Brabant en zijn kleurrijke samenleving

Transcriptie

1 Brabant en zijn kleurrijke samenleving Editie Vll mevrouw ir. J. Smets mevrouw drs. E. Stultjens het PON, kennis in uitvoering Tilburg, oktober 2010

2 Colofon Het PON heeft dit onderzoek verricht in opdracht van de provincie Noord-Brabant Auteurs Judith Smets en Eva Stultjens Vormgeving Ton de Klein Fotograaf Merlin Daleman PON Publicatienummer ISBN Datum oktober het PON, kennis in uitvoering. Het auteursrecht van deze publicatie berust bij het PON. Gehele of gedeeltelijke overname van teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld. Vermenigvuldiging en publicatie in een andere vorm dan dit rapport is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van het PON. Hoewel deze publicatie met de grootst mogelijke zorg is samengesteld, kan het PON geen enkele aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele fouten. Meer informatie:

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding Achtergrond Definitie CBS Niet-westerse allochtonen per provincie 7 2 Bevolkingsopbouw allochtonen in Noord-Brabant Aantal allochtonen in Noord-Brabant Leeftijdsopbouw en sekse Spreiding over Noord-Brabant 12 3 Onderwijs Landelijke ontwikkelingen Basisonderwijs Voortgezet onderwijs 23 4 Arbeidsmarktpositie Landelijke ontwikkelingen Arbeidsmarktpositie Beroepsniveau, beroepsrichting en dienstverband Werkloosheid Duur werkloosheid Personen naar uitkeringspositie 36 5 Participatie en zorg Landelijke ontwikkelingen Vrijwilligerswerk en lidmaatschap Zorggebruik 41 Bijlagen 45 Bijlage A Toelichting CBS 47 Bijlage B Aantal niet-westerse allochtonen in Noord-Brabant naar herkomstland 51 Bijlage C Aantal westerse allochtonen in Noord-Brabant naar herkomstland 53 Bijlage D Aandeel niet-westerse allochtonen per gemeente in Noord-Brabant, 2010 en Bijlage E Aantal niet-westerse allochtonen per gemeente in Noord-Brabant, 2010 en Bijlage F Rangorde gemeenten naar aandeel niet-westerse allochtonen, 2010 en Bijlage G Uitkeringspositie 67

4

5 1 Inleiding 1.1 Achtergrond Sinds 1994 heeft het PON zes keer een monitor multi-etnische samenleving uitgebracht: in oktober 1994, in november 1998, in januari 2000, in november 2001, in april 2006 en in februari Deze zevende monitor houdt een actualisering in van de cijfermatige gegevens uit de vorige monitor. Het gaat om veranderingen in de bevolkingssamenstelling, de onderwijsdeelname en de arbeidsmarktsituatie van allochtonen, waarbij specifieke Brabantse ontwikkelingen in kaart worden gebracht. Speciaal aan deze editie is de aansluiting die gezocht is bij het programma Kleurrijk Brabant van de provincie Noord-Brabant. Kleurrijk Brabant probeert op verschillende manieren allochtone Brabanders bij elkaar te brengen en aan de slag te laten gaan met de uitwerking van nieuwe ideeën. Kleurrijk Brabant bestaat uit de volgende deelprogramma s. Kleurrijk Brabant Werkt richt zich er op dat jongeren voor zichzelf een goed perspectief creëren, onder meer door de juiste beroepsrichting te kiezen. Kleurrijk Brabant Onderneemt stimuleert etnisch ondernemerschap en de relaties tussen gekleurde ondernemers en witte adviseurs. In Kleurrijk Brabant Leert krijgen leerlingen die niet zo goed presteren een mentor die hen stimuleert en die voorkomt dat zij uit het onderwijs vallen. Kleurrijk Brabant Zorgt zoekt naar creatieve oplossingen voor het dreigende personeelstekort in de zorg, terwijl er tienduizenden allochtone vrouwen op de arbeidsmarkt beschikbaar zijn. Onder de verzamelnaam Kleurrijk Brabant Ontmoet zijn op ontmoeting en participatie gerichte activiteiten gebundeld. De monitor multi-etnische samenleving 2010 is uitgebreid met cijfers en ontwikkelingen die aansluiten bij de programma s van Kleurrijk Brabant. Tegelijkertijd met deze monitor brengt het PON in opdracht van de provincie Noord-Brabant een strategische verkenning Kleurrijk Brabant uit, met aanknopingspunten voor beleid. De resultaten van deze monitor zijn bruikbaar voor een nadere uitwerking van het provinciale beleid op het gebied van de multi-etnische samenleving. Door de verbreding van de monitor met thema s die aansluiten bij Kleurrijk Brabant ontstaat er samenhang tussen de verschillende beleidsterreinen van de provincie. Ook gemeenten en organisaties hebben te kennen gegeven dat ze deze informatie regelmatig inzetten bij hun beleidsactiviteiten op het terrein van de multi-etnische samenleving. Het PON doet ten behoeve van de monitor zelf geen onderzoek maar maakt gebruik van gegevens die door derden zijn verzameld, zoals het Centraal Bureau voor de Statistiek en Centrale Financiën Instellingen (van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap). Er zijn wel secundaire analyses verricht op bestaand materiaal. Een deel van de cijfers uit deze monitor is ook te vinden op een databank met cijfers over het sociale domein in Brabant die door het PON is opgezet. 1 Inleiding 5

6 1.2 Definitie CBS De cijfers van het CBS hebben betrekking op de geregistreerde bevolking van Nederland. In principe wordt iedereen die voor onbepaalde tijd in Nederland woonachtig is, opgenomen in de basisadministratie van de woongemeente. Voor de gegevens over de samenstelling van de bevolking is gebruik gemaakt van de website van het CBS (Statline). Voor de gegevens in de eerste monitoren heeft het CBS maatwerk geleverd (op verzoek geleverde databestanden), maar die dienst is niet meer leverbaar. In de vorige monitor werd gebruik gemaakt van de meest recente cijfers die via Statline zijn te vinden. In de zevende editie van de monitor heeft het Centrum voor Beleidsstatistiek van het CBS in opdracht van het PON tabellen samengesteld over nietwesterse allochtonen in Noord-Brabant, waar mogelijk per COROP-gebied. Voor een toelichting op de cijfers zie bijlage A. Per onderwerp kan het meeste recente jaar verschillen. Omdat cijfers die afkomstig zijn van verschillende bronnen of bestanden kunnen afwijken, is het mogelijk dat de gepresenteerde cijfers afwijken van die in de vorige monitor. In deze monitor gaan we uit van onderstaande definitie(s) 1 : Het CBS rekent personen tot de allochtonen als ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen personen die zelf in het buitenland zijn geboren (eerste generatie) en personen die in Nederland zijn geboren (tweede generatie). De herkomstgroepering wordt bepaald aan de hand van het geboorteland van de persoon zelf (eerste generatie) of dat van de moeder (tweede generatie), tenzij de moeder in Nederland is geboren. In dat geval is gerubriceerd naar het geboorteland van de vader. Als het gaat om allochtonen maakt het CBS onderscheid tussen westerse en nietwesterse allochtonen. Tot de categorie niet-westers behoren allochtonen uit Turkije, Afrika, Latijns- Amerika en Azië met uitzondering van Indonesië en Japan. Op grond van hun sociaal-economische en sociaal-culturele positie worden allochtonen uit deze twee landen tot de westerse allochtonen gerekend. Tot de categorie westers behoren allochtonen uit Europa, Noord-Amerika, Oceanië, Indonesië en Japan. In deze rapportage ligt het accent op de niet-westerse allochtonen in Noord-Brabant, zowel van de eerste als tweede generatie. Daarbinnen gaat de aandacht vooral uit naar de vier etnische groepen die in Noord- Brabant het grootst zijn: Turken, Marokkanen, Surinamers, en Antillianen/Arubanen. Van de overige niet-westerse allochtonen is het land van herkomst niet gelijk aan Turkije, Marokko, Suriname, de Nederlandse Antillen of Aruba Brabant en zijn kleurrijke samenleving

