Brabant en zijn multi-etnische samenleving - VI

Transcriptie

1 Brabant en zijn multi-etnische samenleving - VI Actualisering van cijfermatige gegevens mevrouw ir. J. Smets

2 PON Instituut voor advies, onderzoek en ontwikkeling in Noord-Brabant februari 2008 Het PON heeft dit onderzoek verricht in opdracht van de provincie Noord-Brabant. Auteur: mevrouw ir. J. Smets Omslag: Was Getekend, Asten Foto omslag: Piet den Blanken, Breda Drukwerk: Drukkerij Tielen, Boxtel ISBN PON Instituut voor advies, onderzoek en ontwikkeling in Noord- Brabant.

3 Het auteursrecht van deze publicatie berust bij het PON. Gehele of gedeeltelijke overname van teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld. Vermenigvuldiging en publicatie in een andere vorm van dit rapport is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van het PON. Deze publicatie is te bestellen onder vermelding van PON-publicatie PON Postbus LA Tilburg Telefoon: (013) Fax: (013) Internet:

4 Inhoud 1 Inleiding Achtergrond Definitie CBS Niet-westerse allochtonen per provincie 8 2 Bevolkingsopbouw allochtonen in Noord-Brabant Aantal allochtonen in Noord-Brabant Leeftijdsopbouw en sekse Spreiding over Noord-Brabant 18 3 Onderwijs Landelijke ontwikkelingen Basisonderwijs Voortgezet onderwijs 36 4 Arbeidsmarktpositie Landelijke ontwikkelingen Arbeidsmarktparticipatie Aard functie Werkloosheid Duur werkloosheid 54 Bijlage 1a: Aantal niet-westerse allochtonen in Noord-Brabant naar herkomstland (2007 en 2005) 57 Bijlage 1b: Aantal westerse allochtonen in Noord-Brabant naar herkomstland (2007 en 2005) 59

5 Bijlage 2: Bijlage 3: Bijlage 4: Aandeel niet-westerse allochtonen per gemeente in Noord-Brabant (2007 en 2005) 60 Aantal niet-westerse allochtonen per gemeente in Noord-Brabant (2007 en 2005) 63 Rangorde gemeenten naar aandeel niet-westerse allochtonen (2007 en 2005) 66

6

7 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Sinds 1994 heeft het PON vijf keer een monitor multi-etnische samenleving uitgebracht: in oktober 1994, in november 1998, in januari 2000, in november 2001 en in april Deze zesde monitor houdt een actualisering in van de cijfermatige gegevens uit de vijfde monitor. Het gaat om veranderingen in de bevolkingssamenstelling (hoofdstuk 2), de onderwijsdeelname (hoofdstuk 3) en de arbeidsmarktsituatie (hoofdstuk 4) van allochtonen, waarbij specifieke Brabantse ontwikkelingen in kaart worden gebracht. De resultaten van deze monitor zijn bruikbaar voor een nadere uitwerking van het provinciale beleid op het gebied van de multi-culturele samenleving. Ook gemeenten en organisaties hebben te kennen gegeven dat ze deze informatie regelmatig inzetten bij hun beleidsactiviteiten op het terrein van de multiculturele samenleving. Het PON doet ten behoeve van de monitor zelf geen onderzoek maar maakt gebruik van gegevens die door derden zijn verzameld, zoals het Centraal Bureau voor de Statistiek en Centrale Financiën Instellingen (van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen). Er zijn wel secundaire analyses verricht op bestaand materiaal. Een deel van de cijfers uit deze monitor is ook te vinden op een databank met cijfers over het sociale domein in Brabant die enige tijd geleden door het PON is opgezet. PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 5

8 1.2 Definitie CBS De cijfers van het CBS hebben betrekking op de geregistreerde bevolking van Nederland. In principe wordt iedereen die voor onbepaalde tijd in Nederland woonachtig is, opgenomen in de basisadministratie van de woongemeente. Voor de gegevens over de samenstelling van de bevolking is gebruikgemaakt van de website van het CBS (Statline). Voor de gegevens in de eerste vier monitoren heeft het CBS maatwerk geleverd (op verzoek geleverde databestanden), maar die dienst is sinds enige tijd niet meer leverbaar. In deze monitor wordt gebruik gemaakt van de meest recente cijfers die via Statline zijn te vinden. Per onderwerp kan het meeste recente jaar verschillen. Omdat cijfers die afkomstig zijn van verschillende bronnen of bestanden kunnen afwijken, is het mogelijk dat de gepresenteerde cijfers afwijken van die in de vorige monitor. Een andere verklaring voor eventuele afwijkingen is dat de definitie die het CBS hanteert voor allochtonen de laatste jaren een aantal keren is gewijzigd. In deze monitor gaan we uit van onderstaande definitie(s) 1 : Het CBS rekent personen tot de allochtonen als ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen personen die zelf in het buitenland zijn geboren (eerste generatie) en personen die in Nederland zijn geboren (tweede generatie). De herkomstgroepering wordt bepaald aan de hand van het geboorteland van de persoon zelf (eerste generatie) of dat van de moeder (tweede generatie), tenzij de moeder in Nederland is geboren. In dat geval is gerubriceerd naar het geboorteland van de vader PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

9 Als het gaat om allochtonen maakt het CBS onderscheid tussen westerse en niet-westerse allochtonen. Tot de categorie niet-westers behoren allochtonen uit Turkije, Afrika, Latijns-Amerika en Azië met uitzondering van Indonesië en Japan. Op grond van hun sociaal-economische en sociaalculturele positie worden allochtonen uit deze twee landen tot de westerse allochtonen gerekend. Tot de categorie westers behoren allochtonen uit Europa, Noord-Amerika, Oceanië, Indonesië en Japan. PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 7

10 In deze rapportage ligt het accent op de niet-westerse allochtonen in Noord-Brabant, zowel van de eerste als tweede generatie. Daarbinnen gaat de aandacht vooral uit naar de vier etnische groepen die in Noord-Brabant het grootst zijn: Turken, Marokkanen, Surinamers, en Antillianen/Arubanen. Van de overige niet-westerse allochtonen is het land van herkomst niet gelijk aan Turkije, Marokko, Suriname, de Nederlandse Antillen of Aruba. 1.3 Niet-westerse allochtonen per provincie Op 1 januari 2007 heeft Nederland inwoners, een stijging van 0,3% ten opzichte van 2005, toen Nederland inwoners telde. In sommige provincies is het aantal inwoners gedaald, te weten in Zuid-Holland, Groningen, Limburg en Friesland. In onderstaande tabel worden de twaalf Nederlandse provincies onderling vergeleken op het aandeel niet-westerse allochtonen in 2007, 2005 en Uit de tabel blijkt dat de verschillen per provincie erg groot zijn. Vanouds zijn de niet-westerse allochtonen geconcentreerd in het westen des lands en daarbinnen in de grote steden. Tot 2005 had Zuid-Holland het grootste aandeel niet-westerse allochtonen. Inmiddels is die koppositie overgenomen door Flevoland, met 17,5% niet-westerse allochtonen. Drenthe blijft onder aan de lijst staan met 3% niet-westerse allochtonen. Noord-Brabant staat met 7,4% nog steeds op de vijfde plaats. Vier provincies, Zuid-Holland, Flevoland, Noord- Holland en Utrecht, zitten boven het landelijk gemiddelde, de overige provincies zitten daar (ver) onder. 8 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

