onderzoek interventies Blz Operationalisatie centraal begrip Blz Methodisch kader Blz Kwaliteit en representativiteit Blz Resultaten Blz Resultaten literatuur onderzoek Blz Resultaten Interviews Blz

4 9. Conclusie en aanbevelingen Blz Conclusies Blz Aanbevelingen Blz Deel III: Bronnenlijst & Bijlagen Blz Bronnenlijst Blz Bijlage 1 Topic/vragenlijst Blz Bijlage 2 Verbatim Blz Bijlage 3 uitwerking 1 e analyse (2x) Blz Bijlage 4 uitwerking 2 e analyse/reductiefase Blz

5 Deel I: Inleiding, keuze thema en kritische beschouwing beroepspraktijk 1. INLEIDING 2. BESCHRIJVING BEROEPSPRAKTIJK EN KEUZE THEMA 3. PROBLEEMSTELLING 4. THEORETISCHE VERKENNING 5

6 1. Inleiding Ik ben Roxanne Bosch, 4 e jaars student aan de Hoge school van Amsterdam. In het kader van ons afstuderen aan de opleiding Maatschappelijk Werk & Dienstverlening wordt van ons studenten verwacht dat wij een onderzoek doen naar een knelpunt in de hulpverlening en dit uitwerken in een scriptie. Het thema van mijn onderzoek is Ouderen, eenzaamheid en hulpverlening. Ik heb dit onderwerp gekozen op basis van mijn eigen ervaringen in zowel mijn privé leven als in mijn stage van het tweede jaar. In 2012 is mijn oma in een verzorgingshuis voor ouderen terecht gekomen. Ik ben destijds betrokken geweest bij de overplaatsing van haar eigen woning naar een verzorgingshuis en de hulpverlening voor mijn oma. Na een aantal maanden zag ik dat mijn oma te maken kreeg met gevoelens van eenzaamheid. Ondanks dat zij een groot netwerk om zich heen had kampte zij toch met deze gevoelens. Ik merkte op dat de hulpverlening niet juist signaleerde of de juiste hulpverlening bood waardoor ik mijn oma, onder andere door deze gevoelens van eenzaamheid, langzaam in een depressie zag glijden. Ook bij enkele andere medebewoners in het verzorgingshuis van mijn oma zag ik soortgelijke problemen en dat daar niet op de juiste manier door de hulpverlening mee werd omgegaan. Ook in mijn tweedejaars stage kreeg ik te maken met het thema ouderen en eenzaamheid. Ik liep destijds stage bij De Regenbooggroep Amsterdam. Omwille van een maatjesproject werd ik gekoppeld aan een oudere man die ook worstelde met dergelijke gevoelens. Ook hier zag ik dat er wat betreft de hulpverlening omtrent deze problematiek dingen mis gingen waardoor de gevoelens en hulpvraag van deze man niet op de juiste manier aangepakt werd. Door deze verschillende ervaringen is mijn interesse gewekt. Deze ervaringen zijn tevens de aanleiding geweest voor het kiezen van dit onderwerp. Ik wil mij in het onderzoek richten op de doelgroep eenzame ouderen in verzorgingshuizen en de knelpunten in de hulpverlening en het uitvoeren van de interventies daarbij. Ik denk dat in dergelijke instellingen veel eenzaamheid heerst onder ouderen en dat het noodzakelijk is om onderzoek te doen naar de knelpunten in de hulpverlening die maatschappelijk werkers en andere professionals met soortgelijke taken in deze zorginstellingen bieden. 6

7 2 Beschrijving van de beroepspraktijk en keuze thema Dit onderzoek is gericht op professionals die ondersteuning bieden aan ouderen die kampen met eenzaamheidsproblematiek en de hulpverlening die daarbij geboden wordt. In dit onderdeel van de scriptie zal ik mijn thema verantwoorden op zowel micro, meso en macro niveau. Ik doe een beschrijving van de beroepspraktijk en het door mij gekozen thema. 2.1 Micro Ik wil op dit niveau kijken naar de professional en de cliënt. Met professional bedoel ik in deze context, hulpverleners die werkzaam zijn met ouderen (65+) en daarbij soortgelijke taken uitvoeren die behoren tot het maatschappelijk werk. Ik wil meer inzoomen op de ouderen en eenzaamheid en daarnaast kijken naar de professionals die dergelijke ouderen begeleiden. Om zo een korte beschrijving te geven van de beroepspraktijk en mijn thema te verantwoorden. Ik wil graag beginnen met een inleidend citaat, waarin kort en krachtig het overkoepelende thema van mijn onderzoek wordt omschreven. Als een van de grootste problemen onder ouderen wordt vaak eenzaamheid genoemd. Oud en eenzaam horen bij elkaar, zo lijkt het wel. Maar alleen zijn is niet hetzelfde als eenzaam zijn. Als je eenzaam bent dan ben je niet voldoende in staat om je ervaringen en gevoelensmet anderen te delen terwijl je daar wel behoefte aan hebt. Anders gezegd: eenzaamheid is het negatief ervaren verschil tussen de kwaliteit van het netwerk dat iemand nu onderhoudt en het netwerk dat iemand voor zichzelf kan wensen. Naarmate iemands netwerk zwakker is, neemt zijn of haar draagkracht af. De kansen op vereenzaming, sociaal isolement en andere problemen nemen dan toe (Oostelaar & Wolfswinkel 2006, p. 54). Na de oriëntatiefase van mijn onderzoek en het opstellen van mijn onderzoeksontwerp ben ik tot de conclusie gekomen dat er sprake is van relatief veel eenzaamheidsproblematiek binnen de doelgroep ouderen. Ik heb besloten om deze problematiek te onderzoeken bij bejaarden ouderen die wonen in verzorgingshuizen (tegenwoordig ook wel woonzorgcentra genoemd). Ik heb gekozen voor deze doelgroep omdat er nog weinig specifiek onderzoek is gedaan naar deze doelgroep wonend in dergelijke instellingen. Uit cijfers blijkt dat een aanzienlijk deel van deze doelgroep kampt met de eerder genoemde problematiek (Voor de feiten en cijfers verwijs ik u naar de theoretische verkenning, vanaf Blz. 15). Als we kijken naar ouderen als individu, dan blijkt dat deze vaak een gevoel van eenzaamheid kunnen ervaren. Verschillende risicofactoren leiden tot verschillende typen van eenzaamheid. Wat je ziet gebeuren als mensen ouder worden, is dat er zich steeds vaker ingrijpende life events voor doen. Deze gebeurtenissen kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van gevoelens van eenzaamheid. Er kunnen verschillende situaties bijdragen aan het ontwikkelen van dergelijke gevoelens. Zoals het opgeven van een eigen woning of de sociale contacten die er waren in de buurt waar de oudere woonde. Een ander voorbeeld is het verliezen van een partner. Maar ook een verslechterde gezondheid, zowel fysiek als psychisch, kunnen bijdragen aan het ontwikkelen van eenzaamheid. Dit zijn slechts enkele voorbeelden waardoor deze problematiek ontstaat onder ouderen (De Jong Gierveld, p.25). Wat ik hiermee duidelijk wil maken is dat oudere mensen dusdanig kunnen kampen met deze gevoelens dat het hen uiteindelijk kan belemmeren in hun dagelijks functioneren. We hebben dan te maken met eenzaamheidsproblematiek. Het is daarom noodzakelijk dat deze doelgroep ondersteuning krijgt in de vorm van hulpverlening passend bij deze problematiek. Zodat zij 7

