Uitgave en rapportage afdeling Samen Leven : Gemeente Amersfoort. Dorien de Bruijn, Zwaantina van der Veen, Dymphna Meijneken.

Transcriptie

1 Amersfoortse monitor sociaal domein

2 2 Uitgave en rapportage afdeling Samen Leven : Gemeente Amersfoort. Dorien de Bruijn, Zwaantina van der Veen, Dymphna Meijneken december 2015

3 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Kader en achtergrond Uitgangspunten Opzet monitor Verhouding tot toezeggingen en moties Leeswijzer Resultaten Basisinfrastructuur Inleiding Mantelzorg Behoefte en aanbod ondersteuning voor mantelzorgers Vrijwilligerswerk Casussen: mogelijkheden van inzetten sociaal netwerk en vrijwilligers Wijkteams Inleiding Aantal hulpvragen Aantal inwoners Begeleiding uitgevoerd door het wijkteam Terugverwijzing naar basisinfrastructuur of eigen kracht Cliënttevredenheid wijkteams Casussen: zorg door het wijkteam Specialistische zorg en ondersteuning Inleiding Huishoudelijke hulp Hulpmiddelen en voorzieningen Nieuwe WMO Jeugdhulp zonder verblijf Bescherming en veiligheid Inleiding

4 4 5.2 Beschermd wonen Jeugdhulp met verblijf, jeugdbescherming en jeugdreclassering Overige indicatoren bescherming en veiligheid Werk en inkomen Inleiding Bijstand Wet sociale werkvoorziening Plaatsingen arbeidsbeperkten Re-integratie en participatie Schuldhulpverlening Minimabeleid en eigen bijdrage Inleiding Collectieve zorgverzekering Vangnetten: bijzondere bijstand, maatwerkvangnet en meerkostenregeling Eigen bijdrage Achtergrondgegevens en voorspellers zorggebruik Inleiding Achtergrondgegevens Voorspellers zorggebruik Bijlagen Bijlage 1 Definities Bijlage 2 Opzet onderzoek Cliëntervaring in beeld Bijlage 3 Onderzoek Cliëntervaring in beeld Bijlage 4 Onderzoek Cliënttevredenheid Hulp bij het Huishouden, gemeente Amersfoort Bijlage 5 Onderzoek Cliëntervaring wijkteams Bijlage 6 Onderzoek Amersfoortse Mantelzorgers in beeld

5 5

6 Samenvatting 6 Met de decentralisaties per 2015 in het Sociaal Domein hebben gemeenten er veel nieuwe taken bij gekregen. Taken die eerst bij het Rijk en Provincie waren belegd op het gebied van zorg, jeugdzorg, werk en inkomen zijn met veel minder financiële middelen overgeheveld naar de gemeente: de overheveling van AWBZ-functies naar de WMO, de transitie van de jeugdzorg, de invoering van de Participatiewet en het passend onderwijs. Voor en in 2015 is er vooral gewerkt aan het in goede banen leiden van de veranderingen en daarmee het waarborgen van de continuïteit van de zorg. Met alle veranderingen heeft de gemeente veel meer de regie gekregen in het Sociaal Domein. Verkokering en overlap van voorzieningen kan meer worden tegengegaan, samenwerking tussen partijen kan worden verbeterd. Op lokaal niveau kunnen mensen die zorg nodig hebben veel meer centraal gesteld worden. De effecten van alle veranderingen gaan we volgen met de monitor Sociaal Domein. Daarmee laten we periodiek zien wat er is gedaan, welke resultaten er zijn geboekt en of er al dan niet moet worden bijgestuurd. In deze monitor doen we dat voor de eerste keer. Daarmee is het gelijk ook een nulmeting. Eén met wel een aantal beperkingen. Deze monitor komt uit in een periode dat niet alle gegevens van de zorgomvang en financiën bekend zijn. We moeten daarnaast in dit opstartjaar rekening houden met onzuiverheden in registraties. Ook een vergelijking maken met andere gemeenten is maar beperkt mogelijk. De opzet van de monitor is volgens het Plan monitor sociaal domein vanaf Voor dit plan is bij cliëntenraden en de gemeenteraad geïnventariseerd welke onderwerpen zij gemonitord willen hebben. Deze Amersfoortse monitor sluit cijfermatig aan bij de landelijke monitor Gemeentelijke monitor Sociaal Domein. Die cijfers hebben we aangevuld met kwalitatieve gegevens. Tot slot hebben we in deze monitor ook de toezeggingen aan de gemeenteraad en de beantwoording van door de gemeenteraad ingediende moties meegenomen. Voor de voorliggende monitor zijn, naast de gemeentelijke en landelijke cijfers, de volgende (kwalitatieve)onderzoeken als bron gebruikt: Onderzoek Cliëntervaring in beeld naar 19 casussen waarvoor veel veranderde in 2015; Kwantitatief onderzoek naar de cliënttevredenheid Hulp bij het Huishouden; Kwantitatief onderzoek naar cliëntervaring wijkteams; Onderzoek naar ondersteuning en ondersteuningsbehoefte onder Amersfoortse Mantelzorgers. De hoofdstukken in deze monitor zijn ingedeeld naar het beeld van het Sociaal Domein: de piramide. Die piramide staat symbool voor de zorg en ondersteuning, die steeds meer in de basis wordt opgepakt en steeds minder terecht komt in de gespecialiseerde zorg aan de top.

7 7 Basisinfrastructuur De basisinfrastructuur bestaat uit familie, vrienden, buurtbewoners, mantelzorgers, vrijwilligers, verenigingen, sociaal werkers, scholen en sociale ondernemers. Ze vormen het fundament van het Sociaal Domein. In Amersfoort verleent 13% van de mensen tussen 19 en 65 jaar mantelzorg. Vanaf 65 jaar is dit 16%. Van de ouderen voelt 14% zich overbelast, van de jongere groep is dat 12%. Movisie heeft onderzocht in hoeverre het aanbod voor mantelzorgers in Amersfoort aansluit bij de behoeften. De organisaties die in Amersfoort actief zijn blijken over het algemeen een generalistische aanbod te hebben, waarmee ze alle typen mantelzorgers hopen te bedienen. Een specialistisch aanbod ontbreekt veelal. Ruim een derde van de Amersfoorters is actief als vrijwilliger. Amersfoortse vrijwilligers zijn vooral actief in de sectoren sport, gezondheidszorg / maatschappelijke dienstverlening en religieuze organisaties. Bij een aantal casussen valt op dat cliënten, om verschillende redenen, een (zeer) beperkt sociaal netwerk hebben. En daarmee zijn de mogelijkheden om het sociale netwerk in te schakelen bij deze casussen ook beperkt. De wijkteams De negen wijkteams in Amersfoort zijn sinds 1 januari 2015 allemaal operationeel. Ze ondersteunen huishoudens. In het eerste halfjaar van 2015 zijn circa 3800 hulpvragen bij de wijkteams ingestroomd. Een hulpvraag kan meerdere personen betreffen. Het ging tot half september om bijna zesduizend Amersfoortse inwoners die in beeld zijn (geweest) bij de wijkteams. De inzet van het wijkteam is gericht op meer inzet van de burger en zijn omgeving en op minder doorverwijzen naar specialistische zorg. Van alle hulpvragen is circa 35% doorverwezen naar de basisinfrastructuur of eigen kracht. De meeste van deze hulpvragen zijn afgehandeld op basis van zelfredzaamheid: de burger kan op eigen kracht verder.