11 Landelijk gezien is het aandeel allochtonen gestegen van 10,4% in 2005 naar 10,6% in De stijging wordt veroorzaakt door de zes provincies met het grootste aandeel niet-westerse allochtonen. In Gelderland, Limburg, Zeeland en Drenthe is het aandeel gelijk gebleven. In Friesland en Groningen is het aandeel niet-westerse allochtonen zelfs gedaald. PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 9

12 De niet-westerse allochtonen bestaan voor bijna 70% uit de vier groepen die al lang in Nederland aanwezig zijn: Turken, Surinamers, Marokkanen en (in mindere mate) Antillianen/Arubanen. Tabel 1: Aantal inwoners en aandeel niet-westerse allochtonen per provincie Aantal inwoners 2007 % Nietwesterse allochtonen 2007 % Nietwesterse allochtonen 2005 % Nietwesterse allochtonen 2000 Flevoland ,5 16,7 11,9 Zuid-Holland ,2 16,8 14,2 Noord-Holland ,1 15,8 14,0 Utrecht ,2 10,9 9,4 Noord-Brabant ,4 7,2 6,2 Overijssel ,9 6,8 5,8 Gelderland ,2 6,2 5,2 Groningen ,4 5,5 4,5 Limburg ,2 5,2 4,3 Zeeland ,6 4,6 3,9 Friesland ,4 3,7 2,9 Drenthe ,0 3,0 2,6 NEDERLAND ,6 10,4 8,9 Bron: CBS 10 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

13 2 Bevolkingsopbouw allochtonen in Noord-Brabant 2.1 Aantal allochtonen in Noord-Brabant Op 1 januari 2007 telde de provincie Noord-Brabant inwoners. Dat zijn er meer dan in Van de Brabantse inwoners is ongeveer 85% van Nederlandse herkomst. Voor de overige inwoners van de provincie wordt onderscheid gemaakt in westerse en niet-westerse allochtonen: 7,8% van de inwoners van Brabant heeft een westerse achtergrond en 7,3% is van niet-westerse herkomst. In bijlage 1a en 1b staan de niet-westerse en westerse allochtonen uitgesplitst naar land van herkomst. Het grootste deel van de toename van de Brabantse bevolking wordt veroorzaakt door de stijging van het aantal allochtonen: het aantal allochtonen is met gestegen ten opzichte van 2005, een stijging van 2%. Het aantal niet-westerse allochtonen stijgt harder dan het aandeel westerse allochtonen. Bij de westerse allochtonen is de meest opvallende verandering de toename van het aantal Polen met 36%. PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 11

14 Tabel 2: Aantal niet-westerse en westerse allochtonen in Noord-Brabant, 2007 en Niet-westers Westers Totaal allochtonen Noord-Brabant Bron: CBS 12 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

15 In deze rapportage zoomen we nader in op de allochtonen van niet-westerse herkomt. De vier grootste groepen in Noord- Brabant zijn Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen/Arubanen. Dat was ook in de jaren daarvoor het geval. Deze groepen vormen tezamen tweederde deel van het aantal niet-westerse allochtonen in Brabant. Figuur 1: Aandeel vier grootste groepen niet-westerse allochtone bevolkingsgroepen op het totaal aantal niet-westerse allochtonen, ,5 27,1 Turken Marokkanen Surinamers Antillianen overig 8 20,9 10,5 Het aantal inwoners uit deze herkomstlanden is in de afgelopen twee jaar met 2,1% gestegen. De stijging wordt vooral veroorzaakt door de toename van de Marokkaanse doelgroep. Het aantal Antillianen/Arubanen nam zelfs af in die periode. Tabel 3: Vier grootste groepen niet-westerse allochtonen in Brabant (2007 en 2005) Aantal 2007 Aantal 2005 Toe/afname % Turken ,4 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 13

16 Marokkanen ,1 Surinamers ,6 Antillianen/Arubanen ,4 Totaal ,1 Bron: CBS 14 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

17 2.2 Leeftijdsopbouw en sekse Leeftijdsopbouw In de volgende tabellen staan de percentages Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen/Arubanen vermeld, ingedeeld in vijf leeftijdscategorieën. Ook de percentages van alle nietwesterse allochtonen en van alle inwoners van Noord-Brabant staan vermeld. De eerste tabel geeft de situatie weer in 2007, in de tweede tabel staan de cijfers van In de laatste kolom staat het totale aantal personen per groep weergegeven. PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 15

18 Tabel 4: Leeftijdsverdeling (procentueel) van de vier grootste allochtone groepen, alle niet-westerse allochtonen en de totale bevolking van Noord-Brabant, 2007 en % % % % 65+ % Totaal N Turken 27,8 17,6 38,3 12,4 3, Marokkanen 32,4 17,8 33,9 12,1 3, Surinamers 22,9 17,9 33,2 21,4 4, Antillianen/Arubanen 26,3 20,8 32,8 17,5 2, Totaal allochtonen n-w 28,9 18,4 35,4 14,1 3, Totaal Noord-Brabant 17,9 11,7 28,2 27,6 14, % % % % 65+ % Totaal N Turken 29,6 17,9 37,9 11,6 2, Marokkanen 32,8 18,6 33,7 11,9 2, Surinamers 24,2 18,1 33,9 19,5 4, Antillianen/Arubanen 27,8 21,4 32,6 15,8 2, Totaal allochtonen n-w 30,0 19,1 35,4 12,9 2, Totaal Noord-Brabant 18,4 11,7 29,2 26,8 13, Bron: CBS 16 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

