De Tilburgse Integratiemonitor Analyse van beschikbare gegevens

Transcriptie

1 De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Analyse van beschikbare gegevens Gemeente Tilburg Team Onderzoek & Informatie September 2011

2 De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 2

3 Samenvatting en conclusies Vijfde monitor geeft inzicht in Tilburgse integratie; de beschikbare informatie geactualiseerd Een overleggroep van raad en college van de gemeente Tilburg heeft in maart 2005 de rapportage "Integratie en Participatie in Tilburg; Stand van zaken 2005" opgesteld. Daaruit is de Kadernota Allemaal Tilburgers voortgevloeid en het Uitvoeringsprogramma Integratie en Participatiebeleid : "Allemaal Tilburgers zo gaan we het aanpakken". De ambities en doelstellingen zijn geformuleerd. Om deze te kunnen monitoren is in het voorjaar van 2007 voor de eerste keer de Tilburgse Integratiemonitor opgesteld door het team Onderzoek & Informatie van de gemeente Tilburg. Dit is de vijfde Tilburgse Integratiemonitor, met daarin de recentste cijfers. Daarnaast is een extra hoofdstuk opgenomen met in het kort de resultaten van het participatie onderzoek onder allochtone vrouwen in Een van de belangrijke uitkomsten is dat autochtone vrouwen minder behoefte hebben aan contact en kennis over mensen met een andere herkomst of leefstijl dan allochtone vrouwen. Dit is een belangrijk punt van aandacht, omdat integratie van allochtone vrouwen alleen mogelijk is als alle partijen hiervoor open staan. De integratiemonitor zal vanaf nu nog slechts tweejaarlijks verschijnen. De integratiemonitor zal benut worden om de belangrijkste beleidsterreinen te monitoren en waar nodig te signaleren of beleid moet worden bijgesteld. Bevolking Aandeel niet-westerse allochtonen in Tilburg gestegen tot 14,3% begin 2011 In absolute aantallen zijn zowel de autochtone inwoners als de allochtone inwoners toegenomen, maar het aantal allochtone inwoners is wel sneller toegenomen. Hierdoor is sinds 2001 het aandeel van de autochtone inwoners in de totale bevolking afgenomen tot 76,7% op 1 januari 2011, en het aandeel van zowel de westerse als de niet-westerse allochtonen is toegenomen tot respectievelijk 9,0% en 14,3%. De groei van de niet-westers allochtone bevolking in Tilburg nam tot 2003 toe vanwege de toestroom van eerste generatie (in het buitenland geboren) niet-westers allochtonen. Tot en met 2005 stagneerde deze groei, die weer toenam vanaf Opvallend is de toename van de westers allochtone bevolking in Tilburg sinds Op 1 januari 2011 is van de niet-westerse allochtonen in Tilburg 26,5% van Turkse herkomst. Naast Turkije zijn er nog vier landen waar veel niet-westerse allochtonen hun herkomst vinden, namelijk Marokko, Voormalig Ned. Antillen/Aruba, Suriname en Somalië. Zij vormen samen meer dan 75% van het totaal aantal niet-westerse allochtonen in Tilburg. Maar de snelste toename in de afgelopen 10 jaar is bij de herkomstgebieden Azië, Afrika en Midden- en Zuid Amerika. In 2011 zijn deze drie groepen in Tilburg minimaal anderhalf keer zo groot als in Overige kenmerken van de niet-westers allochtone bevolking in Tilburg op 1 januari 2011: Merendeel nog steeds eerste generatie niet-westers allochtoon (56,1%), het aandeel loopt wel steeds verder terug. Grote verschillen tussen de diverse herkomstgebieden en -landen. Iets meer dan helft van het totaal aantal niet-westers allochtonen is man (50,8%). Van de gehele Tilburgse bevolking is juist iets meer dan de helft vrouw (50,4%). Niet-westers allochtonen zijn duidelijk jonger. De gemiddelde leeftijd van alle niet-westerse allochtonen in Tilburg (28,3 jaar) ligt beduidend lager dan die voor alle inwoners van Tilburg (38,4 jaar). Vooral de Somaliërs zijn jong (gemiddeld 23,4 jaar). Stadsdelen Noord en West hebben hoogste percentages niet-westers allochtone inwoners. 31,4% van de inwoners van het stadsdeel Noord is niet-westers allochtoon, in het stadsdeel West is dat 25,3%. In de stadsdelen Noord en West samen woont bijna de helft van alle niet-westers allochtone inwoners van Tilburg (49,6%). Relatief weinig niet-westers allochtone inwoners in Tilburg in vergelijking met andere grote steden. Als 6 e grote stad van Nederland qua inwoneraantal, komt Tilburg pas op de 14 e plaats als het gaat het percentage niet-westerse allochtone inwoners (1 januari 2011). Prognose bevolking Aandeel niet-westers allochtonen neemt de komende jaren in Tilburg toe De Tilburgse bevolking in ieder geval tot 2029 toenemen. De autochtone bevolking bereikt haar hoogtepunt naar verwachting in 2025 en neemt daarna af. De niet-westers allochtone bevolking daarentegen blijft toenemen, alhoewel deze toename steeds minder sterk wordt. De personen van de tweede generatie binnen de niet-westerse allochtone bevolkingsgroep zal rond het jaar 2020 groter zijn dan de eerste generatie. De meerderheid van de niet westers allochtonen is man en het aantal ouderen binnen de groep zal toenemen. Potentieel inburgeringsplichtigen Personen met Turkse etniciteit grootste groep De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 3

