Lokale resultaten Iedereen Gezond & Wel?! Zeist

Transcriptie

1 Lokale resultaten Iedereen Gezond & Wel?! In navolging van het volwassenenonderzoek in 2004 heeft de GGD Midden-Nederland in het najaar van 2008 een gezondheidsenquête gehouden onder volwassenen in de leeftijd van 19 tot 65 jaar, in alle 28 gemeenten van de regio Midden-Nederland. Met dit onderzoek is inzicht verkregen in de gezondheidssituatie van de volwassenen in de regio Midden-Nederland. Naast deze lokale rapportage is er ook een regionale rapportage verschenen met onder andere landelijke referentiecijfers en achtergrondinformatie over risicogroepen. De lokale rapportages en het regionale rapport zijn te vinden op de website van de GGD Midden- Nederland ( Daarnaast zijn de resultaten opgenomen in een digitale gezondheidsatlas ( Dit verslag bevat de resultaten van het onderzoek in de gemeente. Er zijn in de gemeente in totaal 610 vragenlijsten verstuurd aan volwassenen (19-65 jaar). Van 274 mensen is een digitaal of schriftelijk ingevulde enquête terug ontvangen. Dit betekent een respons van 45%. Om uitspraken te kunnen doen over de bevolking op gemeenteniveau is het belangrijk dat de respondenten een representatief beeld geven van de werkelijke bevolking. Daarom is bij de analyses gebruik gemaakt van weging. Door te wegen voor leeftijd en geslacht staan de resultaten van de gezondheidsenquête in verhouding tot de werkelijke bevolking. Lichamelijke gezondheid Om een beeld van de gezondheid te verkrijgen is aan de mensen gevraagd wat ze in het algemeen genomen van hun gezondheid vinden. Hoewel dit beeld subjectief is, blijkt het toch een goede voorspeller te zijn van gezondheidsgerelateerde uitkomsten als sterfte en het gebruik van gezondheidszorgvoorzieningen. Tabel 1. (zeer) goed ervaren gezondheid naar geslacht en onderzoeksgebied Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Totaal (zeer) goed ervaren gezondheid 92% 89% 91% 92% 90% 91% De ervaren gezondheid wordt voor een groot deel bepaald door de aanwezigheid van chronische ziekten en langdurige aandoeningen. Een chronische ziekte is een ziekte die lange tijd voortduurt. In de gemeente ligt het percentage volwassenen met minimaal één chronische aandoening op 50%. De vijf meest voorkomende ziekten staan in de onderstaande tabel. Tabel 2. Percentage vijf meest voorkomende ziekten naar onderzoeksgebied Migraine, ernstige hoofdpijn 18% 14% Gewrichtsslijtage aan heupen of knieën 10% 8% Ernstige aandoening van nek of schouder 10% 9% Hoge bloeddruk 9% 11% Astma, chronische bronchitis, longemfyseem of CARA/COPD 8% 7% 1

