Werkblad beschrijving interventie

Transcriptie

1 Werkblad beschrijving interventie Mind-Spring psycho educatie voor en door vluchtelingen en asielzoekers Gebruik de handleiding bij dit werkblad of Contact NJi Contact RIVM Gert van den Berg Sandra van Dijk

2 Achtergrondgegevens Ontwikkelaar / licentiehouder van de interventie Naam Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Website (van de interventie) W. Willems Context onderdeel van de Parnassia Bavo Groep Lijnbaan VA Den Haag w.willems@contex.nl Contactpersoon Vul hier de contactpersoon voor de interventie in, wanneer deze afwijkt van de ontwikkelaar of licentiehouder Naam Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Paul Sterk ; Barbara Kieft ; Sulaiman Shinwary Westzijde EJ Zaandam p.sterk@context.nl Onderstaande in te vullen door Nederlands Jeugdinstituut /RIVM Documentatie voor de erkenningscommissie Aangekruiste documenten worden na de beoordeling geretourneerd. Deelcommissie Aankruisen welke deelcommissie de interventie zou moeten beoordelen. Documentnummer De volgende documentatie wordt in viervoud toegestuurd aan de erkenningscommissie: x Interventiebeschrijving Deelcommissie I. jeugdzorg, psychosociale en pedagogische preventie Deelcommissie II. jeugdgezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering Deelcommissie III. ontwikkelingsstimulering, onderwijsgerelateerde hulpverlening en jeugdwelzijn Deelcommissie IV preventie en gezondheidsbevordering voor volwassenen en ouderen 2

3 Voor u begint Check met behulp van onderstaande lijst of u alle vereiste informatie op het werkblad kunt invullen. Als u één of meer vragen met nee moet beantwoorden, maakt uw interventie geen kans op erkenning door de erkenningscommissie. Uw interventie moet eerst verder ontwikkeld worden. Neem bij twijfel contact op met het Nederlands Jeugdinstituut of RIVM (zie voorblad). De vraagnummers in de checklist corresponderen met de onderdelen van de beschrijving op dit werkblad en met de erkenningcriteria. Op de websites van het Nederlands Jeugdinstituut en van RIVM vindt u een meer uitgebreide lijst van de criteria voor erkenning en een toelichting daarop. Criteria voor erkenning op Niveau I: theoretisch goed onderbouwd Vraag 1 Is de aard, ernst, omvang of spreiding van het probleem of risico waar de interventie zich op richt duidelijk omschreven? X Ja Nee Vraag 2 Zijn er concrete doelen, zo nodig onderscheiden in einddoelen en voorwaardelijke doelen? X Ja Nee Vraag 3.1 Bevat de documentatie een definitie van de doelgroep met relevante kenmerken? X Ja Nee Vraag 4.1 Vraag 4.2 Bevat de methodiek een handleiding of protocol waarin de benodigde handelingen, de volgorde ervan, de duur van de interventie, de frequentie en intensiteit van de contacten en materialen zijn vastgelegd? Zijn de verschillende onderdelen van de interventie beschreven op het niveau van concrete activiteiten? X Ja X X Ja Nee Nee Vraag 5 Is duidelijk wat de benodigde materialen, waaronder een Nederlandstalige handleiding of protocol, zijn en waar deze materialen verkrijgbaar zijn? X Ja Nee Vraag 6 Is een analyse gemaakt van met het probleem samenhangende factoren (oorzaken, directe en indirecte risico- en beschermingsfactoren)? X Ja Nee Is er een theoretische onderbouwing gegeven waarin de doelgroep, de doelen en de methodiek (de werkzame factoren) verantwoord worden op basis van de probleemanalyse? X Ja Nee Is duidelijk hoe de doelgroep, doelen en methodiek onderling op elkaar aansluiten? X Ja Nee Vraag 8 Is de interventie overdraagbaar, bijvoorbeeld door een systeem van trainingen, begeleiding, registratie, licenties, een overdrachtsprotocol, website, helpdesk of eerdere ervaringen? X Ja Nee Overige Is bekend wie de ontwikkelaar, licentiehouder is en wie de uitvoerende en of ondersteunende organisaties zijn? X Ja Nee 3

4 Samenvatting Het programma Mind-Spring heeft een preventief karakter en maakt gebruikt van bestaande en beproefde preventieve methoden (o.a. psycho-educatie, verbeteren van coping), die zowel inhoudelijk als qua vorm zijn aangepast aan de behoeften van de doelgroep. De inzet van vluchtelingtrainers die de vertaalslag in taal en cultuur maken is hierin een belangrijk werkzaam element. Beschrijf hoofddoel(en) of meest karakteristieke (sub)doelen van de interventie. Doel Einddoel Het einddoel van de interventie is het verbeteren van de mentale gezondheid en psychosociale vaardigheden van asielzoekers en vluchtelingen, teneinde het ontstaan of verergeren van psychische en psychiatrische klachten te voorkomen en een bijdrage te leveren aan het verbeteren van het algeheel functioneren ten behoeve van integratie. Intermediaire doelen op het niveau van de asielzoekers en vluchtelingen: 1 De deelnemers verwerven kennis en inzicht in de relatie tussen de vluchtelingsituatie met de daarbij behorende gebeurtenissen en met het ontstaan van psychische en psychosociale klachten 2. De deelnemers zetten gezonde coping mechanismen (sociale steun, RET, ontspanningsoefeningen) in bij het omgaan met moeilijke of stressvolle omstandigheden 3. De deelnemers hernemen de controle en het initiatief over hun leven Voorwaarde scheppende doelen Op het niveau van ervaringsdeskundige trainers (peer educators) - De peer educators hebben de Mind-Spring training gevolgd en zijn bekend met de doelen op het niveau van de asielzoekers en vluchtelingen - De peer educators leren trainersvaardigheden aan, die hen in staat stellen de Mind-Spring interventie uit te voeren - De peer educators zijn zich bewust van hun functie als rolmodel en dragen deze uit - De peer educators leren wanneer normale reacties overgaan in pathologische ontwikkeling en zijn in staat dit te signaleren bij deelnemers - De peer educators zetten cultuureigen leeraspecten in en maken de vertaalslag van westerse concepten naar de einddoelgroep Op het niveau van de GGZ hulpverleners - Hulpverleners zijn bekend op welke manier de einddoelgroep kan worden bereikt middels een laagdrempelig aanbod in eigen taal - Hulpverleners verwijzen de einddoelgroep naar specialistische hulp in de GGZ wanneer geïndiceerd Noem de doelgroep waarop de interventie direct gericht is. Doelgroep Asielzoekers die in een opvang locatie verblijven en Vluchtelingen met status, die zelfstandig in een gemeente wonen 4