8 Bijna tweederde (64%) is (zeer) tevreden over de ondersteuning van het wijkteam en zou het wijkteam aan anderen aanraden als zij vragen of problemen hebben. Zij zijn vooral tevreden over het prettige contact met de wijkteammedewerker en de uiteindelijk gekozen oplossing voor de zorgvraag. Een op de tien is juist (zeer) ontevreden over de wijkteams. Zij zijn vooral ontevreden over de communicatie naar hen toe en de communicatie van wijkteammedewerkers met andere betrokkenen. Gemiddeld geeft men het wijkteam een 7,3 als rapportcijfer. Over het contact met de medewerker van het wijkteam zijn veel cliënten (zeer) tevreden. 8 In een aantal casussen is gekeken hoe cliënten de overgang naar het wijkteam ervaren hebben. Bijvoorbeeld bij begeleiding en zorg aan jongeren via het wijkteam in plaats van door een zorgaanbieder. Bij begeleiding gaven de geïnterviewde cliënten aan dat ze niet zaten te wachten op verandering en dat de overgang aanvankelijk ook veel onzekerheid gaf, maar dat het hen uiteindelijk meeviel. Dit kwam in deze gevallen vooral door de warme overdracht. De vier bestudeerde casussen op het gebied van jeugdzorg waren vaak meer complexe en langer lopende trajecten. De tussenkomst van het wijkteam pakte in deze gevallen wisselend uit. Specialistische zorg en ondersteuning Het doel van de specialistische zorg en ondersteuning is een voorzieningenaanbod dat goed aansluit bij de behoefte van inwoners. Verder is de inzet dat zorg en ondersteuning steeds minder terecht komt in de gespecialiseerde zorg. In dit kader zijn cijfers over aantallen cliënten van belang. In februari 2015 kregen zo n 2650 cliënten huishoudelijke hulp en vijf maanden later waren dit er zo n 100 minder. Van de groep die minder uren huishoudelijke hulp kreeg, is de helft minder tevreden dan eerst, omdat een deel van het huishoudelijk werk nu blijft liggen. Toch beoordelen zij de kwaliteit van de geboden hulp hetzelfde als in 2014: gemiddeld een 7,9.Verder blijkt dat niet alle cliënten het idee hebben een gesprek te hebben gehad over de vermindering van uren. Uit de casussen blijkt dat de afname van het aantal uren hulp gevoelig ligt bij de geïnterviewde cliënten. Begin 2015 hadden 5900 cliënten een hulpmiddel of -voorziening ( wonen, rollen en vervoer ; de oude taken vanuit de WMO). Een half jaar later waren dit er Wat betreft de cliëntaantallen van de voor de gemeente nieuwe WMO-taken, weten we hoeveel het er betroffen begin 2015 en hoeveel cliënten het eerste half jaar vanuit wijkteams doorverwezen zijn naar specialistische zorg. Hoeveel cliënten dit waren per 1 januari 2015 staat in de volgende tabel. In totaal ontvangen op 1 januari ongeveer 1400 unieke cliënten begeleiding, persoonlijke verzorging, kortdurend verblijf, dagbesteding en/of vervoersdiensten. Tabel 1 Aantal unieke cliënten specialistische zorg, per 1 januari 2015 Aantal unieke cliënten Begeleiding Persoonlijke verzorging 100 Kortdurend verblijf <50 Dagbesteding 550 Vervoersdiensten 200 Totaal Toelichting: aantallen zijn afgerond op 50-tallen. Bron: Vektis en zorgadministratie GWS, bewerking O&S In het eerste half jaar zijn er door de wijkteams zo n 350 volwassenen doorverwezen naar begeleiding, 150 naar dagbesteding en 100 naar vervoersdiensten. Naar kortdurend verblijf zijn enkele tientallen verwezen en slechts enkelen zijn verwezen naar persoonlijke verzorging.

9 In het eerste kwartaal van 2015 waren er zo n 1940 jongeren die Jeugdzorg zonder verblijf kregen bij een zorgaanbieder. Van deze trajecten is ruim de helft verwezen door de huisarts. Bescherming en veiligheid Bij bescherming en veiligheid gaat het om huishoudens waar de veiligheid in het geding is. Het gaat om bijvoorbeeld beschermd wonen, jeugdhulp met verblijf en jeugdbescherming. En er wordt opvang geboden als dat nodig is, maar het doel is wel om deze instroom te beperken. In dat kader zijn cijfers over aantallen cliënten van belang. 9 Begin 2015 waren er circa 400 cliënten met beschermd wonen. In het eerste kwartaal van 2015 ontvingen circa 250 Amersfoortse jongeren jeugdhulp met verblijf, 300 jongeren jeugdbescherming en iets minder dan 100 jongeren hadden te maken met jeugdreclassering. Werk en inkomen De participatiewet betreft zowel bestaande taken (bijstand) als nieuwe taken die gericht zijn op het aan het werk krijgen en houden van mensen met een arbeidsbeperking (Wajong en Wsw). Doelen zijn om mensen met een (grotere) afstand tot de arbeidsmarkt in een beschermde omgeving te laten werken, om instroom in de bijstand te beperken en uitstroom te bevorderen en om een financieel vangnet te bieden voor mensen die dit nodig hebben. In dit kader zijn cijfers over cliëntaantallen van belang. In totaal werd er het eerste half jaar van 2015 aan 2950 huishoudens een bijstanduitkering verstrekt. Het gaat hierbij om 3350 personen die onderdeel uitmaakten van deze huishoudens. Dat zijn 150 uitkeringen meer dan in dezelfde periode vorig jaar. Op 1 januari 2015 hadden 940 Amersfoorters een Wsw-dienstverband. Dit zal de komende jaren afnemen, doordat er geen nieuwe mensen meer in kunnen stromen in deze regeling. Op de peildatum 25 september 2015 volgden circa 1700 Amersfoorters een re-integratietraject. De ontwikkeling die cliënten maken richting de arbeidsmarkt meten we op de re-integratieladder. Van de cliënten die minimaal een jaar op de re-integratieladder staan, is 50% gestegen. Zij hebben een stap op de weg richting de arbeidsmarkt gezet. In het eerste halfjaar van 2015 waren er 681 hulpvragen voor een schuldregeling. In 2015 is 78% van de afgeronde trajecten succesvol afgerond. Financiële vangnet en eigen bijdrage Inwoners die niet zelfstandig in hun inkomen kunnen voorzien of bijzondere kosten hebben in verband met bijzondere omstandigheden komen in aanmerking voor het financiële vangnet. De gemeente betaalt voor hen een deel van de premie voor zorgverzekering, zij hoeven geen eigen bijdrage voor zorgkosten te betalen en zij kunnen een financiele tegemoetkoming krijgen in de vorm van bijzondere bijstand / maatwerkvangnet / meerkostenregeling. Van de collectieve zorgverzekering voor minima maken zo n 2950 personen gebruik. Van bijzondere bijstand maken half oktober zo n 3250 huishoudens gebruik. Het maatwerkvangnet betrof tot half september een kleine 50 personen. Van de meerkostenregeling maakten de eerste helft van 2015 minder dan 10 personen gebruik. Hoeveel huishoudens geen eigen bijdrage hoefden te betalen gezien hun inkomen is nog niet bekend. Achtergrondgegevens en voorspellers zorggebruik Naast de cijfers over de verschillende onderdelen van de decentralisaties, zijn er ook allerlei andere gegevens die belangrijk zijn om te monitoren.

