Gezondheidspeiling volwassenen Resultaten van de gezondheidsenquête onder inwoners van 19 tot 65 jaar in de regio Gooi en Vechtstreek

Transcriptie

1 Gezondheidspeiling volwassenen 2008 Resultaten van de gezondheidsenquête onder inwoners van 19 tot 65 jaar in de regio Gooi en Vechtstreek Drs. M.B. van Acker GGD Gooi & Vechtstreek April 2009

2 Rapport Gezondheidspeiling volwassenen 2008 GGD Gooi & Vechtstreek, april 2009 Colofon Titel Gezondheidspeiling volwassenen 2008 Resultaten van de gezondheidsenquête onder inwoners van 19 tot 65 jaar in de regio Gooi en Vechtstreek Mw. drs. M.B. van Acker Epidemioloog GGD Gooi & Vechtstreek Afdeling Gezondheidsbevordering, Beleid en Onderzoek (GBO) Postbus AM Hilversum Heuvellaan 50 April 2009

3 Voorwoord Voor u ligt het rapport van de Gezondheidspeiling volwassenen Het bevat de resultaten van de gezondheidsenquête die in het voorjaar van 2008 onder de volwassen bevolking van 19 tot en met 64 jaar in de regio Gooi en Vechtstreek is gehouden. Het rapport geeft op regioniveau inzicht in de huidige gezondheidssituatie van de bevolking, uitgesplitst naar drie leeftijdsgroepen. Ook worden resultaten weergegeven op gemeenteniveau. Waar mogelijk is tevens een vergelijking gemaakt met de resultaten uit 2004 (de vorige peiling) en met landelijke cijfers. De resultaten worden, naast dit volledige onderzoeksrapport, ook in een meer publieksvriendelijke vorm (factsheet) gepresenteerd. Voor het welslagen van de Gezondheidspeiling volwassenen 2008 waren inspanningen nodig van veel betrokkenen. Wij willen iedereen hiervoor hartelijk danken. Allereerst dank aan alle 3092 respondenten die bereid zijn geweest tijd vrij te maken voor het invullen van de vragenlijst. Zonder hen was het niet mogelijk een dergelijk onderzoek uit te voeren. Het onderzoeksbureau ScanServ te Nootdorp heeft het veldwerk naar volle tevredenheid voor haar rekening genomen. Tevens geldt dit voor alle collega's die werk hebben verzet bij de opzet en uitwerking van deze gezondheidsenquête. Op een Gezondheidspeiling volgt gezondheidsbeleid. De resultaten van dit onderzoek vormen de basis voor het beleid dat door de GGD en gemeenten in de regio Gooi en Vechtstreek wordt ontwikkeld. Ook collega-instellingen kunnen ten bate van hun beleid gebruik maken van de resultaten uit deze Gezondheidspeiling. Beleid wordt vertaald naar gerichte activiteiten om de gezondheid van inwoners zo goed mogelijk te laten zijn. Het gaat om activiteiten die ongezondheid voorkómen, de gezondheid verbeteren of ziekte verminderen. Wij hopen dat met de door ons geleverde gegevens waardevolle input wordt gegeven voor het regionale en lokale volksgezondheidsbeleid, waar de bevolking uiteindelijk haar voordeel mee kan doen. Net als in het rapport van 2004 zijn er geen beleidsaanbevelingen in dit rapport opgenomen. Dit is een bewuste keuze. In het najaar van 2010 verschijnt namelijk de nieuwe nota Regionaal Gezondheidsbeleid Deze nota zal tot stand komen in samenspraak met diverse relevante partijen, teneinde een zo groot mogelijk draagvlak te creëren. Hiertoe worden werkconferenties georganiseerd. In de nota worden de gegevens uit deze Gezondheidspeiling, uit de ouderenenquête (najaar 2008), de jeugdenquête (eind 2009) en andere gezondheidsinformatie (o.a. signalen uit het veld) gebruikt voor de ontwikkeling van nieuw dan wel aanpassing van bestaand beleid. Als u naar aanleiding van dit rapport nog reacties of suggesties heeft, dan horen wij dat graag. mw. drs. J.M.G. Engelsman directeur GGD Gooi & Vechtstreek mw. drs. M.B. van Acker epidemioloog GGD Gooi & Vechtstreek 1

4 2

5 Inhoudsopgave Pagina VOORWOORD... 1 SAMENVATTING INLEIDING ONDERZOEKSOPZET RESPONS BESCHRIJVING RESPONDENTEN ALGEMENE LICHAMELIJKE GEZONDHEID PSYCHISCHE GEZONDHEID LEEFSTIJL ZORGGEBRUIK EN TEVREDENHEID BEHOEFTE AAN OPVOEDONDERSTEUNING VERLENEN VAN MANTELZORG HUISELIJK GEWELD BINNEN- EN BUITENMILIEU THEMA: DEELNAME AAN DE MAATSCHAPPIJ LITERATUUR BIJLAGEN

6 Samenvatting Van onderzoek naar beleid De Wet Publieke Gezondheid 1 draagt gemeenten op verantwoordelijkheid te dragen voor het ontwikkelen en uitvoeren van preventief gezondheidsbeleid. De gemeenten hebben daarvoor gegevens nodig over de gezondheid van de bevolking. Het is de taak van de GGD om iedere vier jaar een gezondheidspeiling te houden onder bepaalde leeftijdsgroepen uit de bevolking. Het onderzoek is een noodzakelijk instrument om de vinger aan de pols te houden van de gezondheidssituatie in de regio en om trends zichtbaar te maken. Zodoende heeft GGD Gooi & Vechtstreek in het voorjaar van 2008 onder inwoners van 19 tot en met 64 jaar in Bussum, Blaricum, Hilversum, Huizen, Laren, Muiden, Naarden, Weesp en Wijdemeren een schriftelijke enquête gehouden. De eerstvolgende nota Regionaal Gezondheidsbeleid zal omstreeks het najaar van 2010 verschijnen. Als belangrijke input hiervoor geldt het voorliggende rapport van de Gezondheidspeiling onder volwassenen, de reeds uitgevoerde Seniorenpeiling (najaar 2008) en de nog te houden Jeugdenquête (E-MOVO, najaar 2009). Om tot aanbevelingen te komen voor nieuw beleid of aanpassingen van bestaand beleid, worden er rond de diverse gezondheidspeilingen werkconferenties georganiseerd. Alle relevante partijen worden hiervoor uitgenodigd. Beleidsaanbevelingen komen dus interactief tot stand en zijn daarom niet in dit rapport opgenomen. In de nota Regionaal Gezondheidsbeleid worden de beleidsaanbevelingen weergegeven. Deze nota verschijnt in het najaar van De eerstvolgende lokale nota s gezondheidsbeleid, die voor een belangrijk deel gebaseerd zijn op de inhoud van de regionale nota, worden vastgesteld rond juli Er is voor de Gezondheidspeiling volwassenen 2008 een begeleidingscommissie samengesteld uit beleidsmedewerkers gezondheidsbeleid van diverse gemeenten en vertegenwoordigers van een aantal instanties. Opzet onderzoek Binnen de Gezondheidspeiling volwassenen 2008 zijn drie leeftijdsgroepen onderscheiden: 19 t/m 34 jaar, 35 t/m 49 jaar en 50 t/m 64 jaar. Resultaten worden zowel op regionaal als op lokaal niveau gepresenteerd. De Gezondheidspeiling volwassenen 2008 bestaat voor het grootste gedeelte uit de zogenaamde monitor. Dit monitordeel bevat onderwerpen die door de jaren heen gevolgd moeten worden, bijvoorbeeld gezondheidsbeleving en leefstijlonderwerpen als roken en alcoholgebruik. Er is daarnaast één thema, dat per enquête varieert. De actualiteit of landelijke signalen spelen een rol bij de keuze van het thema. In deze Gezondheidspeiling is het thema: (belemmeringen voor) maatschappelijke participatie. De volgende vragen staan centraal in de Gezondheidspeiling volwassenen 2008: 1. Hoe is de gezondheidstoestand (zowel geestelijk als lichamelijk) en de gezondheidsbeleving van de bevolking? 2. Hoe vaak komen bepaalde (riskante) leefgewoonten voor? 3. In hoeverre maken inwoners gebruik van en zijn zij tevreden met de verschillende gezondheidszorgvoorzieningen in de regio? 4. In hoeverre hebben inwoners behoefte aan opvoedondersteuning? 5. In hoeverre verlenen zij mantelzorg? 6. Hoeveel inwoners hebben ooit te maken gehad met huiselijk geweld? 7. Hoe is het ventilatiegedrag van de bevolking? 1 De Wet Publieke Gezondheid is van kracht sinds 1 december 2008 en vervangt de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (WCPV), de Infectieziektewet en de Quarantainewet. 4

