Maatschappelijke Kosten-Batenanalyse Pilot Wraparound Care Helmond

Transcriptie

1

2 Maatschappelijke Kosten-Batenanalyse Pilot Wraparound Care Helmond Auteur Sigrid Schenk Hester Duursema Datum Status Klant Definitief Gemeente Helmond

3 Inhoudsopgave 1 De vraag: economische evaluatie van de WAC pilot in Helmond Wrap Around Care is een nieuwe integrale aanpak voor multiprobleemgezinnen In Helmond is in 2012 een pilot gestart met de WAC aanpak Opdracht en uitwerking 4 2 Onderzoeksaanpak De MKBA geeft zicht op de economische kosten en baten voor de maatschappij Met een stapsgewijze aanpak van kwalitatief naar euro s 6 3 Beschrijving alternatieven In de MKBA vergelijken we het nulalternatief met het projectalternatief Nulalternatief Projectalternatief 10 4 De WAC aanpak genereert een scala aan effecten Hypothese effecten aan de hand van effectenboom Directe kosten van de interventie: inzet van het krachtteam Efficiënte zorg en afname zorg door substitutie en eigen regie Stabilisatie op leefgebieden Verbetering op leefgebieden 17 5 Resultaat De som van kosten en baten Gevoeligheidsanalyse De verdeling van kosten en baten tussen actoren Conclusies en aanbevelingen 23 Bijlage 1: Literatuurlijst 25 Bijlage 2: Kengetallen en bronnen 27 Bijlage 3: Vragenlijst voor jeugd- gezinswerkers 30

4 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 4 / 41 1 De vraag: economische evaluatie van de WAC pilot in Helmond 1.1 Wrap Around Care is een nieuwe integrale aanpak voor multiprobleemgezinnen De zorg-, hulp- en dienstverlening aan multiprobleemgezinnen is traditioneel op verkokerde en aanbodgestuurde wijze georganiseerd. Zo kan het voorkomen dat vele hulpverleners zich richten op diverse problemen van een gezin, zoals uitkeringsinstanties, schuldhulpverlening, politie, jeugdzorg, GGZ. Gevolg is dat het gezin daarmee eerder overbelast dan geholpen wordt. Aanleiding voor partijen om een nieuwe aanpak te ontwikkelen, namelijk de Wraparoundcare aanpak (WAC-aanpak). De belangrijkste kenmerken zijn dat er vraaggestuurd (welke problemen spelen er in het gezin) en geïntegreerd (wat is de samenhang tussen de problemen) wordt gewerkt. Ook wordt de aanpak ingestoken vanuit het eigen kracht principe: op welke vlakken kan het gezin weer zelf de regie oppakken en zo op langere termijn minder afhankelijk worden van zorg- en hulpverlening. 1.2 In Helmond is in 2012 een pilot gestart met de WAC aanpak De gemeente Helmond is gestart met een pilot waarin de WAC-aanpak wordt toegepast. De gemeente overweegt momenteel samen met de partners hoe de pilot breder uit te rollen. In dat kader wordt de huidige pilot geëvalueerd. De resultaten van deze evaluatie bieden aanknopingspunten voor de optimalisatie van de aanpak in de toekomst. Om tot goed onderbouwde inzichten te komen heeft de gemeente Helmond Rebel gevraagd om een maatschappelijke kosten- batenanalyse (MKBA) uit te voeren op deze pilot. De uitkomsten van de MKBA bepalen niet óf de gemeente Helmond doorgaat, wel geeft het input voor aanscherping van de werkwijze van het Krachtteam t.a.v. de vraag: hoe nog meer financieel en maatschappelijk - rendement te halen uit de WAC-aanpak. In dit rapport presenteren we het onderzoek, de uitkomsten en aanbevelingen voor de verdere uitrol. 1.3 Opdracht en uitwerking De doelstelling van dit onderzoek is het verkrijgen van inzicht in de rentabiliteit van dewac-pilot in de gemeente Helmond door middel van een MKBA, waarbij de kosten worden afgezet tegen de baten. In hoofdstuk 2 wordt allereerst toegelicht wat een MKBA precies is, waartoe een MKBA dient, en hoe deze wordt uitgevoerd. In hoofdstuk 3 wordt vervolgens beschreven hoe de MKBA voor deze pilot wordt uitgevoerd. Hoofdstuk 4 is een uitwerking van de MKBA Wraparound care Helmond, waarin de kosten en de baten worden gedefinieerd. In hoofdstuk 5 wordt toegelicht hoe de rentabiliteit van het project wordt berekend middels een rekenmodel, waarbij de belangrijkste aannames worden toegelicht. Hoofdstuk 6 bevat de uitkomsten van de MKBA.

5 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 5 / 41 2 Onderzoeksaanpak 2.1 De MKBA geeft zicht op de economische kosten en baten voor de maatschappij Een MKBA is een methode om te bepalen in hoeverre de baten (positieve effecten van een project in geld uitgedrukt) opwegen tegen de kosten van dat project. 1 Dit resulteert in een bepaald rendement van de investering. Een MKBA wordt uitgevoerd vanuit het perspectief van de maatschappij als geheel. Om de baten te kunnen waarderen, moet het effect van een project in kaart worden gebracht. Hiertoe worden als het ware twee filmpjes met elkaar vergeleken: een filmpje van hoe de wereld eruit ziet zonder uitvoering van het project (het nulscenario 2 ), en een filmpje van hoe de wereld er uit ziet met uitvoering van het project (het projectscenario). Het effect dat het project heeft op de maatschappij, is het verschil tussen de filmpjes. Figuur 1: De MKBA vormt een verschillenanalyse tussen twee alternatieven In een kosten-batenanalyse worden alle effecten van een investeringsproject in kaart gebracht en voorzien van een financiële waardering. 3 Op die manier bevordert een MKBA een integrale afweging van uiteenlopende aspecten. Met behulp van een MKBA kan een beeld worden gevormd over verschillende effecten, de verdeling van kosten en baten, alternatieven en onzekerheden rond het project. Het doel van een MKBA is om zoveel mogelijk effecten te monetariseren en op te tellen, echter voor een aantal effecten zal dat niet mogelijk zijn. De MKBA-methode maakt deze effecten wel inzichtelijk, door ze te beschrijven onder de noemer immateriële effecten. Denk hier bijvoorbeeld aan de waardering van het gevoel van veiligheid thuis. Dit is niet goed in monetaire termen uit te drukken, maar wordt in een MKBA wel genoemd, om aan te geven dat wel degelijk een waardevolle baat is. De MKBA-methode levert op die manier kennis voor beleid. Het is zeker geen beslisinstrument, in die zin dat de MKBA-methode beleidsmakers voorrekent wat ze moeten doen. Het levert beleidsmakers informatie die hen ondersteunt bij hun besluitvorming, of die het mogelijk maakt om het debat op basis van meer objectieve, feitelijke gronden te voeren. 1 De methodiek is omschreven in het rapport Evaluatie van grote infrastructuurprojecten, Leidraad voor kosten-baten analyse, Cpb, NEi, De leidraad is opgesteld in het kader van het Onderzoeksprogramma Economische Effecten Infrastructuur en staat ook wel bekend als de OEI-leidraad. 2 In hoofdstuk 5 van dit rapport wordt het nulscenario verder toegelicht 3 Paragraaf 4.3 geeft een opsomming van de effecten die niet meegenomen zijn in de waardering