4 In juni 2011 had 45,7% van de personen die geregistreerd zijn als potentieel inburgeringsplichtig de Turkse etniciteit. Verder is 54,0% van alle potentieel inburgeringsplichtigen vrouw, 56,9% is tussen de 35 en 54 jaar, en een groot deel (93,8%) van de hen verblijft al meer dan 5 jaar in Nederland. In juni 2011 stonden er personen geregistreerd in het Informatiesysteem Inburgering (ISI), waar personen geregistreerd staan die hun inburgering zelf regelen en die een inburgeringstraject via de gemeente zijn gestart. Op 1 januari 2011 zijn er inburgeringstrajecten via de gemeente gestart en hebben 473 personen voldaan aan de inburgeringseisen. Arbeidsmarkt 1 januari 2011 is 30,2% niet-westers allochtoon in werkloosheidsbestand UWV Voor de werkloosheid zijn bestanden gebruikt van het UWV Werkbedrijf met de aantallen Niet-Werkende Werkzoekenden (NWW ers) in Tilburg. Van 2006 tot 2009 nam het totaal aantal Tilburgse niet-werkende werkzoekenden (ingeschreven bij het UWV) af. Begin 2010 is het totaal aantal NWW ers toegenomen tot personen. Oorzaak is de economische crisis. Begin 2011 is het aantal weer wat gezakt tot Het aandeel niet-westers allochtone NWW'ers is 30,2% en het aandeel autochtone NWW'ers 58,2%. Het aandeel westers allochtone NWW'ers op het totaal aantal NWW'ers is in ,3%.De niet-westers allochtonen zijn oververtegenwoordigd in het NWW bestand. In 2011 is 8,9% van de potentiële niet-westers allochtone beroepsbevolking NWW'er. De verdeling van de niet-westers allochtone NWW ers over de verschillende herkomstlanden is vergelijkbaar met de verdeling zoals die is binnen de totale niet-westerse bevolking van Tilburg). Overige kenmerken van de niet-westers allochtone NWW'ers in Tilburg: Groot deel van niet-westers allochtone NWW'ers (84,6% in 2011) is van de eerste generatie (veel meer dan binnen totale bevolking: 51,5%). Werkloosheid is dus vooral een probleem van de eerste generatie, maar het aandeel tweede generatie NWW'ers onder de totale niet-westers allochtone bevolking laat vanaf 2009 een stijgende lijn zien. Personen met Somalische etniciteit relatief vaak werkloos. In absolute aantallen zijn ze niet de grootste groep, maar van de bevolking met als herkomstland Somalië, tussen jaar, is op 1 januari ,1% ingeschreven bij het UWV Werkbedrijf als niet-werkende werkzoekende. Dit percentage is veel hoger dan voor de andere bevolkingsgroepen. Niet-westerse NWW'er: 54,7% man, 45,3% vrouw (in bevolking 50,8% en 49,2%). De verdeling naar geslacht verschilt echter nogal tussen de verschillende bevolkingsgroepen. Niet-westers allochtone NWW ers gemiddeld jonger (net als in bevolking). De gemiddelde leeftijd van nietwesters allochtone NWW ers is op 1 januari ,0 jaar. Meer dan helft (53,7%) van niet-westers allochtone NWW ers woont in stadsdelen Noord en West. In het stadsdeel Noord is op 1 januari ,8% van het aantal NWW ers niet-westers allochtoon, terwijl in de totale bevolking in Noord 31,4% niet-westers allochtoon is. Relatief veel niet-westers allochtone NWW ers hebben enkel basisonderwijs gehad (39,7% 1 januari 2011). Het aandeel van de hoger opleiden is ook duidelijk lager binnen deze groep. Inschrijfduur van totale groep niet-westers allochtone NWW'ers verschilt nauwelijks van de totale groep Tilburgse NWW'ers. Op 1 januari 2011 staat 52,7% van de niet-westers allochtone NWW'ers minder dan 1 jaar ingeschreven. Aandeel niet-westers allochtone NWW'ers in Tilburg hoger dan in Breda en 's-hertogenbosch. Sociale zekerheid 1 januari 2011 is 43,9% van bijstandsgerechtigden niet-westers allochtoon Het totaal aantal mensen met een bijstandsuitkering ligt in Tilburg op 1 januari 2011 op (dit is 2,5% van de bevolking) en dat is wat lager dan een jaar geleden (5.402 personen in 2010). In de periode liet het aandeel niet-westerse allochtonen een stijgende lijn zien en het aandeel autochtonen een dalende lijn. In 2011 is dit veranderd. Het aandeel niet-westers en westers allochtonen ligt op 1 januari 2011 lager dan het jaar ervoor, terwijl het aandeel autochtone bijstandsgerechtigden hoger ligt. De grootste groep zijn nu de autochtonen, zij vormen 47,3% van het totaal. Het aandeel niet-westers allochtonen is 43,9%. Afgezet tegen de bevolking heeft 1,6% van de autochtonen een WWB uitkering, van de westerse allochtonen is dit 2,5% en van de niet-westerse allochtonen is dit 7,8%. Van de niet-westers allochtone WWB'ers vormen de bijstandsgerechtigden met een Turkse herkomst de grootste groep, net als in de Tilburgse bevolking. Hierop volgen de WWB'ers met een Antilliaanse / Arubaanse etniciteit en Marokkaanse etniciteit, die dezelfde positie qua grootte in de Tilburgse bevolking innemen. Opvallend hoog, gezien hun aandeel in de Tilburgse bevolking, is het aandeel WWB-ers met als herkomstgebied Somalië en overig Afrika (resp. 24,2% en 12,0% van de betreffende bevolkingsgroep). Meer dan de helft van alle nietwesters allochtone bijstandsgerechtigden is vrouw (55,1%), maar de verschillen zijn wel groot voor de verschillende bevolkingsgroepen (variërend van 43,87% vrouwelijke bijstandsgerechtigden tot 75,0%). De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 4

5 De gemiddelde leeftijd van de bijstandsgerechtigden ligt ruim boven de 40 jaar, alleen voor de onderscheiden groep niet-westerse allochtonen ligt het lager met 38,9, maar is sinds 2010 wel aan het dalen. Veel bijstandsgerechtigden zitten al heel lang in de bijstand: gemiddeld in Tilburg 5,1 jaar op 1 januari Opvallend is dat de autochtonen gemiddeld langer in de bijstand zitten (6,2 jaar op 1 jan. 2010), dan de westerse allochtonen (5,6 jaar) en de niet-westerse allochtonen (3,8 jaar). Verder is er onder de bijstandsgerechtigden een grote groep niet-westerse allochtonen van de eerste generatie (89,5%). Armoede 35,2% van alle minimahuishoudens in Tilburg is niet-westers allochtoon, terwijl 12,0% van het totaal aantal huishoudens in Tilburg niet-westers allochtoon is. Daarmee is de niet-westers allochtone groep oververtegenwoordigd in de armoede. Op 1 januari 2011 telt Tilburg in totaal kinderen (0 t/m 17 jaar). Op datzelfde moment wonen kinderen in minimahuishoudens. Dat is 12,3% van alle kinderen (in 2010 was dat 11,8%). Van de minimahuishoudens met kinderen behoort 60,5% tot de categorie niet westers allochtoon. Dat is aanzienlijk meer dan het aandeel niet-westers allochtone minimahuishoudens onder het totaal aantal minimahuishoudens. Onderwijs Resp. 23,1% en 23,4% van leerlingen in basis- en voortgezet onderwijs is niet-westers op 1 oktober 2010 Van alle Tilburgse leerlingen in het basisonderwijs (ook op scholen buiten Tilburg) op 1 oktober 2010, is 23,1% niet-westers allochtoon. Dit is een hoger percentage dan het aandeel van de niet-westers allochtonen in de totale bevolking (14,3% op 1 januari 2010). Dit kan verklaard worden door de jeugdige bevolkingsopbouw van de niet-westers allochtone bevolkingsgroepen. De verdeling van de basisschoolleerlingen over de verschillende bevolkingsgroepen wijkt niet sterk af van de verdeling van de bevolking over de verschillende bevolkingsgroepen. Ook nu vormen de leerlingen van Turkse afkomst weer de grootste groep. Op 1 oktober 2010 waren er in Tilburg 55 scholen in het primaire basisonderwijs en 7 scholen voor speciaal basisonderwijs. Op 10 scholen in het primair basisonderwijs is minimaal de helft van de leerlingen niet-westers allochtoon. Op 7 scholen in het primair basisonderwijs komt het percentage niet-westers allochtone leerlingen boven de 75% uit. Het percentage niet-westers allochtone leerlingen in het voortgezet onderwijs (23,4%) wijkt niet veel af van het percentage niet-westers leerlingen in het basisonderwijs (23,1% zelfde jaar). Ook de verdeling over de verschillende bevolkingsgroepen lijkt op die in het basisonderwijs. 72,1% van de niet-westers allochtone leerlingen in het voortgezet onderwijs in Tilburg volgt een VMBO- of MBOopleiding, terwijl dit percentage bij de autochtone en de westers allochtone leerlingen tussen de 54,1% en 55,3% ligt. Autochtone en westers allochtone leerlingen zijn relatief met meer vertegenwoordigd in het brugjaar AVO, HAVO en VWO dan de niet-westers allochtone leerlingen. In de periode 2005/ /2009 was zowel het absolute als het relatieve aantal voortijdig schoolverlaters in Tilburg het laagst in het laatste schooljaar 2008/2009 (4,8%). De voorlopige cijfers voor het schooljaar 2009/2010 geven weer een verdere daling aan naar 4,3%. De cijfers zijn na 2006/2007 aan het dalen. Het aandeel voortijdig schoolverlaters onder de niet-westers allochtone groep nam na schooljaar 2006/2007 af maar is in de voorlopige cijfers 2009/2010 weer wat toegenomen en staat nu op 6,6%. Op het voortgezet onderwijs bevinden zich onder de niet-westers allochtone leerlingen -relatief gezien- de meeste voortijdig schoolverlaters (schooljaar 2009 / 2010: 6,6%), met name onder de leerlingen met een Antilliaanse / Arubaanse etniciteit (8,7%). Het percentage voortijdig schoolverlaters onder de autochtone leerlingen is 3,4% en gemiddeld is het 4,3%. Onder de studenten die een HBO opleiding volgen en in Tilburg wonen, is in studiejaar 2009/ ,1% autochtoon en 11,6% niet-westers allochtoon. Onder de WO studenten is 79,59% autochtoon en 10,8% nietwesters allochtoon. De grootste groep niet-westers allochtone HBO- en WO-studenten, die in Tilburg woonachtig is, heeft de Antilliaanse / Arubaanse etniciteit. Criminaliteit In 2009 is 32,8% van de verdachten niet-westers allochtoon Het aandeel verdachten in de KLPD cijfers, in de bevolking in Tilburg is 1,5%. Ruim 80% daarvan is man. Van het totaal aantal verdachten (12 jaar of ouder) is 57,1% autochtoon en 41,6% allochtoon (23,8% 1 e generatie en 17,8% 2 e generatie). 32,8% van de verdachten is niet-westers allochtoon. Van de jarige verdachten is De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 5