8 om leren gaan met deze gevoelens en niet langer belemmerd worden in hun functioneren. Juist bij het bieden van hulpverlening bij deze problematiek blijkt dat er nog de nodige verbeteringen nodig zijn om deze doelgroep op de juiste manier te ondersteunen. Hulpverleners maken niet altijd de juiste inschatting. Uit eerder gedaan onderzoek kwam naar voren dat rond de 20% van de ouderen die door hulpverleners als eenzaam werden aangemerkt dit niet zelf zo ervoeren. Ook bij ouderen die juist als niet-eenzaam werden aangemerkt bleek de schatting in ongeveer 20% van de gevallen niet te kloppen (Linnemann, M., van Linschoten, p., Royers, 2001). Een andere opvallende constatering kwam naar voren tijdens de uitvoering van mijn theoretische verkenning en literatuur studie. Zo blijkt dat in verschillende eerder gedane onderzoeken, in de onderzoeksresultaten beschreven wordt, dat de hulpverlening bij eenzaamheid bij ouderen niet adequaat wordt uitgevoerd met als gevolg dat de problematiek van de oudere niet minder wordt of verminderd. De hulpverleners handelen vaak niet juist bij de uitvoering van en/of het kiezen van interventies bij de hulpvraag van de oudere. Deze resultaten sluiten aan bij mijn eigen bevindingen uit de praktijk zoals ik in de inleiding van de scriptie al omschreef. Deels in de theoretische verkenning vanaf (pagina 15) en deels in de theoretische conceptie (vanaf pagina 20) zal ik hier meer over toelichten en ingaan op de achterliggende theorieën. Ik ga onderzoeken hoe de hulpverleners omgaan met eenzaamheid onder ouderen die wonen in verzorgingshuizen en het uitvoeren van interventies die in worden gezet bij deze problematiek. Is dit genoeg toereikend en wordt er adequaat gehandeld gezien de problematiek? De maatschappelijk werker ofwel de professional moet in staat zijn om zijn of haar cliënten op een professionele manier te begeleiden. Het geven van hulp en dienstverlening aan cliënten behoort tot de essentie van het maatschappelijk werk. Ik wil dit knelpunt analyseren door mee te kijken vanuit het perspectief van deze professional. Door hen te interviewen kan ik hier een beter beeld over vormen en de informatie die voortkomt uit deze interviews kan ik analyseren. Hierdoor kan er meer verdieping in informatie worden opgedaan betreffende dit actuele thema onder ouderen en de hulpverleners die werken met deze doelgroep. Zo kan er mogelijk betere zorg verleend worden aan de doelgroep die te maken heeft met deze problematiek. 2.2 Meso Eenzaamheid is een thema dat al sinds jaar en dag bestaat. Het is echter een actueel thema geworden sinds hier onderzoek naar gedaan wordt door verschillende onderzoekers, onderzoeksinstanties en organisaties. Dit heeft onder andere te maken met andere thema s die spelen in de samenleving zoals de vergrijzing en de invoering van de WMO. Door dergelijke ontwikkelingen in de samenleving is het van belang dat er onderzoek wordt gedaan naar eenzaamheid en de hulpverlening hierbij. Maar ook signalering door personen en organisaties die hierdoor de noodzaak zien om nader onderzoek te doen, bijvoorbeeld in het belang van de doelgroep of de organisatie of kwaliteitsverbetering in de zorg. Als we kijken naar de organisatorische context waarin het door mij benoemde knelpunt zich afspeelt, dan zijn deze voornamelijk gericht op hulpverleners die werkzaam zijn in verzorgingshuizen en hulp en dienst verlenen aan de doelgroep ouderen (65+). Deze professionals zijn werkzaam voor een organisatie en deze organisatie biedt in dit geval zorg aan ouderen die wonen in de vorm van een verzorgingshuis/woonzorgcentrum. De organisatie draagt uit dat zij zorg bieden aan de doelgroep ouderen. Hieronder vallen vele vormen van zorg uitgevoerd door verschillende disciplines. De 8