2 66% van de volwassenen in de gemeente voelt zich belemmerd ten gevolge van een chronische ziekte. Figuur 1. Belemmering ten gevolge van chronische ziekte of aandoening naar onderzoeksgebied 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Niet belemmerd Licht belemmerd Sterk belemmerd De afgelopen jaren is het aantal volwassenen met diabetes mellitus toegenomen. Enkele redenen voor deze toename zijn: toename van het aantal mensen met overgewicht en/of een verminderde lichamelijke activiteit. Ook veranderingen in de voeding kunnen aan de stijging hebben bijgedragen evenals actievere opsporing van diabetespatiënten door huisartsen. Door middel van verschillende factoren is er een risicoscore op het krijgen van diabetes berekend *. In gemeente heeft 1% van de volwassenen gerapporteerd diabetes mellitus te hebben. Figuur 2. Risicoscore op het krijgen van diabetes naar geslacht en onderzoeksgebied % laag risico verhoogd risico hoog risico mannen mannen vrouwen vrouwen Psychische gezondheid Naast lichamelijke aandoeningen kan het welbevinden en functioneren ook belemmerd worden door psychische stoornissen. In dit onderzoek is gebruik gemaakt van de MHI-5 (Mental Health Inventory). De lijst bestaat uit vijf vragen naar gevoelens in de afgelopen vier weken. Items die aan bod komen, zijn zenuwachtigheid, gevoelens van somberheid, gelukkig zijn, in de put zitten en zich rustig voelen. In de gemeente is 14% van de volwassenen psychisch ongezond (mannen 16%, vrouwen 10%). Behalve naar psychische ongezondheid is in het onderzoek ook het risico op een angststoornis of een depressie in beeld gebracht. Hierbij is gebruik gemaakt van een lijst van tien vragen (Kessler psychological distress scale, K10) naar gevoelens in de afgelopen maand, zoals zenuwachtigheid, rusteloosheid, hopeloosheid, somberheid en depressiviteit. In de gemeente heeft 38% een matig tot hoog risico op angst en depressieklachten (31% matig en 7% hoog risico). In de regio is dit 36% (32% matig en 4% hoog risico). * Diabetes risicotest van het Diabetes Fonds 2

3 Ingrijpende negatieve gebeurtenissen zijn vaak de oorzaak van psychische problemen. Mensen met weinig persoonlijke competenties (zoals beperkte sociale vaardigheden, onvoldoende probleemoplossend vermogen en weinig zelfvertrouwen) weten deze tegenslagen vaak nauwelijks op te vangen. In de gemeente heeft 13% weinig persoonlijke competenties om problemen op te lossen. Om een indicatie te verkrijgen waar mogelijke psychische problemen mee te maken hebben, is onderzocht op welke terreinen de respondenten problemen ervaren. De vijf meest genoemde problemen staan in de onderstaande tabel. Tabel 3. Vijf meest ervaren problemen naar onderzoeksgebied Financiën 18% 16% Werk/baan 18% 14% Seksuele problemen 13% 8% Eigen ontwikkeling/ontplooiing 12% 12% Relatie met partner 12% 8% Eenzaamheid is een ander aspect dat van invloed is op iemands welbevinden. Van de volwassenen in de gemeente geeft 40% aan zich eenzaam te voelen (30% is matig eenzaam en 10% is (zeer) ernstig eenzaam). Er wordt een onderscheid gemaakt tussen zogenaamde emotionele eenzaamheid (een gebrek aan intieme contacten) en sociale eenzaamheid (een klein sociaal netwerk hebben). Figuur 3. Soort eenzaamheid naar geslacht en onderzoeksgebied % emotionele eenzaamheid sociale eenzaamheid eenzaamheid totaal mannen mannen vrouwen regio vrouwen Psychosociale problemen zorgen vaak voor slaapproblemen en stress. Om deze reden gebruikt 6% van de volwassenen in de gemeente slaap- of kalmeringsmiddelen. Van de respondenten die (bijna) dagelijks deze middelen gebruiken, gebruikt 78% deze langer dan drie maanden. 3