7 8. In hoeverre worden inwoners gehinderd door geluid? 9. In hoeverre ervaren inwoners belemmeringen om deel te nemen aan de maatschappij? Tevens wordt nagegaan of er risicogroepen (op basis van de indicatoren: geslacht, leeftijdscategorie en sociaal economische status) zijn aan te wijzen met betrekking tot gezondheid of factoren die de gezondheid bepalen. Respons inwoners van Gooi en Vechtstreek hebben een schriftelijke vragenlijst thuisgestuurd gekregen. De overall respons bedroeg 46% (3092 personen vulden de vragenlijst goed in). Naar leeftijdsgroep was de respons 35% bij 19 t/m 34 jarigen, 44% bij 35 t/m 49 jarigen en 55% bij de 50 t/m 64 jarigen. Middels het invullen van een antwoordkaartje konden respondenten (=mensen die de vragenlijst hebben ingevuld en teruggestuurd) op twee onderwerpen, namelijk de subjectieve gezondheid 2 en de beoordeling van de eigen leefstijl, worden vergeleken met mensen die de vragenlijst niet wilden invullen. Respondenten blijken wat positiever over hun eigen gezondheid dan mensen die de vragenlijst niet wilden invullen. Dit geldt alleen voor respondenten van 35 jaar en ouder. Mogelijk kan dit verschil zorgen voor een lichte onderschatting van gezondheidsproblemen. Wat betreft de beoordeling van de eigen manier van leven zijn er overigens geen verschillen. In het rapport wordt geen onderscheid gemaakt tussen allochtone en autochtone respondenten. Het aantal allochtone respondenten is te klein om betrouwbare uitspraken te doen. Resultaten per onderwerp Algemene lichamelijke gezondheid De algemene lichamelijke gezondheid is (onder andere) af te leiden uit de ervaren gezondheid, het voorkomen van overgewicht en het hebben van chronische ziekten of aandoeningen. Ervaren gezondheid De meeste mensen (91%) vinden de eigen gezondheid goed tot uitstekend. Negen procent vindt de eigen gezondheid matig of slecht, ongeveer gelijk aan 2004 en gelijk aan de rest van Nederland. Vrouwen zijn over het algemeen wat minder tevreden met hun gezondheid dan mannen (respectievelijk 10% en 8% matig/slecht), behalve in de leeftijdscategorie 50 t/m 64 jaar. De ervaren gezondheid hangt samen met het opleidingsniveau en met het inkomen: hoe lager, hoe slechter de subjectieve gezondheid. Ook in 2004 waren deze sociaal-economische gezondheidsverschillen er. Overgewicht Van de respondenten is 42% te zwaar: 33% heeft matig overgewicht en 9% heeft ernstig overgewicht (obesitas). Dit is een toename van 3% ten opzichte van De regio Gooi & Vechtstreek wijkt niet erg af van Nederlandse cijfers, Gooi & Vechtstreek zit zelfs aan de lage kant. Matig overgewicht komt meer voor bij mannen dan bij vrouwen; obesitas komt in gelijke mate voor bij mannen en vrouwen. Mensen met een lagere opleiding hebben vaker overgewicht dan mensen met een hogere opleiding. Verder geldt: hoe ouder, hoe dikker. Zes van de tien mannen in de leeftijd van 50 tot en met 64 jaar is te zwaar. Dit was ook in 2004 zo. Mensen met obesitas ervaren hun gezondheid vaker als matig tot slecht, leven vaker (naar eigen zeggen) ongezond, hebben vaker de huisarts bezocht in de afgelopen twee maanden, denken minder vaak te voldoen aan de NNGB (de Nationale Norm voor Gezond Bewegen), 2 Voor de subjectieve (ervaren) gezondheid is de vraag gesteld hoe gezond mensen zichzelf vinden. 5