5 Beschrijf de structuur en de inhoud van de interventie. Aanpak Mind-Spring is een preventief interventie programma voor en door asielzoekers en vluchtelingen. De methodiek en inhoud zijn samen met de doelgroep asielzoekers en vluchtelingen ontwikkeld. Mind-Spring maakt gebruik van de ervaringen van lotgenoten, van eigen taal en cultuur en het vertrouwen dat vluchtelingentrainers in de eigen gemeenschap genieten. Hoogopgeleide vluchtelingen worden geschoold in het geven van psycho-educatie aan asielzoekers en vluchtelingen. De psycho-educatieve cursussen worden uitgevoerd volgens het handboek Mind-Spring. Er wordt gebruik gemaakt van veel beeldende inzichtgevende oefeningen en voorbeelden in eigen taal en cultuur. Het programma bevat daarnaast veel cognitieve en gedragstherapeutische (RET) elementen. De cursussen psycho-educatie worden in AZC s of in regio s uitgevoerd door een Mind-Spring peer educator, altijd samen met een GGZ professional (sociaal psychiatrisch verpleegkundige, psycholoog, preventiewerker). Vluchtelingen en asielzoekers met psychosociale klachten zijn moeilijk te bereiken. Deelnemers aan deze groepen worden geworven door de opgeleide vluchtelingen zelf, in samenwerking met buurthuizen, vluchtelingenwerk, migrantenorganisaties en de medische opvang op asielzoekerscentra. Geef aan of er een handleiding en ander materiaal is. Materiaal Mind-Spring handboek training voor trainers Psycho-educatie. Mind-Spring handboek en training voor trainers, incl. PowerPoint. Voorlichting DVD: Mind-Spring; een nieuw begin (6 talen ondertiteld) Website met database materialen in diverse talen: Folders voor training van trainers en folders voor gebruikers in 8 talen. Test versie (pilot fase) van een non-verbaal voorlichting pakket psychoeducatie Beschrijf concluderend de resultaten van Nederlands effectonderzoek, buitenlands effectonderzoek en procesevaluaties van de interventie in maximaal 200 woorden. Meld als er geen onderzoek is: Er zijn geen studies voorhanden. Onderzoek Mind-Spring werkt volgens het concept van project-cycle management dat wil zeggen dat het proces en de inhoud wordt gemonitord en met deelnemers en uitvoerders geëvalueerd. Naar aanleiding van deze cyclische processen worden voorlichtingsmateriaal en draaiboeken aangepast. Doordat Mind-Spring vijf jaar lang door EVF gefinancierd is, zijn verschillende procesevaluatie rapportages voorhanden. De psycho-educatie groepen worden afgesloten met een vragenlijst voor zowel deelnemers als GGZ medewerkers en Mind-Spring peer educators. GGZ medewerkers, de opgeleide vluchtelingtrainers, maar vooral de vluchtelingen en asielzoekers zijn zeer positief over het programma en het positieve proces dat op gang komt bij hen na het deelnemen aan een Mind-Spring psycho-educatie groep. Vluchtelingen en asielzoekers voelen zich gesteund door de her- en erkenning, er is weer een positief zelfbeeld (positieve identiteit) en mensen hebben het gevoel zelf weer iets te kunnen ondernemen. Dit werkt activerend, stimulerend en enthousiasmerend. Deelname aan de groepen werkt ook stressreducerend. Daarnaast is als neveneffect geconstateerd dat het geven van psycho-educatie 5

6 cursussen ook positieve resultaten heeft voor de Mind-Spring peer educators zelf. In 2010 werd door de HVU een haalbaarheidsstudie uitgevoerd betreffende samenwerking met Vluchtelingen Werk Nederland De onderzoekers concludeerden dat de effectiviteit waarneembaar is aan de hand van onderstaande punten: De methodiek van Mind-Spring is te vergelijken met ervaringen en bestaande methodieken uit de hulpverlening gericht op dezelfde doelgroep. De ervaringen van verschillende gemeenten met Mind-Spring zijn zeer positief. Deze ervaringen betreffen vooral betere resultaten op de inburgering cursus en het aanpassingsvermogen van de deelnemers. Aan de hand van de observaties tijdens groepsbijeenkomsten kan het volgende worden vastgesteld: - Het concept voor en door vluchtelingen is effectief; - De trainer is nauw betrokken bij de deelnemers; - De geïnterviewde deelnemers zijn enthousiast over Mind-Spring. Ze geven allen aan dat Mind-Spring erg goed werkt. Ze vinden het fijn dat hun problemen erkend worden en dat ze dit kunnen delen binnen de groep; - De Mind-Spring trainers worden positief geëvalueerd 6

7 Beschrijving voor erkenning op niveau I: theoretisch goed onderbouwd A. Interventiebeschrijving: probleem, doelgroep, doel, aanpak, materialen en uitvoering 1. Risico- of probleemomschrijving Geef aan wat het probleem of het risico is waarop de interventie zich richt. Beschrijf de aard, ernst, omvang en spreiding van het probleem, en de gevolgen bij niet ingrijpen. Als deze informatie er niet is, geef dat dan ook aan. Maximaal 400 woorden. Het is niet eenvoudig om het aantal vluchtelingen in Nederland te bepalen. Dit komt doordat de registratie van vluchtelingen niet eenduidig is. Bovendien zijn er ruime en nauwe definities van het begrip vluchteling (Vluchtelingen Werk Nederland, 2011). Op basis van verschillende bronnen wordt het aantal vluchtelingen geschat tussen de (CBS, 2009) en (Vluchtelingen Werk Integratie Barometer, 2006). Ongeveer asielzoekers in Nederland wonen in een opvanglocatie. Gezondheid en zorgbehoefte Bij asielzoekers en vluchtelingen komen veel gezondheidsproblemen voor, zowel bij volwassenen als bij kinderen. Psychische en psychiatrische problemen staan vaak op de voorgrond (Gerritsen et al., 2006). Van de asielzoekers heeft 68% angst- of depressieve klachten en 28% PTSS symptomen. Bij vluchtelingenjeugd worden meer stress gerelateerde klachten en PTSS gezien dan bij hun Nederlandse leeftijdgenoten (Bean, 2006; Tuk et al., 2006). De psychische problemen kunnen leiden tot wanhoopsdaden en suïcide (pogingen). Uit recent onderzoek blijkt dat het aantal zelfdodingen onder (met name mannelijke) asielzoekers bijna twee maal zo hoog te ligt dan bij de totale Nederlandse bevolking (Goosen et al., 2011). In een onderzoek onder gepardonneerden werd geconcludeerd dat 30% van deze populatie (mannen 32,7 % en vrouwen 44,4 %) behoefte heeft aan psychische ondersteuning (Brink, 2007; zie tabel 1). Uit onderzoek van Laban et al (2005) bleek dat 54% van asielzoekers behoefte heeft aan psychische steun. Afgezet tegen het gehanteerde percentage van 10% verwachte zorgvraag onder de algemene bevolking, betekent dit dat de GGZzorgvraag onder deze groepen zeker drie tot vijfmaal zo hoog is. Zorggebruik Bekend is dat verwerking van psychische klachten geleidelijk plaatsvindt en dat vaak geen hulp wordt gevraagd voor psychische klachten of pas als de klachten ernstig zijn. Opvallend is dat het zorggebruik van veel asielzoekers veel minder is dan op basis van de problematiek en zorgbehoefte zou worden verwacht (zie grafiek 1). Uit onderzoek naar de huisartsenzorg aan asielzoekers blijkt dat, ondanks de forse gezondheidsproblemen, de contactfrequentie van asielzoekers bij de huisarts vergelijkbaar is met dat van de 7