19 Niet-westerse allochtonen vormen een veel jongere bevolkingsgroep dan de autochtone Nederlanders. De verschillen hangen onder andere samen met hun migratiegeschiedenis. Veel Turken en Marokkanen kwamen al in de jaren zestig naar Nederland. Afghanen, Iraniërs en Irakezen komen sinds de tweede helft van de jaren tachtig naar ons land. De populatie niet-westerse allochtonen in Brabant is gemiddeld jonger dan de totale groep inwoners: 47,3% is jonger dan 25 jaar, terwijl van alle Brabanders 29,6% jonger dan 25 jaar is. 17,2% van de niet-westerse allochtonen is 45 jaar of ouder, terwijl dat bij alle inwoners van Brabant 42,2% is. Vergelijken we de cijfers met die uit de vorige monitor dan valt op dat, hoewel de populatie allochtonen nog steeds jonger is, de verschillen wat kleiner worden. Het aandeel allochtonen onder de 25 jaar neemt af van 51,1% in 2000 en 49,1% in 2005 tot 47,3% in Het aandeel allochtone 65-plussers neemt toe van 1,7% in 2000 en 2,6% in 2005 tot 3,1% in Er zijn ook enkele verschillen waar te nemen bij het vergelijken van de leeftijdsopbouw van de vier grootste allochtone groepen afzonderlijk met die van alle niet-westerse allochtonen. Het aandeel Marokkanen in de leeftijdscategorie tot 15 jaar is wat groter dan bij de andere groepen. Antillianen/Arubanen zijn sterker vertegenwoordigd in de leeftijdscategorie jaar, Turken zijn wat meer vertegenwoordigd in de categorie jaar en er zijn in verhouding meer Surinamers in de categorie jaar. Sekse In tabel 5 staat weergegeven hoe de sekseverdeling is bij Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen/Arubanen. Ook PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 17

20 wordt de sekseverdeling weergegeven van alle niet-westerse allochtonen en van de totale Brabantse bevolking. De tabel geeft de situatie weer in 2007 en Tabel 5: Sekseverdeling van de vier grootste allochtone groepen, alle niet-westerse allochtonen en de totale bevolking van Noord-Brabant, 2007 en 2005 % Mannen % Vrouwen Turken 51,8 51,9 48,2 48,1 Marokkanen 51,7 52,0 48,3 48,0 Surinamers 48,9 48,7 51,1 51,3 Antillianen/Arubanen 50,0 49,6 50,0 50,4 Totaal allochtonen 50,9 51,1 49,1 48,9 Totaal Noord-Brabant 49,9 49,9 50,1 50,1 Bron: CBS In Brabant is het aandeel vrouwen iets groter dan het aandeel mannen. Dat was ook in 2005 het geval. Bij niet-westerse allochtonen is dat net omgekeerd: er zijn iets meer mannen dan vrouwen. Het verschil is wel kleiner geworden ten opzichte van De situatie is niet voor alle etnische groepen gelijk. Bij Turken en Marokkanen is het aandeel mannen groter dan het aandeel vrouwen. Bij Surinamers is het aandeel vrouwen groter, bij Antillianen/Arubanen is het aandeel mannen en vrouwen gelijk. 2.3 Spreiding over Noord-Brabant Allochtonen zijn niet gelijk over het land verdeeld. Ook de spreiding over gemeenten en regio s in Noord-Brabant is niet 18 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

21 gelijk. In bijlage 2 staan de percentages en de aantallen allochtonen vermeld per gemeente in Noord-Brabant in Ook het percentage allochtonen in 2005 wordt vermeld. De gemeenten zijn gerangschikt naar het aandeel allochtonen op de totale bevolking van die gemeente in Het aandeel allochtonen varieert sterk: van 15,2% in Eindhoven tot 1,0% in Aalburg. Bij de meeste gemeenten is het aandeel allochtonen enigszins toegenomen of gelijk gebleven ten opzichte van In de volgende gemeenten is het aandeel niet-westerse allochtonen gedaald: Dongen, Grave, Veldhoven, Oisterwijk, Boxmeer, Asten, Schijndel, Landerd en Lith. In bijlage 3 wordt per gemeente een vergelijking gemaakt tussen het aantal niet-westerse in 2007 en De gemeenten zijn gerangschikt op alfabetische volgorde. Ook in de vorige monitor stond Eindhoven bovenaan de lijst met het grootste aandeel niet-westerse allochtonen en had Aalburg het kleinste aandeel allochtonen. Daar tussenin is de volgorde ten opzichte van 2005 wat gewijzigd. In bijlage 4 wordt de rangorde vergeleken. De eerste negen gemeenten zijn dezelfde als in De twee daarop volgende gemeenten, Oosterhout en Cuijk, zijn van plaats gewisseld. Verder noemen we alleen de gemeenten die meer dan twee plaatsen op de ranglijst zijn gestegen of gezakt. In drie gemeenten is het aandeel allochtonen gedaald: Schijndel is vier plaatsen gezakt, Landerd en Lith zijn zeven plaatsen gezakt. In vier gemeenten is het aandeel allochtonen gestegen: Hilvarenbeek is drie plaatsen gestegen, Sint-Oedenrode vier, Werkendam zes plaatsen en Baarle-Nassau is maar liefst acht plaatsen gestegen. PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 19

22 Pagina 18 bevat een kaart van Brabant met de gemeenten, ingekleurd naar aandeel allochtonen. Er worden vijf categorieën onderscheiden. Er zijn twaalf gemeenten met meer dan 8% allochtonen, zes gemeenten met 6 tot 8% allochtonen, vijf gemeenten met 4 tot 6% allochtonen, eenentwintig gemeenten met 2 tot 4% allochtonen en vierentwintig gemeenten met minder dan 2% allochtonen. De pagina daarna bevat eveneens een kaartje van Brabant. Daarop zijn de gemeenten ingekleurd naar de grootste doelgroep niet-westerse allochtonen die in de betreffende gemeente woonachtig is. Het is niet verwonderlijk dat het in de meeste gemeenten (87%) om één van de vier grootste doelgroepen gaat die in Brabant aanwezig zijn: Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen/Arubanen. In vijfentwintig gemeenten vormen de Turken de grootste groep en in dertien gemeenten zijn de Marokkanen de grootste groep. Daar zitten in ieder geval de twintig gemeenten bij met het hoogste percentage niet-westerse allochtonen. Maar ook in Mill en Sint Hubert, met 1,1% niet-westerse allochtonen, is het grootste deel van de niet-westerse allochtonen van Turkse herkomst. In negentien gemeenten zijn de Surinamers in de meerderheid (waarvan één gemeente evenveel Surinamers als Turken telt). Veldhoven is daarvan de grootste gemeente, Boekel de kleinste en Aalburg de gemeente met het kleinste aandeel allochtonen. In Son en Breugel vormen Antillianen/Arubanen de grootste doelgroep, in Oirschot is die groep even groot als de Surinaamse groep. Tot slot is in negen gemeenten een andere doelgroep het grootst. In Grave, Heeze-Leende, Landerd, Bergeijk, Werkendam, Baarle-Nassau en Hilvarenbeek gaat het om inwoners uit Afghanistan. In Alphen-Chaam is de grootste 20 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

23 groep van Chinese herkomst, in Reusel-de Mierden vormen de Somaliërs de grootste groep. PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 21