6 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 6 / 41 In deze MKBA is gebruik gemaakt van harde cijfers, maar ook van aannames. De MKBA-methode maakt inzichtelijk met welke onzekerheden er rekening is gehouden en hoe deze zijn meegewogen. Het maakt niet alleen duidelijk wat we weten, maar ook wat we niet weten. Door de onzekerheden tenminste inzichtelijk te maken, is het mogelijk hierover een gesprek te voeren en is inzichtelijk waar de beleidsmaker meent over harde kennis te beschikken en waar het over aannames, verwachtingen en educated guesses gaat. Vervolgens is het mogelijk om na te gaan wat de effecten zullen zijn wanneer andere aannames, effecten en educated guesses gebruikt worden. 2.2 Met een stapsgewijze aanpak van kwalitatief naar euro s Bij het uitvoeren van deze MKBA doorlopen we de volgende stappen: 1. Definiëren en afbakenen van projectalternatief en nulalternatief 2. Effecten van de WAC-aanpak in kaart brengen 3. Effectmeting door middel van vragenlijst 4. Waarderen van de effecten 5. Opstellen rekenmodel 6. Verdeling van de effecten tussen actoren Bij deze stappen hebben wij gebruik gemaakt van diverse bronnen. Het definiëren en afbakenen van de alternatieven hebben wij gedaan in samenspraak met de coördinator jeugdzorg van de gemeente. Bij het in kaart brengen van de effecten hebben wij eerst zelf een effectenboom opgesteld aan de hand van de beschikbare literatuur. Deze effectenboom vormt als het ware de hypothese. Op basis van een vragenlijst (bijlage 3) hebben de 5 jeugd- en gezinswerkers voor de 13 gezinnen: in kaart gebracht wat er in de gezinnen speelde in termen van zorg-, hulp- en dienstverlening bij de start van de pilot en wat was er aan hulpverlening sinds de start van de pilot. beschreven in hoeverre er sprake was van problemen gedurende de afgelopen 5 jaren op het gebied van financiën, werk, onderwijs, huisvesting, gezinssituatie, gezondheid, jeugdzorg, verslaving, veiligheid, relatie met de hulpverlening en de buurt. aangegeven wat de WAC-aanpak heeft opgeleverd voor het gezin en de individuele gezinsleden en hoe het gezin zich zal ontwikkelen in de toekomst (als gevolg van de WACaanpak). Er is een vertaling gemaakt van hetgeen door de jeugd- en gezinswerkers is ingevuld en dit is gecheckt in een expertsessie met het Krachtteam en een sessie met de Verdiepingsgroep, bestaande uitvertegenwoordigers van de samenwerkingspartners. De betrokkenheid van overige instanties voor de start van de pilot en gedurende de pilot is één op één gecheckt met de betreffende organisaties. Bij het waarderen hebben wij voornamelijk gebruik gemaakt van kengetallen op basis van openbare bronnen. Deze aannamen staan beschreven in hoofdstuk 3. In bijlage 2 staat een overzicht van de kengetallen en de bronnen die zijn gebruikt bij de waardering. Deze zijn waar nodig specifiek gemaakt voor de pilot in Helmond. Het rekenmodel is opgesteld in excel en voorzien van een cockpit waarin de belangrijkste aannamen en uitkomsten worden samengevat. Ook wordt daarin de verdeling van kosten en baten tussen actoren inzichtelijk gemaakt. Bij het berekenen van de uiteindelijke waarde gebruiken wij de netto

7 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 7 / 41 contante waarde methode. Hierbij worden de kosten en de baten uitgezet in de tijd. Vervolgens worden deze door middel van een rentevoet teruggerekend naar een waarde per 1 januari 2012 (start pilot). De rentevoet die we gebruiken is gebruikelijk voor MKBA s en bestaat uit een risicovrij deel (2,5%) en een risico-opslag (3%). Hiermee corrigeren we voor de tijdwaarde van geld en voor risico. Deze disconteringsvoet van 5,5% betreft een reële discontovoet. Op de kasstromen wordt dan ook geen inflatie toegepast. De consequentie van deze methode is dat baten die nog ver weg zijn, zoals de baten die samenhangen met het behalen van een startkwalificatie (die treden pas op als de jongere volwassen is) relatief minder zwaar meetellen. De kosten van de interventie, die aan het begin vallen, tellen daarentegen wel zwaar mee.

8 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 8 / 41 3 Beschrijving alternatieven 3.1 In de MKBA vergelijken we het nulalternatief met het projectalternatief In de MKBA vergelijken we het nulalternatief (zonder WAC) met het projectalternatief (met WAC). Het nulalternatief houdt geenszins in dat dat er niets wordt gedaan, ook in dit alternatief wordt er zorg aangeboden en worden er problemen opgelost. We proberen dan ook alleen maar die verschillen in kaart te brengen die optreden als gevolg van WAC. 3.2 Nulalternatief In deze MKBA voor de WAC pilot in Helmond kijken we specifiek naar 13 multiprobleemgezinnen waar de WAC-aanpak is toegepast sinds Van de 15 gezinnen die zijn begeleid in de pilot zijn 13 meegenomen in deze MKBA. Deze selectie is gebaseerd op het criterium dat er sprake moest zijn van een duidelijk startpunt van de pilot voor de desbetreffende gezinnen. In twee gezinnen was de hulpverlener (die de WAC aanpak ging hanteren) reeds werkzaam in het gezin, daarmee was het onderscheid voor en met WAC moeilijk te maken, terwijl dat juist een belangrijke input is. De 13 gezinnen tellen gemiddeld 5 gezinsleden en 3 kinderen. De gezinnen die geselecteerd zijn bij de pilot betreffen de zwaarste categorie multiprobleemgezinnen, wat inhoudt dat er sprake is van problemen op meerdere leefgebieden in combinatie met een zeer beperkte zelfredzaamheid. Bij de multiprobleemgezinnen in deze casus was in de situatie zonder WAC sprake van gebruik van zorg, ondersteuning en voorzieningen op diverse gebieden, namelijk: - Jeugdzorg - Gehandicaptenzorg - Onderwijsbegeleiding - Maatschappelijk werk - Psychiatrische hulp - Verslavingszorg - Schuldhulpverlening - Clientondersteuning - WMO voorzieningen - Werk en inkomen De hulp wordt geboden vanuit een specialistische insteek op specifieke problemen of specifieke leden van het gezin (geen brede integrale aanpak). Naast de hulpverleningskosten verwachten we bij een reguliere aanpak escalaties, gegeven de casuïstiek van multiprobleemgezinnen. We verwachten problemen op de volgende leefgebieden: 1. Financiën: Multiprobleemgezinnen hebben vaak problemen met het op orde houden van de financiele administratie en daarmee hangt schuldenproblematiek samen (Heuves & Bartelink, 2010). Schuldenproblematiek wordt vaak geheim gehouden en daardoor wordt er vaak pas laat hulp gezocht. Door wanorde op het gebied van financiën ontstaan er problemen op het gebied van de overige vijf leefgebieden.