8 hebben een hoger risico op een angststoornis of depressie en scoren hoger op de eenzaamheidsschaal. Bijna de helft van de respondenten is van plan het komende half jaar serieus te gaan afvallen. Voornamelijk door extra te bewegen/sporten, door gezonder/minder te eten en door niet te snoepen. Het percentage respondenten met ondergewicht is nagenoeg gelijk gebleven: 2%. Vrouwen hebben vaker ondergewicht. Ook mensen met ondergewicht bezoeken vaker de huisarts en scoren hoger op de eenzaamheidsschaal. Chronische ziekte of aandoening Vier op de tien respondenten heeft minimaal één chronische aandoening. In 2004 was dat bijna vijf op de tien. In de top 5 van meest voorkomende chronische ziekten staan hoge bloeddruk (11%), migraine of regelmatig ernstige hoofdpijn (11%), ernstige of hardnekkige aandoening van de rug (incl. hernia) (9%), ernstige of hardnekkige aandoening van de nek of schouder (geen reuma) (9%) en gewrichtsslijtage (artrose, slijtagereuma) van heupen of knieën (8%). Ook in 2004 stonden bovengenoemde ziekten in de top 5. Vrouwen hebben vaker een chronische ziekte dan mannen en over het algemeen neemt het voorkomen van chronische aandoeningen toe met de leeftijd. De meest voorkomende chronische aandoeningen bij 50 plussers zijn hoge bloeddruk en gewrichtsslijtage van heupen en knieën. In de jongste leeftijdsgroep komt relatief vaak migraine voor, voornamelijk bij vrouwen. Meer laag opgeleiden dan hoog opgeleiden hebben één of meerdere aandoeningen. Veel chronische ziekten hebben een relatie met overgewicht. Dit geldt ook voor diabetes: binnen de groep met een normaal lichaamsgewicht heeft 1% diabetes, bij de mensen met matig overgewicht is dat 4% en bij de mensen met obesitas 14%. Ruim de helft van de respondenten met een chronische aandoening voelt zich hierdoor belemmerd. Psychische gezondheid Wat betreft de psychische gezondheid is gevraagd naar de algemene gemoedstoestand, angst en depressie, sociale contacten en gevoelens van eenzaamheid. Algemene gemoedstoestand Van de respondenten is 83% meestal opgewekt, dit is iets positiever dan in Elf procent kruist gaat wel aan en 6% geeft aan zich het afgelopen jaar meestal somber te hebben gevoeld. Risicogroepen zijn: laag opgeleiden, respondenten zonder betaalde werkkring, werklozen, arbeidsongeschikten, respondenten die aangeven moeite te hebben met rondkomen, respondenten met een beneden modaal inkomen, alleenstaanden, gescheiden respondenten en weduwen/weduwnaars. Angst en depressie Gemeten met de K10 (een schaal voor angst en depressie) heeft eenderde van alle respondenten een matig tot hoog risico op een angststoornis of depressie: 29% heeft een matig risico en 4% heeft een hoog risico 3. Gemeten met de CES-D (een schaal voor depressie 4 ) heeft 13% van de respondenten een waarschijnlijk klinisch relevante depressie. In 2004 was dat nog iets hoger: 17%. 3 Om depressieve klachten en angstklachten te meten is in deze Gezondheidspeiling gebruik gemaakt van de Kessler Psychological Distress Scale (de K10). Aan de hand van een totaalscore 3 wordt onderscheid gemaakt tussen personen met een hoog, matig en met weinig of geen risico op een angststoornis of depressie. 4 Voor het uitgebreider meten van depressie is gebruik gemaakt van de Center for Epidemiologic Studies Depression Scale (de CES-D), een screeningsinstrument voor depressie in de algemene bevolking. Elke antwoordcategorie heeft een bepaalde score, variërend van 0 (=zelden of nooit) tot 3 (=altijd). Bij een somscore van 16 of hoger is de kans groot op een klinisch relevante depressieve stoornis. 6

9 Risicogroepen zijn: laag opgeleiden, vrouwen, weduwen/weduwnaars, alleenstaande ouders, gescheiden respondenten, respondenten die aangeven moeite te hebben met rondkomen, arbeidsongeschikten en werklozen. Sociale contacten en eenzaamheid De meeste mensen hebben regelmatig contact met familieleden, vrienden of echt goede kennissen. Tevens hebben acht op de tien respondenten minimaal tweemaal per maand contact met buren of mensen in de straat. Toch voelt bijna eenderde van alle respondenten zich matig tot (zeer) ernstig eenzaam: een kwart matig en 5% (zeer) ernstig. Dit is minder dan in Het landelijk gemiddelde ligt op 25%. Eenzaamheid komt vaker voor onder laag opgeleiden dan onder hoog opgeleiden. Ook alleenstaanden en alleenstaande ouders voelen zich vaker eenzaam. Eenzaamheid hangt sterk samen met het vóórkomen van depressiviteit. Mensen die zich eenzaam voelen beoordelen hun gezondheid vaker als matig tot slecht en ze bezoeken vaker de huisarts. Ook gebrek aan geld hangt samen met eenzaamheid. Leefstijl Er is gevraagd naar een aantal leefgewoonten, waarvan bekend is dat ze geassocieerd zijn met gezondheid: roken, alcoholgebruik en lichaamsbeweging. Ook is gevraagd naar de beoordeling van de eigen leefstijl. Roken Een kwart van de volwassenen (25%) rookt. In 2004 rookte nog 30%, dus is het percentage rokers met 5% afgenomen. Dit is in lijn met de landelijk dalende trend. Mannen roken vaker dan vrouwen. Laag opgeleiden roken vaker dan hoog opgeleiden. De grootste groep rokers zit in de leeftijdsgroep van 19 tot en met 34 jaar. Arbeidsongeschikten, werklozen en respondenten met een inkomen beneden modaal roken vaker. Acht procent van de sigarettenrokers is een zware roker (meer dan een pakje per dag). Bijna tweederde (64%) van de rokers wil nu of in de toekomst stoppen met roken. De meesten zeggen geen steun nodig te hebben om echt te stoppen, ze zijn van mening dat ze dat op eigen kracht moeten doen. Alcoholgebruik Bijna negen van de tien respondenten drinken (wel eens) alcohol. Vergeleken met 2004 is het huidige percentage iets lager. Twaalf procent drinkt nooit: 4% drinkt niet meer en 8% heeft nooit gedronken. Mannen drinken vaker alcohol dan vrouwen. Bijna eenderde van de respondenten zit boven de nationale norm voor verantwoord alcoholgebruik 5 (2004: 38%); 14% is een overmatige drinker 6 (2004: 18%) en 11% is een zware drinker 7 (2004: 14%). Onze cijfers komen overeen met landelijke cijfers. Oudere respondenten zitten relatief vaak boven de norm en drinken vaker overmatig, maar zwaar drinken komt juist meer voor in de jongste leeftijdsgroep: bijna een kwart van de mannen in de leeftijd van 19 tot en met 34 jaar in Gooi en Vechtstreek is een zware drinker. Hoe hoger de opleiding hoe hoger het percentage gebruikers van alcohol; laag opgeleiden zitten echter vaker boven de nationale norm, drinken vaker overmatig en zwaar. Van alle respondenten die wel eens alcohol drinken geeft 13% aan minder te willen drinken. Ongezond gedrag clustert: roken en zwaar alcoholgebruik gaan relatief vaak hand in hand. 5 De Nationale Norm verantwoord alcoholgebruik luidt: Voor mannen maximaal 21 glazen per week, maximaal vijf glazen per drinkdag, maximaal vijf drinkdagen per week; voor vrouwen maximaal 14 glazen per week, maximaal drie glazen per drinkdag, maximaal vijf drinkdagen per week. 6 Onder "overmatig alcoholgebruik wordt verstaan: voor mannen meer dan 21 glazen per week en voor vrouwen meer dan 14 glazen per week ('gewoontedrinkers' met een hoge consumptie). 7 Onder zwaar drinken wordt verstaan: minimaal 1x per week 6 glazen alcoholische drank op één dag (dit geldt zowel voor mannen als voor vrouwen). 7