8 autochtone bevolking (Van Oort et al., 2003). Asielzoekers en vluchtelingen worden wel iets vaker opgenomen in het ziekenhuis dan niet-westerse migranten en autochtonen. Ook hebben asielzoekers meer contact met de GGZ dan niet-westerse migranten of autochtonen. Gezien de omvang van de klachten is het zorggebruik echter laag te noemen. De asielzoekers die GGZ zorg krijgen, lijken een zwaardere zorgvraag te hebben (GGZ Nederland 2005). Het gebruik van psychofarmaca is onder asielzoekers drie maal hoger dan dat van het totale Nederlandse verzekerdenbestand. Er blijkt een sterke samenhang tussen gebruik van GGZ-voorzieningen en duur van verblijf in de opvang (Laban et al., 2005). Grafiek 1: Gezondheidsklachten en zorggebruik Bron: Bloemen & Tuk 2007; Gerritsen et al Doel van de interventie Wat is het doel van de interventie? Beschrijf de einddoelen en eventuele subof voorwaardelijke doelen zo concreet mogelijk en bij voorkeur SMART (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden). Preventief einddoel Het einddoel van de interventie is het verbeteren van de mentale gezondheid en psychosociale vaardigheden van asielzoekers en vluchtelingen, teneinde het ontstaan of verergeren van psychische en psychiatrische klachten te voorkomen en een bijdrage te leveren aan het verbeteren van het algeheel functioneren ten behoeve van integratie. Teneinde dit einddoel te bereiken heeft de Mind-Spring interventie verschillende intermediaire doelen op het niveau van de einddoelgroep en voorwaarde scheppende doelen op het niveau van de ervaringsdeskundige vluchteling trainers en dat van de hulpverlening. Intermediaire doelen op het niveau van de asielzoekers en vluchtelingen: 1 De deelnemers verwerven kennis en inzicht in de relatie tussen de vluchtelingsituatie met de daarbij behorende gebeurtenissen en met het ontstaan van psychische en psychosociale klachten Subdoelen: De deelnemers kunnen na afloop van de interventie benoemen: Hoe de vluchteling situatie kan bijdragen aan het ontstaan van psychische en psychosociale problematiek en wat het verschil is tussen normale en pathologische ontwikkeling van klachten Wat de invloed is van stress en overmatige stress op lichaam en geest, en op welke manier dit kan leiden tot veel voorkomende klachten als depressie, angst, psycho somatische klachten Waar ze professionele hulp kunnen vinden wanneer problemen niet langer hanteerbaar zijn 8

9 2. De deelnemers zetten gezonde coping mechanismen (sociale steun, RET, ontspanningsoefeningen) in bij het omgaan met moeilijke of stressvolle omstandigheden 3. De deelnemers hernemen de controle en het initiatief over hun leven Subdoelen: Na afloop van de interventie hebben deelnemers een positiever zelfbeeld en plaatsen ze zich minder in een slachtoffer identiteit zetten deelnemers hun energie effectiever in, waardoor ze meer controle hebben over hun mogelijkheden/situatie gaan deelnemers op zoek naar hoe ze meer invloed kunnen krijgen op hun eigen leven binnen de mogelijkheden die de situatie biedt Voorwaarde scheppende doelen Op het niveau van ervaringsdeskundige trainers (peer educators) - De peer educators hebben de Mind Spring training gevolgd en zijn bekend met de doelen op het niveau van de asielzoekers en vluchtelingen - De peer educators leren trainersvaardigheden aan, die hen in staat stellen de Mind- Spring interventie uit te voeren - De peer educators zijn zich bewust van hun functie als rolmodel en dragen deze uit - De peer educators leren wanneer normale reacties overgaan in pathologische ontwikkeling en zijn in staat dit te signaleren bij deelnemers - De peer educators zetten cultuureigen leeraspecten in en maken de vertaalslag van westerse concepten naar de einddoelgroep Op het niveau van de GGZ hulpverleners - Hulpverleners zijn bekend op welke manier de einddoelgroep kan worden bereikt middels laagdrempelig aanbod in eigen taal - Hulpverleners verwijzen de einddoelgroep naar specialistische hulp in de GGZ wanneer geïndiceerd 9

10 Sociaal einddoel Verbeteren van het algeheel functioneren ten behoeve van integratie Preventief einddoel Verbeteren van de mentale gezondheid en psychosociale vaardigheden teneinde het ontstaan of verergeren van psychische en psychiatrische klachten te voorkomen Tussendoel 3 De deelnemers hernemen de controle en het initiatief over hun leven Tussendoel 2 De deelnemers zetten gezonde coping mechanismen (sociale steun, RET, ontspanningsoefeningen) in bij het omgaan met moeilijke of stressvolle omstandigheden Tussendoel 1 De deelnemers verwerven kennis en inzicht in de relatie tussen de vluchtelingsituatie met de daarbij behorende gebeurtenissen en met het ontstaan van psychische en psychosociale klachten Mind-Spring interventie Voorwaarde scheppende doelen Peer educators - De peer educators hebben de Mind-Spring training gevolgd en zijn bekend met de doelen op het niveau van de asielzoekers en vluchtelingen - De peer educators leren trainersvaardigheden aan, die hen in staat stellen de Mind-Spring interventie uit te voeren - De peer educators zijn zich bewust van hun functie als rolmodel en dragen deze uit - De peer educators leren wanneer normale reacties overgaan in pathologische ontwikkeling en zijn in staat dit te signaleren bij deelnemers - De peer educators zetten cultuureigen leeraspecten in en maken de vertaalslag van westerse concepten naar de einddoelgroep Voorwaarde scheppende doelen Verwijzers - Hulpverleners zijn bekend op welke manier de einddoelgroep kan worden bereikt middels laagdrempelig aanbod in eigen taal - Hulpverleners verwijzen de einddoelgroep naar specialistische hulp in de GGZ wanneer geïndiceerd 3. Doelgroep van de interventie Wat is de einddoelgroep van de hier beschreven interventie? Noem ook een eventuele 3.1 Voor wie is de interventie bedoeld? De Mind-Spring cursussen zijn bedoeld voor asielzoekers die in AZC s verblijven in afwachting van de beslissing over hun asielverzoek en mensen met een vluchtelingachtergrond die binnen een gemeente wonen. Het aanbod is gericht op volwassenen. Asielzoekers en vluchtelingen hebben allen een geschiedenis van vluchten en veelal geweld, oorlog of rampen. Door deze ervaringen, het verlies van identiteit en ervarin- 10