9 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 9 / Wonen: Door gebrek aan financiën hebben veel multiprobleemgezinnen problemen op het gebied van huisvesting. Deze gezinnen kampen vaak met gedwongen huisuitzettingen. Ook als mensen niet gedwongen worden hun huis te verlaten, kunnen er door financiële problemen, problemen op het gebied van wonen ontstaan door afsluitingen voor gas, water en licht. 3. Veiligheid: In multiprobleemgezinnen komen meerdere problemen voor op het gebied van veiligheid. We hanteren hierbij een brede definitie. We verstaan hieronder criminaliteit en geweld (door gezinsleden), en veiligheid ten aanzien van de kinderen in het gezin. Bureau Jeugdzorg definieert veiligheid als de minimale condities waaronder een kind gezond en wel kan opgroeien. 4 Hierbij wordt niet alleen op fysieke veiligheid maar ook het veiligstellen van het ontwikkelperspectief van het kind op lange termijn bedoeld. Wanneer de situatie in een gezin als onveilig moet worden aangemerkt is tot op zekere hoogte subjectief, zo concludeert ook Bureau Jeugdzorg. Voor deze MKBA is het niet nodig om exact aan te geven of het gaat om een onveilige situatie of om gebrekkige opvoeding door de ouders. In de MKBA concentreren we ons op de problematiek die optreedt bij de kinderen als gevolg van deze twee oorzaken. Deze beschrijven we nader bij het leefgebied opvoeding. 4. Gezondheid: In multiprobleemgezinnen kan er bij gezinsleden ook sprake zijn van gezondheidsklachten, waaronder psychiatrische problemen of verslavingsproblematiek. 5. Werk: Multiproblematiek hangt vaak samen met het moeilijk verkrijgen en behouden van werk. Bij deze groepen spelen vooral zaken als een laag opleidingsniveau, gezondheidsproblemen, gebrek aan relevante werkervaring en langdurige werkloosheid. Ouders hebben moeite werk te vinden en/of werk vast te houden. Dit is vaak mede ingegeven door wangedrag, het niet nakomen van afspraken en het ontbreken van een startkwalificatie. 6. Opvoeding: Multiprobleemgezinnen kampen over het algemeen met ernstige problemen in de opvoeding en verzorging van hun kinderen (Dickscheit & Lokven, 2002). De zorg en opvoeding gaat vaak samen met het pedagogisch onvermogen van de ouders. De situatie waar kinderen uit multiprobleemgezinnen in opgroeien, verhoogt de kans op een problematische ontwikkeling van de kinderen. De verwachting is dat veel kinderen uit deze multiprobleemgezinnen vroegtijdig hun school zullen verlaten. Door de onstabiele thuissituatie ontstaat wangedrag op school. Dit leidt tot het niet behalen van een startkwalificatie. Een startkwalificatie is in de ogen van de Nederlandse overheid het minimale onderwijsniveau dat nodig is om serieus kans te maken op duurzaam geschoold werk in Nederland. Jongeren tot 23 jaar, zonder een afgeronde opleiding die geldt als startkwalificatie, worden als voortijdig schoolverlater gekenmerkt (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Welzijn). Voortijdig schoolverlaten wordt in verband gebracht met een hogere kans op werkloosheid, het vertonen van crimineel gedrag en lager loon. 4 Bureau Jeugdzorg (2008).Veiligheidsbeleid en risicomanagement in Bureau Jeugdzorg.

10 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 10 / 41 Kinderen in multiprobleemgezinnen hebben een grotere kans op ernstige gedrags- of ontwikkelingsproblemen, waardoor de situatie thuis voor de ouders onhoudbaar wordt. Het komt ook voor dat een kind uit huis geplaatst wordt om zijn veiligheid te waarborgen en eventuele kindermishandeling te stoppen. In dat geval zijn ouders niet in staat of bereid om een situatie te scheppen waarin hun kind gezond kan opgroeien en zich kan ontwikkelen. 3.3 Projectalternatief Bij de WAC aanpak in Helmond heeft ieder gezin één centrale gezinsbegeleider of ondersteuner (vanaf hier: de jeugd- en gezinswerker, afgekort met JG-werker) die op een integrale wijze de problemen aanpakt. Daarbij worden eerst alle problemen geïnventariseerd en vervolgens op basis van een prioritering een plan van aanpak opgesteld. Dit gaat in samenspraak met het gezin. De JGwerker voert tevens de regie over andere zorgverleners. De WAC aanpak heeft een aantal beoogde effecten: - Regieherstel: gezinsleden zijn weer (zoveel mogelijk) in staat hun verantwoordelijkheid te nemen en hebben weer grip op hun leven - Stabilisatie van de problemen en zo mogelijk een verbetering op diverse leefgebieden - Reductie zorgconsumptie (tenminste op langere termijn) door enerzijds efficiëntere inzet van zorg, ondersteuning en voorzieningen (met een traject wordt ook daadwerkelijk in een keer het doel bereikt) en anderzijds substitutie van zorg met lichtere of goedkopere vormen van ondersteuning en dienstverlening, uit het sociale netwerk, of het liefst door eigen regie. Bovenstaande effecten gelden voor alle gezinsleden, zowel ouders als kinderen. Specifieke interventies op de leefgebieden zijn de volgende: Financiën: o Op orde krijgen van de administratie en de ongeopende post. o Inschakelen van vrijwilligers ter ondersteuning. o Helpen bij het gebruik van formulieren. o Treffen betalingsregelingen. o Aanleren op welke wijze een gestructureerde administratie kan worden gevoerd. o Verbeteren van communicatie en vertrouwen met bewindvoerder. o Inschakelen van hulpverlening zoals schuldhulpverlening en coachen bij het efficiënt gebruik maken van die zorg (op de afspraak komen opdagen). o Ondersteunen bij het maken van keuzes die de financiële positie verbeteren, zoals goedkopere huisvesting of het aanvragen van een uitkering. Wonen: o Voorkomen van afsluitingen gas, water en licht en huisuitzettingen (en daarmee herhuisvestingen en maatschappelijke opvanggevallen) door financiele orde. Gezondheid: o Doordat de jeugd- en gezinswerker integraal kijkt en intensief aanwezig is bij de gezinnen kan hij/zij vroegtijdig een zorgbehoefte signaleren. Dit leidt op de langere termijn tot een daling van de vraag naar zorg. Veiligheid: o Door de veelvuldige aanwezigheid van de jeugd- en gezinswerkers en opstellen van een gezinsplan waarvan het gezin zelf de regie voert wordt de situatie minder uitzichtloos en is men minder geneigd om in het criminele circuit te verkeren.