9 maatschappelijk werkers en andere professionals die soortgelijke taken uitvoeren in dergelijke instellingen bieden psycho sociale en praktisch materiële hulp aan de ouderen, dit kan bijvoorbeeld individuele hulpverlening zijn of in groepsverband. Ik ga binnen Lelystad bij drie verschillende verzorgingshuizen/zorginstellingen analyseren hoe de professionals hulpverlening bieden aan dergelijke ouderen gericht op de eerder beschreven problematiek. Ik noem deze professionals voor nu en gedurende het onderzoek hulpverleners of professionals. 2.3 Macro De levensverwachting van ouderen neemt toe, evenals het aantal mensen dat een hogere leeftijd bereikt. Deze hogere leeftijd gaat vaak gepaard met een achteruitgang in de gezondheid van ouderen en een verlies aan kwaliteit van leven. Eenzaamheid is één van de specifieke problemen waarmee veel ouderen te maken krijgen. Uit longitudinaal onderzoek van de Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA), waarin ouderen van 55 tot 85 jaar gedurende een periode van 10 jaar zijn gevolgd, blijkt dat in Nederland ruim 1,2 miljoen mensen van 55 jaar en ouder eenzaam zijn (Fokkema & Van Tilburg, 2005). Het macroniveau betreft kenmerken op het niveau van de samenleving. Ik richt mij hierbij op de sociaal maatschappelijke factoren met betrekking tot mijn gekozen onderwerp, ouderen, eenzaamheid, professionals en interventies. Daar hebben zich de afgelopen jaren veel ontwikkelingen voorgedaan en grote verschuivingen plaatsgevonden. Een van de grootste ontwikkelingen die op dit moment plaats vindt is de vergrijzing. Nederland vergrijst. De mensen worden gemiddeld genomen steeds ouder. Het aantal hoogbejaarden (ouder dan tachtig) neemt drastisch toe en dat zal grote gevolgen gaan krijgen voor onze kwetsbare economie. Dit zal ook zijn uitwerking hebben op de zorg. Ouderen worden door de goede medische zorg, verbeterde woonvoorzieningen, goede zorg en dienstverlening steeds ouder. Deze groep ouderen vormt door aard en omvang een belangrijke categorie binnen het maatschappelijk werkgebied en de gezondheidszorg. Door de vergrijzing ontstaat er echter druk op de verzorgingsstaat van Nederland. De zorg neemt steeds meer toe. Ouderen worden daardoor afhankelijker van hun persoonlijke netwerk. Ook in zorginstellingen is er minder individuele tijd per oudere. Dit komt deels door de vergrijzing, maar ook door de economische crisis. Hierdoor zijn op grote schaal bezuinigingen ingevoerd. Dit heeft een negatieve invloed op de ouderenzorg. Door de vergrijzing en het doorvoeren van bezuinigingen ontstaat er kosteneffectief werken in de zorg. Minder individuele tijd per oudere besteden en een organisatie draaiende te houden met minder geld vanwege de bezuinigingen wordt ook wel kosteneffectief werken genoemd. Wat er gebeurt is het stijgen van de productiviteit in de zorg voor minder tijd en geld. Productiviteitsstijgingen in de gezondheidszorg, welzijnszorg en de maatschappelijke dienstverlening hebben ertoe geleid dat hulpverleners steeds vaker gebonden zijn aan protocollen voor de te verrichten taken in het werk. De focus op efficiënt werken, leidt ertoe dat hulpverleners steeds minder tijd hebben voor de cliënt. De sociale aspecten van het werk komen daardoor minder aan bod, vanwege het taakgerichte karakter in de zorg. Daarnaast vinden er veel personeel wisselingen plaats in de zorg, waardoor er nauwelijks nog binding ontstaat tussen een hulpverlener en een cliënt. En dat terwijl het bezoek van een hulpverlener vaak een van de weinige sociale contacten is die de cliënt heeft (Raad voor Maatschappelijke ontwikkeling(rmo), 1997). 9

10 Ook de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) zorgt voor de nodige ontwikkelingen. Er komt meer nadruk op zelfredzaamheid en verantwoordelijkheid van de burgers zelf. Er moet flink worden bezuinigd. Dit heeft ook gevolgen voor de hulpverlening binnen zorginstellingen als verzorgingshuizen. Door bezuinigingen en het feit dat de verantwoordelijkheid meer bij de burger zelf gelegd wordt kan het zijn dat er binnen verzorgingshuizen minder tijd en geld te besteden is aan de problematiek eenzaamheid. Een overkoepelend en achterliggend begrip dat in zekere mate ook bijdraagt aan het eerder genoemde knelpunt en meespeelt wat betreft sociaal maatschappelijke factoren is de individualisering van de samenleving. Individualisering wordt gekenmerkt door een aantal aspecten, zoals de toegenomen sociale autonomie van het individu. Individuele keuzes zijn niet langer gerelateerd aan de normen en waarden van bepaalde instituties, maar kunnen in vrijheid worden genomen. Mensen hebben een eigen verantwoordelijkheid gekregen voor het aangaan van relaties, omdat traditionele bindingen zoals de kerk en familiepatronen minder van belang zijn geworden, in een mindere mate belangrijk. Mensen die deze eigen verantwoordelijkheid niet kunnen nemen, lopen het risico om eenzaam te worden. De toegenomen sociale autonomie kan naast bevrijdende gevoelens dus ook eenzaamheidsgevoelens tot gevolg hebben (RMO, 1997). 10

11 3. Probleemstelling Het onderwerp dat ik voor mijn scriptie gekozen heb is kort gezegd eenzaamheid bij ouderen en hoe hulpverleners hiermee omgaan in de hulpverlening. Ik trek dit onderwerp specifiek door naar een drietal verzorgingshuizen in Lelystad en focus mij hierbij op de kwaliteit van het handelen en de hulpverlening door de hulpverleners bij deze doelgroep. Ik zal in dit hoofdstuk aan de hand van verschillende paragrafen toelichten wat de probleemstelling is en wat dit inhoudelijk betekend. 3.1 Wat is het probleem? Zoals ik in de inleiding van deze scriptie al omschreef werd ik door verschillende situaties geconfronteerd met het thema ouderen en eenzaamheid. Ik signaleerde dat er binnen verzorgingshuizen een groep ouderen is die kampt met eenzaamheidsproblematiek en niet de juiste zorg lijkt te krijgen die zij echter wel nodig hebben. De hulpverlening lijkt niet goed aan te sluiten bij de zorg die nodig is voor deze doelgroep. In de praktijk blijkt dat hulpverleners die werkzaam zijn met de doelgroep ouderen in verzorgingshuizen niet goed op de hoogte zijn van de problematiek eenzaamheid en de hulpverlening die hierbij geboden kan worden. Er is een breed scala aan interventies dat kan worden ingezet om de ouderen te ondersteunen maar toch sluit de hulpverlening niet altijd goed aan bij wat de cliënt nodig heeft. Dit komt onder andere doordat er nog weinig of niet doeltreffend onderzoek is gedaan naar dergelijke interventies en het handelen van de hulpverleners bij dit thema. Wat wel blijkt uit eerder gedaan onderzoek is dat er na het handelen van de hulpverleners en de door hen ingezette interventies bij de doelgroep, maar weinig ouderen een daling ervaren in de eenzaamheidgevoelens. (Fokkema en van Tilburg, 2005) Het uitvoeren van mijn literatuurstudie en het bestuderen van de verschillende onderzoeken, rapporten en studies betreffende eenzaamheidproblematiek en de hulpverlening hierbij, zette mij aan het denken en riep verschillende vragen bij mij op. Waarbij in de huidige en meest recente onderzoeken juist de nadruk ligt op kwantitatief onderzoek waar op die manier gekeken wordt naar de effectiviteit van de interventies, lijkt het mij juist interessant om het kwalitatief onderzoek te doen naar de geboden interventies vanuit de hulpverlening. Hierbij wil ik mij vooral focussen op de beleving en het perspectief van de hulpverlener/professional. Op deze manier krijg je meer inzicht gezien het handelen van de professional en zo kun je mogelijk meer zicht krijgen in de knelpunten in de handelingen en uitvoering van de interventie. De probleemstelling die ik kan formuleren uit zowel praktijk ervaring als mede door het bestuderen van literatuur en verschillende onderzoeken is dat er sprake is van handelingsverlegenheid van de hulpverlener bij het handelen en in zetten van hulpverlening bij eenzaamheidproblematiek bij ouderen. Hulpverleners spelen niet adequaat in op de problematiek waar de doelgroep mee kampt. Het gevolg hiervan is dat is dit knelpunt uiteindelijk ook een negatieve invloed heeft op de ontwikkeling van eenzaamheidsproblematiek onder ouderen. Ik ga onderzoeken of dit bij drie verschillende woonzogcentra ook het geval is in de stad Lelystad. Dit doe ik door de focus te leggen op de professionals die deze hulp bieden in dergelijke setting. In paragraaf 5.2 van de scriptie heb ik aan de hand van deze probleemstelling passende hoofd en deelvragen geformuleerd zodat ik gericht onderzoek kon uitvoeren naar dit probleem. Ik doe dit onderzoek niet vanuit de opdracht van één bepaalde instelling. Ik probeer juist een zo breed mogelijk onderzoek te doen naar de verschillende instellingen in Lelystad om zo een breed beeld van de hulpverlening aan eenzame ouderen in deze stad te creëren. Zo kunnen er meerdere 11