7 1.3 Niet-westerse allochtonen per provincie Op 1 januari 2010 heeft Nederland inwoners, een stijging van 1,3% ten opzichte van 2007, toen Nederland inwoners telde. In alle provincies is het aantal inwoners gestegen, behalve in Limburg. In Limburg is het aantal inwoners met ruim gedaald ten opzichte van Landelijk gezien is het aandeel allochtonen gestegen van 10,6% in 2007 naar 11,2% in Het aandeel allochtonen is in alle provincies gestegen. De niet-westerse allochtonen bestaan voor 65% uit de vier groepen die al lang in Nederland aanwezig zijn: Turken ( ), Marokkanen ( ), Surinamers ( ), en (in mindere mate) Antillianen/Arubanen ( ). In tabel 1 worden de twaalf Nederlandse provincies onderling vergeleken op het aandeel niet-westerse allochtonen in 2010 en Uit de tabel blijkt dat de verschillen per provincie erg groot zijn. Vanouds zijn de niet-westerse allochtonen geconcentreerd in het westen des lands en daarbinnen in de grote steden. Tot 2005 had Zuid-Holland het grootste aandeel niet-westerse allochtonen. Daarna is die koppositie overgenomen door Flevoland, met 18,7% niet-westerse allochtonen in Drenthe blijft onder aan de lijst staan met 3,2% niet-westerse allochtonen. Noord-Brabant staat met 7,8% net als in voorgaande jaren op de vijfde plaats. Vier provincies, Zuid-Holland, Flevoland, Noord-Holland en Utrecht, zitten boven het landelijk gemiddelde van 11,2%, de overige provincies zitten daar (ver) onder. Tabel 1 Aantal inwoners en aandeel niet-westerse allochtonen per provincie Aantal inwoners 2010 % Niet-westerse allochtonen 2010 % Niet-westerse allochtonen 2007 Flevoland ,7 17,5 Zuid-Holland ,1 17,2 Noord-Holland ,9 16,1 Utrecht ,8 11,2 Noord-Brabant ,8 7,4 Overijssel ,2 6,9 Gelderland ,6 6,2 Groningen ,8 5,4 Limburg ,6 5,2 Zeeland ,8 4,6 Friesland ,6 3,4 Drenthe ,2 3,0 Nederland ,2 10,6 Bron: CBS Statline 1 Inleiding 7

8 8 Brabant en zijn kleurrijke samenleving

9 2 Bevolkingsopbouw allochtonen in Noord-Brabant 2.1 Aantal allochtonen in Noord-Brabant Op 1 januari 2010 telde de provincie Noord-Brabant inwoners. Dat zijn er meer dan in Van de Brabantse inwoners is 84% van Nederlandse herkomst. Voor de overige inwoners van de provincie wordt onderscheid gemaakt in westerse en niet-westerse allochtonen: 8,2% van de inwoners van Brabant heeft een westerse achtergrond en 7,8% is van niet-westerse herkomst. In bijlage B en C staan de niet-westerse en westerse allochtonen uitgesplitst naar land van herkomst. Het grootste deel van de toename van de Brabantse bevolking wordt veroorzaakt door de stijging van het aantal allochtonen: het aantal allochtonen is met gestegen ten opzichte van Het aandeel niet-westerse allochtonen stijgt wat meer dan het aandeel westerse allochtonen. Bij de westerse allochtonen is, net als in de vorige periode, de meest opvallende verandering de toename van het aantal Polen van zo n in 2007 tot bijna in Bij de niet-westerse allochtonen valt op dat, na een daling in de periode , het aantal Somaliërs is toegenomen met 45%. Tabel 2 Aantal niet-westerse en westerse allochtonen in Noord-Brabant, 2010, 2007 en Niet-westers Westers Totaal allochtonen Noord-Brabant Bron: CBS Statline In deze rapportage zoomen we nader in op de allochtonen van niet-westerse herkomt. De vier grootste groepen in Noord-Brabant zijn Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen/Arubanen. Dat was ook in de jaren daarvoor het geval. Deze groepen vormen tezamen bijna tweederde deel van het aantal niet-westerse allochtonen in Brabant. 2 Bevolkingsopbouw allochtonen in Noord-Brabant 9

10 Figuur 1 Aandeel vier grootste groepen niet-westerse allochtone bevolkingsgroepen op het totaal aantal niet-westerse allochtonen, ,4 26,3 Turken Marokkanen Surinamers Antillianen 7,8 9,9 20,6 overig Het aantal inwoners uit de vier grootste herkomstlanden is in de afgelopen drie jaar met 3,8% gestegen. De grootste stijging komt van de Marokkaanse doelgroep. Dat was in de vorige periode ook het geval. Tabel 3 Vier grootste groepen niet-westerse allochtonen in Noord-Brabant (2010 en 2007) Aantal 2010 Aantal 2007 Toe/afname % Turken ,6 Marokkanen ,3 Surinamers ,1 Antillianen/Arubanen ,0 Totaal ,8 Bron: CBS Statline 2.2 Leeftijdsopbouw en sekse Leeftijdsopbouw In de volgende tabellen staan de percentages Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen/Arubanen vermeld, ingedeeld in vijf leeftijdscategorieën. Ook de percentages van alle niet-westerse allochtonen en van alle inwoners van Noord-Brabant staan vermeld. De eerste tabel geeft de situatie weer in 2010, in de tweede tabel staan de cijfers van In de laatste kolom staat het totale aantal personen per groep weergegeven. 10 Brabant en zijn kleurrijke samenleving