6 44,1% niet-westers allochtoon. Bij de jarigen is dit 35,9% en bij de verdachten van 25 jaar of ouder is dit 28,9%. Als het aantal verdachten per bevolkingsgroep gerelateerd wordt aan de betreffende bevolkingsgroep, is te zien dat van de niet-westerse allochtonen 4,2% verdacht is, van de westerse allochtonen 1,9% en van de autochtonen 1,1%. Bij een verdere uitsplitsing van de niet-westerse allochtonen is te zien dat het aantal verdachten onder de Antillianen/Arubanen het hoogst is met 5,7%, gevolgd door de Marokkanen (5,0%) en de Afrikanen (4,9%). Het is het laagst bij de Aziaten (2,3%). De verdachten zijn in een aantal leeftijdscategorieën in te delen (12-17 jarigen, jarigen en 25 jaar of ouder). Van de jarigen totaal is het aandeel verdachten 2,7%, bij de niet-westerse allochtonen is dit 5,6%. Het aandeel verdachten is het hoogst bij de Marokkanen en de Antillianen/Arubanen (7,3%) en het laagst bij de Aziaten (3,4%). Van de jarigen totaal is het aandeel verdachten 3,3%, bij de niet-westerse allochtonen is dit 7,1%. Het aandeel verdachten is het hoogst bij de Marokkanen (11,9%) en de Antillianen/Arubanen (8,5%) en het laagst bij de Midden- en Zuid-Amerikanen (2,7%). Van de groep 25 jaar of ouder totaal is het aandeel verdachten 1,1%, bij de niet-westerse allochtonen is dit 3,1%. Het aandeel verdachten is het hoogst bij de Antillianen/Arubanen (4,6%) en het laagst bij de Aziaten (1,7%). Burgerpeiling Verschil in mening autochtonen en allochtonen over multiculturele samenleving In het Burgeronderzoek 2010 zijn aan de Tilburgse burgers stellingen voorgelegd over de multiculturele samenleving. De tendens in de antwoorden is dat de autochtonen en de allochtonen andere verwachtingen, t.a.v. "aanpassing", van elkaar hebben, men verwacht meer van de ander. Over het thuis ondersteunen van kinderen om de Nederlandse taal te leren zijn de meningen het meest eensgezind. Over de stelling 'De gemeente Tilburg moet in haar beleid meer rekening houden met de wensen en behoeften van allochtonen' liggen de mening van de autochtonen en de niet-westers allochtonen het verst uit elkaar. Om wat makkelijker te kunnen duiden hoe de mening van de Tilburgers, autochtonen en allochtonen, in de periode gewijzigd is, is op basis van de stellingen een schaalscore voor houding / attitude met betrekking tot acceptatie en respect voor verschillende culturele leefstijlen ontwikkeld. In 2010 is de schaalscore van zowel de autochtone als de allochtone Tilburgers ongeveer gelijk gebleven aan de schaalscore van De niet-westers allochtonen hebben de hoogste schaalscore en de autochtonen hebben de laagste schaalscore. Het gemiddelde rapportcijfer voor de manier waarop mensen met verschillende culturele en etnische achtergronden met elkaar samenleven in Tilburg is zowel in 2008 als in 2010 een 5,5. In beide jaren zijn de niet-westers allochtonen positiever over de manier van samenleven dan de autochtonen. Participatie De participatie van allochtone vrouwen De resultaten van het onderzoek in 2010 zijn indicatief en schetsen voor het eerst een beeld van de participatie van allochtone vrouwen in Tilburg. Een hoog percentage respondentes komt in het dagelijks leven mensen tegen met andere een herkomst of leefstijl en heeft ook contact met hen. Een aanzienlijk lager aandeel van de respondentes wil meer weten over mensen met een andere herkomst of leefstijl of heeft behoefte aan contact met deze groep. Opvallend is dat autochtone respondentes minder contact hebben met mensen die een andere herkomst of leefstijl hebben. Ook hebben zij minder behoefte hebben aan contact en kennis over mensen met een andere herkomst of leefstijl dan de allochtone respondenten. Dit is een belangrijk punt van aandacht, omdat integratie van allochtone vrouwen alleen mogelijk als alle partijen hiervoor open staan. De verschillen in de manier van samenleven zijn onder de respondentes met verschillende etniciteiten over het algemeen klein. De manier waarop mensen van verschillende herkomst en leefstijl samenleven wordt gemiddeld met een rapportcijfer van een 6,7 gewaardeerd. 85% van de respondentes geeft de manier van samenleven een voldoende, 15% een onvoldoende. Bij de passieve cultuurparticipatie is het opvallendste resultaat de, in vergelijking tot de andere groepen, lage passieve cultuurparticipatie onder de Marokkaanse vrouwen. Drie mogelijke verklaringen hiervoor zijn de mindere behoefte, het meer dan anderen ervaren van belemmeringen en het type culturele instellingen dat in Tilburg afwezig is. Het bezoek aan de openbare bibliotheek in Tilburg is onder de respondenten, onafhankelijk van welke etniciteit, hoog. De bibliotheek is daardoor tevens een ontmoetingsplek voor mensen van verschillende herkomst. Het aandeel respondentes dat actief participeert in cultuur is lager dan het aandeel respondentes dat passief aan cultuur participeert. Toch lijkt het erop dat de respondentes die een bepaalde vorm van kunstbeoefening willen doen, dat reeds doen. Meer respondentes ervaren belemmeringen bij de actieve cultuurdeelname dan bij De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 6

7 de passieve cultuurdeelname, tijd en kosten zijn hierbij het belangrijkst. Over het algemeen wordt er door de respondentes weinig gebruik gemaakt van de cursussen en workshops die door de georganiseerde culturele initiatieven van Tilburg aangeboden worden maar meer van die door buurthuizen en vergelijkbare instellingen worden verzorgd. 75% van de respondentes voldoet aan de Tilburgse sportnorm, die inhoudt dat een persoon ten minste een maal per week een uur sport of ten minste twee maal per week een half uur sport. Een bijzonder hoog aandeel sport ongeorganiseerd, het aandeel dat sport als lid van een sportvereniging of sport via cultureel werk, sportbuurtwerk of welzijnswerk is opvallend laag. Meer dan de helft van de respondentes verricht betaald werk (55%). Het aandeel dat aangeeft aan mantelzorg te doen (29%) ligt hoger dan het aandeel dat aan vrijwilligerswerk doet (19%). 32% van de respondentes ervaart geen enkele belemmering bij het ondernemen van activiteiten buitenshuis. De drie meest voorkomende belemmeringen zijn tijdgebrek, tijdrovende zorg voor de kinderen en de kosten die gepaard gaan met het ondernemen van buitenshuise activiteiten. Deze belemmeringen komen overeen met de belemmeringen die de respondentes ervaren bij passieve cultuurparticipatie, actieve cultuurparticipatie en sportparticipatie. Belangrijkste conclusies De integratie in Tilburg volgt de landelijke trends en kent geen belangrijke afwijkingen. Het aandeel van de niet-westerse allochtonen is de laatste jaren gestegen in Tilburg tot 14,3% op 1 januari 2011, en naar verwachting zal dit aandeel de komende jaren nog verder stijgen. Ook de westers allochtone groep is sinds drie jaar sterk aan het toenemen. In vergelijking tot andere steden heeft Tilburg relatief weinig niet-westers allochtone inwoners: hoewel Tilburg de 6 e stad van Nederland is qua inwonertal, komt Tilburg op 1 januari 2011 pas op de 14 e plaats. Als we het percentage niet-westerse allochtonen in de bevolking afzetten tegen het percentage niet-westerse allochtone Tilburgers dat werkloos is, in de bijstand zit, onderwijs volgt of geregistreerd staat als verdachte bij de KLPD dan blijkt dat: Er relatief meer niet-westers allochtonen als werkloze staan ingeschreven bij het UWV Werkbedrijf (30,2%) dan het aandeel van deze groep in de totale bevolking (14,3% 1 januari 2011) is. Onder de Tilburgse bijstandsgerechtigden het aandeel van de niet-westers allochtone groep (43,9%) 1 januari 2011) nog groter is dan in het werklozenbestand. Er sprake is van oververtegenwoordiging in de armoede onder allochtone huishoudens. Er sprake is van oververtegenwoordiging onder de niet-westers allochtone groep als het gaat om voortijdig schoolverlaten. Een groot deel van de verdachten van een delict niet-westers allochtoon is (32,8% in 2009). De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 7

