Projecten Educatieve Middelen Pool Project Ontwikkeling Digitale Dienstverlening UB VU

Transcriptie

1 Projecten Educatieve Middelen Pool Project Ontwikkeling Digitale Dienstverlening UB VU Opdrachtgever: Mw. Drs. José Frijns Directeur UBVU Projectleider: Mw. Drs. A.A. de Maesschalck Informatiespecialist UBVU tel Inhoud p. 2 Samenvatting p. 3 Rapportage 1: Inventarisatie van de vraag van de faculteiten VU-breed naar digitale dienstverlening door de bibliotheek p. 19 Rapportage 2: Evaluatie Pilot Novum Testamentum (uit 1550) p. 24 Rapportage 3: Digitalisering NSW-Landgoedkaarten t.b.v. onderwijs (en onderzoek) p. 37 Evaluatie EMP-project: Ontwikkelen digitale dienstverlening UB VU

2 Samenvatting In toenemende mate vragen studenten en docenten van faculteiten van de VU om digitalisering van de wetenschappelijke collectie van de universiteitsbibliotheek van de Vrije Universiteit (UBVU) ten behoeve van het onderwijs. Het betreft hier vaak digitaal instructiemateriaal dat dient ter voorbereiding en ondersteuning van colleges, werkstukken, scripties, enz. Enerzijds gaat het om bronnenmateriaal en literatuur dat momenteel via e- readers en e-books, bijvoorbeeld in Blackboard, beschikbaar wordt gesteld. Het gaat dan om materiaal dat in toenemende mate in digitale vorm als e-book beschikbaar komt via uitgevers. De UBVU kent grote prioriteit toe aan verwerven van dergelijk materiaal. Anderzijds gaat het om bronnenmateriaal uit de bibliotheekcollectie dat (nog) niet in digitale vorm beschikbaar is. De UBVU hecht er grote waarde aan om dit bijzondere, vaak zelfs unieke, materiaal (vraaggestuurd) digitaal ter beschikking te stellen voor het onderwijs. Dit EMP-project beoogt: VU-breed een inventarisatie te maken van de digitale vraag van faculteiten Het vaststellen van good practices in het digitaliseren van nog niet eerder ontsloten materiaal uit de Bijzondere Collecties aan de hand van 2 strategische pilotstudies. Deze pilotstudies zijn afkomstig uit en gericht op de huidige gebruikersgroepen: de Faculteit der Godgeleerdheid (pilot: Novum Testamentum) en de Faculteit der Letteren (pilot: NSW-landgoedkaarten) Het EMP-project 'Ontwikkeling Digitale Dienstverlening UBVU' bestaat daarmee uit 3 onderdelen, te weten: 1. Inventarisatie van de vraag van de faculteieten VU-breed naar digitale dienstverlening door de bibliotheek; projectgroep: Jakko van der Pol (OC), Michel Jansen (OC), Imke Limpens (UBVU), Sandra de Maesschalck (UBVU) 2. Pilot: Novum Testamentum (uit 1550); projectgroep: Jan Krans (FdG), Jakko van der Pol (OC), August den Hollander (UBVU), Sandra van Daalen (UBVU), Annemiek Oechies (UBVU), Peter Vos (UBVU), Sandra de Maesschalck (UBVU) 3. Pilot: Digitalisering NSW-Landgoedkaarten t.b.v. onderwijs en onderzoek; projectgroep: Wybren Verstegen (FdL), Michel Jansen (OC), Lida Ruitinga (UBVU), Annemiek Oechies (UBVU), Peter Vos (UBVU), Sandra de Maesschalck (UBVU) Doelstellingen 1. De vraag van de faculteiten VU-breed naar digitale dienstverlening door de UBVU te inventariseren 2. Het uitvoeren en analyseren van 2 pilot-projecten uit de huidige gebruikersgroep 3. Op basis van ervaringen van 1. en 2.: het geven van aanbevelingen inzake de digitale dienstverlening van de UBVU. Opbrengst, resultaten, aanbevelingen, conclusies Voor opbrengst/ resultaten van het project, aanbevelingen en conclusies verwijs ik U naar de drie bijgevoegde rapportages van: de gebruikers enquête de pilot Novum Testamentum de pilot NSW-landgoedkaarten Er wordt een project evaluatie gemaakt die voor 1 december 2008 zal worden opgestuurd naar het onderwijscentrum. 2/42