11 Tabel 4 Leeftijdsverdeling (procentueel) van de vier grootste allochtone groepen, alle niet-westerse allochtonen en de totale bevolking van Noord-Brabant, 2010 en % % % % 65+ % Totaal N Turken 25,3 18,0 37,2 14,9 4, Marokkanen 31,2 17,2 33,5 13,3 4, Surinamers 21,1 16,7 32,6 24,4 5, Antillianen/Arubanen 24,3 20,3 32,5 19,5 3, Totaal n-w allochtonen 27,0 17,9 35,4 16,0 3, Totaal Noord-Brabant 17,3 12,0 26,5 28,6 15, % % % % 65+ % Totaal N Turken 27,8 17,6 38,3 12,4 3, Marokkanen 32,4 17,8 33,9 12,1 3, Surinamers 22,9 17,9 33,2 21,4 4, Antillianen/Arubanen 26,3 20,8 32,8 17,5 2, Totaal n-w allochtonen 28,9 18,4 35,4 14,1 3, Totaal Noord-Brabant 17,9 11,7 28,2 27,6 14, Bron: CBS Statline Niet-westerse allochtonen vormen een veel jongere bevolkingsgroep dan de autochtone Nederlanders. Ook tussen de allochtone groepen zijn verschillen in leeftijdsopbouw te constateren. Deze verschillen hangen onder andere samen met hun migratiegeschiedenis. Veel Turken en Marokkanen kwamen al in de jaren zestig naar Nederland. Afghanen, Iraniërs en Irakezen komen sinds de tweede helft van de jaren tachtig naar ons land. De populatie niet-westerse allochtonen in Brabant is gemiddeld jonger dan de totale groep inwoners: 44,9% is jonger dan 25 jaar, terwijl van alle Brabanders 29,3% jonger dan 25 jaar is. De verschillen worden wel ieder jaar wat kleiner. Ten opzichte 2007 is dat ook het geval, toen ging het om respectievelijk 47,3% en 29,6%. 19,7% van de niet-westerse allochtonen is 45 jaar of ouder, terwijl dat bij alle inwoners van Brabant 44,3% is. Ook in deze leeftijdsgroep is te zien dat de percentages dichter bij elkaar liggen. Het aandeel 45-plussers neemt in beide groepen toe. 2 Bevolkingsopbouw allochtonen in Noord-Brabant 11

12 Er zijn ook enkele verschillen waar te nemen bij het vergelijken van de leeftijdsopbouw van de vier grootste allochtone groepen afzonderlijk met die van alle nietwesterse allochtonen. Het aandeel Marokkanen in de leeftijdscategorie tot 15 jaar is wat groter dan bij de andere groepen. Antillianen/Arubanen zijn sterker vertegenwoordigd in de leeftijdscategorie jaar, Turken zijn wat meer vertegenwoordigd in de categorie jaar en er zijn in verhouding meer Surinamers in de categorie jaar. Sekse In tabel 5 staat weergegeven hoe de sekseverdeling is bij Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen/Arubanen. Ook wordt de sekseverdeling weergegeven van alle niet-westerse allochtonen en van de totale Brabantse bevolking. De tabel geeft de situatie weer in 2010 en Tabel 5 Sekseverdeling van de vier grootste allochtone groepen, alle niet-westerse allochtonen en de totale bevolking van Noord-Brabant, 2010 en 2007 % Mannen % Vrouwen Turken 51,7 51,8 48,3 48,2 Marokkanen 51,5 51,7 48,5 48,3 Surinamers 49,2 48,9 50,8 51,1 Antillianen/Arubanen 50,2 50,0 49,8 50,0 Totaal n-w allochtonen 51,0 50,9 49,0 49,1 Totaal Noord-Brabant 49,9 49,9 50,1 50,1 Bron: CBS Statline In Brabant is het aandeel vrouwen iets groter dan het aandeel mannen. Dat was ook in 2007 het geval. Bij niet-westerse allochtonen is dat net omgekeerd: er zijn iets meer mannen dan vrouwen. Het verschil is iets groter geworden ten opzichte van De situatie is niet voor alle etnische groepen gelijk. Bij Turken en Marokkanen is het aandeel mannen groter dan het aandeel vrouwen. Bij Antillianen/Arubanen is dat in iets mindere mate het geval. Bij Surinamers is het aandeel vrouwen groter. 2.3 Spreiding over Noord-Brabant Allochtonen zijn niet gelijk over het land verdeeld. Ook de spreiding over gemeenten en regio s in Noord-Brabant is niet gelijk. In bijlage D staan de percentages en de aantallen allochtonen vermeld per gemeente in Noord-Brabant in Ook het percentage allochtonen in 2007 wordt vermeld. De gemeenten zijn gerangschikt naar het aandeel allochtonen op de totale bevolking van die gemeente in Brabant en zijn kleurrijke samenleving

13 Het aandeel allochtonen varieert sterk: van 16,4% in Eindhoven tot 1,2% in de gemeenten Mill en Sint Hubert en Aalburg. Bij de meeste gemeenten is het aandeel allochtonen (enigszins) toegenomen of gelijk gebleven ten opzichte van In de volgende gemeenten is het aandeel niet-westerse allochtonen gedaald: Etten-Leur, Dongen, Bernheze, Baarle-Nassau en Hilvarenbeek. In bijlage E wordt per gemeente een vergelijking gemaakt tussen het aantal nietwesterse allochtonen in 2010 en De gemeenten zijn gerangschikt op alfabetische volgorde. Ook in de vorige monitor stond Eindhoven bovenaan de lijst met het grootste aandeel niet-westerse allochtonen en had Aalburg het kleinste aandeel allochtonen. Daar tussenin is de volgorde ten opzichte van 2007 enigszins gewijzigd. In bijlage F wordt de rangorde vergeleken. De eerste acht gemeenten zijn dezelfde als in De vier gemeenten die daarop volgen zijn onderling van plaats gewisseld. Gemeenten die meer dan twee plaatsen op de ranglijst zijn gestegen zijn: Gilze en Rijen, Grave, Bladel en Reusel-de Mierden. In deze gemeenten is het aandeel allochtonen meer dan gemiddeld toegenomen. De gemeenten die meer dan twee plaatsen zijn gezakt zijn: Dongen, Bernheze, Bergeijk, Baarle-Nassau en Alphen- Chaam. Deze gemeenten zagen het aandeel allochtonen meer dan gemiddeld dalen. De volgende pagina bevat een kaart van Brabant met de gemeenten, ingekleurd naar aandeel allochtonen. Er worden vijf categorieën onderscheiden. Er zijn twaalf gemeenten met meer dan 8% allochtonen, zeven gemeenten met 6 tot 8% allochtonen, zeven gemeenten met 4 tot 6% allochtonen, negentien gemeenten met 2 tot 4% allochtonen en drieëntwintig gemeenten met minder dan 2% allochtonen. De pagina daarna bevat eveneens een kaartje van Brabant. Daarop zijn de gemeenten ingekleurd naar de grootste doelgroep niet-westerse allochtonen die in de betreffende gemeente woonachtig is. Het is niet verwonderlijk dat het in de meeste gemeenten (81%) om één van de vier grootste doelgroepen gaat die in Brabant aanwezig zijn: Turken, Marokkanen, Surinamers en Antillianen/ Arubanen. In tweeëntwintig gemeenten vormen de Turken de grootste groep en in twaalf gemeenten zijn de Marokkanen in de meerderheid. Daar zitten in ieder geval de twaalf gemeenten bij met het hoogste percentage niet-westerse allochtonen. In negentien gemeenten vormen de Surinamers de grootste groep. In twee gemeenten, Son en Breugel en Cranendonck vormen Antillianen/Arubanen de grootste groep. Tot slot is in dertien gemeenten een andere doelgroep het grootst. In Baarle- Nassau, Bergeijk en Hilvarenbeek gaat het om inwoners uit Afghanistan. In Alphen- Chaam is de grootste groep van Chinese herkomst. In Vught en Werkendam gaat het om Irakezen. In Eersel, Grave, Heeze-Leende, Mill en Sint Hubert, Reusel-de Mierden en Sint Anthonis vormen Somaliërs de grootste groep. 2 Bevolkingsopbouw allochtonen in Noord-Brabant 13