11 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 11 / 41 o Werk: o o o o Door stabilisatie op andere leefgebieden hebben de ouders meer rust en daardoor verbetert ook de thuissituatie voor de kinderen. In contact brengen met de juiste instanties, brug slaan tussen voorziening en cliënt. Mee op gesprek. Communicatie verbeteren, wantrouwen wegnemen. Structuur aanbrengen in de dag en basisvaardigheden aanleren zoals afspraken nakomen en op tijd komen. Opvoeding: o Verbeteren van communicatie en vertrouwen met de school, bijvoorbeeld door de school inzicht te bieden in de problematiek rond het gezin. o Verbeteren van de opvoeding en de thuissituatie. Hierbij worden in overleg met jeugdzorg specifieke doelen en een aanpak opgesteld waarmee bijvoorbeeld duidelijk wordt wanneer een uithuisplaatsing aan de orde is. Zo krijgt de ouder ook meer begrip op het moment dat een uithuisplaatsing toch nodig is. o Structuur aanbrengen in het huishouden (dagritme) o Aanleren van opvoedvaardigheden. o Ouders stimuleren om zelf verantwoordelijkheid te nemen voor de kinderen.

12 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 12 / 41 4 De WAC aanpak genereert een scala aan effecten 4.1 Hypothese effecten aan de hand van effectenboom In het projectalternatief verwachten we dat er een aantal effecten gaan optreden als gevolg van de WAC-aanpak. Dit zijn op hoofdlijnen: - Efficiëntere zorg en afname zorg, ondersteuning en voorzieningen door substitutie en eigen regie - Stabilisatie op een aantal leefgebieden - Verbetering op een aantal leefgebieden. Bij het formuleren van deze hypotheses hebben we gebruik gemaakt van eerdere MKBA s op dit terrein, namelijk LPBL ( De kracht van 1-gezin-1-plan in cijfers, 2011, Maatschappelijk rendement in het sociale domein, 2010 ), SEO ( Kosten en baten Thuisbegeleiding voor Gezinnen, 2011 ), Hogeschool Utrecht ( Schuldhulpverlening loont, 2011 ), Sociaal Cultureel Planbureau ( Gestruikeld voor de start, 2008) en onszelf ( Maatschappelijke kosten-batenanalyse Time In en Sportklassen, 2009, Kosten en baten van projecten om voortijdig schoolverlaten te voorkomen, 2007 ). Naar aanleiding daarvan hebben we een effectenboom opgesteld (zie Figuur 2). Figuur 2: Effectenboom WAC- aanpak

13 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 13 / 41 In bovenstaande figuur laten we stapsgewijs zien hoe de WAC aanpak en de specifieke interventies die daarbinnen worden gedaan, leiden tot kwalitatieve effecten. Deze effectenboom structureert en voorkomt dat er omissies of dubbeltellingen ontstaan. In deze MKBA gaan we deze effecten eerst kwantificeren: in hoeverre zijn er bij deze gezinnen verschillen te definiëren voor elk van deze effecten ten opzichte van het nulalternatief. Vervolgens gaan we de effecten beprijzen (monetariseren). De kengetallen die we hebben gebruikt voor het monetariseren zijn samengevat in bijlage 2, met daarbij ook per parameter de bron benoemd. 4.2 Directe kosten van de interventie: inzet van het krachtteam De directe kosten betreffen kosten gemaakt door alle betrokkenen van de pilot WAC Helmond voor dit project. Het gaat om de kosten voor de jeugd- en gezinswerkers, supervisor, leidinggevende en coördinator jeugdbeleid. De kosten zijn bepaald op basis van de jaarkosten in 2012 en het aantal uren (inclusief indirecte tijd) besteed aan de WAC- aanpak. We maken daarbij onderscheid tussen het eerste jaar 2012 (intensieve aanpak), het tweede jaar 2013 (afbouw) en de lange termijn (nazorg door JG-werker). We hebben op basis van de vragenlijst en de sessies de volgende inputs gehanteerd. De uurkosten zijn gebaseerd op kengetallen. Voor de gezinnen in deze pilot is gewerkt met 5 JG-werkers, die per medewerker 960 uur per jaar besteden. De uur kosten zijn geraamd op 62 euro per uur. De overige aannamen voor andere medewerkers aan de pilot zijn opgenomen in onderstaande tabel. Krachtteam # personen Aantal uren Uurkosten JG-werker uur per jaar 62 per uur Supervisor uur per jaar 106 per uur Leidinggevende uur per jaar per uur Coördinator jeugdbeleid uur per jaar 106 per uur In de periode van nazorg nemen we aan dat de JG-werker wordt vervangen door ofwel zelfredzaamheid van het gezin, ofwel vrijwilligers of sociaal netwerk, ofwel andere professionals. De JG-werker blijft wel op de achtergrond beschikbaar voor vragen en om in geval van dreigende escalatie op te schalen. Zo hebben we concreet aangenomen dat de JG-werker in 2013 nog 50% van de inzet uit 2012 heeft (voor deze gezinnen). Vanaf 2014 neemt dit af tot 5% van de oorspronkelijke uren. De overige aannames met betrekking tot de percentages afbouw en nazorg zijn als volgt: Percentage van kosten korte termijn intensief Intensiteit afbouw (2013) JG-werkers 50% Supervisor 50% Leidinggevende 100% Coördinator jeugdbeleid 50% Nazorg gedurende lange termijn door JG werker (vanaf 2014) JG-werkers 5% Supervisor 0% Leidinggevende 5% Coördinator jeugdbeleid 0% 5 De uren betreffen zowel directe als indirecte tijd. Voor de JG-werkers geldt dat de tijd is verdeeld tussen de pilot (20 tot 24 uur per week) en de moederorganisatie. Geen van de genoemde personen heeft dus fulltime aan de pilot meegewerkt. 6 De leidinggevende is in het jaar 2013 gestart. Het betreft hier dus uren in 2013.