24 22 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

25 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 23

26 De tien gemeenten met het grootste aandeel allochtonen staan in onderstaande figuur weergegeven. De gemeenten zijn gerangschikt naar aandeel allochtonen op 1 januari Ook de percentages van 2005 staan weergegeven. In 2005 was Cuijk de tiende gemeente, nu is dat Oosterhout. Figuur 2: De tien gemeenten met het hoogste percentage allochtonen, 2007 en 2005 Eindhoven Tilburg Bergen op Zoom Roosendaal Helmond Breda Den Bosch Oss Etten-Leur Oosterhout In de volgende tabel wordt weergegeven hoe de verdeling is van het aantal allochtonen over de vijf grootste Brabantse steden Eindhoven, Tilburg, Breda, s-hertogenbosch en Helmond in vergelijking tot de overige gemeenten in de provincie. Daaruit blijkt dat het aandeel allochtonen in de steden met 12,4% veel groter is dan in de overige gemeenten van Brabant, met een gemiddeld aandeel van 4,9%. In 2005 was dat ook het geval, alleen waren toen de percentages wat lager (respectievelijk 12,1% en 4,8%). 24 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

27 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 25

28 Tabel 6: Aantal en aandeel allochtonen in de vijf steden en de overige gemeenten in Noord-Brabant 2007 Inwoners Niet-westerse allochtonen % 2007 Vijf steden ,4 Overige gemeenten ,9 Noord-Brabant ,4 Bron: CBS In tabel 7 staat de verdeling weergegeven van allochtonen over de vier Brabantse COROP-regio s. Midden-Brabant heeft het grootste aandeel allochtonen, op de voet gevolgd door West- Brabant. Noordoost-Brabant heeft het kleinste aandeel allochtonen, en zit als enige regio onder het Brabantse gemiddelde. In 2005 waren de percentages lager, maar was de verhouding tussen de vier regio s hetzelfde. Tabel 7: Aandeel allochtonen in de vier COROP-regio s, 2007 Inwoners Aantal nietwesterse allochtonen % Allochtonen Midden-Brabant ,2 West-Brabant ,1 Zuidoost-Brabant ,4 Noordoost- Brabant ,1 Noord-Brabant ,4 Bron: CBS 26 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

29 3 Onderwijs Dit hoofdstuk geeft cijfers weer van het aandeel allochtonen in het basisonderwijs en in het voortgezet onderwijs in Noord- Brabant. Voor de Brabantse cijfers wordt waar mogelijk een vergelijking gemaakt tussen 2007 en De gegevens zijn afkomstig van de afdeling Centrale Financiën Instellingen (Cfi) van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Allereerst worden enkele landelijke ontwikkelingen 2 geschetst. 3.1 Landelijke ontwikkelingen Opleiding is bepalend voor de kansen die mensen hebben in de samenleving op velerlei terreinen, zoals werk, een goed inkomen en een volwaardige deelname aan het maatschappelijke en politieke leven. Een lage opleiding en een gebrekkige beheersing van de Nederlandse taal worden beschouwd als belangrijke obstakels voor de integratie van allochtonen in de samenleving. Hoewel de trends een positieve ontwikkeling laten zien, is het onderwijsniveau van niet-westerse allochtonen lager dan dat van autochtonen. Rond 47% van de Marokkanen en 45% van de Turken heeft ten hoogste basisonderwijs gevolgd. Onder Surinamers en Antillianen bedraagt dit percentage 20%, onder autochtonen 8%. Niet-westerse allochtone kinderen ronden de Cito Eindtoets Basisonderwijs minder goed af dan autochtone kinderen. Binnen de groep niet-westerse allochtonen blijven vooral Turkse, Marokkaanse en Somalische kinderen achter. 2 Dagevos, J. en M. Gijsberts, Jaarrapport Integratie 2007, Sociaal en Cultureel Planbureau, november PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 27

30 Ook in het voortgezet onderwijs presteren niet-westerse allochtonen gemiddeld minder goed dan autochtonen. Hoewel het aandeel allochtone leerlingen in de hogere vormen van onderwijs toeneemt, zijn ze nog steeds oververtegenwoordigd in de lagere vormen van voortgezet onderwijs. 28 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

31 Rond 20% van de Turkse en Marokkaanse leerlingen, 28% van de Antilliaanse en 30% van de Surinaamse leerlingen volgt havo/vwo, tegen 47% van de autochtone leerlingen. Verder blijven niet-westerse allochtone leerlingen vaker zitten, zakken ze vaker voor het eindexamen, en vertrekken ze ruim twee keer zo vaak als autochtone leerlingen zonder diploma uit het voortgezet onderwijs (jaarlijks 3,2% tegenover 1,2% bij autochtonen). Rond 37% van de Turken van jaar en 44% van de Marokkanen in diezelfde leeftijdsgroep beschikt over een startkwalificatie (havo-, vwo-diploma of diploma op mbo-2 niveau). Onder Surinamers bedraagt dit percentage 52%, onder Antillianen 60% en onder autochtonen 77%. Ook in het beroepsonderwijs zien we een toename van allochtonen in de hogere vormen van het onderwijs. Midden jaren negentig had ongeveer 6% van de studenten in het hbo en wo een niet-westerse allochtone achtergrond, tien jaar later is dat verdubbeld tot 12% (wo) en 13% (hbo). Inmiddels beschikt 6% van de Turken en 8% van de Marokkanen over een hbo- of wodiploma, tegen 19% van de Surinamers, 17% van de Antillianen en 31% van de autochtonen. Aan de andere kant zien we dat de uitval van allochtone deelnemers in het mbo met rond de 18% anderhalf keer zo groot is als die van autochtone deelnemers (12%). De hoge uitval heeft voor een deel te maken met grotere deelname van allochtone jongeren aan de opleidingen op de twee laagste mbo niveaus waar de uitval het grootst is. Het gaat steeds beter met de allochtone meisjes in het onderwijs. Meisjes scoren in veel opzichten beter dan de jongens uit de eigen herkomstgroep. Wel blijven ze op veel fronten nog achter bij autochtone leeftijdgenoten. Het minst geldt dat voor de Surinaamse meisjes. Voor alle PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 29