10 10 Enerzijds omdat achtergrondgegevens bepaalde ontwikkelingen kunnen verklaren. Hierbij gaat het om cijfers over leeftijdsopbouw, huishoudensamenstelling, inkomen, gezondheid en redzaamheid. Anderzijds zijn er indicatoren die het toekomstige zorggebruik (mede) kunnen voorspellen. Dit betreft cijfers over voortijdig schoolverlaten, werkloosheid, overgewicht, kinderen met kans op armoede en jeugdige verdachten. De informatie in deze monitor hierover komt uit de landelijke monitor sociaal domein. Voor deze monitor bieden deze achtergrondgegevens een context waarbinnen we de cijfers kunnen plaatsen. In de toekomst kunnen we deze gegevens gebruiken om ontwikkelingen te zien of te verklaren.

11 1. Inleiding Kader en achtergrond Er verandert veel in het sociale domein. De gemeente heeft er allerlei nieuwe taken bij gekregen in verband met de decentralisaties: overheveling van de AWBZ functies naar de WMO, de transitie van de jeugdzorg, de invoering van de Participatiewet en het passend onderwijs. In 2015 richten we ons primair op de overdracht in goede banen leiden en continuïteit van zorg. De gemeente heeft hiervoor de regiefunctie, zodat zij door oplossingen op lokaal niveau de mens meer centraal kan stellen en verkokering en overlap van voorzieningen tegen kan gaan. De gemeente moet de zorg tegelijk met aanzienlijk minder financiële middelen uitvoeren. De doelen van deze transities zijn: zorg dichterbij, minder inzet specialistische zorg, meer verantwoordelijkheid bij de burger, effectievere en efficiëntere hulp, toename van maatschappelijke participatie en efficiënter gebruik van maatschappelijke voorzieningen, lagere kosten. De effecten van deze veranderingen moeten gevolgd worden, zodat er verantwoord en waar nodig bijgestuurd kan worden. Het gaat zowel om kwantitatieve informatie (cijfers, indicatoren) als om kwalitatieve informatie (ervaringen, het verhaal achter de cijfers). Dat zal gebeuren in deze monitor Amersfoortse monitor sociaal domein die voorlopig jaarlijks zal verschijnen en waarvan dit de eerste is. Proces om tot monitor te komen Om te komen tot deze opzet voor het monitoringssysteem is binnen de gemeentelijke organisatie en bij cliëntraden en de gemeenteraad geïnventariseerd welke onderwerpen zij gemonitord willen hebben. Gekeken is naar de Amersfoortse opzet van het sociaal domein. Welke onderwerpen zijn al gedekt door de gegevens uit de landelijke monitor en welke nog niet? Raadsleden en cliënt- en adviesraden zijn betrokken bij de invulling tijdens een interactieve bijeenkomst op 15 september De belangrijkste (hoofd)vragen die raadsleden en cliënt- en adviesraden beantwoord willen zien in de monitor, zijn meegenomen in de Opzet Amersfoortse monitor sociaal domein vanaf De gemeenteraad is hierover in november 2014 geïnformeerd. De uitwerking hiervan is deze monitor, waarvan dit de eerste is. 1.2 Uitgangspunten Bij de opzet van de monitor zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd. Onderwerpen die we herhaaldelijk meten Uitgangspunt in de monitor is dat het indicatoren / onderwerpen betreft die we herhaaldelijk gaan meten. Dus bijvoorbeeld elk jaar of eens in de 2 jaar. De idee is dat de monitor op termijn een trend in beeld kan brengen. Dit is vaak kwantitatieve informatie, maar kunnen ook kwalitatieve onderzoeken zijn. Een voorbeeld van een herhaald kwalitatief onderzoek betreft het onderzoek naar de ervaring van cliënten. Een dergelijk onderzoek wordt in principe in de toekomst herhaald, hoewel

12 de invulling per jaar wel anders kan zijn. Dit om ook aan te kunnen sluiten bij de actuele situatie en vragen. Zaken die eenmalig worden onderzocht, bijvoorbeeld om een verdiepend beeld te krijgen, kunnen wel in de monitor genoemd worden, wanneer ze een mooie aanvulling betreffen op de monitorgegevens. Maar deze behoren in principe niet tot de vaste monitorgegevens. 12 Verantwoordings- en beleidsinformatie In de monitor wordt informatie opgenomen die inzicht geeft in de effecten van de beweging die we in het sociale domein willen maken (beleidsinformatie) en niet om sturingsinformatie. Hiermee willen we de (middel)lange termijn ontwikkelingen volgen. De monitor levert derhalve informatie op om naar de gemeenteraad toe te verantwoorden over het gevoerde beleid. Verder levert het zo nodig informatie op die gebruikt kan worden voor het bijsturen van beleid. Sturingsinformatie niet in monitor maar via gebruikelijke rapportages Naast deze verantwoordings- en beleidsinformatie is uiteraard ook sturingsinformatie nodig. Deze informatie wordt separaat verzameld, bijvoorbeeld in de wijkteams, via de zorgaanbieders en via de afdeling Werk, Inkomen en Zorg. Over zaken als onder meer de uitputting budget en onverhoopt ontstaan van bijvoorbeeld wachtlijsten ontvangt de gemeenteraad, zoals gebruikelijk, informatie middels de standaardrapportages over de voortgang van beleid. In 2015 is dit voor het eerst in de zomerrapportage. Daar waar de uitvoering zaken in ernstige mate afwijken, informeren we de raad buiten de monitor en de standaardrapportages om. Kosten en bureaucratie zo veel mogelijk beperken De insteek bij de opzet van de monitor is om de kosten en de belasting voor instellingen zoveel mogelijk te beperken. Dit omdat we het vanuit de gemeente Amersfoort belangrijk vinden om het geld binnen het sociaal domein zoveel mogelijk te besteden aan de zorg zelf. Daarom sluiten we zoveel mogelijk aan bij bestaande gegevens en de landelijke monitor ( gemeentelijke monitor sociaal domein genaamd). Figuur 1 Inhoud landelijke monitor ( gemeentelijke monitor sociaal domein ) Voorspellers zorggebruik Aansluiten bij bestaande cijfers en landelijke monitor Een belangrijke manier om kosten en bureaucratie te beperken is om zoveel mogelijk gebruik te maken van bestaande cijfers en door aan te sluiten bij de landelijke monitor ( gemeentelijke monitor