12 organisatie mee profiteren van de uitkomst van dit onderzoek en kunnen zij zelf bepalen of de informatie waardevol of bruikbaar is binnen de eigen instelling/organisatie. Het kan ook aanzetten tot denken over het eigen handelen binnen de organisatie, wat uit kan monden tot discussie. 3.2 Wie heeft het probleem? Dit onderzoek betreft hulpverleners die niet adequaat handelen bij het verlenen van hulp aan ouderen die kampen met eenzaamheid. Er lijkt sprake te zijn van een bepaalde handelingsverlegenheid van de hulpverleners bij het inzetten van hulp bij de doelgroep. Dit is een constatering vanuit eerder gedaan onderzoek en mijn eigen beleving in de praktijk. De hulpverleners hebben in dit onderzoek te maken met het probleem. Dit knelpunt heeft als gevolg dat de doelgroep waarmee zij werken zowel direct als indirect ook de lasten dragen van het knelpunt van de hulpverleners. Zolang de ouderen niet de juiste hulp krijgen zullen zij geen vermindering in hun eigen problematiek ervaren. 3.3 Wanneer is het probleem ontstaan? Eenzaamheid op zich is een probleem dat sinds jaar en dag bestaat. Eenzaamheid is echter een probleem geworden sinds is geconstateerd dat mensen er onder kunnen lijden en het hun dagelijks functioneren belemmerd. Dit is ook zo bij de doelgroep ouderen. Als ik fixeer op het probleem dat in mijn onderzoek wordt behandeld dan kan ik uit de literatuur en onderzoeken uit het verleden opmaken dat er ongeveer sinds 1980 onderzoek wordt gedaan specifiek gericht op de effectiviteit van de hulpverlening. Sindsdien wordt er vanuit de onderzoeken gesignaleerd dat de hulpverlening aan eenzame ouderen niet altijd adequaat verloopt. 3.4 Waarom is het een probleem? Maatschappelijk werkers die werkzaam zijn in de hulpverleningssector van de doelgroep ouderen hebben onder andere de taak om de problematiek eenzaamheid te signaleren en waar nodig het bieden van interventies. Het blijkt uit verschillende onderzoeken zoals ik al eerder heb benoemd en omschreven, dat er nog steeds een grote groep ouderen in verzorgingshuizen te maken heeft met eenzaamheid en deze gevoelens na het inzetten van hulpverlening niet verminderen. Dit zou onder andere kunnen duiden op een knelpunt in de uitvoering van de hulpverlening aan ouderen die met deze gevoelens van eenzaamheid te maken hebben. Als dit probleem niet adequaat aangepakt wordt, zal dit consequenties hebben voor de toekomst. Door de vergrijzing zal het aantal ouderen in verzorgingshuizen met de jaren steeds meer toenemen. Zolang hulpverleners niet de juiste kennis hebben van, of inzicht hebben in de problematiek eenzaamheid zal het aantal ouderen dat met deze gevoelens kampt alleen maar toenemen. Het is daarom van belang dat er onderzoek gedaan wordt naar het handelen van deze professionals en de eigen visie en ervaring betreffende dit onderwerp. Anders zal er een steeds groter wordende groep ouderen ontstaan die te maken krijgt met eenzaamheid, waarbij het dusdanig ernstig wordt dat het hun dagelijks functioneren belemmert. Dit kan resulteren in andere gevolgen zoals lichamelijke en geestelijke gezondheidsproblemen maar bijvoorbeeld ook het raken in een sociaal isolement. Eenzaamheid is vanwege verschillende redenen een probleem. Zo blijkt uit verschillende studies dat het je bloeddruk verhoogd met daarbij het stressniveau en het risico op een depressie. Daarmee zijn deze gevoelens even slecht voor je gezondheid als roken of overgewicht. Vooral bij ouderen kan eenzaamheid gevaarlijk zijn, omdat zij meestal een zwakker gestel hebben. (Cacioppo, et al. mei 2009) 12