4 Leefgewoonten Bij volwassenen is gezondheidswinst te behalen door gedragsverandering in de vorm van minder en gezonder eten, niet roken en meer bewegen. Tabel 4. Overzicht ongezonde leefgewoonten naar geslacht en onderzoeksgebied Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Totaal Rookt 23% 18% 21% 25% 19% 22% Drinkt onverantwoord* 14% 10% 12% 15% 8% 11% Binge-drinken** - minstens 1 keer per week - 1 tot 3 keer per maand - 1 tot 5 keer per half jaar 9% 10% 32% 6% 6% 18% 7% 8% 24% 14% 11% 29% 4% 5% 18% 9% 8% 23% Voldoet aan de beweegnorm*** 56% 68% 63% 57% 65% 62% * Overmatig alcohol gebruik is: mannen maximaal 21 glazen/week, max 5 glazen/drinkdag, max 5 drinkdagen/ week, vrouwen maximaal 14 glazen/week, max 3 glazen/drinkdag, max 5 drinkdagen/week ** Binge drinken is: vrouwen (wel eens) binnen een paar uur 4 of meer glazen en als man wel eens 6 of meer glazen drinkt *** Norm bestaat uit een half uur matig intensieve lichamelijke activiteit op tenminste vijf dagen per week Tabel 5. Overzicht ongezonde voedingsgewoonten naar geslacht en onderzoeksgebied Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Totaal Voldoet aan de ontbijtnorm* 88% 90% 89% 84% 90% 87% Voldoet aan de groentenorm** 34% 39% 36% 30% 33% 31% Voldoet aan de fruitnorm*** 17% 34% 25% 20% 33% 27% * De voedingsnorm voor ontbijten is minimaal 5 dagen in de week ontbijten ** De voedingsnorm voor groente in minimaal 200 gram groente per dag *** De voedingsnorm voor fruit is minimaal 2 stuks fruit per dag (of 1 glas sap) De ongezonde leef- en voedingsgewoonten kunnen leiden tot overgewicht (BMI van 25-30) of ernstig overgewicht (obesitas, BMI 30). Overgewicht en met name ernstig overgewicht hangen samen met tal van chronische aandoeningen. Bij 31% van de volwassenen van de gemeente is er sprake van overgewicht en bij 6% is er sprake van obesitas. Figuur 4. Overgewicht naar geslacht en onderzoeksgebied 50 % manen mannen vrouwen vrouwen 0 Overgewicht Obesitas Seksueel gedrag 8% van de volwassenen in de gemeente heeft de 6 maanden voorafgaand aan de enquête geslachtgemeenschap hebben gehad met iemand waarmee ze geen vaste relatie hadden, of waarbij de relatie binnen 3 maanden weer over was. naal zien we dat wanneer er geslachtgemeenschap met losse partners heeft plaatsgevonden, één op de drie volwassenen aangeeft hierbij nooit een condoom gebruikt te hebben. Van de respondenten in de gemeente heeft 21% zich ooit laten testen op geslachtsziekten, waarvan 1% tussen de drie en zes maanden geleden. Tevens weet 27% van de volwassenen in de gemeente niet waar ze terecht kunnen voor vragen over geslachtsziekten. 4

5 Zorg en preventie De mate waarin mensen zich gezond of ongezond voelen gaat veelal samen met een bepaalde behoefte aan zorg. Deze zorgbehoefte bepaalt voor een belangrijk deel de vraag naar zorg en leidt via het aanbod aan zorg tot zorggebruik. De huisarts is het eerste aanspreekpunt voor mensen met vragen of problemen over gezondheid en ziekte. In onderstaande tabel een overzicht van de zorgverleners waarmee respondenten het meest contact hebben gehad het afgelopen jaar. Tabel 6. Contact met de zes meest genoemde zorgverleners naar onderzoeksgebied Contact met huisarts 71% 73% Contact met medisch specialist 35% 34% Contact met tandarts 85% 85% Contact met fysiotherapeut 30% 27% Contact met alternatief behandelaars 8% 9% Contact met bedrijfsarts 8% 9% Mantelzorg wordt omschreven als zorg die mensen vrijwillig en onbetaald verlenen aan mensen met fysieke, verstandelijke of psychische beperkingen in hun familie, huishouden of sociale netwerk; het gaat om zorg die meer is dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is. In gemeente geeft 13% van de volwassenen mantelzorg (regionaal 13%). Van de mensen die mantelzorg geven, vindt 36% dit enigszins belastend, 19% vindt het tamelijk belastend en 3% vindt het geven van mantelzorg zeer zwaar. Onder opvoedingsondersteuning wordt verstaan het ondersteunen van ouders bij de opvoeding, om een optimale ontwikkeling van de kinderen te bevorderen. In tabel 7 een overzicht van het percentage volwassenen dat vragen en problemen heeft bij het opvoeden Tabel 7. Vragen en problemen bij de opvoeding naar onderzoeksgebied Vragen bij opvoeding (Bijna) nooit 59% Soms 36% Vaak 5% Problemen bij opvoeding (Bijna) nooit Soms Vaak 71% 24% 5% 60% 34% 6% 75% 21% 3% De onderwerpen waar het meest opvoedingsproblemen/vragen mee ervaren worden zijn stelen, vandalisme het stellen van grenzen het laten luisteren, gehoorzamen angst en onzekerheid pesten of gepest worden Het is mogelijk om over deze opvoedingsproblemen/vragen informatie, advies of hulp te krijgen. 25% van de volwassenen in gemeente die vragen of problemen hebben, maakt daar al gebruik van. 5