10 Lichamelijke activiteit Ruim de helft van de respondenten (58%) voldoet aan de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (NNGB 8 ), in 2004 was dat 60%. Ruim vier op de tien volwassenen bewegen dus te weinig. Het meest wordt gewandeld, maar ook fietsen en tuinieren wordt veel gedaan. Populaire sporten zijn: fitness, tennis, zwemmen, hardlopen, golf, squash en hockey. Met name vijftig plussers blijken voldoende te bewegen. Hoog opgeleiden voldoen minder vaak aan de NNGB dan laag opgeleiden, vooral midden opgeleiden voldoen vaak aan de norm. Beoordeling eigen leefstijl Bijna driekwart beschouwt de eigen manier van leven als (zeer) gezond, een kwart zegt de leefstijl niet gezond en niet ongezond te vinden en twee procent geeft het oordeel (zeer) ongezond. Ten opzichte van 2004 is men positiever over hoe gezond de eigen manier van leven is. Mannen leven naar eigen zeggen iets minder gezond dan vrouwen en jongere respondenten zeggen minder gezond te leven dan oudere respondenten. Hoog opgeleiden oordelen positiever over de eigen (gezonde) manier van leven dan laag opgeleiden. Ook geldt: hoe hoger het netto maandinkomen, hoe gezonder men de eigen manier van leven inschat. Opvallend is dat regelmatig roken of veel alcohol drinken door de meeste rokers en zware drinkers niet als ongezond gedrag wordt gezien. Van de respondenten met obesitas zegt 46% dat ze (zeer) gezond leeft en vindt 50% de eigen leefstijl niet gezond, niet ongezond. Zorggebruik en tevredenheid In het voorgaande jaar heeft driekwart van de respondenten contact gehad met de huisarts, dit is gelijk aan Vrouwen, 50 plussers en laag opgeleiden gaan relatief wat vaker naar de huisarts. Het meest contact was er met de tandarts en/of mondhygiënist: 84%. De cijfers voor zorggebruik in de regio zijn nagenoeg gelijk aan landelijke cijfers. De meeste mensen zijn tevreden over de contacten die ze hebben gehad met de diverse zorgverleners en instellingen, maar minder tevreden is men over het WMO-loket en Symfora/GGZ. Griepprik Van de respondenten heeft 22% ooit een griepprik gekregen, waarvan 14% in het afgelopen jaar. Met name 50-plussers halen een griepprik. Risicogroepen voor griep zijn mensen met chronische ziekten zoals hart-, diabetes- en longpatiënten. Dit zijn relatief vaak laag opgeleiden. Van hen blijkt ruim de helft (58%) het afgelopen jaar gevaccineerd te zijn tegen griep. Dit percentage ligt ruim onder de landelijke cijfers (74%). Behoefte aan opvoedondersteuning Van de huishoudens met thuiswonende kinderen heeft 10% vaak of (bijna) altijd vragen over de opvoeding en heeft 9% vaak of (bijna) altijd zorgen over de opvoeding. Ouders met jonge kinderen hebben vaker vragen dan zorgen. De voor ouders moeilijkste leeftijdsgroep van hun kinderen is die van 12 tot en met 17 jaar: 12% van deze ouders heeft (vaak of altijd) vragen en ook 12% geeft aan (vaak of altijd) zorgen te hebben. Bijna een kwart van de ouders heeft in de afgelopen 12 maanden behoefte aan deskundige hulp of advies gehad. Op dit moment heeft 13% van de ouders behoefte aan deskundige hulp en 4% van de ouders heeft een onvervulde behoefte aan hulp. Laag opgeleiden en éénoudergezinnen hebben vaker zorgen over de opvoeding en vaker behoefte aan deskundige hulp. 8 De Nederlandse norm voor gezond bewegen (NNGB) beveelt de groep van jaar aan 30 minuten matig intensief lichamelijk actief te zijn op tenminste vijf, maar bij voorkeur alle dagen van de week. Voor 55-plussers geldt dezelfde norm als voor personen jonger dan 55 jaar, het intensiteitniveau ligt voor hen wel lager. 8

11 De belangrijkste onderwerpen die lastig zijn voor ouders zijn: (1) het houden aan of stellen van grenzen, regels en afspraken (2) luisteren en gehoorzamen (3) (faal)angst en onzekerheid (4) schoolprestaties en (5) sociaal contact, spelen. Helaas is er geen vergelijking mogelijk met de resultaten van de peiling van Verlenen van mantelzorg Achttien procent van de respondenten heeft in het afgelopen jaar mantelzorg gegeven. 14% geeft die mantelzorg nu nog, dit is 2% minder dan in Vrouwen en vijftigplussers geven relatief vaak mantelzorg. Van de mensen die momenteel mantelzorg geven, geeft 29% deze incidenteel en 71% structureel. Van de groep structurele mantelzorgers geeft bijna een kwart meer dan 8 uur per week mantelzorg. Van alle mantelzorgers geeft 13% aan tamelijk zwaar belast tot overbelast te zijn. Zwaar belaste mantelzorgers scoren hoger op de depressieschaal, hebben vaker psychische klachten vergeleken met niet zwaar belaste mantelzorgers, zijn vaker somber en beoordelen hun eigen gezondheid vaker als matig/slecht. Van de mantelzorgers die zich zwaar belast of overbelast voelen geeft de helft aan het Steunpunt Mantelzorg niet te kennen. In totaal heeft 7% van de mantelzorgers een onvervulde behoefte aan ondersteuning. Ervaring met huiselijk geweld Acht procent van alle respondenten is ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld, dit betreft meer vrouwen dan mannen. Tussen de drie leeftijdsgroepen is er geen significant verschil. Laag en midden opgeleiden zijn vaker ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld dan hoog opgeleiden. De meest voorkomende vormen van geweld zijn psychisch/emotioneel geweld en lichamelijk geweld en de daders zijn in de meeste gevallen de ex-partner of (stief)ouder(s). Respondenten die ooit slachtoffer zijn geweest van huiselijk geweld blijken vaker somber, beoordelen hun eigen gezondheid minder positief en bezoeken vaker de huisarts. Bij 12% van de slachtoffers is er sprake van recent geweld (1 jaar geleden of korter), bij 11% is het geweld tussen 1 en 5 jaar geleden en bij 77% is het langer dan 5 jaar geleden. Binnen- en buitenmilieu Dit onderwerp is in onze regio niet eerder in een Gezondheidspeiling uitgevraagd. De Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft indicatoren ontwikkeld voor het toezicht op de openbare gezondheidszorg. Deze staan weergegeven in de Basisset indicatoren openbare gezondheidszorg 2007 (IGZ, 2007). Onder de indicatoren medische milieukunde vallen geluidsoverlast en binnenhuismilieu. Beide onderwerpen zijn daarom opgenomen in de peiling van Binnenmilieu (ventilatiegedrag) De meeste respondenten hebben een natuurlijk ventilatiesysteem in hun huis (67%), 31% heeft een mechanisch ventilatiesysteem en 2% iets anders. Het Ministerie van VROM heeft criteria opgesteld voor voldoende ventilatie. Het ventilatiegedrag is veelal niet voldoende: in de woonkamer blijkt de ventilatie het slechtst, 60% ventileert onvoldoende. De slaapkamer wordt relatief het best geventileerd: 58% ventileert voldoende. Buitenmilieu (ervaren milieuproblemen en ernstige geluidshinder) Driekwart van de respondenten ervaart minstens één milieuprobleem. Hondenpoep wordt met 40% als het grootste milieuprobleem ervaren, gevolgd door geluidsoverlast (28%) en rommel op straat (25%). Bijna tweederde van de respondenten ervaart hinder van enige geluidsbron en ruim een kwart voelt zich hierdoor ernstig gehinderd. De ernstige hinder wordt voornamelijk ervaren door het geluid van bromfietsen/scooters, geluid van verkeer op wegen waar je niet harder mag dan 50 km/uur, van buren en van vliegtuigen. Mannen ervaren meer geluidhinder dan vrouwen, maar vrouwen ervaren vaker ernstige hinder. Jongere respondenten ervaren relatief meer geluidhinder. 9