14 14 Brabant en zijn kleurrijke samenleving

15 2 Bevolkingsopbouw allochtonen in Noord-Brabant 15

16 De twaalf gemeenten met het grootste aandeel allochtonen staan in onderstaande figuur weergegeven. De gemeenten zijn gerangschikt naar aandeel allochtonen op 1 januari Ook de percentages van 2007 staan weergegeven. Figuur 2 De twaalf gemeenten met het hoogste percentage allochtonen, 2010 en 2007 Eindhoven Tilburg Bergen op Zoom Roosendaal Helmond Breda Den Bosch Oss Oosterhout Cuijk Veghel Etten-Leur In de volgende tabel wordt weergegeven hoe de verdeling is van allochtonen over de vijf grootste Brabantse steden Eindhoven, Tilburg, Breda, s-hertogenbosch en Helmond in vergelijking tot de overige gemeenten in de provincie. Daaruit blijkt dat het aandeel allochtonen in de steden met 13,1% veel groter is dan in de overige gemeenten van Brabant, met een gemiddeld aandeel van 5,1%. In 2007 was dat ook het geval, alleen waren toen de percentages wat lager (respectievelijk 12,4 % en 4,9%). Tabel 6 Aantal en aandeel allochtonen in de vijf steden en de overige gemeenten in Noord-Brabant 2010 Inwoners Niet-westerse allochtonen % 2010 Vijf steden ,1 Overige gemeenten ,1 Noord-Brabant ,8 Bron: CBS Statline 16 Brabant en zijn kleurrijke samenleving

17 In tabel 7 staat de verdeling weergegeven van allochtonen over de vier Brabantse COROP-regio s. Midden-Brabant heeft het grootste aandeel allochtonen, op de voet gevolgd door West-Brabant. Noordoost-Brabant heeft het kleinste aandeel allochtonen, en zit als enige regio onder het Brabantse gemiddelde. In 2007 waren de percentages lager, maar was de verhouding tussen de vier regio s hetzelfde. Tabel 7 Aandeel allochtonen in de vier COROP-regio s, 2010 Inwoners Aantal niet-westerse allochtonen % Allochtonen Midden-Brabant ,6 West-Brabant ,4 Zuidoost-Brabant ,0 Noordoost-Brabant ,4 Noord-Brabant ,8 Bron: CBS Statline 2 Bevolkingsopbouw allochtonen in Noord-Brabant 17

18 18 Brabant en zijn kleurrijke samenleving

19 3 Onderwijs Dit hoofdstuk geeft cijfers weer van het aandeel allochtonen in het basisonderwijs en in het voortgezet onderwijs in Noord-Brabant. Voor de Brabantse cijfers wordt waar mogelijk een vergelijking gemaakt met voorgaande jaren. De gegevens zijn afkomstig van de afdeling Centrale Financiën Instellingen (Cfi) van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Allereerst worden enkele landelijke ontwikkelingen 2 geschetst. 3.1 Landelijke ontwikkelingen Opleiding is bepalend voor de kansen die mensen hebben in de samenleving op velerlei terreinen, zoals werk, een goed inkomen en een volwaardige deelname aan het maatschappelijke en politieke leven. Een lage opleiding en een gebrekkige beheersing van de Nederlandse taal worden beschouwd als belangrijke obstakels voor de integratie van allochtonen in de samenleving. Hoewel de trends een positieve ontwikkeling laten zien, is het onderwijsniveau van niet-westerse allochtonen lager dan dat van autochtonen. Leerlingen met een niet-westerse achtergrond beginnen hun schoolloopbaan in het basisonderwijs met een aanzienlijke achterstand. Hoewel de aanvangsachterstanden voor Turkse en Marokkaanse kinderen langzaam kleiner worden, is de kloof met autochtone niet-achterstandsleerlingen nog erg groot. Dit is vooral op het gebied van taal het geval. Een positieve ontwikkeling is dat kinderen van Turkse en Marokkaanse herkomst relatief vaak deelnemen aan voor- en vroegschoolse programma s en dat hun bezoek aan peuterspeelzalen spectaculair is toegenomen. De hoop is dat deze ontwikkelingsstimulering de aanvangsachterstand in het basisonderwijs verder zal terugdringen. Ook aan het einde van het basisonderwijs is er nog sprake van een grote achterstand van niet-westerse leerlingen, met name in taal. Leerlingen van Turkse afkomst hebben de grootste taalachterstand. Zij verlaten het basisonderwijs met het gemiddelde taalniveau van een autochtone niet-achterstandsleerling in groep 6. Door de tijd genomen worden taalprestaties wel beter - het meest bij Marokkaanse leerlingen -, maar het gaat langzaam. Veel sneller gaat het op het gebied van rekenen. Leerlingen van Marokkaanse en Turkse afkomst hebben hun rekenachterstand ten opzichte van autochtone niet-achterstandsleerlingen in dertien jaar tijd ongeveer gehalveerd. Leerlingen van Antilliaanse herkomst scoren het zwakst in rekenen. 2 Gijsberts, M. & Dagevos, J., Jaarrapport Integratie 2009, Sociaal en Cultureel Planbureau, december Onderwijs 19