8 Inhoudsopgave Samenvatting en conclusies... 3 H1 Doel en opzet van de Tilburgse Integratiemonitor H2. Demografie en spreiding Inleiding Landelijke trends Aantal Tilburgers van allochtone afkomst Ontwikkelingen binnen de groep niet-westerse allochtonen Geslacht en leeftijd van het niet-westerse allochtone bevolkingsdeel Spreiding over de stad van de niet-westerse allochtone bevolking Vergelijking niet-westerse allochtone bevolking met de B Bevolkingsprognose en etnische ontwikkeling van Tilburg H3. Tilburg in vergelijking tot Nederland Inburgeringsplichtigen: potentieel en reeds gestart Inleiding Landelijke trends Potentiële inburgeringsplichtigen in Tilburg: aantal en kenmerken Informatiesysteem inburgering en gestarte inburgeringstrajecten Tilburg in vergelijking tot Nederland Inburgering in Tilburg in de toekomst H4. Arbeidsparticipatie, sociale zekerheid en armoede Inleiding Landelijke trends Werkloosheid onder allochtonen Ontwikkelingen binnen de groep niet-westerse allochtone werklozen Geslacht en leeftijd van de niet-westerse allochtone werklozen Spreiding over de stad van de niet-westerse allochtone werklozen Opleidingsniveau en inschrijfduur van de niet-westerse allochtone werklozen Allochtonen met een bijstandsuitkering Armoede op huishoudenniveau Tilburg in vergelijking tot Nederland H5. Onderwijs Inleiding Landelijke trends Tilburgse leerlingen in het basisonderwijs naar etniciteit Verdeling niet-westerse allochtone leerlingen over de basisscholen in Tilburg Leerlingen in het voortgezet onderwijs naar etniciteit Deelname aan de verschillende soorten voortgezet onderwijs per etnische groep Voortijdig schoolverlaten Deelname aan het hoger beroepsonderwijs en wetenschappelijk onderwijs H6. Tilburg in vergelijking tot Nederland Criminaliteit Inleiding Landelijke trends Ingezeten verdachten 12 jaar of ouder Ingezeten verdachten 12 jaar of ouder, autochtoon, 1 e en 2 e generatie allochtoon Verdachten 12 jaar of ouder autochtoon, westers allochtoon en niet-westers allochtoon Ingezeten verdachten jaar Ingezeten verdachten jaar, autochtoon, 1 e en 2 e generatie allochtoon Verdachten jaar autochtoon, westers allochtoon en niet-westers allochtoon Ingezeten verdachten jaar Ingezeten verdachten jaar, autochtoon, 1 e en 2 e generatie allochtoon Verdachten jaar autochtoon, westers allochtoon en niet-westers allochtoon Ingezeten verdachten 25 jaar of ouder Ingezeten verdachten 25 jaar of ouder, autochtoon, 1 e en 2 e generatie allochtoon Verdachten 25 jaar of ouder autochtoon, westers allochtoon en niet-westers allochtoon H7. Meningen over multiculturele samenleving Inleiding De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 8

9 7.2 Landelijke trends Burgeronderzoek Tilburg in vergelijking tot Nederland Hoofdstuk 8 Participatie allochtone vrouwen Inleiding Samenleven en deelname aan cultuur en sport Landelijke trends Uitkomsten participatieonderzoek allochtone vrouwen Bijlage 1: Registratie etniciteit (volgens definitie CBS) Bijlage 2: Indeling van Tilburg in stadsdelen en wijken Bijlage 3: Hoofdlijnen Wet Inburgering (WI) per De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 9

10 H1 Doel en opzet van de Tilburgse Integratiemonitor Een overleggroep van raad en college van de gemeente Tilburg heeft in maart 2005 de rapportage "Integratie en Participatie in Tilburg; Stand van zaken 2005" opgesteld. Daaruit is de Kadernota Allemaal Tilburgers voortgevloeid en het Uitvoeringsprogramma Integratie en Participatiebeleid : "Allemaal Tilburgers zo gaan we het aanpakken". De ambities en doelstellingen zijn daarmee geformuleerd. Om deze te kunnen monitoren is in het voorjaar van 2007 voor de eerste keer de Tilburgse Integratiemonitor opgesteld door het team Onderzoek & Informatie van de gemeente Tilburg. Dit is de vijfde versie van de Tilburgse Integratiemonitor, met daarin de recentste cijfers. Tot op heden verscheen de integratiemonitor jaarlijks. Vanaf 2011 zal de monitor iedere twee jaar zijn licht laten schijnen over belangrijkste thema's, vanuit de filosofie dat integratie integraal onderdeel uitmaakt van de algemene beleidsthema's, zoals het college bij de vaststelling van het coalitieakkoord heeft aangegeven. Doel vijfde Tilburgse integratiemonitor: Inzicht te geven in de Integratie en Participatie in Tilburg; de ontwikkeling daarin en de huidige stand van zaken middels het bij elkaar brengen van beschikbare informatie hierover. Bovendien wordt er voor elk thema ook een schets gegeven van de landelijke ontwikkelingen, zodat de gegevens over Tilburg in een bredere context kunnen worden geplaatst. In deze vijfde rapportage (2011) zijn de recentste cijfers uit alle relevante en beschikbare bestaande bronnen / bestanden over Integratie en Participatie in Tilburg bij elkaar gebracht. Achtereenvolgens komen aan de orde demografie en spreiding (hoofdstuk 2), inburgeringsplichtigen in verband met de Wet Inburgering (hoofdstuk 3), arbeidsparticipatie, sociale zekerheid en armoede (hoofdstuk 4), onderwijs (hoofdstuk 5), criminaliteit (hoofdstuk 6) en de mening van Tilburgers over de multiculturele samenleving (hoofdstuk 7). Daarnaast is een extra hoofdstuk opgenomen (hoofdstuk 8) met in het kort de resultaten van het participatie onderzoek onder allochtone vrouwen in Binnen de allochtone bevolkingsgroep kan een onderscheid worden gemaakt tussen westerse allochtonen en niet-westerse allochtonen. Tot de categorie 'niet-westers' behoren allochtonen uit Turkije, Afrika, Midden- en Zuid-Amerika en Azië met uitzondering van Indonesië en Japan. Op grond van hun sociaaleconomische en culturele positie worden allochtonen uit deze twee landen tot de westerse allochtonen gerekend. Tot de categorie 'westers' behoren allochtonen uit Europa, Noord-Amerika, Oceanië, Indonesië en Japan. De groep westerse allochtonen is veelal geen onderwerp van het gemeentelijk integratiebeleid en blijft daarom in deze rapportage grotendeels buiten beschouwing. De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 10