12 Het thema: Maatschappelijke participatie Negen procent van de respondenten voelt zich belemmerd om deel te nemen aan het maatschappelijke leven. Bijna de helft van deze mensen geeft aan een betere lichamelijke gezondheid van zichzelf nodig te hebben om dit te veranderen en bijna eenderde een betere psychische gezondheid. Vrouwen voelen zich vaker belemmerd dan mannen en vijftigplussers vaker dan jongere respondenten. Laag opgeleiden, respondenten zonder betaalde baan, arbeidsongeschikten, werklozen en mensen met een inkomen beneden modaal voelen zich vaker belemmerd. Mensen die aangeven zich belemmerd te voelen om deel te nemen aan de maatschappij zijn vaker somber, hebben vaker een hoog risico op een angststoornis of depressie, hebben vaker een waarschijnlijk klinisch relevante depressie, zijn vaker ernstig tot zeer ernstig eenzaam, beoordelen hun gezondheid minder positief en hebben vaker een chronische aandoening. Vrijwilligerswerk Dertig procent van de respondenten doet vrijwilligerswerk (2004: 26%). Het meeste vrijwilligerswerk wordt verricht voor de sportclub, de (muziek)vereniging, de school en voor de kerk. De belangrijkste reden dat men geen vrijwilligerswerk doet is dat men er geen tijd voor kan vrijmaken; ook besteedt men de eigen tijd liever aan andere zaken en wil men zich niet vastleggen. Meer mannen dan vrouwen doen vrijwilligerswerk, en in de leeftijdsgroep van 35 t/m 49 jaar wordt het meest vrijwilligerswerk gedaan. Hoog opgeleiden doen vaker vrijwilligerswerk dan laag opgeleiden. Een goede gezondheid lijkt medebepalend voor het al dan niet doen van vrijwilligerswerk. Conclusie Het regelmatig houden van een Gezondheidspeiling in de regio is een belangrijk instrument om de vinger aan de pols te houden van de gezondheid en het welzijn van de bevolking en om trends zichtbaar te maken. Voor zover een vergelijking met landelijke gegevens mogelijk is, kunnen we stellen dat de regio Gooi en Vechtstreek over het algemeen niet van de landelijke gemiddelden afwijkt of er zelfs positief bij afsteekt. Er is sinds 2004 een aantal gunstige ontwikkelingen. Zo is het percentage rokers ten opzichte van 2004 met 5% gedaald naar 25% en wordt er minder (zwaar) alcohol gedronken. Deze gunstige ontwikkelingen benadrukken dat de onderwerpen roken en alcoholgebruik terecht de continue aandacht hebben van de gezondheidsbevordering. Hieronder staat een opsomming van de percentages die in deze regio mogelijk aandacht behoeven. Het betreft (in willekeurige volgorde): 1. de stijging van overgewicht met 3%; 2. het percentage respondenten met een matig tot hoog risico op een angststoornis of depressie (33%); 3. het percentage respondenten dat zich (in meer of mindere mate) eenzaam voelt (30%); 4. het percentage rokers, zware drinkers en respondenten met obesitas dat de eigen manier van leven als (zeer) gezond beoordeelt; 5. het percentage volwassenen dat te weinig beweegt (42%); 6. het percentage respondenten dat geen griepprik krijgt, maar wél tot de risicogroep voor griep behoort (42% van de risicogroep); 7. het percentage ouders dat aangeeft in de afgelopen 12 maanden behoefte te hebben gehad aan deskundige hulp of advies inzake de opvoeding van de kinderen (24%); 8. het percentage mantelzorgers dat zich zwaar belast of overbelast voelt (13% van de mantelzorgers); 9. het percentage respondenten dat ooit slachtoffer is geweest van huiselijk geweld (8%); 10. het percentage respondenten dat de eigen woning onvoldoende ventileert (60% ventileert de woonkamer onvoldoende); 10

13 11. het percentage ernstig geluidgehinderden (27%) en het percentage mensen dat zich ergert aan hondenpoep op straat (40%); 12. het percentage respondenten dat zich belemmerd voelt tot deelname aan het maatschappelijke leven (9%). Hiernaast valt op dat ook in een zeer welvarende regio als de regio Gooi en Vechtstreek sociaal-economische gezondheidsverschillen bestaan. Dit komt duidelijk uit het onderzoek naar voren. Regelmatig blijkt uit de resultaten dat risicogroepen worden gevormd door de laag opgeleiden, werklozen, arbeidsongeschikten en mensen met een beneden modaal inkomen. In de toekomstige werkconferenties ten bate van het regionale gezondheidsbeleid zal besloten worden welke resultaten of signalen aanleiding zijn voor aanpassingen in het gezondheidsbeleid. 11

14 Overzichtstabel: een aantal gezondheidsonderwerpen naar geslacht, leeftijd en sociaal economische status (%) Onderwerp GP2004 GP2008 Man Vrouw 19 t/m 35 t/m 50 t/m SES SES SES 34 jr 49 jr 64 jr Laag Midden Hoog Ervaren gezondheid matig of slecht (ns) (*) (*) Matig of ernstig overgewicht (*) (*) (*) Minimaal 1 chronische aandoening (*) (*) (*) Algemene gemoedstoestand gaat wel of somber (*) (*) (*) Hoog risico op angststoornis of depressie (*) (*) (*) Waarschijnlijk klinisch relevante depressie (*) (ns) (*) Ernstig tot zeer ernstig eenzaam (ns) (ns) (*) Roken (*) (*) (*) Zware drinker (*) (*) (*) Voldoet niet aan de NNGB ( ) (*) (*) (*) Huisarts bezoek afgelopen jaar (*) (*) (*) Tandarts/mondhygiëniste bezoek afgelopen jaar (*) (*) (*) Contact met medisch specialist afgelopen jaar (*) (*) (*) Contact met fysiotherapeut afgelopen jaar (*) (*) (*) Contact met alternatieve behandelaars afgelopen jaar (*) (*) (*) Griepprik gehad afgelopen jaar (ns) (*) (*) Behoefte aan opvoedingsondersteuning afgelopen jaar (ns) (*) (*) Geeft op dit moment mantelzorg (*) (*) (ns) Ooit slachtoffer van huiselijk geweld (*) (ns) (*) Onvoldoende ventilatie woonkamer (ns) (ns) (ns) Minimaal 1 ervaren milieuprobleem (ns) (ns) (*) Ervaart ernstige geluidshinder (*) (*) (ns) Ervaart belemmering voor deelname aan de maatschappij (*) (*) (*) Doet vrijwilligerswerk (*) (*) (*) NNGB = Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (*) significant verschil (ns) niet significant verschil 12