13 sociaal domein, zie figuur 1). Buiten dat het efficiënt is om zoveel mogelijk gebruik te maken van wat er al is, maken we hiermee het sociaal domein in Amersfoort ook vergelijkbaar met andere gemeenten. Dit betekent dat we daardoor op onderdelen afhankelijk zijn van wat er door de landelijke werkgroep ontwikkeld is en wordt. En we zijn afhankelijk van aanlevering van gegevens door CBS (Centraal Bureau voor de Statistiek) en KING (Kwaliteits Instituut Nederlandse Gemeenten). Naast tellen ook vertellen Bij de landelijke monitor gaat het om cijfers / kwantitatief onderzoek, maar in het Amersfoortse monitoringssysteem worden ook kwalitatieve onderzoeksvragen uitgewerkt. Dus naast tellen ook vertellen. Dit geeft een beeld van het verhaal achter de cijfers. 13 Monitor in ontwikkeling De Amersfoortse Monitor Sociaal Domein is een monitor in ontwikkeling. Dit is een gegeven omdat de landelijke monitor die een belangrijke basis vormt voor de Amersfoortse ook nog aan verandering onderhevig is. Zo zijn er in 2015 landelijk nog wijzigingen doorgevoerd en dit zal de komende jaren naar verwachting zo blijven. Maar ook is de Amersfoortse monitor geen statisch document omdat op deze manier ruimte is om ons blijvend aan te passen als gevolg van veranderingen in beleid of in uitvoering. Zo zullen er ook zaken zijn die aanvullend vanaf 2016 gemeten zullen worden omdat er nieuwe (Amersfoortse) beleidsveranderingen zijn. 1.3 Opzet monitor 2015 Bronnen monitor 2015 Deze monitor is opgebouwd uit de volgende cijfer- / gegevensbronnen: Cijfers van het CBS en uit de Gemeentelijke monitor sociaal domein Dit betreft bijvoorbeeld de cijfers over jeugdzorg. Deze zijn door de specialistische jeugdzorginstellingen aangeleverd aan het CBS. Het betreft niet de Jeugdzorg die door wijkteams is geleverd. Daarnaast maken we gebruik van gegevens uit de Gemeentelijke monitor sociaal domein. Dit geldt in deze eerste monitor vooral voor achtergrondgegevens en gegevens en cijfers die het toekomstige zorggebruik (mede) kunnen voorspellen. Cijfers van overige extern organisaties Dit betreft bijvoorbeeld cijfers van de GGD over mantelzorg, gezondheid en zelfredzaamheid en cijfers over crisisopvang van Samen Veilig Midden Nederland en GGZ. Cijfers van de gemeente Amersfoort Dit betreft onder andere gegevens uit de eenmalige gegevensoverdracht van Vektis over zorgaantallen de stand op (bijvoorbeeld over beschermd wonen, dagbesteding en begeleiding), gegevens uit Mens Centraal over de zorg en toeleiding van het wijkteam en gegevens over de oude WMO-taken uit de zorgadministratie GWS. De cijfers die aangeleverd worden door zorginstellingen in de verantwoordingsrapportage zijn nog niet volledig en betrouwbaar genoeg om over te rapporteren. Op onderdelen is gebruik gemaakt van gegevens uit kwartaalrapportages van instellingen, bijvoorbeeld over crisismeldingen jeugd. Daarnaast gebruiken we nog cijfers uit de door de gemeente uitgevoerde kwantitatieve onderzoeken, bijvoorbeeld voor cijfers over vrijwilligerswerk. En cijfers uit gemeentelijke rapportages zoals de SZ Zomerrapportage. Onderzoek Cliëntervaring in beeld Dit onderzoek beschrijft de eerste ervaringen van cliënten waarvoor begin 2015 het meest veranderd is, omdat er van de ervaringen van deze cliënten het meest te leren valt. Het betreft 19 casussen. Omdat het om 19 casussen gaat die niet willekeurig gekozen zijn (het

14 14 zijn cliënten waarvoor het meest veranderd is), zijn deze ervaringen niet representatief voor de gemiddelde cliënt. Want voor veel cliënten is nog weinig of niets veranderd. De uitkomsten brengen in beeld hoe grote zorgwijzigingen in de praktijk in individuele gevallen hun uitwerking hebben gekregen. Het volledige onderzoek is te vinden in bijlage 3 van deze monitor. Onderzoek Cliënttevredenheid Hulp bij het Huishouden, gemeente Amersfoort In de zomer 2015 is een cliënttevredenheidsonderzoek uitgevoerd onder de cliënten die een geldig toeleidingsbesluit voor Hulp bij het Huishouden hebben. Er is hen gevraagd naar de overgang begin van het jaar naar de nieuwe werkwijze op het terrein van Huishoudelijke Hulp. Daarnaast is hen gevraagd naar hun ervaringen met de zorgaanbieder en de (kwaliteit van de) hulp. Het volledige onderzoek is te vinden in bijlage 4 van deze monitor. Onderzoek Cliëntervaring wijkteams In de zomer 2015 is een onderzoek uitgevoerd onder cliënten van alle wijkteams in Amersfoort. Cliënten is gevraagd hoe ze het wijkteam beoordelen, onder andere het contact en de ondersteuning vanuit het wijkteam. Ook is hen gevraagd wat mogelijke verbeterpunten zijn. Het volledige onderzoek is te vinden in bijlage 5 van deze monitor. Onderzoek Amersfoortse Mantelzorgers in beeld Begin 2015 is een onderzoek gedaan naar de ondersteuning en ondersteuningsbehoefte van mantelzorgers in Amersfoort. Het onderzoek maakt een inschatting van de omvang van de verschillende typen mantelzorgers in Amersfoort. Vervolgens wordt de behoefte aan ondersteuning door mantelzorgers inzichtelijk gemaakt, alsook in hoeverre het huidige aanbod in Amersfoort hierin voorziet. Het volledige onderzoek is te vinden in bijlage 6 van deze monitor. Beperkingen monitor 2015 Deze monitor valt midden in de fase waarin Rijk (onder andere Sociale Verzekeringsbank), gemeente, wijkteams en zorgaanbieders invulling geven en tegelijkertijd uitvoering geven aan nieuwe taken, nieuwe verhoudingen tot elkaar en nieuwe verantwoordelijkheden. Daarbij hebben ze als gezamenlijke uitdaging een ingrijpende en noodzakelijke transformatie van het zorgstelsel. We beschikken daardoor voor deze monitor nog niet over alle gegevens van de zorgomvang en de financiën. Hierdoor is het niet mogelijk een totaalbeeld te geven van alle zorg, die sinds 2015 onder de verantwoordelijkheid van de gemeente valt. Daarom geven we in deze rapportage een beeld op hoofdlijnen. Dit geldt in het bijzonder voor gegevens over de zorgrealisatie bij de nieuwe WMO-taken (met name de Zorg in Natura) en gegevens over kosten per cliënt 1. Wanneer er gegevens beschikbaar waren die toch aanvullend een beeld geven, zijn deze toch opgenomen in de monitor. Ook al waren deze oorspronkelijk geen onderdeel van de opzet van de monitor. Doordat het een opstartjaar betreft moeten we ook rekening houden met onzuiverheden in registraties. Dit geldt met name voor Mens Centraal waarin de wijkteams hun gegevens administreren. Ondanks deze onzuiverheden geven de cijfers wel een goed beeld van de omvang van de werkzaamheden. Waar deze gegevens uit Mens Centraal worden gebruikt, worden de aantallen afgerond weergegeven en wordt bovenstaande kanttekening bij de cijfers vermeld. Vergelijking met andere gemeenten is in deze eerste monitor slechts heel beperkt mogelijk. Dit omdat veel gemeenten net als Amersfoort geen of beperkt of bij wijze van proef gegevens hebben aangeleverd aan het CBS. Verder is de werkwijze van verschillende gemeenten verschillend (zoals bijvoorbeeld de invulling van de sociale wijkteams) en is het nog onvoldoende duidelijk wat 1 Voor een beeld van de totale kosten verwijzen wij naar de begroting en de zomerrapportage.