11 H2. Demografie en spreiding 2.1 Inleiding In de eerste paragraaf van dit hoofdstuk wordt allereerst een beeld geschetst van de landelijke trends op het gebied van demografie, spreiding en etniciteit. In de paragrafen daarop wordt er specifiek gekeken naar de multi-etnische bevolking van Tilburg. De informatie daarover is afkomstig uit de gemeentelijke basisadministratie (GBA). Het GBA geeft inzicht in de grootte van de groep autochtonen, westerse allochtonen, niet-westerse allochtonen en de talloze bevolkingsgroepen. Het GBA bevat gegevens over de verdeling van geslacht, leeftijd en de spreiding over de stad. In dit hoofdstuk wordt ook vooruitgeblikt op de toekomst. Hoe ziet de etnische samenstelling van de Tilburgse bevolking er in 2030 uit? En is de bevolkingssamenstelling van Tilburg vergelijkbaar met anderen steden? Voor het vaststellen van de bevolkingsgroep waartoe een persoon behoort, wordt gebruik gemaakt van de CBSdefinitie. Deze wordt bepaald aan de hand van het geboorteland van de persoon zelf, van de moeder én van de vader. In bijlage 1 staat verder uitgelegd hoe dit precies werkt. 2.2 Landelijke trends Tabel 2.1: Inwoners van Nederland (peildatum: 1 januari) aantal % aantal % aantal % Autochtoon , , ,4 Westers allochtoon , , ,2 Niet-westers allochtoon , , ,4 Waarvan: - Turks , , ,3 - Marokkaans , , ,1 - Surinaams , , ,1 - (Voormalig) Ned. Antillen / Aruba , , ,8 - Overig niet-westers , , ,0 Totaal , , ,0 Bron: CBS Statline, voorlopige cijfers *Etniciteit volgens de definitie van het CBS (zie bijlage 1). Op 1 januari 2011 is 79,4% van de Nederlandse bevolking autochtoon, 9,2% is westers allochtoon, 11,4% is nietwesters allochtoon. Bijna tweederde deel van de niet-westers allochtone bevolkingsgroep behoort tot een van de vier grootste groepen (Turks, Marokkaans, Surinaams, Voormalig. Ned. Antilliaans / Arubaans). Het aandeel niet-westerse allochtonen in de totale bevolking is de afgelopen tien jaar langzaam toegenomen. Bijna de helft van de Turken en iets meer dan de helft van de Marokkanen in Nederland is van de tweede generatie. In de Surinaamse en Antilliaanse herkomstgroepen zijn dat er ruim vier op de tien. Onder nietwesterse jongeren is dit aandeel nog veel groter. Deze vier klassieke niet-westerse herkomstgroepen groeien vooral door aanwas van de tweede generaties. De tweede generatie is nog relatief jong, waardoor de gemiddelde leeftijd van niet-westerse allochtonen 10 jaar lager ligt dan die van autochtonen. De derde generatie is nog maar klein van omvang en erg jong. Ondanks de economische crisis die eind 2008 inzette, was het aantal immigranten in 2009 hoger dan in Dat was vooral het gevolg van een toenemende instroom van asielmigranten uit Afghanistan, Irak en Somalië. De afgelopen jaren nam dan ook het aantal niet-westerse immigranten toe. Hoewel het aandeel gezinsmigranten de afgelopen jaren is gedaald, was het ook in 2009 voor niet-westerse immigranten het belangrijkste motief om naar Nederland te komen. Naast de lichte toename van het aantal asielmigranten, komen er de laatste jaren ook steeds meer niet-westerse migranten naar Nederland om te werken of te studeren. De emigratie van nietwesterse allochtonen is in 2009 verder gedaald. Een aanzienlijk deel van de dalende emigratie onder nietwesterse allochtonen komt voor rekening van de vier klassieke herkomstlanden. Onder niet-westerse eerstegeneratieallochtonen zijn het vooral de studenten die emigreren, bij tweedegeneratieallochtonen zijn relatief de meeste emigranten onder personen die als voornaamste inkomstenbron een uitkering hebben. Het lijkt erop dat het hebben van werk, een hoge opleiding en een familieband de kansen op emigratie verkleinen. Het zijn in elk geval niet degenen met de beste kansen die Nederland verlaten. Het CBS meldt in een persbericht van 9 februari dat er in 2010 sprake is van een recordaantal immigranten ( ), maar dat de emigratie nog sterker toenam ( ). Het betreft voorlopige cijfers. De De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 11

12 groei van de immigranten zit in zowel de nieuwe als de oude lidstaten van de EU. De stijging van de emigratie deed zich vooral voor bij in Nederland of een ander EU-land geboren personen. De in Nederland geboren tweede generatie gaat in steeds sterkere mate het beeld van de niet-westerse herkomstgroepen bepalen. Tweedegeneratie allochtonen emigreren ook minder vaak dan eerste generatie allochtonen. Wat relatievorming en moederschap betreft is de tweede generatie meer op de Nederlandse situatie georiënteerd dan de eerste generatie. Vooral Turkse en Marokkaanse tweedegeneratie allochtonen huwen, net als de eerste generatie, voornamelijk een partner uit de eigen herkomstgroep. Zij laten deze partner echter minder vaak dan de eerste generatie overkomen uit het land van herkomst. Deze migratiehuwelijken zijn overigens sinds een aantal jaren voor beide generaties al minder belangrijk geworden; er wordt tegenwoordig merendeels getrouwd met een partner die ook in Nederland woont. Niet-westers allochtone moeders van de tweede generatie zijn bijna net zo oud als autochtone moeders bij de geboorte van hun eerste kind, terwijl eerste generatie moeders gemiddeld een paar jaar jonger zijn. De niet-westers allochtone bevolking in Nederland is sterk geconcentreerd in de vier grote steden. Vier op de tien personen van niet-westerse herkomst woont in Amsterdam, Rotterdam, Den Haag of Utrecht. Van de Amsterdamse en Rotterdamse kinderen onder de 15 jaar is meer dan de helft van niet-westerse herkomst. In Den Haag is dat bijna de helft, in Utrecht een derde. Niet-westerse allochtonen wonen niet evenredig verspreid over Nederland, maar ruimtelijk geconcentreerd. Sterke concentraties van een bepaalde herkomstgroep in een buurt komen nauwelijks voor. Wel woont 15 procent van de Antillianen en overig niet-westerse allochtonen en 25 procent van de Turken, Marokkanen en Surinamers in een hooggeconcentreerde buurt met meer dan 50 procent niet-westers allochtone inwoners. Niet-westerse allochtonen hebben geen voorkeur voor wonen in geconcentreerde buurten. Zij verhuizen zelfs vaker weg uit hooggeconcentreerde buurten dan dat ze er naar toe verhuizen. Bron: Jaarrapport Integratie 2010, CBS. 2.3 Aantal Tilburgers van allochtone afkomst Aandeel niet-westerse allochtonen in Tilburg gestegen tot 14,3% op 1 januari 2011 Tabel 2.2 laat de ontwikkeling zien van de bevolking in de gemeente Tilburg (inclusief Berkel-Enschot en Udenhout) sinds De totale bevolking is gegroeid van inwoners in 2001 tot inwoners op 1 januari 2011 (+5,3%). In absolute aantallen zijn zowel de autochtone inwoners als de allochtone inwoners toegenomen, maar het aantal allochtone inwoners is wel sneller toegenomen dan het aantal autochtone inwoners. Hierdoor is sinds 2001 het aandeel van de autochtone inwoners in de totale bevolking afgenomen tot 76,7% op 1 januari 2011, en het aandeel van zowel de westerse als de niet-westerse allochtonen is toegenomen tot respectievelijk 9,0% en 14,3%. Tabel 2.2: Inwoners van de gemeente Tilburg naar etniciteit*, (per 1 januari) Autochtoon Westers allochtoon Niet-westers allochtoon Inwoners totaal aantal % aantal % aantal % aantal , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Bron: Bevolkingsbestand (GBA = Gemeentelijke BasisAdministratie) Gemeente Tilburg; bewerking O&I. * GBA-registratie van etniciteit volgens de definitie van het CBS (zie bijlage 1). De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 12

13 Figuur 2.1: Ontwikkeling Tilburgse bevolking naar etniciteit (index: 2001 = 100) Inwoners totaal Autochtoon Westers allochtoon Niet-westers allochtoon Bron: GBA Tilburg; bewerking O&I. Figuur 2.1 laat duidelijk zien dat de westerse en niet-westerse allochtone bevolking veel sneller toegenomen is dan de autochtone bevolking. De niet-westers allochtone bevolking is op 1 januari 2011 toegenomen met 20% ten opzichte van 2001; de westers allochtone bevolking is sinds 2001 toegenomen met 19% en de autochtone bevolking met 2%. De groei van de niet-westers allochtone bevolking in Tilburg nam tot 2003 toe vanwege de toestroom van eerste generatie (in het buitenland geboren) niet-westers allochtonen. Tot en met 2005 stagneerde deze groei, die weer toenam vanaf Opvallend aan figuur 2.1 is de toename van de westers allochtone bevolking in Tilburg sinds De westers allochtone bevolkingsgroep neemt sinds 2008 het snelst toe, maar blijft in absolute zin de kleinste groep. De sterke toename is te verklaren door de uitbreiding van de EU. 2.4 Ontwikkelingen binnen de groep niet-westerse allochtonen Tabel 2.3: Niet-westerse allochtonen Tilburg naar land/gebied van herkomst*, (1 januari) Turkije aantal % van inwoners totaal 3,2 3,4 3,6 3,6 3,6 3,6 3,7 3,8 3,8 Marokko - aantal % van inwoners totaal 2,1 2,3 2,4 2,5 2,5 2,6 2,6 2,6 2,7 Voormalig Ned. Antillen / Aruba - aantal % van inwoners totaal 2,1 2,3 2,1 2,0 2,0 2,0 2,0 2,1 2,1 Suriname - aantal % van inwoners totaal 1,5 1,5 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 Somalië - aantal % van inwoners totaal 1,1 0,9 0,6 0,6 0,5 0,5 0,5 0,5 0,6 Azië - aantal % van inwoners totaal 1,2 1,5 1,5 1,6 1,6 1,7 1,7 1,8 1,8 Afrika (overig) - aantal % van inwoners totaal 0,8 1,0 1,1 1,1 1,1 1,1 1,2 1,2 1,3 Midden- en Zuid-Amerika (overig) - aantal % van inwoners totaal 0,3 0,3 0,3 0,4 0,4 0,4 0,4 0,5 0,5 Niet-westers allochtoon totaal - aantal % van inwoners totaal 12,5 13,2 13,3 13,3 13,4 13,5 13,8 14,1 14,3 Bron: Bevolkingsbestand (GBA = Gemeentelijke Basis Administratie) Gemeente Tilburg; bewerking O&I.* GBAregistratie van etniciteit volgens de definitie van het CBS (zie bijlage 1). De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 13