32 herkomstgroepen geldt dat meisjes vaker op het havo of het vwo zitten. Ook in het hoger vervolgonderwijs zijn allochtone vrouwen sterker aanwezig dan voorheen. Gezien de schooluitval en het feit dat een groot deel geen startkwalificatie behaalt blijft extra aandacht noodzakelijk. De tweede generatie behaalt in het onderwijs over het algemeen betere resultaten dan de eerste generatie. Zo is het aandeel geslaagden onder de tweede generatie allochtonen hoger dan onder de eerste generatie evenals het aandeel dat een startkwalificatie heeft behaald. Ook het percentage voortijdige schoolverlaters is onder de tweede generatie aanzienlijk lager dan onder de eerste generatie niet-westerse allochtonen. Het SCP schetst in het Jaarrapport Integratie 2007 voor de vier grootste groepen niet-westerse allochtonen een aantal specifieke ontwikkelingen in het onderwijs. Hier volgt een verkorte weergave. Turken Er zijn aanwijzingen dat de relatieve geslotenheid van de Turkse groep de integratie remt. Meer dan bij de Marokkanen hebben Turken problemen met de beheersing van de Nederlandse taal. Nederlands wordt binnen het huishouden, met partner of kinderen, ook weinig gesproken. Dit werkt door in de schoolprestaties van de kinderen. Turkse kinderen in groep 2 hebben in vergelijking met de andere grote allochtone groepen de grootste taalachterstand, in groep 8 is dit nog steeds zo. Wat verder opvalt is het hoge aandeel zittenblijvers en de lage slaagpercentages onder Turkse leerlingen in het voortgezet onderwijs. Marokkanen 30 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

33 In het onderwijs zijn de Marokkanen aan een opmars bezig. De achterstand waarmee Marokkaanse leerlingen groep 2 binnenkomen is in de afgelopen jaren snel afgenomen. Datzelfde geldt voor de taal- en rekenvaardigheden van Marokkaanse leerlingen in groep 8; zij hebben veel vooruitgang geboekt en naderen de taalvaardigheid van de Surinaamse leerlingen, die ze qua rekenprestaties inmiddels zijn gepasseerd. Nog steeds is de uitval van Marokkaanse leerlingen in het voortgezet onderwijs en mbo hoog, maar ze is zeker niet hoger dan van leerlingen uit andere allochtone groepen. PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 31

34 Surinamers Sinds jaar en dag zijn van de grote niet-westerse allochtone groepen de Surinamers de best geïntegreerde groep. Het opleidingsniveau is over het geheel genomen gunstig. Toch is er reden tot zorg. De prestaties in het onderwijs lijken te stagneren. De gegevens lijken erop te wijzen dat Surinaamse leerlingen achterstand in taal en rekenen ten opzichte van autochtone achterstandsleerlingen niet noemenswaardig meer inlopen. In het voortgezet onderwijs en - vooral - het mbo vallen Surinaamse leerlingen erg vaak uit. Antillianen Vijftien jaar geleden was de Antilliaanse groep verreweg het best geïntegreerd in Nederland. Dit is echter al geruime tijd niet meer zo. De tweede generatie Antillianen is een goed geïntegreerde groep, net als hun ouders die veelal als studiemigrant naar Nederland kwamen. Ze zijn over het algemeen hoog opgeleid. Daar staat echter een groep Antillianen tegenover die zich kenmerkt door een grote achterstand en geringe integratie. Dit laatste is zichtbaar in de slechte prestaties van Antilliaanse leerlingen in het basisonderwijs, in lage en dalende cito-scores en in hoge uitvalcijfers in het voortgezet onderwijs en het mbo. 3.2 Basisonderwijs In 2007 zijn er 914 scholen voor basisonderwijs in Noord- Brabant. In 2005 waren dat er nog 924. Het aantal leerlingen op die scholen tezamen bedraagt , een afname ten opzichte van 2005 met leerlingen. Niet alleen het totale aantal leerlingen op basisscholen daalt, uit de cijfers van het Cfi blijkt dat ook het aandeel allochtone 32 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

35 leerlingen in het basisonderwijs is afgenomen ten opzichte van Met allochtone leerlingen worden hier zowel leerlingen uit niet-westerse als enkele westerse herkomstlanden (zie tabel 9) bedoeld. PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 33

36 Het speciaal basisonderwijs telt in leerlingen. Daarvan zijn 827 leerlingen van allochtone herkomst, dat is 11,9%. Tabel 8: Aantal leerlingen in het basisonderwijs, 2007 en Aantal basisscholen Aantal leerlingen Aantal allochtone leerlingen Percentage allochtone leerlingen 10,3% 11,2% Bron: Cfi Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen registreerde tot voor kort zogenaamde cumileerlingen (leerlingen culturele minderheden). Het begrip culturele minderheden komt niet overeen met de definitie van niet-westerse allochtonen zoals het CBS die hanteert. Onder culturele minderheden worden bijvoorbeeld ook zigeuners en woonwagenbewoners verstaan. De registratie van cumileerlingen is afgeschaft. Wel geeft het Cfi op ons verzoek inzicht in de belangrijkste herkomstlanden van basisschoolleerlingen. In de volgende tabel staat het aantal leerlingen vermeld voor de herkomstlanden die worden geregistreerd. Het gaat om nietwesterse herkomstlanden en enkele westerse herkomstlanden. 34 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

37 Tabel 9: Herkomstlanden allochtone leerlingen basisonderwijs 2007 en 2005 Land Aantal 2007 Aantal 2005 Turkije Marokko Overige landen (niet-engelstalig) Vluchtelingen Suriname Nederlandse Antillen/Aruba Voormalig Joegoslavië Spanje Italië Portugal Molukse eilanden 151 n.b. Griekenland Tunesië Kaapverdische eilanden Totaal Bron: Cfi Niet iedere basisschool in Noord-Brabant heeft evenveel allochtone leerlingen. In de volgende tabel wordt weergegeven hoe de allochtone leerlingen over de basisscholen zijn verdeeld. Zo n tien jaar geleden waren er in Brabant acht scholen met uitsluitend allochtone leerlingen, inmiddels zijn dat er drie. Daarnaast zijn er veertien scholen met tussen de 80 en 100% allochtone leerlingen, dat waren er twintig. Bij 6,6% van de scholen is meer dan de helft van de leerlingen van allochtone herkomst. In 2005 was dat 6,5% van de scholen, in 2000 ging het om 5,6% van de basisscholen. Er is dus een lichte stijging te zien van het aantal scholen waarvan meer dan de helft van de PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 35

38 leerlingen van allochtone herkomst is, maar een daling van het aantal scholen met meer dan 80% allochtone leerlingen. Aan de andere kant zien we ook een kleine stijging van het aantal scholen zonder allochtone leerlingen: van 103 in 2005 tot 110 in Tabel 10: Verdeling allochtone leerlingen over de basisscholen, 2007 en 2005 Aandeel allochtone leerlingen op een basisschool Aantal scholen 2007 Aantal scholen 2005 Aandeel scholen 2007 Aandeel scholen % 3 2 0,3% 0,2% % ,9% 1,1% 80-90% ,7% 1,1% 70-80% 9 8 1,0% 0,9% 60-70% ,1% 1,5% 50-60% ,6% 1,7% 40-50% ,1% 2,1% 30-40% ,1% 3,9% 20-30% ,7% 5,4% 10-20% ,3% 14,1% 0-10% ,3% 56,9% 0% ,0% 11,2% Totaal % 100% Bron: Cfi 3.3 Voortgezet onderwijs In 2007 zijn er in Noord-Brabant 83 scholen voor voortgezet onderwijs met 173 vestigingen. In 2005 waren er nog 167 vestigingen voor voortgezet onderwijs. Deze scholen hebben tezamen leerlingen, een toename ten opzichte van 2005 met leerlingen. 36 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