15 deze verschillen zijn. CBS en King zijn voornemens om een dergelijke analyse nog uit te voeren, zodat het voor gemeenten duidelijker wordt met welke gemeenten zij zich kunnen vergelijken. Daarnaast zijn we voor een vulling van deze monitor deels afhankelijk van het CBS / King. In het plan Opzet Amersfoortse monitor sociaal domein vanaf 2015 werd al aangegeven dat het de verwachting was dat een deel van de gegevens pas vanaf 2016 of later beschikbaar zouden komen. Dit is ook het geval als nulmeting Doordat op veel terreinen de zorg in 2015 dusdanig is veranderd of doordat er geen cijfers over eerdere jaren beschikbaar zijn, is 2015 voor veel onderdelen een nulmeting. Voor de onderwerpen waarvan er wel cijfers over 2014 of andere jaren zijn die betrouwbaar en vergelijkbaar zijn, gebruiken we deze. Ook in 2016 zal het niet voor alle onderdelen mogelijk zijn om in de tijd te vergelijken. Enerzijds omdat een deel van de cijfers in 2015 niet beschikbaar is. En anderzijds omdat we in de monitor 2015 deels gebruik maken van alternatieve indicatoren bij gebrek aan de gewenste indicatoren in Gegevens die vanaf 2016 beschikbaar komen Doordat we in 2015 in een overgangsjaar zitten, beschikken we voor deze monitor nog niet over alle gegevens. De verwachting is echter dat de komende jaren steeds meer (betrouwbare) gegevens beschikbaar komen. Naar verwachting kunnen we een aantal aanvullende zaken in de monitor van 2016 wel meenemen, conform de Opzet Amersfoortse monitor sociaal domein vanaf Hiervoor zijn we deels afhankelijk van gegevens van partijen buiten de gemeente zoals het CBS en zorginstellingen. De gegevens die we verwachten vanaf 2016 te kunnen opnemen in de monitor staan hieronder. Aanvullende indicatoren uit de gemeentelijke monitor Aanvullende CAK-cijfers over eigen bijdragen Stapeling uitkering met zorggebruik cijfers over jeugd 18+ cijfers over daadwerkelijke kosten (indien mogelijk per cliënt) Daarnaast zullen we in de volgende monitor aangeven hoe we in de toekomst de veranderde Sociale basisinfrastructuur zullen monitoren. De monitor over 2016 komt naar verwachting op zijn vroegst uit in maart Dit omdat de cijfers over het eerste half jaar van 2016 uit de Gemeentelijke monitor Sociaal domein rond 1 januari 2017 beschikbaar komen. In 2015 kwamen de eerste gegevens over het eerste kwartaal eenmalig half september beschikbaar, maar dit is dus niet meer het geval vanaf Over tussentijdse cijfers die via de Gemeentelijke monitor nog over 2015 beschikbaar komen, zal de raad via aparte rapportages geïnformeerd worden. 1.4 Verhouding tot toezeggingen en moties In 2014 zijn verschillende toezeggingen gedaan aan de raad over monitoring en ook in veel aangenomen moties ging het hier over. In het plan voor de monitor staat hoe de verschillende moties / toezeggingen die in dit kader gedaan zijn en hoe deze monitor hieraan tegemoet komt. In deze monitor rapporteren we hierover. Hieronder staat om welke moties het gaat en welke cijfers en gegevens hierbij horen. Toezegging herinrichting hulp bij huishouden ( ) en overige moties huishoudelijke hulp Op 8 juli 2014 is besloten dat het beleid rond huishoudelijke hulp wordt veranderd. Het gaat niet zozeer om een schoon huis, maar om een gestructureerd huishouden, waarbij schoonmaken meer

16 een middel is dat wordt ingezet zodat burgers kunnen participeren en zoveel mogelijk zelfredzaam zijn. De contracten met de aanbieders zijn voor twee jaar afgesloten en gebaseerd op resultaatgestuurde ondersteuning en financiering. In hetzelfde besluit is toegezegd dat de effecten van het beleid gemonitord zullen worden. Op basis hiervan zal eind 2015 besluitvorming voorbereid worden met betrekking tot de benadering van hulp bij het huishouden per Bij de vaststelling van de herinrichting Hulp bij het Huishouden is een aantal toezeggingen gedaan rond Mantelzorg. In de toezegging staat dat in oktober 2014 gestart wordt met de nulmeting met betrekking tot mantelzorg. 16 In deze monitor wordt het aantal cliënten weergegeven dat een geldig toeleidingsbesluit heeft voor hulp bij het huishouden. Daarnaast zijn de cliëntervaringen in beeld gebracht in het kwantitatieve onderzoek Cliënttevredenheid Hulp bij het Huishouden. Met dit onderzoek wordt ook invulling geven aan een motie uit 2013 om meer inzicht te geven in cliënttevredenheid. In de motie was gevraagd dit inzicht per aanbieder te laten zien, echter de omvang van de cliëntengroep bij de aanbieders van huishoudelijke hulp loopt uiteen van 5 tot 1400 cliënten, waardoor uitsplitsing van de resultaten naar aanbieding tot onbetrouwbare resultaten en conclusies zou kunnen en leiden. Het kwalitatieve onderzoek Cliëntervaring in beeld bevat een aantal casussen waarvoor de hulp bij het huishouden aanzienlijk wijzigde. Dit brengt in beeld hoe zorgveranderingen op dit terrein in de praktijk zijn beslag heeft gekregen in individuele gevallen. Toezegging vervolg monitor minimabeleid / WMO-beleid en kwetsbaren In onder andere verschillende raadsinformatiebrieven (RIB) zijn toezeggingen gedaan over een vervolg van de monitor minimabeleid en WMO Zo werd er in de RIB minimabeleid en WMO 2013 ( ) en RIB wijkcijfers decentralisaties ( ) aangegeven hoe de oude vorm van monitoring van minima- / WMO-beleid ingepast gaat worden in de monitoring en evaluatie van de beweging in het sociale domein. Daarnaast is in de motie M-3.10 ( ) Gemeente, ken uw Kwetsbaren aan het College verzocht de kwetsbare doelgroepen in aard en omvang systematisch, gekwantificeerd en overzichtelijk nader te omschrijven en daarbij ook aan te geven per groep op welke indicatoren welke risico's aanwezig zijn. Daarbij werd aangegeven dat er consequent aandacht zal blijven voor kwetsbaren, burgers die door het vangnet dreigen te vallen en voor het voorkomen van stapeling van kosten. En hierover heeft het college in oktober 2015 schriftelijke raadsvragen beantwoord ( ) door te verwijzen naar deze monitor. In het plan Opzet Amersfoortse monitor sociaal domein gaven we aan dat we in deze eerste monitor invulling zouden geven aan het monitoren van deze groepen. Kwetsbare groepen en het sociaal domein De uitvoering van de motie over kwetsbaren vraagt om een hanteerbare concretisering van het brede begrip kwetsbaar. Gelet op de context van de motie: het sociaal domein, zien wij de concretisering in de stapelingen van zorgbehoeftes, financieel zorgelijke omstandigheden plus de combinatie van beide. In de (eerste) begroting 2015 hebben wij in reactie op de motie toegezegd dat wij in deze monitor opnieuw aandacht zullen besteden aan stapeling van zorgbehoeftes en financieel zorgelijke omstandigheden. In de monitoring in de jaren 2012 t/m 2014 (monitor minimabeleid en WMO-beleid) hebben wij ingezoomd op deze omstandigheden. Hieruit komt een genuanceerd beeld naar voren, dat niet leidt tot een eenvoudige aanduiding van kwetsbare doelgroepen. Het is niet zo dat als men deze omstandigheden heeft, men ook kwetsbaar is. Wel kan in het algemeen worden gesteld dat het risico op kwetsbaarheid toeneemt als men in deze omstandigheden verkeert.