3 Rapportage 1 UBVU-EMP-pilot: project Digitale dienstverlening UBVU Inventarisatie van de vraag van de faculteiten VU-breed naar digitale dienstverlening door de bibliotheek Michel Jansen, Jakko van der Pol, Sandra de Maesschalck Augustus 2008 In de aanvraag van het project stond de volgende vraagstelling: Inventarisatie en analyse van de vraag van faculteiten naar VU-brede digitale dienstverlening door de bibliotheek moet leiden tot een advies aan de bibliotheek inzake de opzet en invulling hiervan. Gekozen is voor inventarisatie middels een vragenlijst. Deze zal antwoord moeten geven op gebruikerswensen t.a.v.: a) type digitaal product E-book, E-reader, platte scan, film, video, 3D (bijvoorbeeld voor digitalisering kleitabletten) b) gebruiksformaten TIFF; JPEG; PDF; etc. c) functionaliteit scherm; projectie; gebruik in blackbord; printing-on-demand; zoeken; annotatiemogelijkheid. In samenspraak met de UBVU zijn een aantal vragen die het projectteam wilde stellen toegevoegd aan een door de bibliotheek parallel geplande enquête Gebruikersonderzoek onder wetenschappelijk personeel van de VU in mei De opzet van de door de projectteam samengestelde enquête is bijgevoegd in de bijlage 1. Doordat er in het Gebruikersonderzoek veel van de voorgestelde vragen zijn komen te vervallen, is er niet op alle bovenstaande vragen een antwoord verkregen. Het Gebruikersonderzoek is door 966 medewerkers (52%) ingevuld waardoor de antwoorden een goede afspiegeling zijn van de wensen van het wetenschappelijk personeel van de VU. Resultaten enquête De resultaten van de gehele enquête volgen nog. In dit document zijn door het projectteam alleen conclusies getrokken met betrekking tot dit project. a) type digitaal product Deze wordt behandeld bij deel C. 3/42

4 b) gebruiksformaten De enquête heeft hier geen nieuwe inzichten opgeleverd. De standaard formaten moeten hier gevolgd worden. Gescande materialen worden opgeslagen als TIFF moederbestand op een Blade server bij de bibliotheek. JPEG en PDF worden op verzoek geleverd als afgeleiden. In het deelproject kwam naar voren dat in de praktijk niet altijd hoge resolutie bestanden als afgeleide nodig zijn. Voor presentaties in het onderwijs zijn vaak bestanden met minder hoge resolutie goed genoeg. Een aanbeveling is om op verzoek van betreffende docent de afgeleide bestanden JPEG, PDF op gewenste grootte in resolutie, afhankelijk van de toepassing, te leveren,. Het is van belang om aan te sluiten bij bestaande en te ontwikkelen standaarden. c) functionaliteit Over het type digitaal product en de functionaliteiten zijn weinig specifieke gegevens uit de enquête gekomen. In het algemeen kan geconcludeerd worden dat: van de diensten van de bibliotheek buiten de campus (bijvoorbeeld thuis) via VU-net- ID 45% van de medewerkers geen gebruik maakt, omdat men met name niet weet (42%) dat dit kan. Toegang vanuit huis zou gebruik van digitale bronnen kunnen stimuleren een derde van de deelnemers aangeeft geen gebruik te maken van de diensten van de bibliotheek. De factoren die het meest worden genoemd zijn: afstand, aanbod van e- journals/ e-resources, tijdgebrek gebruikersonvriendelijkheid van de website, onbekendheid en openingstijden. van de ondersteuning door de bibliotheek bij het gebruik van e-books in het onderwijs en het samenstellen van online readers (de vervanger van de papieren readers) meer dan 80% niet op de hoogte is! 67% van de respondenten niet weet dat de UBVU cartografisch materiaal collectioneert 70% niet op de hoogte is van de videocollectie bij de VU MediaXperience 68% niet op de hoogte is dat de UB op zaterdag is geopend bijna de helft van de respondenten niet op de hoogte is dat de bibliotheek informatievaardigheden verzorgt (ook specifiek op uw vakgebied) de ondersteuning bij gebruik van Endnote / Reference manager bij de helft van de deelnemers onbekend is 56% niet op de hoogte is dat de UB handleidingen bij e-resources verzorgt. Bijna de helft van de deelnemers geeft aan een privécollectie te gebruiken om bij te blijven op het vakgebied. Omdat er niet is doorgevraagd wat zo n collectie omvat, weten we niet om wat voor collecties het gaat. Indien een privécollectie zinnig is voor gebruik in het onderwijs/ onderzoek, zou door digitaliseren hiervan zo n collectie breder toegankelijk worden en beter bewaard worden. Over nieuwe diensten van de bibliotheek is men positief: 47% wil gebruik maken van de mogelijkheid van het digitaliseren (scannen) op verzoek van documenten, die in bezit zijn van de bibliotheek (cartografisch materiaal, historische documenten, hoofdstukken van boeken etc.) bijna de helft (47%) wil graag ondersteuning bij omgaan met auteursrechten rond het beschikbaar stellen van onderwijsmateriaal een kwart van de deelnemers wil gebruik maken van ondersteuning bij gebruik van beeld en geluid in het onderwijs (vb. ZOEP) 4/42