39 In de volgende tabel staan de leerlingen van het voortgezet onderwijs weergegeven naar land van herkomst. 83,4% van de leerlingen is autochtoon. 16,6% van de leerlingen is van allochtone herkomst. Daarvan heeft 5,9% een westerse en 10,6% een niet-westerse herkomst. De Turkse leerlingen vormen met ruim vier duizend leerlingen de grootste groep niet-westerse allochtonen, gevolgd door de Marokkaanse leerlingen. Tabel 11: Aantal en aandeel leerlingen voortgezet onderwijs naar land van herkomst, 2007 Leerlingen naar land van herkomst Aantal leerlingen 2007 Autochtoon ,4 Allochtoon westers ,9 Turks ,9 Marokkaans ,1 Surinaams ,9 Antilliaans ,9 Niet-westers overig ,6 Herkomst onbekend 450 0,3 Totaal Bron: Cfi % Zoals eerder vermeld blijkt uit landelijk onderzoek dat het onderwijsniveau van niet-westerse allochtonen lager is dan dat van autochtonen. Ook in Brabant is dat het geval, zo blijkt uit de volgende tabel. Daarin staan de leerlingen naar land van herkomst weergegeven per onderwijstype. Het aandeel Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Antilliaanse leerlingen tezamen is met 12,7% het hoogst in het vmbo (kader- en basisberoepsgerichte leerweg), gevolgd door vmbo (gemengde en PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 37

40 theoretische leerweg) met 7% en havo met 4,6%. Hun aandeel is het laagst in het vwo (2,7%). Tabel 12: Leerlingen per onderwijstype naar land van herkomst (2007) Leerlingen per onderwijstype naar land van herkomst Pro % Brj 1-2 % Brj 3 % Vmbo kl/bl % Vmbo gl/tl % Havo 3-5 % Vwo 3-6 % Vo Vavo % Autochtoon 65,0 82,6 88,5 77,6 83,7 86,3 87,4 66,7 Allochtonen westers 5,6 6,0 5,4 5,5 5,7 5,8 6,3 8,2 Turks 10,2 3,0 1,6 6,0 2,9 1,8 0,9 7,3 Marokkaans 5,9 2,2 0,7 4,1 2,2 1,4 0,6 4,4 Surinaams 2,5 1,0 0,4 1,4 1,1 0,7 0,6 3,6 Antilliaans 3,3 0,9 0,8 1,2 0,8 0,7 0,6 1,7 Niet-westers ov. 7,0 3,8 2,2 4,0 3,4 3,1 3,4 7,7 Herk. onbekend 0,5 0,5 0,4 0,2 0,2 0,2 0,2 0,4 Totaal (N) Bron: Cfi Uitleg afkortingen: Pro: praktijkonderwijs Brj 1-2: brugjaar 1 en 2 Brj 3: brugjaar 3 Vmbo kl/bl: kaderberoepsgerichte en basisberoepsgerichte leerweg Vmbo gl/tl: gemengde en theoretische leerweg Havo 3-5: havo leerjaar 3 t/m 5 Vwo 3-6: vwo leerjaar 3 t/m 6 Vo (vavo): voortgezet onderwijs uitbesteed aan Voortgezet Algemeen Volwassenen Onderwijs Er is in Brabant geen enkele school voor voortgezet onderwijs zonder allochtone leerlingen. Het aandeel allochtone leerlingen 38 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

41 varieert heel sterk: van 2,0% op een school in Sleeuwijk tot 52,2% op een school in Tilburg. Verreweg de meeste scholen (60%) hebben minder dan 10% allochtone leerlingen, slechts één school heeft meer dan 50% allochtone leerlingen. Tabel 13: Verdeling allochtone leerlingen over scholen voor voortgezet onderwijs, 2007 Aandeel allochtone leerlingen Aantal scholen 2007 Aandeel scholen % % 50 60, % 20 24, % 8 9, % 4 4, % % 1 1,2 Totaal % Bron: Cfi Vergelijken we de scholen in de vijf grote steden met de scholen in de overige gemeenten in Brabant, dan blijkt dat het merendeel van de scholen in de steden meer dan 10% allochtone leerlingen heeft. In de overige gemeenten ligt dat heel anders: daar heeft driekwart van de scholen minder dan 10% allochtone leerlingen. PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 39

42 Tabel 14: Verdeling allochtone leerlingen over scholen B5 en overige gemeenten, 2007 Aandeel allochtone leerlingen Scholen B5 Overige scholen N % N % 0% % % % % % % Totaal Bron: Cfi 40 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

43 4 Arbeidsmarktpositie De arbeidsmarktpositie omvat diverse elementen: de arbeidsmarktparticipatie (beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt), de aard van de functies waarin men werkzaam is, de geregistreerde werkloosheid en de werkloosheidsduur. Het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) registreert sinds 2006 geen etniciteit meer, waardoor zij geen recente gegevens van allochtonen in Noord-Brabant beschikbaar hebben. In dit hoofdstuk geven we landelijke en Brabantse cijfers weer, afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek (Statline). We starten met een overzicht van landelijke ontwikkelingen Landelijke ontwikkelingen De werkloosheid onder niet-westerse allochtonen neemt de laatste jaren wat af. De ontwikkelingen op de arbeidsmarkt zijn in die periode gunstig te noemen en daardoor zijn ook veel allochtonen aan de slag gekomen. Toch is landelijk gezien de werkloosheid onder niet-westerse allochtonen nog ruim drie maal zo hoog als die van autochtonen. Ook de jeugdwerkloosheid is nog steeds hoog: onder nietwesterse allochtone jongeren ligt de werkloosheid op 22%, onder autochtone jongeren op 9%. De arbeidsmarkt- en inkomenspositie van allochtonen hangt sterk samen met de conjuncturele omstandigheden in Nederland. Een positieve ontwikkeling is dat het aandeel van de 3 Dagevos, J. en M. Gijsberts, Jaarrapport Integratie 2007, Sociaal en Cultureel Planbureau, november Keuzenkamp, S. en A. Merens (red.), Sociale atlas van vrouwen uit etnische minderheden, Sociaal en Cultureel Planbureau, PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 41

44 bijstandsuitkeringen tijdens de laagconjunctuur vrij stabiel bleef. 42 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