15 Overzichtstabel: een aantal gezondheidsonderwerpen naar gemeente (%) Onderwerp GP2008 % Blaricum Bussum Hilver- sum Laren Muiden Naarden Weesp Ervaren gezondheid matig of slecht (*) Matig of ernstig overgewicht (*) Minimaal 1 chronische aandoening ns Algemene gemoedstoestand gaat wel of ns somber Hoog risico op angststoornis of depressie (*) Waarschijnlijk klinisch relevante depressie (*) Ernstig tot zeer ernstig eenzaam (*) Roken ns Zware drinker (*) Voldoet niet aan de NNGB ( ) (*) Huisarts bezoek afgelopen jaar ns Tandarts/mondhygiëniste bezoek afgelopen jaar ns Contact met medisch specialist afgelopen jaar ns Contact met fysiotherapeut afgelopen jaar ns Contact met alternatieve behandelaars (*) afgelopen jaar Griepprik gehad afgelopen jaar ns Behoefte aan opvoedingsondersteuning ns afgelopen jaar Geeft op dit moment mantelzorg ns Ooit slachtoffer van huiselijk geweld ns Onvoldoende ventilatie woonkamer (*) Minimaal 1 ervaren milieuprobleem (*) Ervaart ernstige geluidshinder (*) Ervaart belemmering voor deelname aan de ns maatschappij Doet vrijwilligerswerk ns ( ) NNGB = Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen (*) significant verschil (ns) niet significant verschil Wijde- meren Signifi- cantie 13

16 1. Inleiding Leeswijzer Dit rapport geeft een overzicht van de resultaten van de Gezondheidspeiling volwassenen 2008 in relatie tot leeftijd, geslacht, opleidingsniveau en gemeente. Een samenvatting staat voorin dit rapport. In hoofdstuk 1 staat de inleiding met de vraagstellingen, het tweede hoofdstuk geeft een toelichting op de onderzoeksopzet. De respons wordt in hoofdstuk 3 weergegeven. Hoofdstuk 4 geeft een beschrijving van de respondenten. Vervolgens worden de resultaten van de Gezondheidspeiling besproken: de algemene lichamelijke gezondheid (hoofdstuk 5), de psychische gezondheid (hoofdstuk 6), de leefstijl (hoofdstuk 7), gebruik van zorg en tevredenheid (hoofdstuk 8), behoefte aan opvoedondersteuning (hoofdstuk 9), verlenen van mantelzorg (hoofdstuk 10), ervaring met huiselijk geweld (hoofdstuk 11), binnen- en buitenmilieu (hoofdstuk 12) en het thema: (belemmeringen voor) deelname aan de maatschappij en vrijwilligerswerk (hoofdstuk 13). Aan het begin van elk hoofdstuk of paragraaf staat een korte samenvatting in een kader. Helemaal achterin dit rapport vindt u bijlagen met (gemeente-)tabellen. 1.1 Achtergrond De gemeente heeft allerlei taken op het gebied van de volksgezondheid. In de Wet Publieke Gezondheid worden die taken gespecificeerd. De GGD heeft een rol in de uitvoering van die taken: openbare geestelijke gezondheidszorg, het bestrijden van infectieziekten, jeugdgezondheidszorg, gezondheidsbevordering, medische milieukunde en technische hygiënezorg. Ook het uitvoeren van onderzoek naar de gezondheidssituatie van de bevolking is zo n taak. Sinds 2003 hebben alle gemeenten de wettelijke verplichting om elke vier jaar een nota gemeentelijk gezondheidsbeleid op de stellen. Gezondheidsbeleid moet gericht zijn op het bewaken en bevorderen van gezondheid en op het verminderen van eventuele ongelijkheid in gezondheid. De eerstvolgende gemeentelijke nota s gezondheidsbeleid moeten worden vastgesteld in juli De regionale nota gezondheidsbeleid van de GGD levert belangrijke actuele input voor de gemeentelijke nota s. Daarom is het verschijnen van de regionale en lokale nota s op elkaar afgestemd en zal de regionale nota in 2010 beschikbaar zijn. Dat geeft de gemeenten dan ruim één jaar de tijd voor de evaluatie van bestaande lokale nota s en het voorbereiden van nieuwe nota s. In de regionale nota wordt recente informatie over de gezondheid van de inwoners opgenomen. Veel van die informatie komt uit de gezondheidsenquêtes van de GGD onder de jeugd, volwassenen en ouderen. Daarmee wordt immers een beeld verkregen van het vóórkomen van ziekten en gezondheid in de regio en van de leefwijzen en omgevingsfactoren die daarmee samenhangen. De GGD doet al jaren onderzoek onder jeugd, volwassenen en ouderen. In 1992 en in 1999 is een peiling gehouden onder volwassenen. In 1995 was er een peiling onder ouderen en in 1996 en 2001 een peiling onder jongeren. De meest recente peiling onder volwassenen en ouderen is gehouden in 2004 en onder de jeugd in

17 In de Wet Publieke Gezondheid staat dat peilingen om de vier jaar gehouden moeten worden, met als doel aan te sluiten bij de vierjaarlijkse cyclus van het regionaal en lokaal gezondheidsbeleid. Daarom is in 2008 de Gezondheidspeiling opnieuw uitgevoerd. 1.2 Volwassenen en ouderen apart Op landelijk niveau is afgesproken dat in de regionale GGD-peilingen zoveel mogelijk gebruik wordt gemaakt van de landelijk vastgestelde vraagstellingen (de standaardvraagstellingen van de Monitor Volksgezondheid). Ook GGD Gooi en Vechtstreek werkt uiteraard met deze standaarden. Regionale gegevens kunnen dan namelijk vergeleken worden met landelijke gegevens. Tevens vereist de Inspectie voor de Volksgezondheid het gebruik van standaardvraagstellingen. Inmiddels zijn er, vergeleken met 2004, aanzienlijk meer standaardvraagstellingen vanuit de landelijke Monitor Volksgezondheid vastgesteld. Aangezien er echter veel verschillen zitten tussen de vastgestelde standaardvraagstellingen voor de volwassenen en die voor de ouderen, was het logischer om onder volwassenen en ouderen twee aparte enquêtes uit te voeren. Deze afzonderlijke enquêtes kunnen dan elk korter en compacter zijn (en daarmee klantvriendelijker) en kunnen sneller verwerkt worden (de doorlooptijd wordt korter). 1.3 Gezondheidspeiling volwassenen 2008 Begin 2008 heeft GGD Gooi en Vechtstreek onder volwassenen van 19 tot en met 64 jaar een schriftelijke gezondheidsenquête uitgevoerd, de Gezondheidspeiling volwassenen Dit vond plaats in de 9 gemeenten in het werkgebied: Blaricum, Bussum, Hilversum, Huizen, Laren, Muiden, Naarden, Weesp en Wijdemeren (figuur 1.1). Voor alle gemeenten, behalve voor Huizen, is de steekproefgrootte dusdanig gekozen dat er op gemeenteniveau uitspraken kunnen worden gedaan. De gemeente Huizen heeft ervoor gekozen om alleen regionale gegevens/resultaten te ontvangen. Eind 2008 zijn tevens de inwoners van 65 jaar en ouder geënquêteerd en in het najaar van 2009 zal de jongerenpeiling (E-MOVO, via Internet) worden herhaald. Figuur 1.1 Overzicht geografische ligging gemeenten in de GGD-de regio Gooi en Vechtstreek De Gezondheidspeiling Volwassenen 2008 geeft inzicht in de gezondheidstoestand van inwoners in de regio Gooi en Vechtstreek en in de factoren die deze gezondheidstoestand beïnvloeden. De resultaten zijn gebaseerd op de informatie die de inwoners zelf geven over hun leefwijze, gezondheidsproblemen en gebruik van voorzieningen. Deze informatie heeft betrekking op de totale (dus ook de gezonde ) bevolking. Zo worden gegevens 15