17 In deze monitor zetten wij een eerste stap in de uitvoering van de motie. Een eerste stap omdat de gegevens over het zorggebruik nog onvoldoende beschikbaar zijn. Het is namelijk nog onvoldoende mogelijk bestanden onderling te koppelen. Over aantallen met stapeling van zorg verwachten we in de monitor van 2016 wel informatie over te kunnen geven. 17 Definitie kwetsbaren Wij definiëren de groep kwetsbaren als inwoners die een laag inkomen hebben en stapeling van zorg. Wij verwachten echter de komende jaren niet over deze gegevens te kunnen beschikken, omdat de gemeente beperkt gegevens over inkomen heeft en de inkomensgegevens van het CBS niet recent zijn. Totdat we wel over deze gegevens beschikken, houden we het dus bij stapeling en een laag inkomen door een uitkering. In 2015 hebben we echter nog geen gegevens over stapeling. In hoofdstuk 7 Financieel vangnet en eigen bijdragen gaan we in op cliënten met een laag inkomen. Casestudy Wij zijn ons ervan bewust dat door alleen naar stapelingsgegevens te kijken wij de werkelijkheid niet volledig weergeven. Ook daarom doen wij aanvullend kwalitatief onderzoek, dit jaar in de vorm van een diepgaande casestudy onder 19 zorgcliënten. Het gehele rapport van deze casestudy is opgenomen in bijlage 3 en geeft een beter beeld van kwetsbaarheid dan uit kwantitatieve gegevens kan worden gehaald. Uit de casestudy komt het signaal naar voren dat een deel van de zorggebruikers ook enkelvoudige kwetsbaar zijn. Naast zorgafhankelijkheid speelt bijvoorbeeld sociaal isolement een rol bij de kwetsbaarheid van deze cliënten. Motie Meten behandelingsresultaten (outcome criteria) De motie (M-3.1 van ) Meten behandelingsresultaten (outcome criteria) is aangenomen. Hierin staat dat de gemeente in 2015 gaat voorbereiden hoe ze outcome criteria gaat meten. Bij de meting van de behandelingsresultaten worden landelijk 3 outcome criteria onderscheiden: uitval, tevredenheid en doelrealisatie. In het monitoringsplan Opzet Amersfoortse monitor sociaal domein staat dat we voor het meten van outcome criteria aansluiten bij de landelijke ontwikkelingen. Zo werken verschillende landelijke kennisinstituten (zoals het Nederlands Jeugdinstituut) in samenwerking met gemeenten outcome criteria uit. Hierbij willen wij vanuit de gemeente Amersfoort aansluiten. Op die manier kan Amersfoort de outcome criteria vergelijken met andere gemeenten. In 2015 waren wij in afwachting van een notitie van deze werkgroepen. Op het moment van het afsluiten van de inkoopcontracten van 2016, waren de indicatoren nog niet voldoende uitgewerkt. Dus kunnen deze criteria op zijn vroegst opgenomen worden in inkoopcontracten Leeswijzer Het sociaal domein in 2016 is te zien als een piramide: breed aan de basis, smal aan de top. 2 De piramide staat ervoor dat zorg en ondersteuning steeds meer in de basis worden opgepakt, en steeds minder terecht komen in de gespecialiseerde zorg aan de top. We hebben de hoofdstukken in deze monitor ingedeeld volgens deze piramide. De basis van de piramide bestaat uit wat mensen voor zichzelf en voor elkaar kunnen betekenen. Dit is de basisinfrastructuur. Als daar de oplossing niet te vinden is, kunnen Amersfoorters terecht bij de wijkteams. Als ook die inzet niet voldoende is, kunnen Amersfoorters een beroep doen op 2 Bron: Meerjarig beleidskader sociaal domein Amersfoort , aangepast conform raadsbesluit 28 oktober 2014.

18 professionals die gespecialiseerd zijn in de aanpak van bijzondere problemen. In de monitor verdelen we deze gespecialiseerde zorg over twee hoofdstukken: specialistische zorg en ondersteuning en bescherming en veiligheid. De zorgvraag hoeft niet altijd in die volgorde van basisinfrastructuur naar wijkteams naar gespecialiseerde zorg: zo nodig kunnen de verschillende niveaus ook tegelijkertijd en in wisselwerking met elkaar worden ingezet. Figuur 2 Piramide 18 Bron: O&S Naast deze piramide staan werk en inkomen en Minimabeleid en eigen bijdrage. Dit zijn onderdelen van het sociaal domein die veel raakvlakken hebben met de zorg en ondersteuning uit de piramide, maar er slechts deels onderdeel van zijn. Zo wordt een deel van de cliënten vanuit Werk en inkomen of het minimabeleid ook begeleid vanuit wijkteams. Verder werkt de minimacoach bij een deel van de clienten nauw samen de wijkteams. Behalve deze hoofdstukken met cijfers over het sociaal domein, staan er andere belangrijke gegevens om te monitoren in het laatste hoofdstuk achtergrondgegevens en voorspellers zorggebruik.

19 Resultaten Foto: FreeImages.com / Andy Reis

20 2. Basisinfrastructuur In Amersfoort verleent 13% van de mensen tussen 19 en 65 jaar mantelzorg. Dit is 16% onder inwoners van 65 jaar en ouder. Hiervan voelt 14% van de ouderen zich overbelast en dit aandeel ligt op 12% onder de overige mantelzorgers. Movisie heeft onderzocht in hoeverre het aanbod voor mantelzorgers in Amersfoort aansluit bij de behoeften. De organisaties die in Amersfoort actief zijn op het gebied van mantelzorg blijken over het algemeen een generalistische aanbod te hebben, waarmee ze alle typen mantelzorgers hopen te bedienen. Een specialistisch aanbod ontbreekt veelal. Ruim een derde van de Amersfoorters is actief als vrijwilliger. Amersfoortse vrijwilligers zijn vooral actief in de sectoren sport, gezondheidszorg / maatschappelijke dienstverlening en religieuze organisaties. Bij een aantal casussen valt op dat cliënten, om verschillende redenen, een (zeer) beperkt sociaal netwerk hebben. En daarmee zijn de mogelijkheden om het sociale netwerk in te schakelen bij deze casussen ook beperkt. 20