14 Meer dan een kwart van niet-westerse allochtonen in Tilburg van Turkse afkomst Tabel 2.3 laat zien wat de belangrijkste herkomstlanden of -gebieden zijn van de niet-westerse allochtonen in Tilburg. Weergegeven zijn de belangrijkste vijf landen, en de overige landen zijn samengevoegd tot drie herkomstgebieden (zie de tabel in bijlage 1 voor de landen die onder de drie herkomstgebieden vallen). Binnen de groep niet-westerse allochtonen heeft de grootste groep de Turkse etniciteit: personen op 1 januari 2011, dit is 3,8% van het totaal aantal Tilburgers en 26,5% van het totaal aantal niet-westerse allochtonen in Tilburg. De tweede grote groep in Tilburg zijn de personen met de Marokkaanse etniciteit, en daarna volgen respectievelijk de personen met de Antilliaanse/Arubaanse, Surinaamse en de Somalische etniciteit. In totaal zijn de personen met bovengenoemde etniciteit in Tilburg goed voor 75% van het totaal aantal niet-westerse allochtonen. Personen met de Turkse, Marokkaanse, Antilliaanse/Arubaanse en Surinaamse etniciteit komen ook veel voor in de andere grote steden in Nederland. De personen met de Somalische etniciteit zijn vooral in Tilburg een grote groep, alhoewel de omvang van de groep sinds 2003 aan het afnemen was. Sinds 2010 is het aantal echter weer toegenomen. Figuur 2.2: Ontwikkeling niet-westerse allochtonen Tilburg naar land/gebied van herkomst (index: 2001 = 100) Turkije Marokko Antillen / Aruba Suriname Somalië Azië Afrika (overig) Midden- en Zuid-Amerika (overig) Bron: GBA Tilburg; bewerking O&I. Aantal personen uit de gebieden Afrika, Azië en Midden- en Zuid-Amerika sterkst gegroeid Figuur 2.2 toont hoe het aantal inwoners uit de verschillende herkomstlanden of -gebieden zich heeft ontwikkeld tussen 2001 en Wat opvalt in deze figuur is dat het aantal personen met de meest voorkomende niet-westerse etniciteiten (Turks, Marokkaans, Antilliaans/Arubaans en Surinaams) wel is toegenomen, maar dat de relatieve toename van personen met als herkomstgebied Afrika, Azië en Midden- en Zuid-Amerika vele malen groter was. In 2011 zijn deze drie groepen in Tilburg minimaal anderhalf keer zo groot als in Vooral de bevolking met een Midden- of Zuid Amerikaanse etniciteit en met een Afrikaanse De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 14

15 etniciteit is relatief sterk toegenomen. Wat verder opvalt is de ontwikkeling van de Somaliërs. Deze bevolkingsgroep nam tot 2001 sterk toe en nam daarna af en was in 2009 meer dan gehalveerd. Sinds 2010 is er dus weer sprake van een lichte toename. Merendeel nog steeds eerste generatie niet-westers allochtoon aandeel loopt terug Tabel 2.4 hierna laat zien welk deel van de niet-westerse allochtonen in Tilburg van de eerste generatie is en welk deel van de tweede generatie. Personen van de eerste generatie zijn in een niet-westers land geboren. Tweede generatie zijn personen die zelf in Nederland zijn geboren, maar waarvan tenminste één ouder niet in Nederland is geboren. De immigratie uit niet-westerse landen is sterk teruggelopen de afgelopen jaren. Het aandeel eerste generatie niet-westers allochtonen op de totale groep niet-westerse allochtonen neemt daardoor steeds verder af en dus neemt het aandeel van de tweede generatie toe. Op 1 januari 2011 is in Tilburg 56,1% van alle niet westerse allochtonen van de eerste generatie. Tussen de niet-westers allochtonen uit de verschillende herkomstlanden en -gebieden zien we verschillen. Ruim de helft van de bevolking met een Marokkaanse etniciteit en de helft van de bevolking met een Turkse etniciteit is van de tweede generatie. Deze groepen zijn ook al lang vertegenwoordigd in Nederland en Tilburg. Bij de Surinamers is het bijna 50%. Bij de overige groepen is het aandeel van de tweede generatie kleiner, zeker onder de bevolkingsgroep met als herkomstgebied Azië, waar slechts 29,0% van de tweede generatie is. Tabel 2.4: Aandeel eerste en tweede generatie niet-westerse allochtonen Tilburg per land/gebied van herkomst*, (1 januari) Azië e generatie 75,1% 74,3% 72,2% 71,3% 71,0% 71,0% 71,1% 70,8% 71,0% - 2 e generatie 24,9% 25,7% 27,8% 28,7% 29,0% 29,0% 28,9% 29,2% 29,0% Somalië - 1 e generatie 66,2% 65,2% 62,4% 63,7% 63,7% 64,2% 62,8% 63,7% 64,6% - 2 e generatie 33,8% 34,8% 37,6% 36,3% 36,3% 35,8% 37,2% 36,3% 35,4% Midden- en Zuid-Amerika (overig) - 1 e generatie 65,0% 63,4% 62,8% 62,3% 64,3% 63,5% 65,0% 64,3% 63,2% - 2 e generatie 35,0% 36,6% 37,2% 37,7% 35,7% 36,5% 35,0% 35,7% 36,8% Voormalig Ned. Antillen / Aruba - 1 e generatie 74,9% 72,5% 68,8% 68,1% 67,3% 66,4% 65,4% 64,3% 62,8% - 2 e generatie 25,1% 27,5% 31,2% 31,9% 32,7% 33,6% 34,6% 35,7% 37,2% Afrika overig) - 1 e generatie 71,5% 71,0% 68,3% 67,2% 65,8% 64,6% 63,8% 63,1% 61,9% - 2 e generatie 28,5% 29,0% 31,7% 32,8% 34,2% 35,4% 36,2% 36,9% 38,1% Suriname - 1 e generatie 62,5% 60,0% 59,0% 57,4% 56,3% 56,2% 54,7% 54,3% 53,0% - 2 e generatie 37,5% 40,0% 41,0% 42,6% 43,7% 43,8% 45,3% 45,7% 47,0% Turkije - 1 e generatie 55,8% 54,6% 53,4% 52,9% 52,3% 51,6% 51,1% 50,2% 49,6% - 2 e generatie 44,2% 45,4% 46,6% 47,1% 47,7% 48,4% 48,9% 49,8% 50,4% Marokko - 1 e generatie 55,0% 53,6% 51,2% 50,3% 49,5% 48,2% 47,5% 47,0% 46,0% - 2 e generatie 45,0% 46,4% 48,8% 49,7% 50,5% 51,8% 52,5% 53,0% 54,0% Niet-westers allochtoon totaal - 1 e generatie 63,8% 62,5% 60,2% 59,4% 58,7% 58,0% 57,5% 56,9% 56,1% - 2 e generatie 36,2% 37,5% 39,8% 40,6% 41,3% 42,0% 42,5% 43,1% 43,9% Bron: Bevolkingsbestand (GBA = Gemeentelijke BasisAdministratie) Gemeente Tilburg; bewerking O&I. * GBA-registratie van etniciteit volgens de definitie van het CBS (zie bijlage 1). Alle allochtonen - zowel van de eerste als van de tweede generatie - hebben volgens de definitie van het CBS - ten tenminste één ouder die in het buitenland is geboren. Er kunnen dus ook twee ouders zijn die in het buitenland zijn geboren. Van alle niet-westerse allochtonen in Tilburg heeft op 1 januari % twee ouders die buiten Nederland zijn geboren. De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 15