6 Tabel 8. Behoefte aan informatie, advies of hulp van een deskundige bij het opvoeden naar onderzoeksgebied Ja, krijg het al 25% 27% Ja, sta op een wachtlijst 4% 3% Ja, heb hulp gezocht, maar kan nergens terecht 4% 1% Ja, weet niet waar de hulp moet zoeken 0% 1% Ja, heb nog niet geprobeerd hulp te zoeken 18% 7% Nee, geen behoefte aan 49% 62% Eén op de zes volwassenen met kinderen vindt het huidige aanbod van voedingsondersteuning niet toereikend. Bijna één op de vier weet niet waar ze terecht kunnen voor vragen en advies over opvoedingsondersteuning. Fysieke omgeving In de meeste huizen is de binnenlucht meer vervuild dan de buitenlucht. In het binnenmilieu kunnen verschillende stoffen voorkomen die gezondheidseffecten veroorzaken. Het gaat onder andere om vocht, allergenen, tabaksrook, verbrandingsproducten, vluchtige organische stoffen, radon en asbest. De meest voorkomende klachten zijn problemen met de luchtwegen, hinder en hoofdpijn. 61% van de respondenten geeft aan een koopwoning te hebben in de gemeente. De respondenten is gevraagd hun woning te beoordelen met een rapportcijfer van 1 (zeer ontevreden) tot en met 10 (zeer tevreden). Het gemiddelde cijfer voor de woning is een 8,1 (regionaal 8.1). De kwaliteit van het binnenmilieu wordt bepaald door de aanwezige bronnen van verontreiniging en de mate van ventilatie. Ventileren zorgt voor verdunning en afvoer van ongezonde stoffen die in het binnenmilieu aanwezig zijn. Hoe meer en beter de ventilatie hoe beter de binnenmilieukwaliteit. Gemiddeld ventileert zo n 55% van de volwassenen de woonkamer onvoldoende, 50% de keuken, 55% de badkamer en 37% de slaapkamer. In koopwoningen worden de badkamer en de slaapkamer beter geventileerd dan in huurwoningen. In de gemeente heeft 31% van de huishoudens het afgelopen jaar schimmel- of vochtplekken gehad in de woning. Schimmel of vocht komt het meest voor in de badkamer of douche. In huurwoningen zijn vaker vochtplekken aanwezig dan in koopwoningen. Er zijn in Nederland steeds minder stille gebieden. De geluidsbelasting zal de komende jaren verder toenemen door de hoge bevolkingsdichtheid, de voortgaande verstedelijking en de groei van het verkeer. Geluidshinder geeft aan hoeveel last (hinder) mensen ondervinden van een bepaald geluid in de woon- of werkomgeving. Tabel 9. Geluidshinder naar geslacht en onderzoeksgebied Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Totaal Geen geluidshinder 34% 35% 35% 34% 33% 34% Enige vorm van geluidshinder 66% 65% 65% 66% 67% 66% Respondenten werden het meest gehinderd door verkeer op wegen waar niet harder dan 50 km/uur gereden mag worden, door bromfietsers/scooters en door de buren. 6