20 Ook de Cito-scores gaan omhoog, het meest onder leerlingen van Marokkaanse herkomst, die inmiddels zelfs bijna op het niveau van de best presterende herkomstgroep, de Surinaamse leerlingen, scoren. De betere prestaties uiten zich in de gestage toename van het aandeel leerlingen dat minimaal een havo-advies krijgt. De verbetering van prestaties aan het einde van het basisonderwijs zien we terug in het voortgezet onderwijs. Doordat echter ook autochtone Nederlandse leerlingen steeds vaker naar havo/vwo gaan, neemt de achterstand van niet-westerse herkomstgroepen maar langzaam af. De havo/vwo-deelname van leerlingen van Turkse en Marokkaanse herkomst is nog altijd maar half zo hoog als die van de autochtone Nederlandse leerlingen, van wie bijna de helft naar havo/vwo gaat. Leerlingen met een Surinaamse of Antilliaanse achtergrond doen het in dit opzicht beter, maar ook zij staan toch nog op een flinke achterstand. Bij enkele van de kleinere niet-westerse groepen is daarentegen in het geheel geen sprake van achterstand; bijna twee op de drie leerlingen van Chinese origine zit op havo/vwo en ook leerlingen van Iraanse herkomst doen het zeer goed. De schoolloopbaan van niet-westerse leerlingen in het voortgezet onderwijs verloopt minder goed: de leerlingen blijven vaker zitten, slagen minder vaak voor het eindexamen en vertrekken vaker voortijdig uit het onderwijs. Leerlingen van Turkse herkomst lopen het vaakst aan tegen problemen als zitten blijven en niet slagen voor het eindexamen. Dit kan te maken te hebben met de taalachterstand waarmee zij van de basisschool komen. Als leerlingen uit de niet-westerse herkomstgroepen een diploma halen in het voortgezet onderwijs, dan stromen ze in groten getale door naar het vervolgonderwijs, meer nog dan autochtone Nederlandse leerlingen. Een positieve ontwikkeling is verder dat het voortijdig schoolverlaten in het voortgezet onderwijs de afgelopen jaren is verminderd bij leerlingen uit de niet-westerse herkomstgroepen. In het mbo echter stagneert de daling van het voortijdig schoolverlaten bij verschillende nietwesterse herkomstgroepen. In het hoger onderwijs hebben de niet-westerse herkomstgroepen sinds het midden van de jaren negentig een stevige inhaalslag gemaakt. De instroom van jongvolwassenen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond is verdubbeld en ook bij de groep met een Surinaamse achtergrond is de instroom flink toegenomen. Het verschil in instroom met de autochtone Nederlanders is nu dan ook duidelijk geringer dan medio jaren negentig. De zogenaamde doorstroom in de beroepskolom (van vmbo naar mbo, en van mbo naar hbo) heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de toegenomen deelname van niet-westerse groepen aan het hoger onderwijs. Maar liefst de helft van de eerstejaars hbo-studenten met een Turkse, Marokkaanse of Surinaamse achtergrond komt uit het mbo. Net als in het voortgezet onderwijs en in het mbo verloopt de studie in het hoger onderwijs minder goed bij studenten uit de niet-westerse groepen: ze studeren minder vlot en vallen vaker uit. Het gemiddelde opleidingsniveau onder niet meer schoolgaande allochtonen stijgt langzaam maar zeker. Dat komt vooral omdat steeds meer allochtonen hun volledige opleiding in Nederland hebben gevolgd (de tweede generatie neemt toe). 20 Brabant en zijn kleurrijke samenleving

21 Allochtonen van de eerste generatie zijn doorgaans (veel) lager opgeleid. Ondanks de stijging blijft het opleidingsniveau van niet-westerse allochtonen ruim achter bij dat van autochtone Nederlanders. Dit geldt het meest voor Turken en Marokkanen. Het niveau van een startkwalificatie (een diploma op mbo 2-, havo- of vwo-niveau) is niet weggelegd voor veel niet-westerse jongvolwassenen. Nog niet de helft van de Turken en Marokkanen tussen de 20 en 35 jaar die niet meer naar school gaan, en iets meer dan de helft van de Surinamers en Antillianen in deze leeftijdscategorie, heeft een startkwalificatie. De tweede generatie heeft wel veel vaker dan de eerste generatie het niveau van een startkwalificatie behaald. Gunstig is ook dat sinds het begin van de jaren negentig het aandeel niet-westerse allochtonen met een startkwalificatie gestaag is toegenomen. 3.2 Basisonderwijs In 2010 zijn er 893 scholen voor basisonderwijs in Noord-Brabant. In 2007 waren dit er nog 914. Het aantal leerlingen op die scholen tezamen bedraagt , een afname ten opzichte van 2007 met leerlingen. Deze trend is in het hele land te zien en zal de komende jaren ook doorzetten. Een recente analyse van het Sectorbestuur Onderwijsarbeidsmarkt (SBO) wijst uit dat de komende vijf jaar het aantal basisschoolleerlingen gemiddeld met 7% zal dalen. In de drie noordelijke provincies, Gelderland en Limburg bedraagt de daling zelfs 12%. 3 Ook in het speciaal onderwijs daalt het aantal leerlingen. Het speciaal basisonderwijs telt in leerlingen. Dit is een afname ten opzichte van 2007, toen dit er nog waren. Van de leerlingen zijn er van allochtone afkomst, dat is 16,2%. Dit is een stijging ten opzichte van de 11,9% in Niet alleen het totaal aantal leerlingen op basisscholen daalt. Uit de cijfers van het Cfi blijkt dat ook het aantal en aandeel allochtone leerlingen in het basisonderwijs is afgenomen ten opzichte van Met allochtone leerlingen worden hier zowel leerlingen uit niet-westerse als enkele westerse herkomstlanden bedoeld (zie tabel 9). Tabel 8 Herkomstlanden allochtone leerlingen basisonderwijs 2010, 2007 en Aantal basisscholen Aantal leerlingen Aantal allochtone leerlingen Percentage allochtone leerlingen 9,0% 10,3% 11,2% Bron: /2010 (CfiDUO). 3 De Volkskrant, 25 oktober Onderwijs 21

22 Voorheen registreerde het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zogenaamde cumileerlingen. Deze registratie is afgeschaft. Wel geeft het Cfi op verzoek inzicht in de belangrijkste herkomstlanden van basisschoolleerlingen. In de volgende tabel staat het aantal leerlingen vermeld voor de herkomstlanden die door het Cfi worden geregistreerd. Het gaat om niet-westerse en enkele westerse herkomstlanden. Tabel 9 Herkomstlanden allochtone leerlingen basisonderwijs 2010, 2007 en 2005 Land Aantal 2010 Aantal 2007 Aantal 2005 Turkije Marokko Overige landen (niet-engelstalig) Vluchtelingen Suriname Nederlandse Antillen/Aruba Voormalig Joegoslavië Spanje Italië Portugal Molukse eilanden n.b. Griekenland Tunesië Kaapverdische eilanden Totaal Bron: /2010 (CfiDUO) Niet iedere basisschool in Noord-Brabant heeft evenveel allochtone leerlingen. In de volgende tabel wordt weergegeven hoe de allochtone leerlingen over de basisscholen zijn verdeeld. 22 Brabant en zijn kleurrijke samenleving

23 Tabel 10 Verdeling allochtone leerlingen over de basisscholen, 2010 en 2007 Aandeel allochtone leerlingen op een basisschool Aantal scholen 2010 Aandeel scholen 2010 Aantal scholen 2007 Aandeel scholen % 2 0,2 3 0, % 7 0,8 8 0, % 4 0,4 6 0, % 12 1,3 9 1, % 10 1,1 19 2, % 18 2,0 15 1, % 17 1,9 19 2, % 26 2,9 28 3, % 41 4,6 52 5, % 92 10, ,3 0-10% , ,3 Niet bekend , ,0 Totaal Bron: Cfi Ruim tien jaar geleden waren er in Brabant acht scholen met uitsluitend allochtone leerlingen, inmiddels zijn dat er twee. Daarnaast zijn er 11 scholen met tussen de 80 en 100% allochtone leerlingen, dat waren er twintig. Bij 5,8% van de scholen is meer dan de helft van de leerlingen van allochtone herkomst. In 2007 was dat 6,6%. Er is dus een lichte daling te zien van het aantal scholen waarvan meer dan de helft van de leerlingen van allochtone herkomst is, alsmede een daling van het aantal scholen met meer dan 80% allochtone leerlingen. 3.3 Voortgezet onderwijs In 2010 zijn er in Noord-Brabant 90 scholen voor voorgezet onderwijs met 164 vestigingen. In 2007 waren er nog 173 vestigingen. De scholen hebben tezamen leerlingen, een toename ten opzichte van 2007 met 992 leerlingen. Het SBO voorspelt dat de daling van het aantal basisschoolleerlingen vanaf 2015 ook het middelbaar onderwijs zal treffen. In tabel 11 staan de leerlingen van het voortgezet onderwijs weergegeven naar land van herkomst. 82,7% van de leerlingen is autochtoon. 16,9% van de leerlingen is van allochtone herkomst. Daarvan heeft 6,1% een westerse en 10,8% een nietwesterse achtergrond. De Turkse leerlingen vormen met ruim vierduizend leerlingen de grootste groep niet-westerse allochtonen, gevolgd door de Marokkaanse leerlingen met ruim drieduizend. Ten opzichte van 2007 zien we in de verdeling nagenoeg geen veranderingen. 3 Onderwijs 23