14 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 14 / 41 Wij merken nog op dat het in Helmond om de eerste pilot gaat met een beperkte schaal. In de expertsessies is geïdentificeerd dat dit tot extra kosten leidt, vanwege het opleiden van het team en de kleine schaal. Ook de coördinator jeugdbeleid is alleen betrokken omdat het een verandering betreft en zal op lange termijn niet meer (zo intensief) betrokken zijn. Wij nemen de werkelijke kosten van de pilot mee in de berekening. In de gevoeligheidsanalyse zullen we laten zien wat een kostenreductie van deze kosten oplevert. 4.3 Efficiënte zorg en afname zorg door substitutie en eigen regie We verwachten dat de WAC- leidt tot een afname in betrokkenheid van andere vormen van hulpverlening. Op korte termijn wordt dit veroorzaakt door de inzet van de JG-werker, deze vervangt andere inzet binnen het gezin en benut zoveel mogelijk de eigen kracht, het netwerk en algemene voorzieningen. Ook is de verwachting dat de trajecten die worden ingezet een hogere efficiëntie kennen bijvoorbeeld omdat de cliënt begrijpt wat er wordt verwacht, vertrouwen heeft, komt opdagen bij afspraken, inzet toont, de situatie op andere leefgebieden is gestabiliseerd en problemen eerder worden onderkend. Op lange termijn is de verwachting dat er substitutie van zorg en eigen regie optreedt. Daarbij wordt dure, professionele zorgverlening vervangen door het gezin zelf, door het sociale netwerk, door vrijwilligers of door goedkopere zorgverlening. Vanwege de structuur die we hebben gehanteerd met leefgebieden, komen een aantal typen hulp- en zorgverlening terug bij andere effecten. Zo valt de inzet van de bewindvoerder en schuldhulpverlening onder het leefgebied financiën. Bij het leefgebied wonen komt maatschappelijke opvang voor. Bij het leefgebied gezondheid komt geestelijke en verslavingsproblematiek voor en de bijpassende zorgtrajecten van GGZ en LVB. Tot slot komt bij opvoeding uithuisplaatsing voor en de daarmee samenhangende pleegzorg. Bij dit effect brengen we alle hulp- en zorgverlening onder die wel wordt toegepast bij de gezinnen, maar nog niet bij de leefgebieden is benoemd. Veelal gaat het dan om algemene ondersteuning, begeleiding en toezicht. Het gaat dan vooral om: - 1 e en 2 e lijns jeugd- en gezinsondersteuning in het kader van welzijnswerk en provinciale jeugdzorg - Gehandicaptenzorg - Onderwijsbegeleiding We hebben op basis van de interviews met verschillende instanties de volgende afname in uren vastgesteld. Op korte termijn zien we een afname met 2600 uur. Deze afname wordt grotendeels veroorzaakt doordat de JG-werker andere inzet in het gezin vervangt. We zien dat de JG-werkers gezamenlijk 4800 uur maken op de pilot. Niet al die tijd wordt direct in de gezinnen besteed dus dit getal is niet 1 op 1 te vergelijken met de 2600 maar geeft een indicatie. In de nazorg periode neemt de inzet van de overige zorgverleners af met 325 uur per jaar. De onderliggende onderbouwing is dat bij een aantal typen zorg er geen verschil zal ontstaan, maar dat het bij een aantal gezinnen duidelijk is dat er structureel minder inzet nodig zal zijn. De gemiddelde uurkosten van 50 euro per uur zijn gebaseerd op kengetallen. Resultaten Gemiddelde uurkosten Afname uren overige 2600 uur p.j. 325 uur p.j. 50 euro per uur zorgverleners

15 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 15 / Stabilisatie op leefgebieden Financiën Bij vrijwel alle gezinnen is er financiële problematiek. Onderdeel van de WAC aanpak is om hier orde in aan te brengen. Daarbij wordt gebruik gemaakt van bestaande dienstverlening en voorzieningen, namelijk bewindvoering en schuldhulpverlening. Op basis van de vragenlijst signaleren we op korte termijn een toename in de uren van de bewindvoerder met 5 uur per jaar. In de sessie met het krachtteam hebben we vastgesteld dat de bewindvoering naar verwachting voor de meeste gezinnen blijvend is. Op de lange termijn veronderstellen we daarom een gelijkblijvend aantal uren bewindvoering. In een aantal gezinnen is het weliswaar haalbaar om te voorkomen dat er escalatie optreedt op dit gebied, maar niet haalbaar om zelf volledig eigen regie te voeren over de financiën. Daarnaast zijn er bij een drie gezinnen schuldhulpverlening in gang gezet. Bij een aantal gezinnen kwam het voor dat het niet lukte om in een dergelijke voorziening in te stromen vanwege uitsluitingsgronden. We veronderstellen dat in de nulsituatie deze voorzieningen ook, maar later waren gestart en dat er een grotere kans is op terugval. Kortom, met WAC neemt de efficiëntie van deze voorzieningen toe. De baten daarvan ontstaan vooral op andere leefgebieden. In de waardering betekent dit dat op het leefgebied financiën extra kosten worden gemaakt. Wel blijkt dat de JG-werker succesvol is in het stabiliseren van de financiële situatie. De positieve effecten daarvan zijn vooral meetbaar op andere leefgebieden. Resultaten Toename aantal uren bewindvoering 5 uur p.j. 5 uur p.j. Toename schuldhulpverleningstrajecten 3 0 Afname schuldhulpverlening 0-3 Bij het bepalen van de kosten van deze inzet hebben we de volgende aannamen gehanteerd. De uurkosten zijn gebaseerd op kengetallen. Voor de bewindvoering zijn deze geraamd op 74 euro per uur, voor de schuldhulpverlening op 1800 euro per traject. Leefgebied Kosten Kengetal Financien Bewindvoering 74 per uur Schuldhulpverlening per keer Veiligheid Het leefgebied veiligheid bestaat uit enerzijds het creëren van een veilige thuissituatie voor de kinderen, en anderzijds uit het zich voordoen van crimineel gedrag. In de waardering van de effecten binnen dit leefgebied brengen we alleen de effecten van het voorkomen van crimineel gedrag in kaart. De effecten van een veilige thuissituatie voor de kinderen komen terug bij het leefgebied opvoeding. Bij een aantal gezinnen is door de JG-werker geïdentificeerd dat er sprake is van crimineel gedrag. De JG-werker signaleert dit en gaat erover in gesprek. Op korte termijn leidt dit tot een afname van het aantal criminele delicten van zeven tot nul. op lange termijn verwachten we dat een gedeelte terugval zal vertonen en dat de helft structureel geen crimineel gedrag meer vertoont. Het aantal criminele delicten voor de gehele periode neemt dan af met 10 delicten.