11 intermediaire doelgroep. Geef een zo precies mogelijke beschrijving van relevante kenmerken van de doelgroep waarop de interventie zich direct richt. Beschrijf indicatie- en contraindicatiecriteria indien van toepassing (indien van toepassing kunnen deze criteria vereist zijn voor erkenning; zie handleiding). Meld ook hoe de doelgroep wordt geselecteerd. Noem eventueel gebruikte selectieinstrumenten en vereiste scores. Geef aan of de interventie uitsluitend, mede of niet bedoeld is voor (specifieke) migrantengroepen en voor welke. Geef ook aan of er speciale aanpassingen of voorzieningen voor deze groepen zijn. Meld indien niet bekend of niet van toepassing: De interventie is niet speciaal ontwikkeld voor migrantengroepen. Meld indien gen in de opvangsituatie in Nederland, lopen ze een verhoogd risico om psychische klachten te ontwikkelen. 3.2 Indicatie- en contra-indicatiecriteria Criteria voor deelnemers zijn zo laag mogelijk Deelnemers hebben een vluchteling / asielzoekers achtergrond herkennen zich in de interventie thema s als bijvoorbeeld slaapproblemen, spanningsklachten, somberheid, angst en lichamelijke klachten Zijn gemotiveerd om in de cursus meer te leren over oorzaken en hanteren van de klachten kunnen deelnemen aan een groepsproces, dit betekent, kunnen luisteren en zijn bereid actief deel te nemen. In veel groepen is er een vorm van voorselectie door verwijzing van COA of GCA of vluchtelingenwerk medewerkers. Daarnaast wordt een wervingsbijeenkomst gehouden waarin voorlichting wordt gegeven over de inhoud en doelen van de cursus en criteria voor deelname. Contra indicaties zijn dreigende de-compensatie, psychosen of ernstige depressie die directe behandeling vragen. Dit ter beoordeling door de GCA in de centra en/of de GGZ medewerker. De trainer Mind-Spring en de GGZ medewerker kunnen besluiten iemand door te verwijzen of een individueel traject aan te bieden als zij vinden dat iemand niet in een cursus past, hoort of kan deelnemen. 3.3 Toepassing bij migranten Mind-Spring richt zich alleen op vluchtelingen en asielzoekers. De thematiek en werkwijze van de Mind-Spring cursussen sluit ook specifiek aan bij deze groep: gevolgen van vluchtervaringen, grote kans op traumatische ervaringen, woonsituatie in asielzoekerscentrum, onvrijwillig verlies van land en positie, etc. De cursus wordt zoveel mogelijk in eigen taal gegeven. In de werving wordt daarom zo veel mogelijk beoogd een homogene doelgroep te bereiken wat betreft de taal die tijdens de cursus wordt gehanteerd. Vanuit de trainerspool kunnen momenteel trainingen worden verzorgd in het Arabisch, Koerdisch, Somalisch, Dari, Farsi, Kinyarwanda, Kirundi, Bosnisch, Karen (Birma), Engels, Frans en verschillende Afrikaanse talen (Congo, Togo). In AZC s en de grotere gemeentes is het vinden van een homogene doelgroep onder de ruim vertegenwoordigde landen (Irak, Iran, Afghanistan, Somalië) over het algemeen haalbaar. Voor de minder sterk vertegenwoordigde groepen (bv. Congo, China, Nepal, Eritrea), en in kleinere gemeentes is dit lastiger. In dat geval kan ook worden gekozen voor het samenstellen van een meer heterogene groep, wanneer het mogelijk is een gemeenschappelijke tweede taal te vinden (Nederlands, Engels, Frans). Ook binnen gemeentes is dit een optie, zeker wanneer vluchtelingen het Nederlands beheersen. Het eigen-taal aspect valt hiermee weg, de ervaringsdeskundigheid als vluchteling vormt dan de basis voor de Mind-Spring trainer om de aansluiting bij de deelnemers te creëren. 11

12 niet bekend of niet van toepassing: Het programma heeft geen speciale faciliteiten (zoals vertaalde schriftelijke instructies of tolken) om migrantengroepen in het bijzonder te kunnen bedienen. De GGZ-trainer bedient zich van een tolk, via het Tolk en Vertaal Centrum, waarmee de landelijke GGZ een contract heeft. In de cursus wordt aldus de eigen taal van de groep (bv. Arabisch) en Nederlands (GGZ-medewerker) gesproken. De peer-educators komen uit de eigen culturele groep en spreken de taal ook. Meerdere taalgroepen binnen een groep is niet aan te bevelen, aangezien dan met meerdere tolken moet worden gewerkt, en juist het feit dat de deelnemers in eigen taal met de trainer kunnen communiceren een belangrijk aspect van de cursus is. Al het foldermateriaal (en in toenemende mate ook al het cursus materiaal) is in eigen taal beschikbaar. Mind-Spring speelt inmiddels een grote rol bij de interculturalisatie van GGZ zorginstellingen. Doordat zij zijn gaan samenwerken met Mind-Spring trainers (en dat als positief evalueren) zien wij binnen instellingen een aanpassing van het zorgaanbod aan allochtonen (asielzoekers, vluchtelingen en migranten). Er is een plan om in Zaandam en Rotterdam te onderzoeken of het Mind-Spring programma ook voor andere migrantengroepen, dan asielzoekers en vluchtelingen een goed aanbod zou kunnen zijn en welke aanpassingen er dan gedaan moeten worden. 4. Aanpak van de interventie Beschrijf de structuur en de opbouw van de interventie. Denk aan de gebruikelijke duur, indien van toepassing de frequentie en intensiteit van de contacten, de volgorde van de onderdelen, handelingen of stappen, en de setting waarin de interventie wordt uitgevoerd. 4.1 Opzet van de interventie De cursussen starten met een wervings- en voorlichtingsbijeenkomst waarna mensen zich kunnen opgeven. Vaak is vooraf duidelijk voor welke groep de interventie wordt ingezet en werft een Mind-Spring peer educator gericht binnen de eigen taalgroep (bv. in een AZC met een grote groep Irakese bewoners wordt door een peer educator met Irakese achtergrond een voorlichting in eigen taal gegeven). De meerderheid van de cursussen richt zich op een gemengde groep (mannen/vrouwen), incidenteel wordt door een organisatie (Vluchtelingenwerk, GCA) gekozen voor het werven van specifiek mannen of vrouwen. Dit wordt bijvoorbeeld gedaan wanneer duidelijk is dat hier expliciet behoefte aan is, of bepaalde groepen met vergelijkbare problematiek oververtegenwoordigd zijn (bv. jonge alleenstaande mannen of gescheiden vrouwen met kleine kinderen). Een cursus Mind-Spring telt 8 bijeenkomsten, waaraan minimaal 8 en maximaal 15 vluchtelingen of asielzoekers deelnemen. De frequentie in de AZC s is één keer in de week. Wanneer er redenen zijn om hier van af te wijken, bijv. het voorkómen dat mensen door overplaatsing de cursus niet af kunnen maken, wordt de frequentie bij uitzondering opgehoogd naar tweemaal per week. De cursus die in de regio wordt aangeboden aan vluchtelingen is veelal één bijeenkomst per week. Een enkele keer wordt gekozen voor een frequentie van eenmaal per twee weken. Tijdens de bijeenkomsten is de voertaal die van de doelgroep, mits deze homogeen is (zie ook paragraaf 3.3). Werving en opleiding Mind-Spring peer educators Een psycho-educatie groep wordt georganiseerd door Vluchtelingenwerk of de COA op locatie (AZC of in gemeenten bij de GGZ of vluchtelingenwerk) in samenwerking met de regionale GGZ-instelling. Mind-Spring maakt gebruik van de ervaringen van lotgenoten, van eigen taal en cultuur en het vertrouwen dat vluchtelingentrainers in de eigen gemeenschap genieten. Om de groepen in deze vorm te kunnen blijven aanbieden leiden wij jaarlijks ongeveer 40 Mind-Spring peer educators op. De peer educators met vluchtelingachtergrond die door Mind-Spring worden opgeleid, zijn in eerste instantie via organisaties als Vluchtelingenwerk geworven. Doordat het programma al jaren bestaat is er inmiddels een uitgebreid netwerk gevormd waarlangs 12