18 verzameld die niet via andere (bestaande) registratiesystemen, zoals bijvoorbeeld de registraties van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) of Prismant 9, verkregen kunnen worden. Deze bestaande informatiesystemen bevatten meestal geen informatie over gezondheidsbeïnvloedende factoren en de meer subjectieve gegevens over aspecten van gezondheid (leefstijl, eenzaamheid). De Gezondheidspeiling voorziet daar wel in. De onderwerpen uit de Gezondheidspeiling zijn gebaseerd op het model van Lalonde (bijlage 1.1). 1.4 Doelen van de Gezondheidspeiling De doelen van de Gezondheidspeiling zijn: 1. inzicht verkrijgen in de gezondheidssituatie van de bevolking om regionaal en lokaal gezondheidsbeleid te kunnen ontwikkelen en/of bij te stellen. Bijvoorbeeld voor het plannen van voorzieningen en activiteiten. Te denken valt aan: doelgroep- of risicogroepbepaling en basisgegevens voor preventie (waaronder voorlichting). 2. opstellen van 'gezondheidsindicatoren' per gemeente. Gemeenten worden onderling vergeleken met betrekking tot: - de gezondheidszorg (gebruik van en tevredenheid over voorzieningen); - de gezondheidsbeleving en gezondheidstoestand (subjectieve gezondheidservaring, aanwezigheid van chronische ziekten); - de levensstijl / aanwezigheid van riskante gewoonten (roken, alcoholgebruik etc.). Daarnaast kunnen onderlinge verbanden bekeken worden tussen bepaalde gezondheidsvariabelen, medische consumptie, leefstijl, sociaal economische status en persoonskenmerken. 3. vinger aan de pols door het verzamelen van informatie door de jaren heen ( monitoren ). Door het herhaaldelijk uitvoeren van een Gezondheidspeiling kunnen veranderingen in de gezondheidssituatie en mogelijke effecten van maatregelen/beleid waargenomen worden. Bijvoorbeeld: is er sprake van een toename of afname van ongezonde gewoonten als overmatig alcoholgebruik etc. 1.5 Vraagstellingen De volgende vragen staan centraal in de Gezondheidspeiling volwassenen 2008: 1. Hoe is de gezondheidstoestand (zowel geestelijk als lichamelijk) en de gezondheidsbeleving van de bevolking? 2. Hoe vaak komen bepaalde (riskante) leefgewoonten voor? 3. In hoeverre maken inwoners gebruik van en zijn zij tevreden met de verschillende gezondheidszorgvoorzieningen in de regio? 4. In hoeverre hebben inwoners behoefte aan opvoedondersteuning? 5. In hoeverre verlenen zij mantelzorg? 6. Hoeveel inwoners hebben ooit te maken gehad met huiselijk geweld? 7. Hoe is het ventilatiegedrag van de bevolking? 8. In hoeverre worden inwoners gehinderd door geluid? 9. In hoeverre ervaren inwoners belemmeringen om deel te nemen aan de maatschappij? Gezondheid is ongelijk verdeeld. Ongezondheid en ongezond gedrag komen bij bepaalde groepen meer voor dan bij andere groepen. Daarom worden de resultaten steeds beschreven naar leeftijd, geslacht en opleidingsniveau. Maar soms ook naar andere achtergrondkenmerken, zoals bijvoorbeeld de huishoudsamenstelling en werksituatie. Welke risicogroepen accent krijgen verschilt per onderwerp. De Gezondheidspeiling levert gegevens over de speerpunten voor preventiebeleid zoals die gesteld zijn in de Preventienota Gezond zijn, gezond blijven (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 2007). Gegevens over het vóórkomen van roken, problematisch 9 Prismant is een organisatie die onder andere ziekenhuisstatistieken beheert en bewerkt. Zij levert, gebaseerd op gegevens uit de Landelijke Medische Registratie (LMR), per diagnose, verrichting en specialisme, inzicht in het landelijk aantal opnamen in ziekenhuizen. De gegevens kunnen worden gebruikt voor uiteenlopende doeleinden zoals wetenschappelijk onderzoek, marketing research, naslag en publiciteit. 16

19 alcoholgebruik, overgewicht, diabetes en depressie worden met deze peiling aan de gemeenten aangeleverd. Eventueel is het op verzoek mogelijk nader onderzoek te doen op basis van de gegevens uit deze Gezondheidspeiling. Voor onderwerpen waarvoor na lezing extra interesse bestaat (bijvoorbeeld voor het opstellen van beleidsvoornemens) kan bekeken worden of onder bepaalde voorwaarden aanvullende analyses gedaan kunnen worden. 17