13 3.5 Waar doet het probleem zich voor? Eenzaamheid komt voor in alle lagen van de bevolking. In mijn onderzoek richt ik mij echter op ouderen die wonen in verzorgingshuizen en de betreffende hulpverlening die geboden wordt door de zorginstelling, gericht op het maatschappelijk werk of werknemers die soortgelijke taken uitvoeren als een maatschappelijk werker en hun visie en ervaring gezien de problematiek eenzaamheid en de knelpunten die zij ervaren in het bieden van hulp aan eenzame ouderen. 3.6 Wat is de aanleiding? De aanleiding voor dit onderzoek is om een steentje bij te dragen aan de verbetering van de hulpverlening bij eenzaamheidsproblematiek en voor mijzelf een bijdrage aan mijn eigen ontwikkeling en meer kennis en verdieping betreffende dit onderwerp. Eenzaamheid onder ouderen is al een aantal jaar een actueel thema vanuit verschillende gemeentes in heel Nederland. Ondanks dat er meer aandacht voor het thema eenzaamheid is wordt er wel geconstateerd dat de geboden hulp niet altijd lijkt te werken. Dit maakt mij nieuwsgierig en roept vragen bij mij op. Zo vraag ik mij af of de hulpverlening wel adequaat is en passend bij de doelgroep. Ik vraag mij af waarom er sprake is van handelingsverlegenheid onder de hulpverleners bij deze problematiek. Deze nieuwsgierigheid zette mij aan tot het doen van dit onderzoek. Ik heb vervolgens besloten dat ik in de gemeente waar ik zelf woonachtig ben, Lelystad, bij verschillende instellingen wil gaan onderzoeken wat hier de visie is van de hulpverlening met betrekking tot eenzaamheid en de uitvoering van de hulpverlening om zo mogelijk meer inzicht te creëren in dit knelpunt. Ik zal kort toelichten bij welke organisaties ik dit onderzoek uit voer. In de methodische verantwoording van de scriptie zal ik dieper in gaan op de respondenten, betrouwbaarheid, validiteit en dergelijke zaken. Ik heb drie verzorgingshuizen (tegenwoordig ook wel woonzorgcentra genoemd) benaderd. Alle drie de instellingen zijn woonzorgcentra, deze zijn onderverdeelt onder twee overkoepelende organisaties in Lelystad, namelijk WoonzorgFlevo en Coloriet. Deze organisaties hebben verschillende afdelingen, waaronder verzorgingshuizen. Ik heb specifiek gezocht naar professionals die werkzaam zijn met de ouderen in dergelijke setting. Zo kwam ik terecht bij de verzorgingshuizen: De Hoven, De Hanzeborg en De Uiterton. Coloriet De Hoven Coloriet biedt zorg, behandeling en begeleiding aan oudere wonend in een verzorgingshuis, maar daar naast ook aan mensen met een lichamelijke beperking en mensen met een psychogeriatrische aandoening. Ouderen hebben andere vragen dan jongeren of gezinnen met opgroeiende kinderen. Daarom zijn er bij Coloriet gespecialiseerde maatschappelijk werkers voor ouderen. Zij hebben ruime kennis en ervaring in het begeleiden van ouderen, chronisch zieken en mantelzorgers.( WoonzorgFlevo Hanzeborg Woonzorgcentrum Hanzeborg is een bijzonder gebouw, waar zorg,voorzieningen en activiteiten samenkomen. Het is geen ivoren toren, uitsluitend bestaande uit een verzorgingshuis en verpleeghuis, maar juist een mooie combinatie van alles waar mensen dagelijks mee te maken hebben. Bewoners kunnen zelf kiezen of ze daarvan gebruik willen maken of toch liever in hun eigen appartement verblijven (woonzorgflevo.nl). In de Hanzeborg is geen maatschappelijk werk, alleen 13

14 een psycholoog is daar werkzaam. Deze voert daardoor ook deels de taken uit van een maatschappelijk werker omdat die verder niet werkzaam zijn in deze instelling. WoonzorgFlevo - De Uiterton In De Uiterton zijn appartementen voor verzorgingshuiszorg en verpleeghuiszorg (samen circa 80 plaatsen). In De Uiterton hebben ze niet zoals bij De hoven en De Hanzeborg maatschappelijk werkers en/of een psycholoog die daar intramuraal werken. Bij De Hanzeborg is een samenwerkingsverband met de maatschappelijk werkers/ouderenadviseurs van De Maatschappelijk Dienstverlening Lelystad (MDF). Deze hebben een inloopspreekuur bij de Uiterton en daarnaast kunnen de ouderen altijd een afspraak maken met de hulpverleners van het MDF. 14

15 4. Theoretische verkenning 4.1 Doelgroep ouderen In ouderenbeleid wordt geen strikte grens gegeven van het begrip oud. Vaak worden groepen ouderen gedefinieerd afhankelijk van het beleidsterrein. Gaat het over de kansen voor ouderen op de arbeidsmarkt, dan worden mensen van jaar bedoeld, bij AOW -gerechtigden worden mensen vanaf 65 jaar bedoeld en bij het gebruik van zorgvoorzieningen gaat het vooral om 75- plussers( Voor de uitwerking van mijn onderzoek en de doelgroep ouderen in dit onderzoek zijn ouderen gedefinieerd als personen van 65 jaar en ouder wonend in een verzorgingshuis. 4.2 Verzorgingshuis/woonzorgcentrum Verzorgingshuis & bewoners Een verzorgingshuis biedt aan zijn bewoners: verzorging (bijvoorbeeld huishoudelijke zorg, persoonlijke verzorging, recreatie, maaltijdvoorziening); niet-complexe verpleging of begeleiding, in verband met lichamelijke, psychogeriatrische of psychosociale problemen door ouderdom. De zorg en dienstverlening van een verzorgingshuis is erop gericht bewoners zoveel mogelijk zelfredzaam te laten zijn. Indicatie Om in aanmerking te komen voor deze (zorg)voorziening is een indicatie van het CIZ (Centrum Indicatiestelling Zorg) noodzakelijk. ( 4.3 Feiten en cijfers Verzorgingshuizen Uit verschillende onderzoeken blijkt dat er een groep ouderen woonachtig is in verzorgingstehuizen die te maken hebben met gevoelens van eenzaamheid. Uit feiten en cijfers van deze onderzoeken blijkt dat er een groep ouderen is in verzorgingstehuizen die ondanks de zorg van het verzorgingshuis kampen met eenzaamheid: Van de meer dan 2,6 miljoen Nederlanders van 65 jaar en ouder wonen er ruim in een verzorgingshuis/woonzorgcentrum en ruim in een verpleeghuis. Nederland telt bijna verzorgings- en verpleeghuizen. (bron: SCP, Ouderen in instellingen) 29% van de bewoners van verpleeg- en verzorgingshuizen in Nederland is eenzaam. (Bron: Nivel, feb. 2008) Een op de tien tehuisbewoners komt helemaal nooit buiten en een op de vijf ( mensen) minder dan een keer per maand. Ouderen in zorginstellingen die meedoen aan groepsactiviteiten en vaker een praatje maken met het verzorgend personeel, oordelen positiever over hun leven. Het gaat dan niet zozeer om gesprekken tijdens de zorg, maar meer om een praatje tussendoor. Ze voelen zich bijvoorbeeld meer thuis, voelen zich veilig en minder eenzaam, vervelen zich minder en ervaren meer warmte en genegenheid. (Bron: Nivel, feb. 2008) 40% van de tehuisbewoners vindt dat de verzorging gehaast gebeurt en dat het personeel onvoldoende tijd heeft voor een vertrouwelijk gesprek. Driekwart van de verpleeghuisbewoners is afhankelijk van hulp van anderen voor de persoonlijke verzorging en het naar buiten gaan. (bron: 15