24 Tabel 11 Aantal en aandeel leerlingen voortgezet onderwijs naar land van herkomst, 2010 en 2007 Leerlingen naar land van herkomst Aantal leerlingen 2010 % Aantal leerlingen 2007 % Autochtoon , ,4 Allochtoon westers , ,9 Turks , ,9 Marokkaans , ,1 Surinaams , ,9 Antilliaans , ,9 Niet-westers overig , ,6 Herkomst onbekend 587 0, ,3 Totaal Bron: Cfi Zoals eerder vermeld blijkt uit landelijk onderzoek dat het onderwijsniveau van nietwesterse allochtonen nog altijd lager is dan dat van autochtonen. Ook in Brabant is dat het geval, zo blijkt uit de volgende tabel. Daarin staan de leerlingen naar land van herkomst weergegeven per onderwijstype. Niet-westerse allochtonen zijn sterk in het praktijkonderwijs vertegenwoordigd. Het aandeel niet-westerse allochtonen in het vmbo (kader- en basisberoepsgerichte leerweg) is ruim tweeënhalf keer groter dan hun aandeel in het vwo (4-6). Tabel 12 Leerlingen per onderwijstype naar land van herkomst, 2010 Leerlingen per onderwijstype naar land van herkomst Pro % Brj 1-2 % Vmbo kl/bl % Vmbo gl/tl % Havo 4-5 % Vwo 4-6 % Vo Vavo % Autochtoon 64,7 82,0 77,8 82,2 86,0 87,5 68,6 Allochtonen westers 5,6 6,2 5,5 6,0 5,6 6,1 8,8 Turks 10,9 3,1 5,8 3,2 1,9 0,9 5,5 Marokkaans 7,1 2,3 3,9 2,6 1,6 0,7 4,6 Surinaams 2,1 1,0 1,5 1,1 0,7 0,6 2,4 Antilliaans 2,9 0,8 1,3 0,9 0,7 0,6 1,0 Niet-westers overig 6,6 4,0 4,1 3,5 3,5 3,3 8,7 Herkomst onbekend 0,3 0,6 0,2 0,5 0,1 0,2 0,2 Totaal (N) Bron: Cfi 24 Brabant en zijn kleurrijke samenleving

25 Uitleg afkortingen: Pro: praktijkonderwijs Brj 1-2: brugjaar 1 en 2 Vmbo kl/bl: kaderberoepsgerichte en basisberoepsgerichte leerweg Vmbo gl/tl: gemengde en theoretische leerweg Havo 4-5: havo leerjaar 4 en 5 Vwo 4-6: vwo leerjaar 4 t/m 6 Vo (vavo): voortgezet onderwijs uitbesteed aan Voortgezet Algemeen Volwassenen Onderwijs Er is in Brabant geen enkele school voor voortgezet onderwijs zonder allochtone leerlingen. Het aandeel allochtone leerlingen varieert heel sterk: van 3,0% op een school in Ravenstein tot 68,5% op een school in Eindhoven. Bijna tweederde van de scholen heeft 0% tot 20% allochtone leerlingen, 6 scholen hebben meer dan 50% allochtone leerlingen. Tabel 13 Verdeling allochtone leerlingen over scholen voor voortgezet onderwijs, 2010 Aandeel allochtone leerlingen Aantal scholen 2010 N Aandeel scholen 2010 % 0% % 42 25, % 65 39, % 27 16, % 17 10, % 7 4, % 4 2, % 2 1,2 Totaal Bron: Cfi Vergelijken we de scholen in de vijf grote steden met de scholen in de overige gemeenten in Brabant, dan blijkt dat meer dan de helft van de scholen in de steden meer dan 20% allochtone leerlingen heeft. In de overige Brabantse gemeenten ligt dat heel anders: daar heeft een vijfde van de scholen meer dan 20% allochtone leerlingen. 3 Onderwijs 25

26 Tabel 14 Verdeling allochtone leerlingen over scholen B5 en overige gemeente, 2010 Aandeel allochtone leerlingen 2010 Scholen B5 Overige scholen N % N % 0% % 4 6, , % 27 40, , % 14 20, , % 12 17,9 5 5, % 5 7,5 2 2, % 4 6, % 1 1,5 1 1,0 Totaal Bron: Cfi 26 Brabant en zijn kleurrijke samenleving

27 4 Arbeidsmarktpositie De arbeidsmarktpositie omvat diverse elementen: de arbeidsmarktparticipatie (beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt), de aard van de functies waarin men werkzaam is, de geregistreerde werkloosheid en de werkloosheidsduur. Ook biedt dit hoofdstuk inzicht in de uitkeringspositie. Het UWV Werkbedrijf (voorheen Centrum voor Werk en Inkomen) registreert sinds 2006 geen etniciteit meer, waardoor zij geen recente gegevens van allochtonen in Noord-Brabant beschikbaar hebben. Daarom hebben we het Centraal Bureau voor de Statistiek gevraagd om enkele tabellen te leveren die niet via CBS Statline beschikbaar zijn. In dit hoofdstuk geven we landelijke en Brabantse cijfers weer. We starten met een overzicht van landelijke ontwikkelingen Landelijke ontwikkelingen Tot zo n tien tot vijftien jaar geleden was de arbeidspositie een centrale indicator waaraan de integratie van niet-westerse allochtonen werd afgemeten. De afgelopen jaren is in de politieke en maatschappelijke discussie de aandacht meer verschoven in de richting van sociaal-culturele vraagstukken. Dat lijkt niet terecht. De achterstand van niet-westerse migranten en hun nakomelingen op de arbeidsmarkt is nog steeds groot en hun positie staat vanwege de verslechterde economische omstandigheden stevig onder druk. Bovendien, zo blijkt uit de Discriminatiemonitor van het SCP, speelt discriminatie door werkgevers nog steeds een rol. De arbeidsmarktpositie van niet-westerse migranten reageert sterk op conjuncturele schommelingen. In het eerste kwartaal van 2010 was 14% van de niet-westerse allochtonen werkloos, tegen 5% van de autochtone Nederlanders. De cijfers van de allochtonengroepen onderling verschillen nauwelijks van elkaar. Dat was in de jaren negentig duidelijk anders. De werkloosheid onder autochtone vrouwen is hoger dan die onder autochtone mannen. Bij niet-westerse allochtonen verschilt dit per groep: voor Surinaamse en Antilliaanse vrouwen is dit niet het geval, onder Turkse en Marokkaanse vrouwen is de werkloosheid wel hoger dan onder mannen. 4 Gijsberts, M. En J. Dagevos, Jaarrapport Integratie 2009, Sociaal en Cultureel Planbureau, december Merens, A. en B. Hermans (red.), Emancipatiemonitor 2008, Sociaal en Cultureel Planbureau, februari Nievers, E. en I. Andriessen (red.), Discriminatiemonitor niet-westerse migranten op de arbeidsmarkt 2010, Sociaal en Cultureel Planbureau, september Keuzenkamp, S. en A. Merens (red.), Sociale atlas van vrouwen uit etnische minderheden, Sociaal en Cultureel Planbureau, FORUM, 4 e en 5 e FORUM-Monitor Allochtonen op de arbeidsmarkt 2009, maart Arbeidsmarktpositie 27