16 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 16 / 41 Resultaten Afname criminele delicten/incidenten 7 10 Criminaliteit leidt tot aanzienlijke maatschappelijke kosten. Er kunnen drie typen kosten worden onderscheiden (Van Velthoven, 2008): (1) kosten als gevolg van criminaliteit (e.g. gestolen of vernielde eigendommen), (2) kosten voor slachtofferschap en (3) kosten in reactie op de gepleegde criminaliteit (e.g. opsporing, vervolging, berechting en tenuitvoerlegging van sancties door politie en justitie). Bureau Jeugdzorg, Raad voor de Kinderbescherming en Politie worden vaak ingeschakeld om onveilige situaties op te lossen. Bij een eventuele overtreding wordt eveneens het Openbaar Ministerie betrokken. Na een zware straf, al dan niet in combinatie met verslaving, wordt de reclassering ingeschakeld om de persoon weer op het goede pad te krijgen. Oftewel criminele delicten en geweldsincidenten leiden tot hoge maatschappelijke kosten. Voor het waarderen van dit effect rekenen we op basis van een kengetal met 7000 euro per delict. Leefgebied Vermeden kost/baat Kengetal Veiligheid Kosten criminele delicten/incidenten per delict/incident Gezondheid Bij een aantal gezinnen is er sprake van geestelijke en verslavingsproblematiek. In een specifiek geval was het door een combinatie van deze problemen lastig om een instantie te vinden die de passende zorg kon bieden. De JG-werker heeft deze geïdentificeerd en vervolgens ondersteund in het vinden van een gespecialiseerde instantie. Wij hebben hierbij aangenomen dat hier sprake is van het naar voren halen van kosten, anders was deze zorg op een later moment geconsumeerd. Ook hier geldt dat op het leefgebied gezondheid een toename van kosten optreedt. De positieve gevolgen van deze interventie treden op bij een ander leefgebied, namelijk werk (de kans is vrij groot dat deze persoon op termijn weer aan het werk kan, dit was anders niet mogelijk geweest). Bij andere gezinnen waar sprake is van geestelijke zorg is de aanname dat dit heeft geleid tot een vervroeging van zorgconsumptie Resultaten Toename/afname aantal intramurale trajecten 1-1 Toename uren GGZ en LVB +560 u.p.j. -20u p.j. Voor het waarderen van deze zorg hebben we gerekend met euro voor een intramuraal GGZ traject, en met 50 euro per uur voor de inzet van GGZ medewerkers. Leefgebied Kosten Kengetal Gezondheid Kosten intramurale GGZ p.j. Kosten GGZ overig 50 p.u Wonen Op basis van de vragenlijst hebben wij op de korte termijn een aantal effecten gemeten. Daarbij is alleen sprake geweest van dreigende afsluiting van gas, water en licht. Daarnaast hebben wij een inschatting gemaakt van de te verwachten effecten op de lange termijn. Bij een aantal gezinnen is de

17 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 17 / 41 vrijwel onvermijdelijke consequentie van de financiële problemen dat er op termijn huisuitzettingen gaan optreden. Een aantal gezinnen heeft dit in het verleden ook al meegemaakt. Daarom nemen we aan dat in het nulalternatief er met enige regelmaat een huisuitzetting aan de orde is. Het gevolg van de WAC aanpak is dat naar verwachting een gedeelte daarvan kan worden voorkomen (75%). Over de gehele periode vanaf 2014 is dan sprake van een afname van 9 huisuitzettingen. Resultaten Afname aantal huisuitzettingen 0 9 Afname aantal herhuisvestingen 0 8 Afname maatschappelijke opvanggevallen 0 1 Aantal gas, water en licht afsluitingen 4 3 Huisuitzetting leidt tot extra kosten voor de woningcorporaties in termen van oninbare huur, deurwaarderskosten, gerechtskosten, kosten inboedelverwijdering, vergoeding schade bij ontruiming en personele kosten van de woningcorporatie die gemoeid zijn met een huisuitzetting. Huisuitzettingen hebben eveneens ernstige gevolgen voor de direct betrokkenen. Een deel van de gezinnen kan eventueel worden geherhuisvest, maar ook een deel (10%, SEO, 2011) zal terecht komen in de zeer kostbare maatschappelijke opvang. De herhuisvestings- en maatschappelijke opvangkosten worden veelal betaald door de gemeente vanuit de bijzondere bijstand (SEO, 2011). Eventueel kan nog een deel van de gezinnen die uit huis wordt gezet terecht bij familie of vrienden voor onderdak, maar dit is in de meeste gevallen slechts van tijdelijke aard, waarna ze alsnog op straat belanden en aanspraak moeten doen op maatschappelijke opvang. Tot slot is er bij huisuitzetting van een gezin met kinderen sprake van betrokkenheid door Bureau Jeugdzorg. Om overlap en dubbeltelling te voorkomen laten we deze kosten hier achterwege en nemen deze mee bij efficiëntie en afname zorg. Bij het waarderen van deze effecten gebruiken wij de volgende kengetallen: Leefgebied Vermeden kost/baat Kengetal Wonen Huisuitzetting per keer Herhuisvesting per keer Maatschappelijke opvang per bed p.j. Afsluitingen gas, water en licht 600 per keer 4.5 Verbetering op leefgebieden Werk Vanwege de stabilisatie op andere leefgebieden is er rust en ruimte om te werken aan verbeteringen op het gebied van werk en opvoeding. In de praktijk verlopen deze ontwikkelen soms gelijktijdig en niet strikt volgordelijk. Op korte termijn zijn twee personen uit de gezinnen bij dagbesteding aan de slag gegaan. Deze dagbesteding geldt als een mogelijke opstap naar werk en is daarom tijdelijk. Op lange termijn verwachten we dan ook geen dagbesteding. Een aantal personen is actief bezig om de arbeidsmarkt te betreden. Daardoor zijn er op lange termijn meer personen aan het werk (er waren er ook al een aantal aan het werk). Als personen daadwerkelijk aan het werk gaan dan is dit het resultaat van de gecombineerde inspanning van de JG-werker en andere betrokken instanties. Daarom rekenen we niet de volledige baat toe aan de WAC-aanpak, maar de helft. Hier is geen nadere

18 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 18 / 41 onderbouwing voor, deze aanname zullen we in de gevoeligheidsanalyse dan ook variëren. We nemen aan dat de WAC-aanpak ertoe leidt dat er op lange termijn 3 personen aan het werk raken. Resultaten Toename aantal personen aan het werk 0 3 Factor toerekening aan WAC 50% Toename aantal personen dagbesteding 2 0 Bij het waarderen van een persoon aan het werk hebben we gebruik gemaakt van een kengetal, namelijk euro per jaar. De waarde van dagbesteding is geen kengetal voor beschikbaar. We hebben daarvoor 50% van de waarde van aan het werk zijn gehanteerd. Leefgebied Vermeden kost/baat Kengetal Werk Waarde van een persoon aan het werk per persoon p.j. Waarde van dagbesteding per persoon p.j Opvoeding Op korte termijn is er geen sprake geweest van (nieuwe) uithuiszetting bij de gezinnen. Wel speelt er problematiek met veiligheid en opvoeding van de kinderen. De WAC-aanpak zet in op het werken aan de bereidheid om op te voeden en het verbeteren van de opvoedvaardigheden. In combinatie met meer rust op de andere leefgebieden en het grotere vertrouwen in begeleiding, school en zorg levert dit een verbetering op. Op basis van de expertsessies nemen wij aan dat de WAC-aanpak op lange termijn drie uithuisplaatsingen voorkomt. Daarnaast vertonen een aantal kinderen spijbelgedrag. Spijbelen vormt een risicofactor voor voortijdig schoolverlaten, zeker in combinatie met een aantal andere kenmerken die in de gezinnen aan de orde zijn (Hartkamp, 2005, Van Batenburg et al. 2007). Bij een aantal kinderen is het op korte termijn gelukt om dit gedrag te verbeteren. Dit leidt op lange termijn tot een grotere kans dat er een startkwalificatie wordt behaald. Wij nemen aan dat dit leidt tot 5 extra startkwalificaties. Als kinderen daadwerkelijk een startkwalificatie behalen dan is dit het resultaat van de gecombineerde inspanning van de JG-werker en andere betrokken instanties. Daarom rekenen we niet de volledige baat toe aan de WAC-aanpak, maar de helft. Hier is geen nadere onderbouwing voor, deze aanname zullen we in de gevoeligheidsanalyse dan ook variëren. Daarnaast hebben kinderen uit multiprobleemgezinnen een grotere kans om later zelf ook een multiprobleemgezin te worden (Littell & Schuerman, 2002). Dat wil zeggen dat deze problemen vaak van de ene generatie op de volgende wordt overgedragen (Bodden & Dekovich, 2010; Hermanns, 2001). Door het stabiliseren van de thuissituatie nemen we aan dat voor een aantal kinderen dit risico afneemt. De potentiele afname van de inzet van jeugdzorg is al opgenomen bij het effect afname en efficiëntie van zorg. Resultaten Toename aantal risicokinderen met startkwalificatie n.v.t. 5 Factor mate toerekening aan WAC 50% Afname aantal uithuisplaatsingen 0 3