16 4.4 Vergrijzing De bevolking van Nederland is geleidelijk aan het vergrijzen. Vergrijzing houdt in dat het aandeel ouderen in de totale bevolking toeneemt. Op 1 januari 2011 telde Nederland 2,6 miljoen ouderen (personen van 65 jaar en ouder). Dit komt neer op 16% van de totale bevolking (in 1900 betrof het 6%). Daarnaast is sprake van 'dubbele vergrijzing'. Dit houdt in dat binnen de groep 65-plussers het deel 80-plussers toeneemt. Op 1 januari 2011 waren er mensen van 80 jaar en ouder, wat neerkomt op 4% van de bevolking. Van de 65-plussers was 26% ouder dan 80 jaar (in 1900 was dat 11%)(bron: Rond 2050 is 10% van de bevolking 80-plusser (Bron: CBS) In 2010 waren er 3 miljoen ouderen huishoudens (Bron: CBS) De levensverwachting bij geboorte blijft toenemen. Mannen worden gemiddeld 78,1 en vrouwen 82,0 jaar (Bron:CBS) Het aantal allochtone ouderen in Nederland stijgt snel tot ouderen in De grootste groep 55-plus migranten bestaat uit Surinamers, gevolgd door Turken, Marokkanen en Antilianen (Bron: Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten) Bijna één op de vijf Nederlanders is met pensioen (Bron: CBS, juli 2012). In 2011 waren er meer dan 3 miljoen mensen met pensioen. In het jaar 2000 lag het aantal op zo'n 2,4 miljoen, 15 procent van de totale bevolking. De gemiddelde pensioenleeftijd is gestegen van 61 jaar in 2006 naar 63 jaar in 2011 (Bron: CBS, juli 2012). Van alle gepensioneerden blijven personen in het buitenland (Bron: CBS, juli 2012). ( 4.5 Begrip eenzaamheid De definitie van eenzaamheid die in Nederland meestal gehanteerd wordt is afkomstig van De Jong Gierveld (1984, p. 45) en luidt als volgt: Het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties Deze situatie wordt des te ernstiger beleefd naarmate de betrokkene zichzelf minder goed in staat acht alsnog bepaalde relaties binnen redelijke termijn te realiseren dan wel verstoorde relaties te verbeteren. Gewenste relaties die wel eens gemist worden op oudere leeftijd zijn een partnerrelatie of hechte vriendschap; bij kwaliteiten in relaties die gemist worden horen intimiteit, regelmatig gezelschap, de gezelligheid van het vroegere gezinsleven. 4.5 Visie op eenzaamheid in de afgelopen decennia Gevoelens van eenzaamheid zijn menselijk, iedereen heeft wel eens in een bepaalde mate te maken met gevoelens van eenzaamheid. In de meeste gevallen verdwijnen deze gevoelens na verloop van tijd. Er is echter een substantieel deel van mensen op de wereld die in dergelijke mate kampen met gevoelens van eenzaamheid dat het gevoel niet minder wordt en hen zelfs kan verstoren in hun dagelijks functioneren. Er zijn verschillende opvattingen over hoe mensen denken over eenzaamheid. Moustakas benoemd het als volgt, het gevoel van eenzaamheid is eigen aan het menselijk leven (Moustakas, C.E., Lonelineless, New York, Prentice Hal, 1961). Ruben & Shaver hebben er een andere opvatting over, namelijk dat eenzaamheid een gezonde honger is naar intimiteit en gemeenschap en daarnaast een teken van gebrek aan kameraadschap, gezelschap en een zinvolle plek in de wereld (Rubenstein, C.M & P. Shaver, 1980, p ). In de sociale wetenschappen wordt eenzaamheid door onderzoekers omschreven als een onplezierige ervaring, het grootste aspect van dit gevoel wordt gecreëerd door een netwerk met te weinig contacten waar op de een of andere manier een vorm van voldoening uit gehaald wordt. 16