13 nieuwe mensen worden aangezocht. Verder melden zich regelmatig mensen aan, die zelf aan het programma hebben deelgenomen als cursist of tolk, of die via website of ander kanaal van het programma hebben gehoord. Een Training voor Trainers beslaat 8 tot 10 volle dagen (afhankelijk van het niveau van de deelnemers) met theorie en oefeningen. Hierna geven ze twee volledige cursussen in samenwerking met en onder supervisie van een GGZ-medewerker. Naast deze training krijgen Mind-Spring peer educators individuele coaching van de GGZ medewerker ondersteund door de Mind-Spring coördinatie. Wanneer deze met goed resultaat worden afgerond ontvangt de Mind-Spring peer educator het certificaat Qualified Mind- Spring trainer. Van de Mind-Spring peer educator wordt verwacht dat deze de eerste twee cursussen op vrijwillige basis uitvoert (met reis- en onkostenvergoeding). Dit is vanwege het beoordelingsmoment dat nog in deze cursussen zit, en tevens ter compensatie van de verder kostenloze en met reiskostenvergoeding ontvangen trainersopleiding. Het behalen van het certificaat Qualified Mind-Spring trainer rechtvaardigt een vergoeding voor geleverde diensten. De verschillende GGZ-instellingen hanteren hiervoor eigen tarieven en contracten. Momenteel zijn er 64 Mind-Spring peer educators actief. Binnen de groep vluchtelingen en asielzoekers is een groep hoog opgeleide mensen die op een of andere manier zelf al een manier gevonden hebben, om om te gaan met problemen en het zoeken en vinden van een nuttige bezigheid. Door een opleiding tot Mind-Spring peer educator te volgen worden zij gesterkt in hun eigen kracht en vinden zij bevestiging van een positieve identiteit als trainer. Binnen hun groep verwerven zij meer aanzien en voelen hieruit een positieve energie. Het opleiden tot Mind-Spring peer educator kan voor verschillende peer educators een krachtig effect betekenen zoals bedoeld met de hele cursus inhoud. Het functioneren van de peer educators wordt geëvalueerd met de deelnemers en tussen de peer educator en GGZ medewerker. Deze resultaten worden teruggekoppeld aan het Mind-Spring coördinatieteam. Eenmaal per jaar komen peer educators en GGZ medewerkers landelijk bij elkaar om ervaringen uit te wisselen en eventuele wensen voor aanpassing draaiboek te bespreken. Wat gebeurt er concreet bij de uitvoering? Beschrijf hoe de onderdelen van de interventie worden ingevuld of uitgevoerd, zo nodig met enkele typerende voorbeelden. 4.2 Inhoud van de interventie Asielzoekers en vluchtelingen worden geïnformeerd over problemen die kunnen spelen op het gebied van stress, depressie en lusteloosheid, trauma, rouw, schuldgevoelens, ontheemding en acculturatie, verlies van verworvenheden in eigen land en de dagelijkse beslommeringen op een asielzoekerscentrum. Dit wordt concreet uitgewerkt in de acht bijeenkomsten van het programma waarin de volgende thema s aan bod komen: 1. Normale reactie op abnormale gebeurtenissen 2. Stress en stressreductie, psychosomatische klachten 3. Positiebepaling Hoe gaat het met je? 4. Rouw en rouwverwerking 5. Identiteit en veranderde identiteit 6. Omgaan met eigen emoties (RET) 7. Voorlichting over misbruik van middelen en verslaving 8. Energiebronnen en balans houden Mind-Spring probeert zo beeldend mogelijk met deelnemers te werken. Het programma maakt veel gebruik van inzichtgevende oefeningen steeds met het doel deelnemers bewust te maken van eigen processen en te leren hoe ze weer zelf controle over het leven kunnen krijgen. 13