5 50% zegt gebruik te willen maken van een VU- databank voor onderzoeksmiddelen (wetenschappelijke vragenlijsten en testen) en 37% wil gebruik maken van een VUdatabank voor onderwijsmateriaal (vb. Lorenet) Informatie leest men het liefst op de website van de bibliotheek. Algemene informatie zou via een facultaire nieuwsbrief of via Ad Valvas moeten verlopen. Daarnaast wil men graag te woord gestaan worden via de mail, aldus de resultaten van de enquête. Conclusie De conclusie is gebaseerd op het resultaat van het project Gebruikersonderzoek onder wetenschappelijk personeel van de VU, mei Het is jammer er op meer specifiek vragen geen antwoord kan worden gegeven, omdat maar een klein deel (2 vragen) van de door het projectteam opgestelde vragen (14 vragen) kon worden meegenomen in het Gebruikersonderzoek. De algemene conclusie van de enquête is dat veel medewerkers niet goed genoeg op de hoogte zijn van de diensten die geboden worden door de bibliotheek. Veel winst zou gehaald kunnen worden door meer bekendheid te geven aan de mogelijkheden die de bibliotheek biedt. Er is behoefte aan door de bibliotheek verzorgde diensten op digitaal gebied. Momenteel wordt hierover door de bibliotheek met de faculteiten en onderzoekscholen gesproken en er worden op dit terrein afspraken gemaakt. Verder is het een aanbeveling om op de website van de UBVU een onderwerp digitalisering van collecties (cartografisch materiaal, historische documenten, hoofdstukken uit boeken, enz.) op te nemen. Enkele voorbeelden om de bekendheid van de bibliotheek te vergroten en de dienstverlening te verbeteren zijn te vinden in bijlage 2 : Op de TU Delft bijvoorbeeld wordt voor elke bachelor opleiding een virtueel kenniscentrum opgezet door de bibliotheek (voorbeeld 1). Digitale kaarten en geodata (GIS) kunnen een goed hulpmiddel zijn bij het geven van onderwijs (voorbeeld 2). Voorbeeld 3 is een voorbeeld van een door de bibliotheek gedigitaliseerde toepassing in het onderwijs: op verzoek van de faculteit Letteren is het Getijdenboek (handschrift) uit (XV ) gedigitaliseerd. 5/42