21 2.1 Inleiding Achtergrond De basisinfrastructuur bestaat uit familie, vrienden, buurtbewoners, mantelzorgers, vrijwilligers, verenigingen, sociaal werkers, scholen en sociale ondernemers. De basisinfrastructuur is het fundament van het sociaal domein. 3 Voor zover het gaat om organisaties die bijdragen in deze basisinfrastructuur gaat het om voorzieningen waar geen toegangsbesluit voor nodig is. Het gaat om laagdrempelige mogelijkheden voor (kwetsbare) burgers om elkaar te ontmoeten, informatie en advies te krijgen en op lichte wijze ondersteund en toegerust te worden. 21 Naar resultaatsturing bij de basisinfrastructuur De invulling van sociale basisinfrastructuur gaat vanaf 2016 veranderen. Verdere ontwikkeling van de indicatoren voor basisinfrastructuur was daarom in 2015 niet zinvol. In december 2015 wordt over de toekomstige vormgeving van resultaatsturing in de basisinfrastructuur een peilnota in de raad gebracht. Hierin komt ook te staan hoe de monitoring bij deze resultaatsturing eruit komt te zien. Dit hoofdstuk van de monitor richt zich dit jaar daarom vooral op enkele onderdelen van het terrein basisinfrastructuur: mantelzorg en vrijwilligerswerk. Naast cijfers hierover zijn er ook twee kwalitatieve onderzoeken uitgevoerd die informatie over de mantelzorg en het sociale netwerk opleveren. De belangrijkste conclusies hieruit worden ook in dit hoofdstuk beschreven. 2.2 Mantelzorg Aandeel mantelzorgers en (over)belasting In de monitor gebruiken we voor mantelzorg de definitie die de GGD hanteert bij haar periodieke gezondheidsmonitor. Iemand wordt als mantelzorger gedefinieerd als hij of zij voor minstens 3 maanden of minimaal 8 uur per week mantelzorg verleent. In 2015 geeft 13% van de Amersfoorters in de leeftijd van 19 tot en met 64 jaar mantelzorg. Het aandeel Amersfoortse 65+ ers dat mantelzorg geeft is 16%. Tabel 2 Aandeel Amersfoorters dat mantelzorg verleent, jaar 13% % Bron: Stadspeiling 2015, bewerking O&S De GGD heeft onderzocht in hoeverre mantelzorgers zich belast voelen door de zorg voor een ander. In Amersfoort lijken oudere mantelzorgers van 65 jaar of ouder zich iets vaker (over)belast 4 te voelen dan volwassen mantelzorgers (19-64 jaar): respectievelijk 14% en 12% (in 2012). Figuur 3 Aandeel mantelzorgers dat zich (over)belast 5 voelt, jaar 12% % Bron: GGD Gezondheidsmonitor 2012, bewerking O&S 3 Bron: Meerjarig beleidskader sociaal domein Amersfoort , aangepast conform raadsbesluit 28 oktober De GGD spreekt van (over)belast als iemand zich door de verzorging van een ander momenteel tamelijk zwaar belast, zeer zwaar belast of overbelast voelt. 5 De GGD spreekt van (over)belast als iemand zich door de verzorging van een ander momenteel tamelijk zwaar belast, zeer zwaar belast of overbelast voelt.

22 2.3 Behoefte en aanbod ondersteuning voor mantelzorgers In 2015 heeft Movisie in opdracht van de gemeente Amersfoort een kwalitatief onderzoek uitgevoerd naar het ondersteunen en waarderen van mantelzorgers in Amersfoort. 6 Dit onderzoek brengt de omvang van verschillende typen mantelzorgers in Amersfoort in beeld, hun behoefte aan ondersteuning en de mate waarin dit in Amersfoort wordt aangeboden. 22 Omvang mantelzorgers met een ruime definitie Movisie gaat uit van een omvang van volwassen mantelzorgers in Amersfoort. Dit is een ruimere definitie dan dat de GGD en de gemeente Amersfoort hanteert. Het betreffen álle mensen die mantelzorg verlenen (ook kortdurend of weinig uren). 7 Voor de omvang van het aantal mantelzorgers in Amersfoort gaat Movisie uit van de definitie en meting van het SCP. Aan wie geven deze mantelzorgers hun hulp? 8 40% van de mantelzorgers geeft hulp aan hun ouders of schoonouders; 29% geeft mantelzorg aan partner of kind; 31% geeft mantelzorg aan een vriend, kennis, buur, collega of tweede of derdegraads familielid. Uit landelijk onderzoek blijkt dat 83% van de mantelzorgers van aanvragers van WMO-voorzieningen in dezelfde gemeente woont als de persoon die zij verzorgen. Behoefte en gebruik van ondersteuning door mantelzorgers Uit landelijk onderzoek blijkt dat 56% van de mantelzorgers behoefte heeft aan ondersteuning. Een minderheid blijkt echter gebruik te maken van ondersteuning. Movisie heeft voor Amersfoort becijferd dat een kleine mantelzorgers behoefte heeft aan een vorm van ondersteuning, en dat globaal 6000 mantelzorgers op jaarbasis bereikt worden. Dat betekent dat er jaarlijks 9000 mantelzorgers ofwel hun ondersteuning elders vinden, bijvoorbeeld online bij landelijke hulpbronnen, ofwel dat zij verstoken blijven van ondersteuning. Deels ligt het beperkte gebruik aan het gebrek aan bekendheid met voorzieningen en de voorwaarden om daarvan gebruik te kunnen maken. Ook spelen belemmeringen bij mantelzorgers om de behoefte aan ondersteuning te accepteren een rol. Soms worden belemmeringen opgeworpen vanuit de zorgvrager. Daarnaast kan er een gebrek aan passend aanbod zijn of ontevredenheid met het huidige aanbod en slechte ervaringen uit het verleden. Vormen van ondersteuning en aansluiting op behoefte Movisie heeft 39 mensen die werkzaam zijn bij organisaties die in Amersfoort actief zijn op het terrein van welzijn, gevraagd naar de ondersteuning van hun organisaties aan mantelzorgers. 9 De meeste organisaties hebben een generalistische aanbod, waarmee ze alle typen mantelzorgers hopen te bedienen. Een specialistisch aanbod ontbreekt veelal. Hieronder wordt per soort ondersteuning aangegeven wat er in Amersfoort wordt aangeboden en in hoeverre dit volgens Movisie voldoet en volgens Amersfoortse mantelzorgers zelf Movisie Scherpenzeel, R., & Hoek, K. van den (2015). Amersfoortse mantelzorgers in beeld. Utrecht: Movisie. 7 Movisie gebruikt de definitie van het SCP als ook de resultaten van een onderzoek van het SCP. Van deze groep geven volgens Movisie intensief en/of langdurig hulp. Dit wijkt af van de definitie van de GGD. Het verschil zit in het feit dat bij de GGD-definitie mensen letterlijk wordt gevraagd of zij mantelzorg verlenen, en vervolgens hoeveel uur en hoe lang. Het SCP vraagt niet of mensen zichzelf daadwerkelijk herkennen als mantelzorger. 8 SCP, uit landelijk onderzoek onder de langdurige en/of intensieve mantelzorgers. 9 Het ging om organisaties als Beweging 3.0, Welzin, MEE, maar ook bijvoorbeeld huisartspraktijken en wijkteams. 10 In werkateliers zijn verschillende typen mantelzorgers gehoord over de door hen gewenste ondersteuning en wat zij missen in het Amersfoortse aanbod.