14 Voorbeeld van bijeenkomst: Stress en stressreductie, psychosomatische klachten Doelstelling Vergroten van inzicht in stress (positieve en negatieve) en stress situaties. Ook wat de reacties per individu kunnen zijn. Wat is de plaats van het onderdeel in het geheel? - Stress en stressreductie zijn een belangrijk onderdeel van de cursus. De meeste mensen hebben stressklachten zoals slapeloosheid, onrust, lichamelijke spanningsklachten etc. - Men kan leren minder last te hebben van stress symptomen. Stress kan een normale reactie op een abnormale situatie zijn, stress is niet altijd negatief stress kan een beschermende factor zijn in crisis situatie - Stress kan ook een extra stimulus zijn om je door een situatie heen te helpen. 1. Opening en welkom( terugkomen op vorige keer en vertellen wat er deze bijeenkomst gebeurt) 2. Informatieverstrekking over stress, inventariseren van stressfactoren bij de deelnemers 3. Oefening: inventariseren in welke situatie je welke stressreactie hebt (lichamelijk, emotioneel, gedrag ) 4. Oefening inventariseren van stressreacties en met elkaar zoeken naar mogelijkheden hoe je stress kan hanteren. Hierin worden ook de cultuurspecifieke reacties benoemd. 5. Hierna wordt het onderscheid verduidelijkt tussen effectieve en niet effectieve reacties op stress. 6. Somatiseren; Er wordt gekeken naar een situatie en welke lichamelijke klachten daar het gevolg van kunnen zijn. Vervolgens kan men oorzaak en gevolg omdraaien. Men kijkt naar lichamelijke klachten en welke situatie daar bij kan horen. Buikpijn heb ik wanneer ik een brief van mijn advocaat ontvang of hoofdpijn heb ik als er een hele dag ruzie is geweest met mijn echtgenoot/ kinderen". 7. Ontspanningsoefening waarbij wordt geleerd om stressreacties te verminderen. 8. Afsluiting 4.3 Samenwerking en taakverdeling tussen GGZ professionals en Mind-Spring peer educators Over het algemeen relateert de Mind-Spring peer educator de thema s en theorie aan de ervaringen van de deelnemers, onder andere door te refereren aan gemeenschappelijke ervaringen en eigen voorbeelden te gebruiken. Hierdoor wordt interactie in de groep aangemoedigd, en inbreng van de deelnemers gestimuleerd. Themaleider (Mind Spring peer educator) - Behandelt de theoretische stof en begeleidt de oefeningen, veelal in eigen taal. - Gebruikt eigen voorbeelden om thema s te illustreren. - Probeert ook de verschillende deelnemers erbij te betrekken. De GGZ medewerker bewaakt dit proces en brengt zo nodig verdieping aan in de besproken theoretische concepten. Ook vragen vanuit de groep over GGZ-specifieke onderwerpen of de structuur van het zorgsysteem kunnen door de GGZ medewerker worden beantwoord. De ontspanningsoefeningen worden veelal door de GGZ trainer begeleid, daarbij vaak ondersteund door meer cultuurspecifieke ontspanningsmethoden die de Mind-Spring peer educator inbrengt. Procesbewaker (GGZ) (zonodig ondersteund door tolk) - Bewaakt de inhoud van het programma. Komen de theorie en de oefeningen 14

15 goed over? Zijn er mensen die het (nog) niet kunnen volgen? Worden bepaalde discussies of vragen overgeslagen? Etc - Verduidelijkt zo nodig de theorie of oefening nogmaals - Last op het juiste moment een ontspannende oefening in of besluit wanneer pauzes (nodig) zijn. Samen - Voorbereiding en evaluatie van de bijeenkomst en plannen volgende bijeenkomst. - Bespreken van signalen en probleem situaties. Eventueel consult vragen of verwijzing realiseren. - Bepalen wat de belangrijkste thematiek van de groep of individuen in de groep is. Kijken of hier tijdens de volgende bijeenkomst op in kan worden gegaan of dat dit kan worden geïntegreerd in de voorbeelden - Logboek bijhouden o Aanmerkingen op het draaiboek (veranderingen, aanvullingen) o Vondsten of voorbeelden die de stof verduidelijken (tbv andere trainers, website) o Cultuur specifieke voorbeelden, veranderingen of belevingen waar anderen van kunnen leren (tbv website) In de samenwerking tussen Mind-Spring peer educator en GGZ medewerker heeft de laatste de inhoudelijke eindverantwoordelijkheid. Vangnet Wanneer wordt gesignaleerd dat onder de deelnemers mensen zijn die dusdanig last hebben van psychische klachten waarbij psycho-educatie niet voldoet (bv. aanwijzingen zijn voor depressieve stoornis, angst stoornis, post traumatische stress stoornis) wordt verwezen naar meer specialistische hulp. De GGZ medewerker beslist of verdere verwijzing nodig is en draagt hier ook zorg voor. Deze persoon heeft de professionele verantwoordelijkheid om onder de deelnemers preventie overstijgende psychische problematiek te onderkennen. Wanneer de aanwezige problematiek dusdanig is dat functioneren in een groep lastig is (psychotische kenmerken, ernstige verslaving), dan wordt de deelnemer niet in de groep toegelaten. Door de GGZ medewerker en met behulp van de intermediaire trainer wordt de voor de deelnemer adequate hulp in de tweede lijn gezocht. Hiermee wordt tevens de drempel richting GGZ, veelal ervaren door asielzoekers en vluchtelingen, verlaagd. 15

16 5. Materialen en links Welke materialen zijn er en waar zijn deze verkrijgbaar? Noem ten minste de Nederlandse handleiding. Noem ook eventuele links naar relevante websites, rapporten of andere relevante bestanden. Vermeld eventueel ook of er aparte materialen zijn voor migranten en zo ja welke Het draaiboek psycho-educatie versie 4.5 (maart 2010 vastgesteld) (in ontwikkeling: vertaling in Engels; Deens; Oostenrijks/Duits verwachting 2011 klaar) DVD voorlichting voor deelnemers in 6 talen ondertiteling Folders in 10 talen voor zowel trainers opleiding als deelname aan cursus. Allen te bestellen bij Context, onderdeel Parnassia Bavo Groep Westzijde 120, 1506EJ Zaandam Veel materiaal zoals folders in veel talen is ook te downloaden via de website: 16