45 De arbeidsmarktpositie van 45- tot 65-jarige niet-westerse allochtonen laat de meest gunstige ontwikkeling zien. Tussen 1999 en 2004 nam hun arbeidsmarktparticipatie toe en daalde hun uitkeringsafhankelijkheid. Tijdens de economisch minder gunstige jaren bleef de uitkeringsafhankelijkheid stabiel, terwijl de laagconjunctuur ook weinig effect had op de arbeidsmarktparticipatie. Onder de meeste niet-westerse groepen bleef deze stabiel of zette de stijging zelfs door, in het bijzonder onder de 45- tot 65-jarige niet-westerse vrouwen. De arbeidsdeelname van allochtone vrouwen is de afgelopen tien jaar gestaag toegenomen. De positie van allochtone vrouwen op de arbeidsmarkt geeft een grote verscheidenheid te zien. Verschillen zijn vaak te verklaren door verschillen in opleidingsniveau. Ook opvattingen over de rol van de vrouw zijn van invloed op het (blijven) werken van met name Turkse en Marokkaanse vrouwen. Hun arbeidsdeelname ligt op 30%. De Surinaamse vrouwen doen het in verschillende opzichten het beste. Hun arbeidsdeelname is het hoogste van alle groepen (57%). De arbeidsdeelname van Antilliaanse vrouwen is iets lager dan die van Surinaamse vrouwen. Surinaamse en Antilliaanse vrouwen werken vaker in voltijdbanen en grote deeltijdbanen dan autochtone vrouwen. De verschillen in arbeidsmarktpositie tussen allochtone mannen en vrouwen zijn minder pregnant dan tussen de vrouwen onderling. Verschillen zijn er vooral in arbeidsdeelname: in alle groeperingen hebben mannen vaker werk dan vrouwen. Sinds jaar en dag zijn van de grote niet-westerse allochtone groepen de Surinamers de best geïntegreerde groep. Hun positie op de arbeidsmarkt is over het geheel genomen gunstig. Van de vier grote allochtone groepen is onder de Surinamers PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 43

46 het aandeel werkenden het hoogst en de werkloosheid het laagst. Toch is er reden tot zorg. Surinaamse jongeren kennen een hoge werkloosheid. Ook zijn de cijfers over uitkeringsafhankelijkheid en armoede weinig rooskleurig. De Turken staan er op de arbeidsmarkt iets beter voor dan de Marokkanen en Antillianen. Verder typeert de Turkse groep zich door het grote aantal ondernemers. De tweede generatie Antillianen is een goed geïntegreerde groep, net als hun ouders die veelal als studiemigrant naar Nederland kwamen. Ze zijn over het algemeen hoog opgeleid, hun werkloosheid is naar verhouding laag. Daar staat echter een groep Antillianen tegenover die zich kenmerkt door een grote achterstand en geringe integratie. Dit laatste is zichtbaar in de slechte prestaties van Antilliaanse leerlingen in het onderwijs. De jeugdwerkloosheid onder Antillianen is problematisch. Tweede generatie allochtonen hebben een voorsprong op de eerste generatie, omdat zij in Nederland zijn geboren en opgegroeid, en daardoor al meer van de samenleving hebben meegekregen dan de eerste generatie, die op latere leeftijd in Nederland is komen wonen. De tweede generatie presteert beter in het onderwijs dan de eerste generatie. De arbeidsmarktparticipatie onder de tweede generatie is veel hoger dan onder de eerste generatie, terwijl de uitkeringsafhankelijkheid vooral onder de jongeren lager ligt. Ook de verschillen in arbeidsmarktparticipatie tussen mannen en vrouwen zijn bij de tweede generatie kleiner dan bij de eerste generatie. Daarbij ligt de arbeidsmarktparticipatie van de tweede generatie vrouwen dichter in de buurt van die van hun autochtone seksegenoten dan het geval is bij de tweede generatie mannen. De tweede generatie blijft op de arbeidsmarkt echter nog wel achterlopen op de autochtone 44 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

47 bevolking. Daarbij moet worden bedacht dat de tweede generatie nog steeds een onderwijsachterstand heeft en het om deze reden moeilijker zal hebben op de arbeidsmarkt. 4.2 Arbeidsmarktparticipatie De arbeidsmarktpositie is de beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt ofwel het aantal personen dat actief is op de arbeidsmarkt (of als werkzoekende is ingeschreven), afgezet tegen het totaal aantal personen in de leeftijd van jaar. Uit de vorige monitor bleek dat de situatie van de beroepsbevolking en de situatie op de arbeidsmarkt in Noord-Brabant niet veel afwijkt van de gemiddelde situatie in Nederland. De volgende tabel geeft inzicht in de ontwikkeling van de beroepsbevolking van Nederland. De beroepsbevolking is de afgelopen jaren met ruim personen gestegen. Ook de bruto en netto participatiegraad zijn gestegen. De werkloosheid is fors gedaald van 6,5% in 2005 tot 4,5% in PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 45

48 Tabel 15: Ontwikkeling beroepsbevolking Nederland Bevolking jaar Beroepsbevolking jaar Werkzame beroepsbevolking jaar Niet beroepsbevolking jaar Werkloze beroepsbevolking jaar % Werklozen jaar 4,5 5,5 6,5 Bruto participatiegraad (%) 69,2 68,3 67,6 Netto participatiegraad (%) 66,1 64,5 63,2 Bron: CBS Uitleg begrippen: - Beroepsbevolking: personen die ten minste 12 uur per week werken; personen die werk hebben aanvaard waardoor ze ten minste 12 uur per week gaan werken; personen die verklaren ten minste 12 uur per week te willen werken, daarvoor beschikbaar zijn en activiteiten ontplooien om werk te vinden. - Werkzame beroepsbevolking: personen die ten minste 12 uur per week werken. - Werkloze beroepsbevolking: personen die niet of minder dan 12 uur per week werken. - Niet beroepsbevolking: bevolking minus beroepsbevolking. - Bruto participatiegraad: totale beroepsbevolking in procenten van de bevolking. - Netto participatiegraad: werkzame beroepsbevolking in procenten van de bevolking. Voor 2006 wordt de Brabantse beroepsbevolking vergeleken met die van Nederland. Er wordt ook onderscheid gemaakt tussen autochtonen en allochtonen. Opvallend is dat de werkloosheid in Brabant met 4,8% een stuk lager is dan landelijk (5,5%). 46 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