17 4.6 Gevolgen van eenzaamheid Er zijn dus mensen die dusdanig lijden onder hun gevoelens van eenzaamheid waardoor het hen zelfs kan belemmeren in hun dagelijks functioneren. Het blijkt dat eenzaamheid waarvan deze intens ervaren wordt en een lange periode aanhoudt gevolgen kan hebben voor de gezondheid. Het gevolg hiervan kan zijn dat een persoon kan leiden aan depressies met daarbij de uiting van psychosomatische klachten. Al in 1977 blijkt uit een onderzoek van Lynch dat mensen die kampen met eenzame gevoelens meer vatbaar zijn voor ziekten, wat dusdanig uit de hand kan lopen en uiteindelijk kan resulteren in het in grote mate gebruik maken van onder andere medische voorzieningen. Zo is eenzaamheid uiteindelijk niet alleen een probleem voor de persoon die kampt met de gevoelens van eenzaamheid maar daarnaast ook voor de samenleving (Lynch, J.J. 1977). Er is zelfs uit longitudinaal onderzoek gebleken van Perlman uit 1988 dat de gezondheid van ouderen in een aantal jaren aanzienlijk achteruit gaat wanneer er geen vermindering is in de gevoelens van eenzaamheid. Zo bleek dat de deelnemende ouderen die tijdens het eerste onderzoek eenzamer waren dan andere ouderen, twee jaar later vaak een verslechterde gezondheid hadden in vergelijking met de oudere die minder eenzaam waren bij het onderzoek twee jaar daarvoor (Perlman, 1988). Verder is uit onderzoek van Nederlandse bodem gebleken dat eenzaamheid zelf als rede wordt genoemd voor oudere voor een opname in een verzorgingshuis. Dus naast het feit dat er een vergrote kans is op klachten wat betreft de gezondheid door eenzaamheid, is er ook nog gebleken dat eenzaamheid een reden kan zijn voor een oudere om niet langer zelfstandig te wonen maar opgenomen te worden in een verzorgingshuis (De Jong-Gierveld & Kamphuis, 1984). Wat hieruit blijkt is dat er al een aantal decennia lang onderzoek gedaan naar het fenomeen eenzaamheid en wat voor gevolgen dit kan hebben voor je fysieke en mentale gezondheid, in zowel Nederland als andere landen in de wereld. 4.7 Feiten en cijfers uit verschillende onderzoeken betreffende eenzaamheid en ouderen 25 % van de 65-plussers loopt extra risico op gezondheidsproblemen, opname in een tehuis of overlijden. Deze groep kwetsbare ouderen neemt de komende twintig jaar toe van zevenhonderdduizend tot een miljoen. (Bron SCP 2011) Eén op de drie Nederlanders voelt zich wel eens eenzaam. (Bron: onderzoek TNS/NIPO, november 2008). Bepaalde groepen lopen een verhoogd risico, zoals chronisch zieken, gehandicapten, ouderen, allochtonen, mantelzorgers, dak- en thuislozen en alleenstaanden. Van de ruim 2,6 miljoen 65-plussers voelen bijna mensen zich eenzaam. 4% Van de 65- plussers, meer dan mensen, voelen zich ernstig tot uiterst eenzaam. (Bron: onderzoek TNS/NIPO, november 2008). Er zijn meer dan 4,1 miljoen 55-plussers. Hiervan voelt meer dan 1 miljoen zich eenzaam. Van hen zijn extreem eenzaam. (Bron: onderzoek TNS/NIPO, november 2008). Eenzaamheid verhoogt je bloeddruk, stressniveau en het risico op een depressie. Daarmee zijn deze gevoelens even slecht voor je gezondheid als roken of overgewicht. Vooral bij ouderen kan eenzaamheid gevaarlijk zijn, omdat zij meestal een zwakker gestel hebben. (Bron: onderzoek Professor Cacioppo, Universiteit van Chicago, mei 2009) Van alle 65-plussers woont ongeveer 52% alleen en van alle 75-plussers ongeveer 64,6%. Het meest eenzaam zijn alleenwonende ouderen die gescheiden zijn en weinig sociale relaties hebben. (Bron: SBS Statline, per 1 januari 2009) 6,8% van de bewoners (meer dan ouderen) in zorginstellingen krijgt nooit bezoek (Bron: Vilans 2007). 20% van de bewoners komt minder dan eens per maand buiten. 17

18 20% ( ouderen) van de ouderen viert Kerst en Oud en Nieuw niet. Ruim ouderen (10 % van de ouderen) in Nederland zitten tijdens de feestdagen zonder bezoek. (Interview-NSS) Zelf actief blijven en bijvoorbeeld vrijwilligerswerk doen of deelnemen aan (laagdrempelige) activiteiten vermindert eenzaamheid en de kans op sociaal isolement (prof. Jenny Gierveld, VU Amsterdam, 2009) (bron: Eenzaamheid beleid en interventies Nederland kent een groot aantal verschillende soorten eenzaamheidsinterventies, variërend van cursussen, groepsactiviteiten, projecten, aanpakken enzovoort. Deze interventies richten zich op verschillende niveaus, namelijk: Microniveau: de eenzame mensen oudere Mesoniveau: de personen die contact hebben met eenzame mensen, bijvoorbeeld beroepskrachten of vrijwilligers. Macroniveau: de samenleving, de bevolking als geheel. Wat je ziet gebeuren binnen de gemeenten in Nederland is dat zij het bestrijden van eenzaamheid zien als onderdeel van het betreffende het ouderenbeleid of eigenlijk ook gezien het beleid van de WMO. De aandacht voor eenzaamheid maakt soms deel uit van andere activiteiten, zoals huisbezoeken aan ouderen of het bieden van ontmoetingsplaatsen. Voorbeelden van ontmoetingsplaatsen zijn gespreksgroepen, vriendendiensten en netwerkversterking. Deze interventies, die gericht zijn op het sociaal activeren van personen of het bieden van ontmoeting, hoeven niet te resulteren in het verminderen van (verschillende vormen van) eenzaamheid (Verwijs en Nederland, 2012). Dit is bijvoorbeeld gebleken uit een onderzoek van het Verwey Jonker Instituut uit Gemeenten richten zich vooral op het bestrijden van sociale eenzaamheid en minder op het bestrijden van emotionele eenzaamheid. Ook zijn er gemeenten die de aanpak van eenzaamheid niet expliciet noemen in beleidsnota s, maar het wel als onderdeel zetten in de opdrachtformulering naar de lokale welzijnsorganisatie (Alleato, 2011).De gevarieerde aanpak van eenzaamheid kent vaak een groot politiek draagvlak. Desondanks is er weinig structureel beleid bij gemeenten en komen concrete uitvoeringstrajecten moeilijk van de grond. (Verwijs, R. en Nederland, T. November, 2012)). 4.9 Bevindingen uit de theoretische conceptie Als ik terug kijk op mijn theoretische verkenning dan valt mij op dat eenzaamheid veel voorkomt bij ouderen die wonen in verzorgingshuizen. Als je kijkt naar de feiten en cijfers dan vind ik dit persoonlijk erg confronterend. Ook wordt er gesproken over de gemeenten die in mijn optiek eenzaamheid onderschatten en meer als onderdeel van zien in plaats van een opzichzelfstaande problematiek. Wat het gevolg hiervan is, is dat er geen beleid is omtrent deze problematiek, alleen als een onderdeel van een groter beleid, zoals het ouderenbeleid in zijn algemeen. Wat opvallende informatie is uit de laatste paragraaf 4.8 van deze theoretische verkenning is dat daar wordt benoemd dat gemeenten zich meer richten op sociale eenzaamheid in plaats van emotionele eenzaamheid. In de theoretische conceptie zal ik dieper ingaan op deze aspecten zowel gericht op de begrippen sociale en emotionele eenzaamheid als op de bevinding dat de interventies voornamelijk gericht zijn op sociale eenzaamheid. 18