16 2.5 Geslacht en leeftijd van het niet-westerse allochtone bevolkingsdeel De helft van niet-westers allochtonen is man Van de totale groep niet-westers allochtonen in Tilburg is iets meer dan de helft man (50,8% 1 januari 2011, zie tabel 2.5). Van de gehele Tilburgse bevolking is iets meer dan de helft vrouw (50,4% 1 januari 2011). Ook de totale Nederlandse bevolking telt iets meer vrouwen dan mannen (50,5% vrouw en 49,5% man, 1 januari 2011 (voorlopige cijfers)). Verschillen in verdeling naar geslacht per herkomstland of -gebied Tussen de verschillende niet-westerse allochtone bevolkingsgroepen zijn er verschillen in de verdeling naar geslacht (zie tabel 2.5). Er zijn vier herkomstlanden of -gebieden waar de mannen in de meerderheid zijn in 2011 (Afrika (overig), Somalië, Turkije en Marokko) en vier waar de vrouwen in de meerderheid zijn (Midden- en Zuid-Amerika, Azië, Suriname en Voormalig Ned. Antillen/Aruba). Tabel 2.5: De verdeling naar geslacht binnen de verschillende niet-westerse allochtone bevolkingsgroepen* in Tilburg, (1 januari) Afrika (overig) man 62,2% 60,5% 59,6% 58,3% 57,4% 57,9% 57,8% 58,0% 56,6% - vrouw 37,8% 39,5% 40,4% 41,7% 42,6% 42,1% 42,2% 42,0% 43,4% Somalië - man 52,8% 54,3% 53,2% 54,3% 54,1% 54,7% 55,1% 55,5% 55,0% - vrouw 47,2% 45,7% 46,8% 45,7% 45,9% 45,3% 44,9% 44,5% 45,0% Turkije - man 51,8% 52,3% 52,3% 52,5% 52,5% 52,6% 52,5% 52,3% 52,2% - vrouw 48,2% 47,7% 47,7% 47,5% 47,5% 47,4% 47,5% 47,7% 47,8% Marokko - man 52,7% 52,4% 51,9% 51,9% 52,2% 52,0% 52,0% 51,9% 51,6% - vrouw 47,3% 47,6% 48,1% 48,1% 47,8% 48,0% 48,0% 48,1% 48,4% Voormalig Ned. Antillen / Aruba - man 47,0% 47,2% 48,3% 48,6% 49,0% 48,9% 49,0% 49,3% 49,4% - vrouw 53,0% 52,8% 51,7% 51,4% 51,0% 51,1% 51,0% 50,7% 50,6% Suriname - man 47,9% 48,3% 48,2% 48,7% 48,3% 48,8% 48,8% 49,0% 48,8% - vrouw 52,1% 51,7% 51,8% 51,3% 51,7% 51,2% 51,2% 51,0% 51,2% Azië - man 51,2% 49,0% 47,7% 47,7% 47,6% 47,9% 47,6% 47,8% 47,2% - vrouw 48,8% 51,0% 52,3% 52,3% 52,4% 52,1% 52,4% 52,2% 52,8% Midden- en Zuid-Amerika (overig) - man 41,9% 44,1% 43,1% 42,6% 42,3% 42,8% 43,0% 42,5% 42,0% - vrouw 58,1% 55,9% 56,9% 57,4% 57,7% 57,2% 57,0% 57,5% 58,0% Niet-westers allochtoon Tilburg - man 51,1% 51,2% 51,0% 51,0% 51,0% 51,1% 51,1% 51,1% 50,8% - vrouw 48,9% 48,8% 49,0% 49,0% 49,0% 48,9% 48,9% 48,9% 49,2% Inwoners Tilburg totaal - man 49,4% 49,4% 49,4% 49,4% 49,5% 49,6% 49,6% 49,6% 49,6% - vrouw 50,6% 50,6% 50,6% 50,6% 50,5% 50,4% 50,4% 50,4% 50,4% Bevolking Nederland totaal** - man 49,5% 49,5% 49,5% 49,5% 49,4% 49,4% 49,5% 49,5% 49,5% - vrouw 50,5% 50,5% 50,5% 50,5% 50,6% 50,6% 50,5% 50,5% 50,5% Bron: Bevolkingsbestand (GBA = Gemeentelijke Basis Administratie) Gemeente Tilburg en CBS; bewerking O&I.* GBA-registratie van etniciteit volgens de definitie van het CBS (zie bijlage 1).** De bevolkingsgegevens van Nederland op 1 januari 2011 zijn voorlopig; en kunnen dus nog bijgesteld worden. De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 16

17 Niet-westerse allochtonen duidelijk jonger dan de rest van de Tilburgers Figuur 2.3 laat de verschillen zien in de leeftijdopbouw tussen de autochtone bevolking van Tilburg en de westerse en niet-westerse allochtone bevolking. Het verschil in leeftijdsopbouw tussen de autochtone bevolking en de westerse allochtonen is niet zo groot, maar de leeftijdsopbouw van de niet-westerse allochtonen is wel duidelijk anders. Onder de niet-westerse allochtonen zijn er -relatief gezien- meer kinderen (0-12 jaar), meer jongeren (13-24 jaar) en ook meer 25 t/m 54 jarigen en minder ouderen (55+) dan bij de autochtonen en westerse allochtonen. De gemiddelde leeftijd van de niet-westerse allochtonen in Tilburg (28,3 jaar 1 januari 2011) ligt dan ook beduidend lager dan de gemiddelde leeftijd van alle inwoners van Tilburg (38,4 jaar). Figuur 2.3: Inwoners van Tilburg naar etniciteit en leeftijdsgroep, 1 januari 2011 Inwoners totaal 14,3 17,1 43,1 25,5 Autochtoon 13,1 16,3 42,0 28,6 Westers allochtoon 11,2 15,8 47,7 25,4 Niet-westers allochtoon 23,0 22,3 46,6 8, % t/m 12 jaar 13 t/m 24 jaar 25 t/m 54 jaar 55 jaar en ouder Bron: GBA Tilburg; bewerking O&I. Tabel 2.6: Gemiddelde leeftijd van de inwoners van Tilburg naar etniciteit*, (1 januari) Somalië 18,5 19,8 20,5 21,3 21,9 22,6 22,6 22,9 23,4 Afrika (overig) 22,7 22,6 22,7 23,0 23,2 23,6 24,0 24,4 24,6 Midden- en Zuid-Amerika (overig) 24,7 25,3 25,8 26,2 26,2 26,7 26,8 26,9 27,1 Marokko 24,5 25,1 25,5 26,0 26,3 26,6 27,1 27,5 27,9 Azië 25,7 26,0 26,4 26,8 27,3 27,7 28,0 28,2 28,5 Voormalig Ned. Antillen / Aruba 25,2 25,8 26,7 27,3 27,6 28,0 28,3 28,7 28,8 Turkije 24,5 25,3 26,2 26,7 27,3 27,8 28,2 28,6 29,0 Suriname 28,0 28,5 29,3 29,5 29,8 30,5 30,8 31,3 31,6 Niet-westers allochtoon Tilburg 24,5 25,2 26,0 26,5 26,9 27,3 27,7 28,0 28,3 Inwoners Tilburg totaal 36,8 37,0 37,3 37,6 37,8 38,0 38,1 38,3 38,4 Bevolking Nederland totaal** 38,3 38,6 39,0 39,2 39,5 39,7 39,9 40,1 39,8 Bron: Bevolkingsbestand (GBA = Gemeentelijke BasisAdministratie) Gemeente Tilburg en CBS; bewerking O&I. * GBA-registratie van etniciteit volgens de definitie van het CBS (zie bijlage 1). ** De bevolkingsgegevens van Nederland op 1 januari 2011 zijn voorlopig; en kunnen dus nog bijgesteld worden. De gemiddelde leeftijd van de Tilburgers neemt nog steeds toe, en dat geldt ook voor het niet-westerse deel van de bevolking. Binnen de niet-westerse bevolking zijn er duidelijke verschillen in de gemiddelde leeftijd van personen uit verschillende herkomstlanden of -gebieden, zoals tabel 2.6 laat zien. De gemiddelde leeftijd van personen uit de vier herkomstlanden of -gebieden bovenaan in de tabel (Somalië, Afrika (overig), Midden- en Zuid-Amerika (overig) en Marokko) is lager dan de gemiddelde leeftijd voor de gehele groep niet-westers allochtonen. Vooral de personen met een Somalische etniciteit zijn jong met een gemiddelde leeftijd van 23,4 jaar op 1 januari 2011.De personen met als herkomstland of -gebied Azië, Voormalig Ned. Antillen/Aruba, Turkije en Suriname hebben daartegen een gemiddelde leeftijd die boven de gemiddelde leeftijd van de nietwesters allochtonen in Tilburg ligt. De hoogste gemiddelde leeftijd hebben de personen met een Surinaamse etniciteit (31,6 jaar), maar dat is nog altijd lager dan de gemiddelde leeftijd van alle Tilburgers (38,4 jaar). De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 17