7 Financiële problemen Het hebben van financiële problemen is vaak een onderdeel van meerdere problemen waar personen of gezinnen mee kampen. Uit literatuur komt naar voren dat financiële problemen vaak gepaard gaan met fysieke en geestelijke problemen. Van de respondenten heeft 17% aangegeven enige tot grote moeite te hebben om financieel rond te komen, regionaal gezien is dit 16%. 33% heeft er geen moeite mee, maar moet wel op zijn/haar uitgaven letten (regionaal 32%). Tabel 10. Financiële problemen naar geslacht en onderzoeksgebied Mannen Vrouwen Totaal Mannen Vrouwen Totaal Geen problematische 5% 1% 3% 2% 2% 2% schulden, wel risicovol Problematische schulden 1% 2% 1% 2% 2% 2% Problematische schulden, 5% 5% 5% 4% 5% 4% hulp is nodig. Totaal 11% 8% 9% 8% 9% 8% Huiselijk geweld Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke kring van het slachtoffer wordt gepleegd. Het heeft een flinke impact op slachtoffers; ze kunnen zowel op fysiek, seksueel of emotioneel gebied klachten ontwikkelen. Twaalf procent van de volwassenen is ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld, vrouwen (15%) vaker dan mannen (10%). Psychisch of emotioneel geweld komt het vaakst voor (87%), gevolgd door lichamelijk geweld (51%), ongewenste seksuele toenadering (19%) en seksueel misbruik (12%). Dader van huiselijk geweld bij vrouwen is meestal de (ex)partner, bij mannen een (stief)ouder. Bijna 12 procent was het afgelopen jaar slachtoffer van huiselijk geweld: dit zijn ongeveer 520 volwassenen in. Van de respondenten die het afgelopen jaar slachtoffer zijn geweest van huiselijk geweld heeft 24% dit voorval of de voorvallen aangegeven of gemeld bij een instantie. Het huiselijk geweld is met name gemeld bij politie (18%), huisarts (10%) en slachtofferhulp (4%). Belangrijkste redenen om het geweld niet te bespreken is dat mensen het niet ernstig genoeg vinden (22%), zich ervoor schamen (23%) of het niet durven (7%). 7