19 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 19 / 41 Afname aantal kinderen dat op lange termijn ook probleemgezin wordt nvt 2 Het behalen van een startkwalificatie gaat gepaard met het vermijden van kosten die samenhangen met een zwakke positie op de arbeidsmarkt, welke een verhoogde kans op werkloosheid en een verhoogde kans op criminaliteit en sociale uitsluiting als gevolg heeft (In t Veld, 2006). Voor het waarderen van de kosten hebben we gebruik gemaakt van kengetallen. De kosten van voortijdig schoolverlaten komen op 4000 euro per kind per jaar. Nederland telt zo n multiprobleemgezinnen (Ministerie Onderwijs, Cultuur en Welzijn) die 80% van het gehele jeugdzorg budget souperen (Nederlands Jeugdinstituut). Het gaat onder meer om psychiatrische hulp, verslavingszorg, thuiszorg, maatschappelijk werk en jeugdzorg. Per gezin kost de hulpverlening ruim een ton per jaar (Ministerie Volksgezondheid, Welzijn en Sport). De kosten voor uithuiszetting hebben we gebaseerd op informatie van het Nederlands Jeugdinstituut en komt op euro per kind per jaar. Leefgebied Vermeden kost/baat Kengetal Opvoeding Kosten voortijdig schoolverlaten per kind p.j. Kosten uithuisplaatsing per kind p.j. Kosten multiprobleemgezin per gezin Kwaliteit van leven Naast de besproken kosten en baten, zijn er andere effecten te verwachten van het project die niet zijn te vertalen in termen van geld. De stabilisatie van een aantal leefgebieden levert rust op in het gezin. Daarnaast ontstaat er meer vertrouwen in het eigen kunnen en in de toekomst. Dit alles levert een hogere kwaliteit van leven op, of geluk. Rust, vertrouwen en geluk zijn typisch effecten die niet in geld zijn uit te drukken. Enkele quotes (geanonimiseerd) vanuit de betrokken gezinnen, die bovenstaande nietgemonetariseerde, maar wel heel belangrijke baten onderstrepen zijn: Zoon heeft het op school heel fijn. Hij zit op speciaal onderwijs. Er is meer rust nu Alles is veranderd in het goede. Ik voel me veel gelukkiger. Er is een last van me af gevallen. Ik voel me beter, rustiger. Meer bezig met mijn toekomst Het loopt, ik hoef niet meer bang te zijn. Heb meer vertrouwen door X. Ik durf weer overal naar toe. Ik kom weer onder de mensen Sinds X in mijn leven is gaat het met mij steeds beter. Ik zie X momenteel als de fundering van mijn nieuwe bestaan dat ik aan het opbouwen ben

20 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 20 / 41 5 Resultaat 5.1 De som van kosten en baten In deze MKBA hebben we de kosten en de baten van de WAC pilot in Helmond bepaald. Op basis van de aannamen zoals beschreven in hoofdstuk 4 komen wij tot de resultaten zoals weergegeven in tabel 1. De tabel bevat de kosten en de baten over de totale periode van 2012 tot en met 2041 en de waarden zijn uitgedrukt in termen van netto contante waarde in duizendtallen. Tabel 1: Opstelling kosten en baten WAC-pilot Kosten en baten NCW * 100o euro Directe kosten pilot 757 Financiën 8 Gezondheid 98 Totalen Totaal kosten 863 Baten Efficiëntie en substitutie zorg 501 Wonen 145 Criminaliteit 81 Werk 237 Opvoeding 487 Totaal baten 1,451 Saldo kosten/baten 589 Rendement 10% Het saldo van kosten en baten valt voor de pilot positief uit. Dit leidt tot een rendement van 10%. 7 Dit betekent dat op elke geïnvesteerde euro er 10 cent extra wordt verdiend in termen van maatschappelijk rendement. Daarbij zien we dat de grootste baten worden veroorzaakt door efficiëntie en substitutie van zorg, en op het leefgebied opvoeding. In het effect efficiëntie en substitutie van zorg zit onder andere het korte termijn effect dat de JG-werker een andere zorgverlener vervangt. De kosten en baten vallen niet allemaal op hetzelfde moment. In figuur 3 hebben we afgebeeld wanneer de kosten en baten zich voordoen. Figuur 3: de kosten en baten uitgezet in de tijd 7 Dit rendement is gebaseerd op een IRR berekening. Hierbij wordt berekend bij welk rendement de netto contante waarde van het project nul is. De referentie-waarde is de disconteringsvoet van 5,5%, kortom, bij een uitkomst hoger dan 5,5% kan het project als positief worden beoordeeld vanuit economisch perspectief.

21 NCW *1000 euro Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 21 / Directe kosten WAC Gezondheid Financien Opvoeding Werk Afname kosten derden Wonen Veiligheid Uit de figuur wordt duidelijk dat de WAC-pilot op korte termijn meer kosten met zich meebrengt dan baten. Op korte termijn is er dus sprake van een investering. De substitutie en efficiëntie van zorg veroorzaakt al op korte termijn een grote baat. Hier komt ook tot uitdrukking dat de JG-werker een andere zorgverlener vervangt. De WAC genereert op korte termijn ook baten op het gebied van wonen en veiligheid (voorkomen crimineel gedrag). Op lange termijn zien we structurele baten op het gebied van efficiëntie en substitutie zorg, werk, wonen en opvoeding. De baten van opvoeding ontstaan vooral zodra de kinderen volwassen zijn als gevolg van het behalen van een startkwalificatie en het voorkomen dat zij zelf een multiprobleemgezin vormen, oftewel het kunnen doorbreken van het intergenerationele probleem. 5.2 Gevoeligheidsanalyse In deze MKBA hebben we zoveel mogelijk de aannamen onderbouwd met literatuur, expertsessies en kengetallen. Toch hebben we met name ten aanzien van de lange termijn effecten soms grove aannamen moeten doen. Daarom voeren we een gevoeligheidsanalyse uit waarbij we deze parameters variëren. De resultaten van de gevoeligheidsanalyse zijn samengevat in onderstaande tabel. Tabel 2: gevoeligheidsanalyse Aanname Effect NCW * 1000 IRR Basisvariant % Werk : 25% toerekenen aan Kleiner aandeel van werkbaten 480 8% WAC ipv 50% aan WAC toerekenen Werk: 1 persoon extra aan het Meer baten van werk % werk helpen Opvoeding: 25% van behalen startkwalificatie toerekenen aan WAC ipv 50% Minder baten agv behalen startkwal %