17 B. Onderbouwing van de interventie 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Geef aan hoe probleemanalyse, doel, doelgroep en methodiek op elkaar aansluiten. In uw betoog moet antwoord gegeven zijn op de volgende vragen (zie ook de handleiding bij dit werkblad): Probleemanalyse Wat zijn de factoren (determinanten) die het probleem beïnvloeden? Onderbouw dit met theorieën en/of onderzoeksliteratuur, een redenering (ratio) of een visie. Als u hiervoor gebruik maakt van een algemene theorie over gedragsverandering, maak dan aannemelijk dat deze van toepassing is op het probleem. Geef aan hoe deze factoren met elkaar samenhangen. Noem oorzakelijke, risico-, instandhoudende, verzachtende en /of beschermende factoren. Beïnvloedbare factoren Welke factoren zijn beïnvloedbaar? Laat dit alles zien met theorie/ studies of voorbeelden. Op welke veranderbare factoren richt de interventie zich? Probleemanalyse De gezondheid en geestelijke gezondheid van vluchtelingen en migranten blijkt vaak slechter te zijn in vergelijking met de populatie van het gastland (Fox & Tang, 2000). In recent onderzoek in Nederland worden tekenen van traumatisering vaak gevonden bij vluchtelingen (Gernaat e.a., 2002; Laban e.a., 2002). Asielzoekers en vluchtelingen hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van onder meer depressieve stoornissen, angststoornissen, posttraumatische klachten, somatoforme stoornissen en verslavingsproblematiek (Fazel, et al., 2005; Gerritsen et al., 2006; Laban et al., 2004; 2005; Roodenrijs, Scherpenzeel, & de Jong, 1998). Velen kampen met stressklachten, spanningen en psycho-sociale problematiek als gevolg van de huidige leefsituatie (AZC, integratie in Nederlandse samenleving). Verschillende pre- en postmigratiefactoren blijken van significante invloed op de prevalentie van symptomatologie en psychische stoornissen (van Willigen, 2010). Deze factoren zijn vooral te vinden op psychologisch gebied en komen voort uit de specifieke omstandigheden van de vluchteling. Rohlof (2001) vat deze omstandigheden samen onder de noemers traumatisering, migratie, acculturatie, en sociale marginalisatie: Traumatisering Vluchtelingen zijn vaak blootgesteld aan een aanzienlijke hoeveelheid traumatische ervaringen in hun land van herkomst. Dit zijn onder andere geweldsconflicten en onthouding van onderdak, eten, water, een thuis en een gevoel van veiligheid. Daarnaast ook confrontatie(s) met de dood, het getuige zijn van massadoding, het verliezen van familieleden of vrienden, aanhoudend en onvoorspelbaar geweld, verkrachting, marteling en gevangenschap (Raphael et al., 2008). Deze traumatische ervaringen kunnen invloed hebben op verschillende aspecten van gezondheid en ontwikkeling. Veel asielzoekers worstelen met hun gevoel van eigenwaarde door de dingen die hen zijn overkomen. Dit kan het gevolg zijn van vernedering, verkrachting en andere situaties waarin mensen gedwongen worden iets te doen of ondergaan wat ze niet willen. Veelal hebben mensen schuld en schaamtegevoelens. Hoewel bij sommigen dit een reden voor therapeutische verwijzing is, zijn er ook veel asielzoekers en vluchtelingen die wel worstelen met een dergelijk verleden, maar voldoende veerkracht hebben om zelf (met enige steun) hier mee verder te komen en weer een gezond zelfbeeld te krijgen (Rohlof, 2001). Migratie Naast de gevolgen van traumatische ervaringen in hun thuisland, is (gedwongen) migratie een grote bron van psychische klachten bij vluchtelingen (Hermansson, Timpka & Thyberg, 2003). Meer dan drie jaar leven binnen een AZC is een grotere predictor voor het ontwikkelen van psychische problemen dan de traumatische ervaring van een vluchtgeschiedenis (Laban et al., 2005). De grootste psychische problemen van een asielzoeker komen voort uit een aantal factoren: de stress van alle dag, angst terug gestuurd te worden, onzekerheid over het verkrijgen van een status maar vooral ook dat men weinig mag als bewoner van een AZC woont (niets te doen, vervelingen en geldtekort). 17

18 Verbinding probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak Kan het doel met de gekozen aanpak worden bereikt? Maak dit aannemelijk aan de hand van studies en /of ervaringen. Laat zien dat de doelgroep aansluit bij de probleemanalyse. Werkzame factoren /mechanismen Wat zijn de werkzame factoren /mechanismen? Welke elementen mogen bij aanpassing van de interventie niet ontbreken? Verantwoording Voor de verantwoording kan gebruik worden gemaakt van Nederlands en /of internationaal onderzoek naar de theorie achter de interventie, naar onderdelen van de interventie en /of naar soortgelijke interventies, en van onderzoek naar buitenlandse versies van de interventie. Acculturatie Bij migratie hoort ook aanpassing aan een nieuwe cultuur. Met cultuur wordt hier bedoeld: het geheel aan betekenissen, waarden en gedragingen die aangeleerd worden in een gemeenschap en in haar sociale groepen (Miller et al., 2006). Onderzoek heeft aangetoond dat het acculturatie proces verschillende aspecten van de geestelijke gezondheid beïnvloedt en geassocieerd is met een verhoogd niveau van stress (Haasen, Demiralay, & Reimer, 2008). Verschillende studies (Ayers, et al., 2009; Miller, et al., 2006; Sundquist et al., 2000) laten zien dat individuen die beter zijn geïntegreerd minder stress ervaren en een betere geestelijke gezondheid hebben. Uit onderzoek is tevens gebleken dat 50% van de vluchtelingen met status nog slecht geïntegreerd zijn (CBS, 2009). Een vluchtelingensituatie betekent vaak het verlies van status en verworvenheden die men had opgebouwd in het land van herkomst. Men had verwacht juist alle vrijheid te hervinden door te vluchten uit eigen land. De nieuwe situatie waarin men bijna niets meer heeft en bijna niets meer mag, geeft veelal een identiteitsonzekerheid of crisis. Men voelt zich slachtoffer en afhankelijk van de beslissingen van anderen en raakt (ten dele) apathisch met het risico depressief en of gestrest te worden (Knipscheer & Kleber, 2007). Een gevolg kan ook zijn dat men een laag gevoel van eigenwaarde krijgt en een afhankelijke rol aanneemt. De meeste vluchtelingen krijgen een tijdelijke status en volgen vervolgens het inburgeringprogramma. Deze onzekerheid over zowel de situatie in Nederland als eventuele terugkeer werken cumulatief bij de al aanwezige problematiek (Laban, 2010). Sociale marginalisatie Met het verkrijgen van een verblijfsvergunning zijn de sociale en psychische problemen van een vluchteling nog niet verdwenen. Problemen rond depressie, alcohol en drugsmisbruik, opvoeding kinderen, gezinshereniging en sociale isolatie worden niet in het AZC achtergelaten. De ervaring leert tevens dat wanneer vluchtelingen een verblijfsvergunning en daarmee een veiligere basis om te leven krijgen, zij dan pas toekomen aan de verwerking van eventuele trauma s, verlies of ander groot leed. Veel vluchtelingen geven aan dat ze nadat ze een verblijf status krijgen verwachten dat alles dan goed gaat. De realiteit is echter anders, men raakt in een dip, gaat piekeren en terug denken aan de dingen die gebeurd zijn. Dit is te verklaren uit het model van een rouwproces. Pas op dit moment, wanneer de onzekerheid over het wel of niet verkrijgen van een verblijfsstatus voorbij is, laten mensen het toe om te rouwen en te verwerken. De spreiding van landgenoten en families over het gehele land maakt naast minder mogelijkheden tot reizen de sociale isolatie groter (Rohlof, 2003). Bij navragen blijkt dat de sociale netwerken van vluchtelingen heel beperkt zijn. Dat is des te nijpender omdat sociale steun een van de belangrijkste beschermingsmechanismen tegen het effect van psychotrauma s is (Joseph, 1999). Problemen met acculturatie, sociale marginalisatie, gevoelens van schuld, sociale passiviteit en ideologische vervreemding veroorzaken een veranderde identiteit en verlaagd gevoel van controle, welke de kwetsbaarheid voor psychologische stress en lichamelijke ziektes verder vergroot (Groenenberg, 1999; Sundquist et al., 2000). Het ontstaan van psychische problematiek kan hierbij vanuit een stresskwetsbaarheid perspectief verklaard worden (Rohlof, 2003). Stressoren zijn ten eerste te vinden in de traumatische gebeurtenissen vóór de migratie; ervaren spanningen in land van herkomst of tijdens de vlucht ten gevolge van geweld, oorlog en de wijze waarop vluchtelingen een heenkomen moesten zoeken, blijvende situatie van geweld en onlusten in land van herkomst bij aankomst in Nederland. Daarnaast hebben vluchtelingen en asielzoekers te maken met diverse stressoren die een negatieve invloed kunnen hebben op hun geestelijke gezondheid, zoals spanningen door ondoorzichtige asielprocedure, leefsituatie in de opvang en bij uitplaatsing in gemeenten om isolatie en integratieproblemen (Rohlof & Jasperse, 1996; Hofstede, 1991). Voor die personen die onvoldoende coping vaardigheden hebben kan het moeilijker 18