28 Lager opgeleiden voelen sterker de gevolgen van de conjuncturele schommelingen dan hoger opgeleiden. Dat geldt zowel voor autochtonen als voor allochtonen, zij het op een verschillend niveau. Problematisch is de omvang van de jongerenwerkloosheid: 21% van de niet-westerse jongeren is werkloos, tegen 10% van de autochtone jongeren. De werkloosheid onder Marokkaanse en Antilliaanse jongeren is het grootst. De combinatie van veel jongeren en veel lager opgeleiden leidt er toe dat de niet-westerse groepen buitengewoon vatbaar zijn voor economische tegenwind. Het aandeel werkenden onder migranten en hun nakomelingen is de afgelopen jaren aanzienlijk gestegen. Toch blijft het aandeel niet-westerse allochtonen met een betaalde baan (van 12 uur of meer per week) ver achter bij het aandeel autochtonen. Iets meer dan de helft (55%) van de niet-westerse allochtonen werkt, tegen 69% van de autochtone Nederlanders. De hoge werkloosheid en uitkeringsafhankelijkheid zijn belangrijke factoren achter dit verschil. Een andere belangrijke oorzaak is de lage participatie van niet-westerse vrouwen, met uitzondering van de Surinaamse vrouwen, die in dezelfde mate als autochtone vrouwen een betaalde baan hebben. Ook de participatiegraad van niet-westerse jongeren is aanzienlijk lager dan die van autochtone jongeren. De Surinamers hebben de hoogste netto participatie, gevolgd door de Antillianen. De arbeidsmarktpositie van Turken en Marokkanen is aanzienlijk verbeterd, hoewel het verschil met autochtone Nederlanders nog steeds heel groot is. Verklaringen hiervoor zijn te vinden in de migratiegeschiedenissen van groepen niet-westerse allochtonen en een gemiddeld lager opleidingsniveau van de meeste niet-westerse bevolkingsgroepen. Ook de arbeidsdeelname van allochtone vrouwen nam de afgelopen jaren toe. Bij Turkse en Marokkaanse vrouwen verdubbelde de arbeidsdeelname zelfs en ligt nu rond de 40%. Toch blijft het verschil met autochtone en Surinaamse vrouwen aanzienlijk (60%). Er worden vijf niveaus onderscheiden waarop mensen hun beroep uit kunnen oefenen, van elementair tot wetenschappelijk niveau. Allochtonen zijn duidelijk opgeschoven in de beroepenhiërarchie. Naar verhouding is deze ontwikkeling het sterkst bij Turken en Marokkanen te zien. De afname van het aandeel werkenden in de lagere niveaus wordt niet veroorzaakt door een afname van dergelijke banen in de beroepenstructuur. Het aantal laaggeschoolde banen is constant gebleven, het aandeel op het totaal aantal banen is wel gedaald. 5 De verschuivingen hebben te maken met het gestegen opleidingsniveau. De ontwikkelingen aan de bovenkant laten eenzelfde beeld zien, er is de afgelopen jaren duidelijk een middenklasse ontstaan onder migrantengroepen. Uit de registers van de Kamer van Koophandel blijkt dat er in 2009 in Nederland ondernemers van niet-westerse afkomst zijn. Dit aantal is de afgelopen tien jaar sterk toegenomen, een stijging van 136%. Etnische ondernemers houden het ook steeds langer vol. Veel van hen zijn van Turkse afkomst. De toename is groter onder allochtonen dan onder autochtonen. Aan etnisch ondernemerschap hangt traditioneel het beeld van een sterke vertegenwoordiging in de detailhandel en de 5 SCP, Minder werk voor laagopgeleiden?, juni Brabant en zijn kleurrijke samenleving

29 horeca. Maar de brancheverschillen tussen niet-westerse allochtonen en autochtonen worden kleiner. De vertegenwoordiging in de detailhandel verschilt nauwelijks, in de horeca is het aandeel etnische bedrijven wel groter dan het aandeel autochtone bedrijven. Verder doen zich forse verschillen voor in de bouw (hoewel het aandeel allochtone bedrijven snel toeneemt) en in advies (administratieve, economische en rechtskundige diensten, reclame- en ingenieursbureaus). Er bestaan verschillen tussen allochtonengroepen: zo zijn twee derde van de Chinese bedrijven horecabedrijven en zijn Antilliaanse bedrijven vaak actief in de bouw. De positie van een groepering op de inkomensladder is de resultante van de werkloosheidsgraad, de mate van uitkeringsafhankelijkheid, het niveau van het werk en de mate waarin leden van een groep succesvol ondernemer zijn. Armoede is in Nederland tussen 2000 en 2007 afgenomen. Dit geldt zowel voor autochtone als allochtone huishoudens. Maar veel personen uit de minderheden bevinden zich in een precaire situatie. Van de grotere allochtone groepen komt armoede het vaakst voor bij Marokkaanse huishoudens. Een recent verschenen SCP-onderzoek 6 toont aan dat niet-westerse allochtonen minder kans hebben op blijvende uitstroom uit armoede. Voor de kans op snelle en definitieve uitstroom uit armoede is het van belang of men kenmerken heeft die de kansen op de arbeidsmarkt verhogen. Vooral de etnische herkomst is belangrijk. Autochtone Nederlanders hebben een vijf maal grotere kans om blijvend boven de lage-inkomensgrens uit te komen dan niet-westerse allochtonen. 4.2 Arbeidsmarktpositie De arbeidsmarktpositie is de beschikbaarheid voor de arbeidsmarkt ofwel het aantal personen dat actief is op de arbeidsmarkt (of als werkzoekende is ingeschreven), afgezet tegen het totaal aantal personen in de leeftijd van jaar. Uit de vorige monitor bleek dat de situatie van de beroepsbevolking en de situatie op de arbeidsmarkt in Noord-Brabant niet veel afwijkt van de gemiddelde situatie in Nederland. De arbeidsmarktparticipatie van allochtonen is de afgelopen jaren aanzienlijk gestegen, zo blijkt uit het Jaarrapport Integratie 2009 van het SCP. Toch is de arbeidsmarktparticipatie van allochtonen over het algemeen aanmerkelijk lager dan die van autochtonen. In 2009 had 46% van de niet-westerse allochtonen van jaar in Nederland een betaalde baan (van 12 uur of meer per week). In 2005 was dat nog 41%. Daar tegenover staat 69% van de autochtonen met een betaalde baan. Voor 2009 wordt in tabel 15 de Brabantse beroepsbevolking vergeleken met de beroepsbevolking van Nederland. Er wordt ook onderscheid gemaakt tussen autochtonen en (westerse en niet-westerse) allochtonen. 6 Hoff, S., Uit de armoede werken, Sociaal en Cultureel Planbureau, september Arbeidsmarktpositie 29