49 De bruto participatiegraad is iets lager, de netto participatiegraad is wat hoger dan landelijk het geval is. Zoomen we in op de verschillen tussen autochtonen en allochtonen dan valt op dat zowel de bruto als de netto participatiegraad van allochtonen lager zijn dan die van autochtonen. Dat is voor Noord-Brabant niet anders dan landelijk het geval is. Tabel 16: Beroepsbevolking Noord-Brabant en Nederland, 2006 Noord-Brabant 2006 Nederland 2006 Bevolking jaar Beroepsbevolking jaar autochtonen allochtonen Werkzame beroepsbevolking jaar autochtonen allochtonen Niet beroepsbevolking jaar Werkloze beroepsbevolking jaar % Werklozen jaar 4,8 5,5 Bruto participatiegraad (%) 68,1 68,3 - autochtonen 69,5 70,0 - allochtonen 60,8 61,5 Netto participatiegraad (%) 64,9 64,5 - autochtonen 66,8 66,9 - allochtonen 54,5 54,8 Bron: CBS Uit het Jaarrapport Integratie 2007 van het SCP blijkt dat de arbeidsmarktparticipatie van allochtonen ten opzichte van 2005 is gestegen: in 2007 heeft 47% van de niet-westerse allochtonen tussen de 15 en 65 jaar een betaalde baan (van 12 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 47

50 uur of meer per week), in 2005 was dat nog 41%. Toch is de arbeidsmarktparticipatie van allochtonen over het algemeen aanmerkelijk lager dan die van autochtonen. 48 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

51 Tegenover de 47% niet-westerse allochtonen met een betaalde baan staat 67% van de autochtonen tussen de 15 en 64 jaar met een betaalde baan (van 12 uur of meer per week). Er zijn aanzienlijke verschillen te constateren tussen de verschillende herkomstgroepen. Surinamers doen het met 60% het best gevolgd door Antillianen (56%), Turken (44%) en Marokkanen (39%). Circa 23% van de Marokkaanse en 30% van de Turkse vrouwen van jaar heeft een baan, tegen 55% van de Surinaamse vrouwen en 58% van de autochtone vrouwen. De arbeidsmarktparticipatie van niet-westerse allochtonen is in alle leeftijdsgroepen lager dan die van autochtonen, terwijl de uitkeringsafhankelijkheid hoger is, al zijn er uitzonderingen onder kleinere niet-westerse bevolkingsgroepen. Verklaringen hiervoor zijn te vinden in de migratiegeschiedenissen van groepen niet-westerse allochtonen en een gemiddeld lager opleidingsniveau van de meeste niet-westerse bevolkingsgroepen. Diverse onderzoeksbevindingen uit de Discriminatiemonitor 4 wijzen erop dat discriminatie van niet-westerse allochtonen op de arbeidsmarkt met name de toetreding tot de arbeidsmarkt (instroom) en het verkrijgen van vast werk belemmert. De Marokkaanse groep lijkt het meest met discriminatie te worden geconfronteerd. Antillianen van de tweede generatie laten het gunstigste beeld zien: zij hebben nagenoeg dezelfde kansen op (vast) werk als autochtonen. 4 Andriessen, I., J. Dagevos, E. Nievers en I. Boog, Discriminatiemonitor niet-westerse allochtonen op de arbeidsmarkt 2007, Sociaal en Cultureel Planbureau, PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 49

52 Discriminatie lijkt minder invloed te hebben op de positie van allochtone werkenden. Allochtonen en autochtonen met vergelijkbare, voor de arbeidsmarkt relevante kenmerken als opleiding, ervaring en kennis van de Nederlandse taal, hebben vergelijkbare beroepsposities en inkomens. 4.3 Aard functie Allochtonen werken vaker dan autochtonen onder hun kwalificatieniveau. Zij zijn vaker werkzaam aan de onderkant van de beroepenstructuur. Met name Turken en Marokkanen zijn oververtegenwoordigd in lager gekwalificeerde en vaak lichamelijk zware arbeid. Dat uit zich op latere leeftijd in een relatief hoog aandeel arbeidsongeschikten. In de hogere niveaus zijn naar verhouding vaker Surinamers, Antillianen, voormalig Joegoslaven en Iraniërs te vinden. In de middelbare beroepen zijn de verschillen met autochtonen niet zo groot. Allochtone mannen en vrouwen die werk hebben, ontlopen elkaar weinig in de kenmerken van het werk dat zijn doen. Voor zover er verschillen zijn, zijn die in het algemeen niet groot. Bijvoorbeeld bij het functieniveau doen de vrouwen het zelfs beter dan de mannen. Wel is er, net als bij de autochtone groep, sprake van een horizontale seksesegregatie: allochtone vrouwen werken vaak in verzorgende beroepen, allochtone mannen in technische beroepen. Een opvallende ontwikkeling is die van het zelfstandig ondernemerschap. Binnen de beroepsbevolking is 13,5% van de Turken zelfstandig ondernemer. Onder autochtonen is dit 11,5%, onder Marokkanen 7,3%, onder Surinamers 6,4%, en onder Antillianen 4,7%. In de periode is het aandeel ondernemers bij de Marokkanen meer dan verdubbeld. Ook bij 50 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI

53 de Turken is in diezelfde periode sprake van een toename van 7,6% naar 13,5%. Niet-westerse allochtone ondernemers zijn vaak actief in de detailhandel en de horeca. De overlevingskansen van de eerste generatie ondernemers zijn minder goed dan die van autochtonen. Tweede generatie ondernemers daarentegen hebben betere overlevingskansen dan autochtone ondernemers. 4.4 Werkloosheid Het CBS meet de werkloosheid naar etniciteit. Tabel 17 geeft landelijke cijfers weer van de totale beroepsbevolking en van de werkloze beroepsbevolking over PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI 51

54 Zoals we eerder zagen daalt sinds 2005 de werkloosheid onder niet-westerse allochtonen, dit geldt zowel voor de totale groep als voor de jongeren. Uit de cijfers blijkt dat niet-westerse allochtonen in 2006 een werkloosheidspercentage hadden dat ruim drie maal zo hoog is dan dat van autochtonen: 15,5% van de niet-westerse allochtone beroepsbevolking was werkloos, tegen 4,3% van de autochtone bevolking. Van de allochtone groepen is het aandeel Surinaamse werklozen het laagst (12%), gevolgd door de Turken (15%). Antillianen, Marokkanen en overige nietwesterse allochtonen kennen een werkloosheid van ongeveer 17%. Uit het Jaarrapport Integratie 2007 blijkt verder dat de werkloosheid onder Marokkaanse vrouwen 23% bedraagt, onder Turkse vrouwen is dat 21% en onder autochtone vrouwen 6%. Van alle niet-westerse allochtone jongeren (15-24 jaar) is 22% werkloos tegen 9% van de autochtone jongeren. Vooral onder Marokkanen, Surinamers en Antillianen is de jeugdwerkloosheid ongeveer drie keer zo hoog als onder autochtone jongeren. 52 PON-rapportage: BRABANT EN ZIJN MULTI-ETNISCHE SAMENLEVING - VI