19 zijn om de trauma en dagelijkse beslommeringen een plaats te geven. Ook gebrek aan sociale steun (zowel professionele steun, maar ook uit informele netwerken) kan bijdragen aan psychische problematiek (Joseph, 1999). Veelal blijken de asielzoekers door de spanningen en gevoelens van onmacht die de huidige leefsituatie met zich mee brengen een passieve leefstijl te hebben ontwikkeld (van Willigen, 2010). Beperkte hulpverlening Daarnaast is psychische hulp niet makkelijk toegankelijk. Vluchtelingen vinden moeilijk of niet de weg naar de reguliere hulpverlening. Culturele en religieuze verschillen, taalbarrières, onbekendheid en het ontbreken van vertrouwen spelen daarbij een grote rol (Pharos, 2009). Beïnvloedbare factoren Niet alle aspecten van de genoemde pre- en postmigratie factoren zijn te beïnvloeden, bijvoorbeeld de meegemaakte traumatische ervaringen of het leven in een asielzoekers centrum. Het is echter wel mogelijk om binnen de aangegeven factoren een aantal beïnvloedbare determinanten aan te wijzen: Traumatisering Gebrek aan kennis en informatie over psychische klachten: mensen weten niet hoe ze hun psychische klachten als gevolg van trauma moeten plaatsen. Ze zijn bang om gek te zijn, en hebben moeite om met de psychische klachten om te gaan. Gevoelens van machteloosheid, onrust, frustratie, eenzaamheid Verminderd zelfvertrouwen Migratie Negatieve gedachten, piekeren over ervaringen en omstandigheden Gevoelens van spanning, stress Gebrek aan adequate coping vaardigheden/inzetten van ongezonde coping vaardigheden (zoals verslaving) om met deze stressklachten om te gaan Acculturatie Aanpassingsproblemen, niet thuis voelen, ontheemd voelen Negatieve identiteit (slachtofferidentiteit) Gebrek aan controle over het eigen leven Sociale marginalisatie Gebrek aan kennis en informatie over proces van rouw na verlies Gebrek aan sociale steun, sociaal netwerk Beperkte hulpverlening Gevoel niet begrepen te worden/taalbarrière Wantrouwen richting hulpverleners/instellingspersoneel Onbekendheid met het systeem van de geestelijke gezondheidszorg in Nederland Verbinding probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak De Mind-Spring cursus heeft aandacht voor de weerslag van de vluchteling situatie op het zelfbeeld en gevoel van controle, welke in combinatie met gebrekkige coping vaardigheden bijdragen aan het ontwikkelen van gezondheidsproblemen. Aanpak en werkingsmechanismen van Mind-Spring Mind-Spring heeft een preventief karakter en maakt gebruikt van bestaande en beproefde preventieve methoden en theoretische principes zoals Psycho-educatie, RET, 19

20 Stress reductie en Empowerment. Naast de inhoud, is de vorm waarin de interventie wordt aangeboden een belangrijk element. Dit gebeurt door de inzet van vluchtelingtrainers die de vertaalslag in taal en cultuur maken Psycho-educatie Psycho-educatie als generale methodiek is een bewezen en internationaal geaccepteerde methodiek om mensen met een trauma te ondersteunen en de gevolgen van een trauma positief te beïnvloeden (Springer, 2006; van de Stel, 2004). De inhoud van de psycho-educatie is beproefd door NGO s zoals Artsen Zonder Grenzen, War Child en HealthNet TPO (Berliner and Mikkelsen, 2006). Van der Stel (2004) beschrijft dat in een flink aantal systematische literatuuronderzoekingen gunstige effecten van psychoeducatie zijn aangetoond, waaronder verbeterd sociaal functioneren, en een verlichting van de ervaren draaglast bij de direct betrokkenen, alsmede verhoogde self-efficacy bij de verwanten (psycho-educatie familieleden). Daarnaast zijn er ook aanwijzingen voor een veronderstelde kosteneffectiviteit van psycho-educatie (Barton, 1999). Psycho-educatieve onderwerpen die in de Mind-Spring interventie aan de orde komen zijn informatie en kennis over: Hoe de vluchteling situatie kan bijdragen aan het ontstaan van psychische en psychosociale problematiek en wat het verschil is tussen normale en pathologische ontwikkeling van klachten wat de invloed is van stress en overmatige stress op lichaam en geest, en op welke manier dit kan leiden tot veel voorkomende klachten als depressie, angst, psycho somatische klachten het belang van sociale steun en gezonde coping technieken bij het voorkomen van psychische problematiek het systeem van de geestelijke gezondheidszorg in Nederland en wanneer inschakelen van externe hulp nodig is Naast aandacht voor mentale en psychosociale problemen van vluchtelingen en asielzoekers, besteedt Mind-Spring ook aandacht aan de theorie van rouwverwerking. Hoewel uitingsvormen per cultuur kunnen verschillen, verlopen in alle culturen de fases van rouwverwerking hetzelfde. In Mind-Spring wordt onder andere uitgegaan van het zogeheten rouwtaken model van de Amerikaanse psychiater W. Worden. Deelnemers krijgen inzicht in hoe een rouwproces als gevolg van het ervaren van verlies (land, familie, positie) eruit ziet en leren hun klachten te begrijpen als gevolg van verlies en het doorwerken van een rouwproces. De psycho-educatie is tot slot ook gericht op acculturatie en de negatieve identiteit (slachtofferidentiteit) die vluchtelingen vaak aannemen als nieuwe sociale identiteit in Nederland. Deelnemers worden bewust gemaakt van het gevaar een negatieve identiteit te kiezen. Rationeel Emotieve Therapie (RET) Spanning en stress hebben maar voor een deel te maken met invloeden van buitenaf. Vluchtelingen hebben naar aanleiding van de migratie vaak negatieve gedachten, ze piekeren over ervaringen en omstandigheden. De manier van denken bepaalt uiteindelijk de emoties en het gedrag. Deelnemers van Mind-Spring leren een gezonde manier van coping bij het omgaan met moeilijke of stressvolle omstandigheden door het inzetten van RET. Middels deze techniek verkrijgen deelnemers inzicht in onproductieve emoties en gedachten processen en leren ze middels de ABC-methode om hun gedachten op realiteit te testen en generalisatie te voorkomen. Deze techniek wordt ook ingezet om een negatief zelfbeeld /identiteit om te buigen naar een positief zelfbeeld. 20