30 De bruto en netto participatiegraad zijn in Noord-Brabant iets hoger dan landelijk het geval is. De bruto en netto participatiegraad van Brabantse niet-westerse allochtonen is iets lager dan landelijk het geval is, voor autochtonen geldt het omgekeerde. De bruto en netto participatiegraad van autochtonen ligt fors hoger dan dat van allochtonen. Dat geldt zowel voor Brabant als voor Nederland. Tabel 15 Beroepsbevolking Noord-Brabant en Nederland, 2009 Noord-Brabant 2009 Nederland 2009 Bevolking jaar Werkzame beroepsbevolking jaar autochtonen westerse allochtonen niet-westerse allochtonen Niet-werkzame beroepsbevolking jaar autochtonen westerse allochtonen niet-westerse allochtonen Werkloze beroepsbevolking jaar autochtonen westerse allochtonen niet-westerse allochtonen Niet beroepsbevolking wil werk > = 12 uur autochtonen westerse allochtonen niet-westerse allochtonen Niet beroepsbevolking wil geen werk > = 12 uur autochtonen westerse allochtonen niet-westerse allochtonen % Werklozen jaar 3,3 3,4 Bruto participatiegraad (%)* 71,8 71,3 autochtonen 72,4 72,0 niet-westerse allochtonen 61,0 61,4 Netto participatiegraad (%)* 68,6 67,8 autochtonen 69,7 69,2 niet-westerse allochtonen 52,4 54,6 Bron: CBS (EBB 2009), * CBS Statline 30 Brabant en zijn kleurrijke samenleving

31 Uitleg begrippen: Beroepsbevolking: alle personen van jaar die ten minste 12 uur per week werken of werk aanvaard hebben waardoor ze ten minste 12 uur per week gaan werken of verklaren ten minste 12 uur per week te willen werken, daarvoor beschikbaar zijn en activiteiten ontplooien om voor ten minste 12 uur per week werk te vinden. Bruto participatiegraad: het aandeel van de (werkzame en werkloze) beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. Netto participatiegraad: het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. Het aandeel niet-westerse allochtonen op de werkzame beroepsbevolking ligt in Noord-Brabant met 6% lager dan landelijk (9,3%). Per COROP-regio zijn de verschillen heel groot. In West-Brabant is het aandeel niet-westerse allochtonen op de werkzame beroepsbevolking met 7% het hoogst, in Noordoost-Brabant is het aandeel het laagst. Tabel 16 Aandeel autochtonen en allochtonen op de werkzame beroepsbevolking % Autochtoon % Niet-westerse allochtoon % Westerse allochtoon Nederland Noord-Brabant 81,5 85,8 9,3 6,0 9,3 8,2 West Midden Noordoost Zuidoost 83,6 85,9 87,9 86,1 7,0 6,1 4,8 5,9 9,4 8,0 7,3 8,0 Bron: CBS (EBB 2009) Van de Brabantse niet-westerse allochtonen met een betaalde baan is zo n 24% van Turkse komaf, 21% is Marokkaans, 13% Surinaams, 10% Antilliaans/Arubaans en bijna een derde komt uit een ander niet-westers land. Landelijk liggen de percentages iets anders: 21% is Turks, 16% Marokkaans, 23% Surinaams en 8% is Antilliaans/Arubaans. Surinamers doen het in verhouding het best. Diverse onderzoeksbevindingen uit de Discriminatiemonitor van het SCP 7 wijzen erop dat discriminatie van niet-westerse allochtonen op de arbeidsmarkt met name de toetreding tot de arbeidsmarkt (instroom) en het verkrijgen van een vast dienstverband belemmert. Uit tests is gebleken dat bij gelijke geschiktheid van kandidaten werkgevers vaker voor een autochtone Nederlander kiezen dan voor een nietwesterse allochtoon. De Marokkaanse en Antilliaanse groep lijkt het meest met discriminatie te worden geconfronteerd. Turkse werknemers worden gezien als 7 Nievers, E. en I. Andriessen, Discriminatiemonitor niet-westerse migranten op de arbeidsmarkt 2010, Sociaal en Cultureel Planbureau, Arbeidsmarktpositie 31

32 harde werkers. Surinamers worden beschouwd als goed geïntegreerd, zij hebben een goede beheersing van de Nederlandse taal. 4.3 Beroepsniveau, beroepsrichting en dienstverband Het beroepsniveau drukt de kwalificaties en vaardigheden uit die nodig zijn voor het uitoefenen van een beroep. Er worden vijf niveaus onderscheiden, die lopen van elementair tot wetenschappelijk niveau. Werkende allochtonen schuiven steeds meer op in de beroepenhiërarchie. De afhankelijkheid van de onderkant van de arbeidsmarkt neemt af. Naar verhouding is deze ontwikkeling het sterkst zichtbaar bij Turken en Marokkanen. Bij autochtonen gaat het om een lichte afname. Deze afname wordt vooral veroorzaakt door het stijgende opleidingsniveau. De ontwikkelingen aan de bovenkant van de beroepenstructuur vertonen hetzelfde beeld: allochtonen bezetten steeds vaker hogere en wetenschappelijke beroepen. Dat wordt vooral veroorzaakt door het stijgende opleidingsniveau van de tweede generatie. Bij de tweede generatie Antillianen is het aandeel werkenden met een hoger of wetenschappelijk beroep groter dan bij autochtonen. Uit landelijk SCP-onderzoek blijkt dat de verschillen in beroepsniveau tussen mannen en vrouwen zijn de afgelopen jaren aanzienlijk verkleind. Dit geldt vooral voor Turken en Marokkanen. Bij zowel mannen als vrouwen is een forse groei te zien in het niveau waarop zij werken, maar bij de vrouwen was de toename nog groter dan bij de mannen. Hun aandeel in middelbare en hogere functies is substantieel toegenomen. Bij de andere groepen vrouwen is de stijging iets minder groot, maar wel sterker dan bij mannen. Hoewel de verschillen in beroepsniveau tussen vrouwen uit verschillende groepen zijn afgenomen, zijn ze nog aanzienlijk. De beroepsniveaus van de Antilliaanse vrouwen lijken het meest op die van autochtone vrouwen. Ongeveer de helft van de vrouwen van Turkse en Marokkaanse herkomst werkt aan de onderkant van de beroepenstructuur. In tabel 17 wordt het beroepsniveau (onderverdeeld in laag, midden en hoog) van autochtonen en allochtonen vergeleken. Zowel landelijke als Brabantse cijfers wijzen uit dat het beroepsniveau van allochtonen lager is dan van autochtonen: bijna de helft van de allochtonen heeft een laag beroepsniveau, terwijl dat bij autochtonen ongeveer 30% is. Het beroepsniveau van zowel autochtonen als allochtonen in Noord-Brabant is iets lager dan dat van de Nederlanders. 32 Brabant en zijn kleurrijke samenleving