18 2.6 Spreiding over de stad van de niet-westerse allochtone bevolking Stadsdelen Noord en West hebben hoogste percentages niet-westerse allochtonen Tabel 2.7 laat zien hoe de niet-westers allochtone bevolkingsgroepen van Tilburg zijn verdeeld over de verschillende stadsdelen. Op 1 januari 2011 is 31,4% van de inwoners van stadsdeel Noord niet-westerse allochtoon. In stadsdeel West is het aandeel 25,3%. In de stadsdelen Noord en West samen woont bijna de helft van alle niet-westers allochtone inwoners van Tilburg (49,6%). Ook in de stadsdelen Oud-Noord, Zuid en Oud-Zuid ligt het percentage boven de 10%. Het aandeel niet-westerse allochtonen neemt in 2011, ten opzichte van 2010, in 8 van de 10 stadsdelen toe (niet in Oud-Noord en Oost). In Noord en West is de toename het sterkst. Een kaart met de indeling van Tilburg in stadsdelen is opgenomen is bijlage 2. Tabel 2.7: De niet-westerse allochtone bevolking* per stadsdeel** in Tilburg, (1 januari) Noord - aantal % van inwoners stadsdeel 27,3 28,8 29,2 29,5 29,8 30,2 30,5 30,9 31,4 West - aantal % van inwoners stadsdeel 18,4 20,2 21,4 21,8 22,4 22,8 23,6 24,6 25,3 Oud-Noord - aantal % van inwoners stadsdeel 12,7 13,4 13,2 13,5 13,3 13,1 13,1 13,2 13,0 Zuid - aantal % van inwoners stadsdeel 10,4 11,0 11,0 11,7 12,2 12,5 12,8 12,4 12,5 Oud-Zuid - aantal % van inwoners stadsdeel 11,1 11,2 11,1 10,8 10,8 10,8 11,0 11,2 11,3 Reeshof - aantal % van inwoners stadsdeel 6,3 7,1 7,3 7,2 7,4 7,5 7,8 8,1 8,4 Centrum - aantal % van inwoners stadsdeel 6,6 5,8 5,2 5,6 5,2 5,5 5,8 5,9 6,3 Udenhout - aantal % van inwoners stadsdeel 2,3 2,5 2,7 2,6 2,6 2,6 2,5 2,8 2,9 Berkel-Enschot - aantal % van inwoners stadsdeel 1,5 1,6 1,6 1,6 1,6 1,8 1,9 2,0 2,1 Oost - aantal % van inwoners stadsdeel 1,0 0,6 2,0 3,4 2,4 2,3 2,3 2,8 1,9 In heel Tilburg - aantal % van inwoners Tilburg 12,5 13,2 13,3 13,3 13,4 13,5 13,8 14,1 14,3 Bron: Bevolkingsbestand (GBA = Gemeentelijke BasisAdministratie) Gemeente Tilburg; bewerking O&I. * GBA-registratie van etniciteit volgens de definitie van het CBS (zie bijlage 1). ** Een kaart met de indeling van Tilburg in stadsdelen is opgenomen in bijlage 2. Een preciezer beeld van de spreiding van de niet-westers allochtonen over de stad krijgen we als we kijken naar figuur 2.4. Deze figuur laat zien in welke delen/subwijken van de stad de niet-westerse allochtonen vooral wonen. Concentraties van 30% of meer niet-westerse allochtonen per subwijk zien we binnen de stadsdelen Noord en West, maar ook binnen de stadsdelen Oud-Noord en Oud-Zuid. In Noord gaat het om de wijken Stokhasselt-Noord, Vlashof en om delen van De Schans en Quirijnstok (voor een kaartje met de indeling van Tilburg naar wijken zie bijlage 2). In West is minimaal 30% van de inwoners nietwesterse allochtoon in de wijk Wandelbos-Noord, in de helft van de subwijken van Het Zand, en in een deel van De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 18

19 De Reit en Zorgvlied. In Oud-Noord betreft het een deel van de wijken De Hasselt en Hoefstraat. In stadsdeel Oud-Zuid is het aandeel hoog in de wijk Jeruzalem en in een deel van Trouwlaan. Figuur 2.4: Spreiding over de stad, % niet-westerse allochtonen per subwijk (1 januari 2011) Pe rc e n t age niet-westerse allochtonen per subwijk 2011 P e r centage niet-westerse allochtonen 30 of hoger 20 tot tot 20 0 tot 10 Bron: GBA Tilburg; bewerking O&I. 2.7 Vergelijking niet-westerse allochtone bevolking met de B5 Tabel 2.8 laat de ontwikkeling zien van het aantal niet-westerse allochtonen tussen in de grote Brabantse steden (B5), Tilburg en Nederland (de cijfers voor Tilburg (eigen GBA)). De tabel laat zien dat het percentage niet-westerse allochtonen in de vijf grootste steden van Brabant toeneemt, het sterkst in Eindhoven. Op Eindhoven na heeft Tilburg het grootste aandeel niet-westerse allochtonen. Alle Brabantse steden hebben een hoger percentage niet-westerse allochtonen dan de provincie Noord-Brabant als geheel en dat komt omdat niet-westers allochtonen veelal in de grote steden gaan wonen. De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 19

20 Tabel 2.8: Aandeel niet-westerse allochtonen in bevolking, B5, Noord-Brabant, Nederland, januari Tilburg - aantal niet-westers % van inwoners totaal 12,5 13,3 13,3 13,4 13,5 13,8 14,1 14,3 Breda - aantal niet-westers % van inwoners totaal 9,1 10,1 10,1 10,2 10,4 10,6 10,7 10,8 's-hertogenbosch - aantal niet-westers % van inwoners totaal 9,2 9,9 9,9 9,9 10,1 10,3 10,5 10,6 Eindhoven - aantal niet-westers % van inwoners totaal 12,9 14,6 15,0 15,2 15,5 16,0 16,4 16,9 Helmond - aantal niet-westers % van inwoners totaal 10,1 11,2 11,1 11,2 11,3 11,4 11,6 11,7 Noord-Brabant - aantal niet-westers % van inwoners totaal 6,5 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,8 8,0 Nederland - aantal niet-westers % van inwoners totaal 9,3 10,4 10,5 10,6 10,8 11,0 11,2 11,4 Bron: Bevolkingsbestand (GBA = Gemeentelijke BasisAdministratie) Gemeente Tilburg en CBS; bewerking O&I. * GBA-registratie van etniciteit volgens de definitie van het CBS (zie bijlage 1). Relatief weinig niet-westers allochtonen in Tilburg in vergelijking met andere steden (2011) Figuur 2.5 geeft een overzicht van het aandeel niet-westers allochtone inwoners van de G33 (33 grootste steden in Nederland) op 1 januari Hierin zien we dat Tilburg als 6e stad van het land pas op de 14e plaats komt als het gaat om het percentage niet-westerse allochtone inwoners (14,3%). Onder de steden die naar verhouding meer niet-westers allochtonen hebben vallen o.a. de G4-steden (Rotterdam, Amsterdam, Den Haag, Utrecht), maar dus ook steden die qua inwonertal kleiner zijn dan Tilburg. De Tilburgse Integratiemonitor 2011 Team Onderzoek & Informatie 20