20 2. Onderzoeksopzet 2.1 Begeleidingscommissie Er is voor de Gezondheidspeiling onder volwassenen begin september 2007 een begeleidingscommissie ingesteld, samengesteld uit beleidsmedewerkers gezondheidsbeleid van een aantal gemeenten en vertegenwoordigers van een aantal instanties alsmede van de GGD. De samenstelling van de begeleidingscommissie en de taken en verantwoordelijkheden van de leden staan in bijlage 2.1. De leden van de begeleidingscommissie hebben onder andere de pretest uitgevoerd (=het testen van de bruikbaarheid van de vragenlijst in de praktijk). De resultaten daarvan zijn in bijlage 2.1 te vinden. Uit de evaluatie van de Gezondheidspeiling in 2004 bleek dat men tevreden was met de rol en inbreng van de begeleidingscommissie. Voor de peiling van 2008 is daarom een soortgelijke werkwijze gevolgd. Voor de ouderenpeiling in het najaar van 2008 is een nieuwe begeleidingscommissie ingesteld. De begeleidingscommissie is vier keer bijeen gekomen: een keer voor de onderzoeksopzet en om de op te nemen onderwerpen te bepalen, eenmaal om feedback te geven op de vragenlijst, eenmaal voor de bespreking van de resultaten en eenmaal voor de evaluatie. 2.2 Leeftijdsgroepen Ten tijde van de Gezondheidspeiling van 2004 was er nog geen landelijk vastgestelde leeftijdsindeling. Op dit moment is die er wél. De landelijk geadviseerde leeftijdsindeling is als volgt: 19 t/m 34; 35 t/m 49; 50 t/m 64. Ook de Inspectie voor de Gezondheidszorg vraagt om informatie aan de hand van deze leeftijdsindeling. Daarom is overgegaan op de landelijke leeftijdsindeling. 2.3 Landelijke standaarden De Gezondheidspeiling dient, naast het leveren van gegevens voor de afzonderlijke gemeenten, nog een ander doel: het verzamelen van gegevens voor het project Lokale en Nationale Monitors Gezondheid. In dit project wordt samengewerkt door GGD-en, het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en GGD Nederland. Het project is in 2004 van start gegaan en heeft als doel lokale gegevensverzamelingen, die plaatsvinden door GGD-en, op elkaar af te stemmen en samen te voegen waardoor een nationaal beeld wordt verkregen. Voor dit doel zijn de vraagstellingen over gezondheid in enquêtes geüniformeerd (standaardvraagstellingen). Meer informatie over de monitor is te vinden op De afgelopen jaren zijn diverse vraagstellingen van de Monitor Gezondheid geüniformeerd. In theorie biedt dit GGD-en de mogelijkheid regionaal verkregen gegevens onderling en landelijk te vergelijken. Voorwaarde hiervoor is dat de GGD-en enerzijds de ontwikkelde vraagstellingen gebruiken en anderzijds de regionale resultaten van hun onderzoek invoeren in de landelijke database. Uit een recent gehouden inventarisatie door het RIVM blijkt dat nog niet genoeg gezondheidsonderzoeken na 2003 door de GGD-en zijn ingevoerd. Dit wordt met name veroorzaakt door technische knelpunten bij het invoeren van de regionale gegevens. De projectorganisatie, bestaande uit RIVM, GGD Nederland, TNO Kwaliteit van Leven en ActiZ, heeft nu op basis van de inventarisatie een actieplan opgesteld. Hiermee wordt beoogd het percentage ingevoerde onderzoeken te verhogen om uiteindelijk te komen tot een goed gevulde database met gezondheidsgegevens waarmee landelijke cijfers kunnen worden berekend. Helaas zijn er ten tijde van het verschijnen van dit rapport nog geen landelijke referentiecijfers voorhanden, zodat we geen vergelijking kunnen maken. 2.4 Keuze uit de onderwerpen Uit een breed scala aan mogelijke onderwerpen moest een keuze gemaakt worden. Om niet onnodig opnieuw onderzoek te doen zijn bepaalde onderwerpen niet opgenomen in de 18

21 peiling. Dit zijn voornamelijk onderwerpen waarvoor voldoende specifiek regionale of landelijke informatie beschikbaar is en/of waarover op gemeentelijk niveau geen behoefte bestaat ten bate van onderbouwing van beleid. Het betreft de volgende onderwerpen: kwaliteit van leven, leefomgeving, mantelzorg ontvangen, medicijngebruik, gebruik slaapen kalmeringsmiddelen, voeding, mondverzorging, ongevallen, gebruik medische hulpmiddelen, sociale veiligheid, wonen, wachtlijsten, vrijetijdsbesteding, seksueel risicogedrag en geslachtsziekten, religie, cursusbehoefte, gebruik media, informatiebehoefte m.b.t. gezondheid. De onderwerpen waarover de Inspectie informatie vereist zijn uiteraard allemaal opgenomen. Het betreft de volgende items: alcoholgebruik, angst en depressie, eenzaamheid, huiselijk geweld, roken, lengte en gewicht, buitenmilieu, binnenmilieu, leeftijd, etniciteit, geslacht, opleiding en postcode. De onderwerpen buitenmilieu en binnenmilieu zijn in onze regio niet eerder uitgevraagd. In de begeleidingscommissie is overeen gekomen dat, naast de verplichte onderwerpen, de volgende onderwerpen opgenomen zouden worden: chronische aandoeningen, psychische gezondheid, gebruik en tevredenheid van zorg, griepprik, bewegen, opvoedondersteuning, (belemmeringen voor) maatschappelijke participatie, het geven van mantelzorg en vrijwilligerswerk. Voor de volgende onderwerpen zijn standaardvraagstellingen gebruikt: chronische aandoeningen, lengte en gewicht, roken, alcoholgebruik, bewegen, zorggebruik, griepprik, opvoedondersteuning, angst & depressie, mantelzorg, huiselijk geweld, sociale contacten en eenzaamheid, vrijwilligerswerk, en binnen- en buitenmilieu. De Gezondheidspeiling volwassenen 2008 bestaat uit een monitordeel en een thema. Zie voor de vragenlijst bijlage 2.2. Het monitordeel bevat onderwerpen die door de jaren heen gevolgd kunnen worden, bijvoorbeeld gezondheidsbeleving en leefstijlonderwerpen als roken en alcoholgebruik. Het thema varieert per enquête. De actualiteit of landelijke signalen spelen een rol bij de keuze van het thema. In deze Gezondheidspeiling is het thema: (belemmeringen voor) maatschappelijke participatie (zie verder hieronder). 2.5 Het regionale thema: maatschappelijke participatie Maatschappelijke participatie staat voor allerlei positieve aspecten van ons menszijn, zoals zelfbeschikking, productiviteit, zelfontplooiing, het vermogen tot betrokkenheid, sociale contact (het vermijden van isolement) en zelfachting. Persoonlijke betrokkenheid bij de samenleving is niet alleen cruciaal voor zelfontplooiing en het persoonlijk welzijn, maar evenzeer voor het weefsel van de samenleving. Dit geldt bijvoorbeeld voor deelname aan recreatieve en culturele activiteiten of sociale contacten (Hoeymans 2005). Het thema maatschappelijke participatie raakt aan de Wet Maatschappelijke Ondersteuning van 2007 (WMO). Doel van de WMO is te bevorderen dat mensen meedoen in de samenleving. In deze Gezondheidspeiling is gevraagd of mensen zich belemmerd voelen deel te nemen aan het maatschappelijke leven: in de vorm van betaalde arbeid, vrijwilligerswerk, het verlenen van informele hulp aan familie of buren en het meedoen of ondernemen van sociale activiteiten. Deze vormen van deelname aan de samenleving komen niet alleen tegemoet aan ons menszijn, maar hebben ook een duidelijk maatschappelijk nut. Daarom is het interessant te weten of mensen zich belemmerd voelen en wat ze nodig zouden hebben om dit te veranderen. Dit laatste is tevens gevraagd. 2.6 Steekproeftrekking De inwoners zijn op basis van toeval uitgekozen om deel te nemen aan de Gezondheidspeiling volwassenen De gegevens kwamen uit de Gemeentelijke Basisadministratie (GBA) van de 9 gemeenten in Gooi en Vechtstreek, via de autorisatie voor epidemiologie. Per 1 april 2007 is het volledige inwonerbestand op alternatieve media 19