23 23 Informatie & advies Mantelzorgers worden in Amersfoort ondersteund door het geven van informatie en advies. Het kan gaan over omgaan met de ziekte, beperkingen en eventueel probleemgedrag van degene voor wie zij zorgen. Maar ook kan het informatie betreffen over zorg- en ondersteuningsaanbod, over wettelijke regelingen of vergoedingen. Movisie stelt dat in Amersfoort onder de meegenomen organisaties relatief weinig informatie wordt gegeven over zorgverzekeringen 11, woningaanpassingen en aangepast vervoer. Ook worden wat betreft advies vormen van mentorschap weinig aangeboden, lijkt de functie van mantelzorgmakelaar weinig bekend en lijkt er weinig advies gegeven te worden om het netwerk te versterken. Movisie zegt dat mantelzorgers daar zeer bij gebaat kunnen zijn. Amersfoortse mantelzorgers noemen in dit verband nadrukkelijk ook de behoefte aan online informatie, een goede sociale kaart en e-learning. Ook wordt één centraal punt gemist waar zij informatie kunnen halen. In de groepsgesprekken met mantelzorgers wordt de informatievoorziening en begeleiding van mantelzorgers door STIPs en de wijkteams nog niet optimaal bevonden. Training/educatie In Amersfoort worden cursussen aangeboden over het (omgaan) met ziektes en beperkingen, en ook een cursus in zelfzorg. In Amersfoort valt op dat een klein percentage training geeft in praktische vaardigheden, zoals tillen en verplaatsen, aldus Movisie. Ook ontbreekt een cursusaanbod waarin de mantelzorger wordt voorbereid op het keukentafelgesprek, terwijl dit volgens Movisie wel wenselijk is. Dagactiviteiten of vrijwillige respijtzorg Respijtzorg is tijdelijke en volledige overname van de mantelzorg. Dit kan bijvoorbeeld op locatie, zoals dagbesteding en logeeropvang, maar ook thuis, één-op-één, door een zorgvrijwilliger of - professional. In Amersfoort wordt wel respijtzorg aangeboden, maar beperkt volgens Movisie. Het gaat om een zorgvrijwilliger aan huis, dagbesteding, dagbehandeling en door een enkele zorg- of welzijnsorganisatie dagverzorging. Kortdurende opvang, crisisopvang en vakantieopvang wordt volgens Movisie minder aangeboden. Geen van de door Movisie onderzochte organisaties biedt logeeropvang voor kinderen, zoals een logeergezin. 12 Movisie stelt dat respijtzorg een belangrijke vorm van ondersteuning is om de zorg langer vol te kunnen houden. Met name de logeerfaciliteiten lijken volgens Movisie in het huidige aanbod onvoldoende. In Amersfoort zijn echter wel logeeropvang en respijtzorg door de gemeente ingekocht als specialistische zorg en ondersteuning. Alleen zijn organisaties met dit soort specialische zorg en ondersteuning niet meegenomen in het onderzoek van Movisie. Praktische en materiële hulp Een klussendienst, vrijwillig vervoer en hulp bij de thuisadministratie zijn voorbeelden van praktische ondersteuning. Regelingen vanuit de bijzondere bijstand kunnen behoren tot een vorm van materiële hulp. In Amersfoort wordt praktische hulp vooral door vrijwilligersorganisaties aangeboden. Diensten als een maaltijdservice en hulp bij de thuisadministratie worden beperkt aangeboden. Zo is in een aantal wijken Ravelijn gestart met een Wijkserviceteam, waarbij vrijwilligers bij mensen aan huis komen om, voor een kleine vergoeding, reparaties uit te voeren en tegelijkertijd een luisterend oor te bieden. Daarnaast zij er diverse vrijwilligersorganisaties die hulp bij administratie bieden. Dit is volgens Movisie een zeer gewaardeerde vorm van hulp. 11 De gemeente Amersfoort heeft in 2014 wel op allerlei manieren voorlichting gegeven over de collectieve zorgverzering voor minima. Van de gemeente zijn echter geen mensen geïnterviewd door Movisie omdat zij zich richtten op organisaties die zich (deels) richten op mantelzorgers. 12 Logeeropvang en respijtzorg zijn wel door de gemeente Amersfoort ingekocht.

24 Materiële hulp wordt door organisaties in Amersfoort nauwelijks geboden, aldus Movisie. Enkelen bieden dit aan in de vorm van hulpmiddelen, en een enkele aanbieder in de vorm van vakantiegeld. Andere organisaties verwijzen op dit punt naar de gemeente. 24 Netwerkversterking Vaak zijn mantelzorger en zorgvrager zich minder bewust van de hulp die anderen in hun netwerk kunnen bieden: andere familieleden, vrienden en buren bijvoorbeeld. Er zijn verschillende methodieken om meer zicht te krijgen op de potenties van dit netwerk en de mogelijkheden om het te versterken en uit te breiden. Er worden in Amersfoort relatief weinig trainingen netwerkversterking aangeboden volgens Movisie. Movisie stelt dat mantelzorgers daar behoefte aan hebben en bij gebaat kunnen zijn. Wel wordt de cursus Mantelzorger? Zorg voor jezelf! aangeboden. Emotionele steun Deze vorm van ondersteuning kan tot uiting komen in individuele gesprekken met zorgprofessionals, ervaringsdeskundigen en of zorgvrijwilligers, maar ook in de vorm van collectief georganiseerd lotgenotencontact. Het Amersfoortse aanbod van emotionele steun wordt vooral geboden in de vorm van individuele gesprekken, een luisterend oor en huisbezoek. Collectief georganiseerde vormen van emotionele steun, zoals thematische groepsbijeenkomsten, lotgenotencontactgroepen en mantelzorgcafés worden minder vaak aangeboden aldus Movisie. Op bescheiden schaal is er een vrijwillig maatjesproject voor mantelzorgers. Volgens Movisie wordt juist deze collectief georganiseerde steun door mantelzorgers zeer gewaardeerd. 2.4 Vrijwilligerswerk In 2015 was 36% van de Amersfoorters in de afgelopen 12 maanden actief als vrijwilliger. Dit is een toename ten opzichte van 2013, toen ongeveer een derde van de Amersfoorters vrijwilliger was. Amersfoortse vrijwilligers zijn in 2013 vooral actief in de sectoren sport, gezondheidszorg / maatschappelijke dienstverlening en religieuze organisaties. Uit ditzelfde onderzoek onder Amersfoorters in blijken hoger opgeleiden vaker actief als vrijwilliger dan lager opgeleiden. Ook doen meer ouderen dan jongeren vrijwilligerswerk. Daarentegen besteden lager opgeleiden gemiddeld meer uren per maand aan vrijwilligerswerk dan hoger opgeleiden. Ook 50 tot 74-jarigen besteden relatief veel tijd aan vrijwilligerswerk, terwijl 30 tot 39-jarigen gemiddeld de minste uren per maand actief zijn als vrijwilliger. Tabel 3 Aandeel vrijwilligers Actief als vrijwilliger in afgelopen 12 maanden 33% 36% Bron: Stadspeiling 2013, 2015, bewerking O&S 2.5 Casussen: mogelijkheden van inzetten sociaal netwerk en vrijwilligers Er zijn 19 Amersfoortse cliënten geïnterviewd voor wie de zorg door de nieuwe wetgeving en manier van werken (sterk) veranderd is. Deze zijn beschreven in het door I&O uitgevoerde kwalitatieve onderzoek Cliëntervaring in Beeld. De casussen brengen in beeld hoe grote zorgwijzigingen in de 13 Gemeente Amersfoort, afdeling Onderzoek & Statistiek - Bruijn, D. de & Burgwal, B. van de (2014). Vrijwilligerswerk. Amersfoort.