22 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 22 / 41 Opvoeding: 1 kind extra aan startkwalificatie helpen Opvoeding: Beinvloeden kans nieuw MPG 5% ipv 10% Opvoeding: Beinvloeden kans nieuw MPG 20% ipv 10% (ong 2 kinderen ipv 1) Afbouw WAC in jaar 2 naar 75% ipv 50% Afbouw WAC in jaar 2 naar 25% ipv 50% Meer baten agv behalen startkwal % Minder baten voorkomen MPG 436 9% Meer baten voorkomen MPG % Hogere directe kosten van 490 7% WAC Lagere directe kosten van WAC % We zien in de gevoeligheidsanalyse dat de aannamen weliswaar grote effecten hebben op de absolute uitkomst, maar dat het rendement zich beweegt tussen de 7% en de 15%. Het referentieniveau voor de IRR is 5,5% (dit correspondeert met een netto contante waarde van nul), zodra de IRR onder dit niveau zakt betekent het dat de pilot in termen van economisch rendement niet meer aantrekkelijk is. Pas bij een combinatie van bijgestelde aannamen zakt het rendement onder nul. Uit de gevoeligheidsanalyse wordt ook duidelijk dat de directe kosten de grootste impact hebben. Dat betekent enerzijds dat het belangrijk is (vanuit economisch perspectief) dat er tijdig wordt afgebouwd. Anderzijds liggen hier ook mogelijke kansen voor optimalisatie. Zoals beschreven bij de effecten heeft deze pilot nog niet de efficiënte schaal en zijn er kosten gemaakt voor opstart en leren die bij een volgende keer niet meer hoeven worden gemaakt. Een potentiele kostenbesparing zou tot een hoger rendement leiden. 5.3 De verdeling van kosten en baten tussen actoren De MKBA laat de uitkomsten zien vanuit het perspectief van de Nederlandse maatschappij als geheel. Voor verschillende actoren binnen de maatschappij kan het saldo wel anders uitvallen. In onderstaande tabel hebben we een indeling gemaakt van de verdeling van kosten en baten tussen verschillende actoren. We hebben hierbij de kosten van de J&G-werkers in gelijke mate verdeeld over de gemeente, provincie en de verzekeraar. In de praktijk ligt dit genuanceerder. Dat betekent dat de netto uitkomsten van kosten pilot en afname zorg niet letterlijk genomen kunnen worden. Het ligt wel voor de hand dat vanuit de integrale benadering in combinatie met de kleine pilot de baten niet op het niveau van de actoren precies uitkomen. Ook wordt op korte termijn de jeugdzorg overgeheveld van de provincie naar de gemeente. Met deze verandering hebben we in onderstaande tabel nog geen rekening gehouden. Tabel 3: actorenanalyse (NB: de bedragen tellen niet op tot de kosten en baten totalen in tabel 1 omdat er binnen de post afname zorg sprake is van een combinatie van toename en afname). Actor Kosten Baten Netto Toelichting (kosten baten) Gemeente Aandeel kosten pilot, schuldhulpvoorziening. Afname kosten ondersteuning en uitkeringen. Provincie Aandeel kosten pilot, Afname zorg en uithuisplaatsingen

23 Maatschappelijke kosten-batenanalyse pilot Wraparound Care Helmond 23 / 41 Rijk (V&J, SZW) Minder crimineel gedrag en behalen startkwalificatie School Afname interne begeleiding school Verzekeraar (71) Aandeel kosten pilot, Afname zorg Gezin Meer bewindvoering en baten afsluitingen gas, water en licht, baten werk en dagbesteding Woningcorporaties Minder huisuitzettingen Energieleveranciers 2 2 Minder afsluitingen gas, water en licht Partijen die een groot deel van de kosten dragen zijn de gemeente, provincie en verzekeraar. Die partijen ondervinden ook allemaal baten vanuit de pilot in de vorm van afname van kosten van zorg. Andere actoren die baat hebben bij de pilot zijn in de eerste plaats het gezin zelf, maar ook het rijk, woningcorporaties en energieleveranciers. De netto uitkomst is niet in beton gegoten, bijvoorbeeld omdat het niet exact te bepalen is welke organisaties aan de lat staan voor de zorgkosten van de kinderen die later zelf een multiprobleemgezin worden. 5.4 Conclusies en aanbevelingen Op basis van de analyse en de berekening komen we tot de conclusie dat de pilot MKBA WAC Helmond naar verwachting een positief maatschappelijk rendement oplevert tussen de 7% en de 15%. Daarbij hebben we zoveel mogelijk effecten in euro s uitgedrukt, maar niet de baten van kwaliteit van leven. We stellen op basis van de enquête aan de gezinnen vast dat dit effect wel degelijk optreedt, gezien uitspraken als: Er is meer rust nu Alles is veranderd in het goede. Ik voel me veel gelukkiger. Er is een last van me af gevallen. Ik voel me beter, rustiger. Meer bezig met mijn toekomst Het loopt, ik hoef niet meer bang te zijn. Heb meer vertrouwen door X. Ik durf weer overal naar toe. Ik kom weer onder de mensen Sinds X in mijn leven is gaat het met mij steeds beter. Ik zie X momenteel als de fundering van mijn nieuwe bestaan dat ik aan het opbouwen ben De korte termijneffecten bestaan uit baten op het gebied van wonen (voorkomen huisuitzettingen), veiligheid (voorkomen crimineel gedrag) en efficiëntie en substitutie van zorg. Op lange termijn verwachten we ook structurele baten als gevolg van het verkrijgen van werk. De grootste baat is gebaseerd op de verwachting dat de WAC-aanpak bijdraagt aan het doorbreken van het intergenerationele probleem. Dit probleem houdt in dat een probleemgezin steeds weer nieuwe probleemgezinnen voortbrengt via de kinderen. Ook met een voorzichtige aanname over de verandering die de WAC-aanpak hierin kan veroorzaken leidt dit tot een substantiële baat. De WAC genereert op korte termijn ook baten op het gebied van wonen en veiligheid (voorkomen crimineel gedrag). Op lange termijn zien we structurele baten op het gebied van efficiëntie en substitutie zorg, werk, wonen en opvoeding. De baten van opvoeding ontstaan vooral zodra de kinderen volwassen zijn als gevolg van het behalen van een startkwalificatie en het voorkomen dat zij zelf een multiprobleemgezin vormen, oftewel het kunnen doorbreken van het intergenerationele probleem.