8 8

9 Conclusies gemeente In beoordeelt 91% van de volwassenen hun gezondheid als (zeer) goed tot uitstekend. Toch heeft 50% minimaal één chronische aandoening en voelt 66% van de respondenten zich hierdoor belemmerd. Van de volwassenen is 14% psychisch ongezond. 38% heeft een matig tot hoog risico op angst- en depressiestoornissen. Daarnaast voelt 40% zich eenzaam, waarbij er meer sprake is van sociale eenzaamheid dan van emotionele eenzaamheid. 6% van de volwassenen gebruikt slaap- of kalmeringsmiddelen. Deze worden vaak langer gebruikt dan 3 maanden. Eén op de vijf volwassenen ervaart minimaal 3 problemen. In de gemeente worden de meeste problemen ervaren met financiën, werk/baan en seksuele problemen. 13% van de volwassenen heeft weinig persoonlijke competenties om problemen op te lossen (beperkte sociale vaardigheden, onvoldoende probleemoplossend vermogen en weinig zelfvertrouwen). Roken komt voor bij 21% van de volwassenen in de gemeente. Voor onverantwoord alcoholgebruik is dit 12%. Meer dan één derde van de volwassenen binge drinkt wel eens. 37% voldoet niet aan de norm gezond bewegen en 11% voldoet niet aan de ontbijtnorm. Aan de groente en fruit norm voldoen respectievelijk 64% en 75% van de volwassenen niet 37% van de respondenten heeft last van overgewicht, waarvan 6% last heeft van obesitas. Er is een duidelijke samenhang tussen ongezonde leefstijl en overgewicht en het hebben van chronische ziekten. Het risico op diabetes is verhoogd voor 29% van de volwassenen in en is hoog voor 21% van de volwassenen. Van de respondenten heeft 71% het afgelopen jaar contact gehad met de huisarts, en 35% met de medisch specialist. 13% van de volwassenen geeft mantelzorg en 58% vindt dit belastend. 41% van de ouders heeft soms tot vaak vragen bij het opvoeden van zijn/haar kind, en 29% heeft hier soms tot vaak problemen mee. 25% van de volwassenen krijgt hulp bij de vragen of problemen bij het opvoeden van zijn/haar kind en 49% geeft aan hier geen behoefte aan te hebben. Daarnaast vindt 17% het huidige aanbod ontoereikend en weet één op de vier ouders niet weet waar men met vragen of advies rondom de opvoeding terecht kan. 31% van de huishoudens heeft het afgelopen jaar schimmel- of vochtplekken gehad in de woning. Schimmel of vocht komt het meest voor in de badkamer of douche. Tweederde van de volwassenen heeft het afgelopen jaar enige vorm van geluidshinder ervaren. Respondenten werden het meest gehinderd door verkeer op wegen waar niet harder dan 50 km/uur gereden mag worden, door bromfietsers/scooters en door de buren. 9% van de volwassenen heeft financiële problemen. Vaak gaan financiële problemen gepaard met lichamelijk en geestelijke problemen. Een oorzaak van financiële problemen kan moeite met rondkomen zijn. 17% van de volwassenen in heeft hier moeite mee. Twaalf procent van de volwassenen in de gemeente is ooit slachtoffer geweest van huiselijk geweld. Dit percentage is hoger vergeleken met de regionale cijfers. Dader van huiselijk geweld bij vrouwen is meestal de (ex)partner, bij mannen een (stief)ouder. 9

10 10

11 Aanbevelingen De gemeente geeft in haar beleidsnota lokaal gezondheidsbeleid prioriteit aan de thema s roken, overgewicht, alcohol misbruik, diabetes, binnenmilieu, huisartsen en zorgeconomie. De cijfers van dit volwassenenonderzoek onderbouwen diverse keuzes die de gemeente heeft gemaakt en geven aanleiding tot onderstaande aandachtspunten. Eenzaamheid, psychische ongezondheid, depressieve klachten en angstklachten komen relatief veel voor bij volwassenen. De gemeente scoort overeenkomstig de regio, maar het feit dat 14% psychisch ongezond is, 38% een matig tot hoog risico op angst- en/of depressieklachten heeft en zelfs 40% van de volwassenen zich eenzaam voelt stemt tot nadenken. Psychische problemen zijn risicofactoren voor de WMO doelstelling om actief deel te kunnen nemen aan de samenleving. Het verbeteren van (buurt)voorzieningen en bevorderen van sociale cohesie zijn mogelijke aangrijpingspunten ter voorkoming van depressieve gevoelens en eenzaamheid. Maar het informeren, signaleren en aanbieden/doorverwijzen naar (individuele) hulpverlening is tevens belangrijk. We bevelen aan om het thema psychische gezondheid (binnen de WMO-doorontwikkeling) nader uit te werken. In heeft 12% van de volwassenen ooit te maken gehad met huiselijk geweld (in de regio is dit 7%). Het verdient aanbeveling om te onderzoeken of in de onderstaande 8 elementen uit de modelaanpak voor preventie en bestrijding van huiselijk geweld in voldoende mate aanwezig zijn. Vaststellen van de politieke agenda, voorlichten algemeen publiek, preventie bij risicogroepen, signaleren huiselijk geweld, analyseren, beoordelen en opvolgen, interveniëren, hulpverlenen, nazorg en voorkomen van herhaling. 11

12 12

13 Tekst en figuren: Françoise Schütz (epidemioloog) Marte van Rijnsoever Ontwerp rapport: SWZ, 13