19 Deel ll: Empirisch onderzoek 5. DOELSTELLING EN VRAAGSTELLING 6. THEORETISCHE CONCEPTIE 7. METHODISCH KADER 8. RESULTATEN 9. CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN 19

20 5. Doelstelling en vraagstelling 5.1.Doelstelling Ik zal door het uitvoeren van dit onderzoek inzicht verschaffen over het thema en het begrip eenzaamheid. Ik kijk echter ook naar de hulpverlening die geboden wordt met betrekking tot de problematiek eenzaamheid. Ik richt me hier op de hulpverlening en interventies die toegepast worden met betrekking tot eenzaamheid onder ouderen. Een overzicht van de visies, beleving en ervaring van professionals op eenzaamheid en knelpunten in de hulpverlening zou kunnen zorgen voor meer inzicht en ontwikkeling omtrent deze problematiek. Wat uiteindelijk bij zou kunnen dragen aan vermindering van de problematiek en meer gerichte hulpverlening en daarnaast het verkrijgen van meer inzicht betreffende de problematiek eenzaamheid en ouderen. Als we kijken naar degene die de hulpverlening uitvoeren dan zijn dit de professionals werkzaam in deze doelgroep. De visie van deze professionals op de eenzaamheidproblematiek onder ouderen is van belang. Er is hier nog weinig zicht op en weinig onderzoek naar gedaan. Ondertussen blijkt dat er nog steeds knelpunten worden ervaren bij de hulpverlening aan deze doelgroep en lijken zij niet de juiste hulp te krijgen die zij nodig hebben om deze gevoelens te verminderen. Dit is een probleem waar hulpverleners tegen aanlopen en ouderen zijn hier uiteindelijk de dupe van. Het empirische onderzoek zal voornamelijk betrekking hebben op het handelen bij en de visie op de eenzaamheidsproblematiek van professionals. Daarnaast kijk ik tijdens de interviews met de professionals samen naar de organisatie van de professional en of hij/zij vindt dat de organisatie in hun beleving goed bezig is met betrekking tot het aanbod voor eenzaamheidproblematiek en of er beleid of richtlijnen aanwezig zijn binnen de organisatie. Meer kennis van de problematiek door middel van het doen van een onderzoek dat is gericht op het handelen en de visie van de professional zal hopelijk leiden tot adequater handelen bij eenzaamheid. Hoe meer kennis van, hoe beter er gewerkt kan worden aan oplossingen. Het onderzoek zal het verzorgingshuis en haar professionals handvatten aanreiken. De inzichten die ik opdoe tijdens het onderzoek zal ik omzetten in aanbevelingen. Deze aanbevelingen bieden inzicht in de problematiek en zullen aansturen op bijvoorbeeld bepaalde interventies en het benaderen van eenzame ouderen. De verzorgingshuizen in Lelystad zijn bij dit onderzoek dus gebaat, doordat hierdoor betere zorg op maat geleverd kan worden. En daarnaast is het bruikbaar voor de professionals, zij krijgen een beeld van de verschillende visies van professionals werkzaam in Lelystad met eenzame ouderen. Het is verantwoord onderzoek met een duidelijk omschreven probleem en doelstelling. Doordat het onderzoek goed georganiseerd is en er onder andere zeven professionals meewerken aan het onderzoek is het uiteindelijk haalbaar en daarnaast ook informatief voor de beroepspraktijk en eventueel voor toekomstige studenten die meer te weten willen komen over dit onderwerp. 20

21 5.2 Hoofdvraag Zijn de huidige interventies (van professionals met de functie en taken van een maatschappelijk werker) die maatschappelijk werkers toepassen in verzorgingshuizen in Lelystad wat betreft de problematiek eenzaamheid onder ouderen effectief en worden deze eenzaamheidsinterventies adequaat toegepast? 5.3 Deelvragen Om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden is het van belang om te kijken naar wat eenzaamheid is en wat factoren zijn die bijdragen aan eenzaamheid onder de betreffende doelgroep. Verder moet er ook specifieker gekeken worden naar de knelpunten binnen de hulpverlening en de uitvoering van de hulpverlening. Dit doe ik door middel van het opstellen van deelvragen. Deze zullen mij stapsgewijs helpen om de hoofdvraag te kunnen beantwoorden. De eerste twee vragen zijn opgesteld voor het literatuur onderzoek, de laatste twee vragen voor het empirische onderzoek. 1. Welke soorten eenzaamheid onder ouderen zijn er bekend en welke factoren dragen bij aan het ontstaan van eenzaamheid, specifiek geldend voor ouderen in zorginstellingen? 2. Wat is er bekend over interventies die het ontstaan van eenzaamheid tegengaan, of die ingezet kunnen worden om eenzaamheid te reduceren/verminderen? 3. Wat is de visie van de professionals op de eenzaamheidsproblematiek onder oudere in verzorgingshuizen? 4. Hoe voeren de professionals de hulpverlening betreffende eenzaamheidsproblematiek onder ouderen uit en wat zijn hierbij de werkzame en niet werkzame factoren van de interventies en wordt hierbij rekening gehouden met beleid en/of richtlijnen vanuit de organisatie waar zij werkzaam zijn? 5.4 Operationalisatie centraal begrip Na het uitvoeren van als eerste de theoretische verkenning vervolgd door meer verdieping in mijn literatuuronderzoek in de theoretische conceptie, mondt dit uit in mijn centrale begrip eenzaamheidsinterventies. Ik zal nu een korte beschrijving geven van eenzaamheidsinterventies als centraal begrip. Aan het einde van de theoretische conceptie van mijn onderzoek is een uitgebreide operationalisatie van het centrale begrip (Blz. 28 ). Eenzaamheidsinterventies Met eenzaamheidsinterventies bedoel ik alle activiteiten van een ander dan de eenzame zelf die erop gericht zijn het proces van het verminderen van eenzaamheid in gang te zetten of te houden of een situatie van eenzaamheid succesvol te beëindigen. Dus interventies gericht op het verminderen dan wel niet beëindigen van gevoelens van eenzaamheid. (Linnemann et al., 2001) 21