6 Bijlage 1 Door projectteam opgestelde enquête Enquête van de UB VU onder medewerkers van faculteiten van de VU over. (Bestaande uit 6 bladzijden, met 14 vragen) Persoonsgegevens Naam:... Faculteit:... Functie:... Aandeel onderzoek / onderwijs / managementtaken (in percentages):.../.../... Bibliotheekgebruik Vraag 1 1a Maakt u wel eens gebruik van de bronnen (digitaal en op papier) die de bibliotheek aanbiedt? Nee Ja: o Meer dan 1 keer per week o 1 keer per week o 2 tot 3 keer per maand o Minder dan 1 keer per maand Vraag 2 Zijn er bepaalde factoren die u ervan weerhouden om van de diensten van de bibliotheek Gebruik te maken? Ja Nee, vawege: (meerdere antwoorden zijn mogelijk) o Afstand o Tijdgebrek o Openingstijden o Onvoldoende kopieerfaciliteiten o Tijdstippen ophaalmomenten depot o Gebruikersvriendelijkheid van de website o Onbekendheid met producten en diensten van de UB o Overig:... Vraag 3 Maakt u gebruik van de mogelijkheid om buiten de campus (bijvoorbeeld thuis) de bibliotheek te raadplegen? Ja (ga naar vraag 3b) Nee, vanwege: o Technische problemen 6/42

7 o Inlogaccount o Onbekendheid met deze mogelijkheid o Geen noodzaak 7/42

8 Vraag 4 Met welke diensten bent u bekend, hoe vaak maakt u van deze diensten gebruik, hoe waardeert u ze, heeft u suggesties voor verbetering van deze diensten en hoe belangrijk vindt u ze? Bekend Gebruik Waardering Suggesties voor verbetering Belang Vaak Soms Bijna nooit Zeer belangrijk Belangrijk Enigszins belangrijk Onbelangrijk (ja/nee) (--, -, +, of ++) (bestandsfrormaten, benodigde hardware, ondersteuning, etc.) Verlengen/ reserveren van boeken Handleidingen/ cursussen Documentleverantie/ IBL Bestanden en catalogi en op de website Overige webpagina s van de universiteitsbibliotheek Aanwinstenlijst op de website Webcursussen informatievaardigheden Mondelinge workshops Open opstelling meest gebruikte literatuur Contact met informatie-/ collectiespecialisten DARE Ondersteuning gebruik van Endnote/ Reference manager E-readers Digitale tijdschriften en e-resources

9 Kaarten Scripties en dissertaties 9/42

10 Het zoeken en gebruik van informatie in het algemeen (zowel via UB VU als daarbuiten) Vraag 5 Hoe belangrijk en gemakkelijk te gebruiken zijn de volgende informatietypen, bronnen en informatiebestanden voor u? (U kunt ontbrekende dingen zelf toevoegen op de puntjes) Belang Gemak Zeer belangrijk Belangrijk Enigszins belangrijk Onbelangrijk Zeer gemakkelijk Gemakkelijk Moeilijk Zeer moeilijk Gebruik ik niet Bronnen: Privé-collectie op werkplek of thuis Collega s Collectie bibliotheek VU Personeel bibliotheek VU Andere bibliotheken Uitgeversinformatie Google (scholar) Media Vakgerichte e-resources Seminars/ congressen Informatiebestanden: Catalogus UB VU Tijdschriftencatalogus UB VU PiCarta Metasearch Typen informatie: Tijdschriftartikelen Working papers/ preprints/ voorpublicaties Bijdragen uit bundels Boeken Conferentiepapers Data en statistieken Overheidsinformatie 10

11 Informatie van een speciale organisatie Publicaties van een auteur op mijn vakgebied Jurisprudentie 11

12 Vraag 6 Is het huidige aanbod van e-journals en e-resources voor u voldoende? Ja / nee Wat mist u in het aanbod? Vraag 7 Welke middelen gebruikt u om bij te blijven op uw vakgebied? (meerdere antwoorden zijn mogelijk) Aanwinstenlijst bibliotheek UB VU Attenderingsservices in informatiebestanden Attenderingsservices uitgeverijen Nieuwsbrieven organisaties Seminar/congres Lidmaatschap beroepsorganisaties Collega s Discussiegroepen internet / weblogs Overig (s.v.p. hieronder noemen). Vraag 8 8a Is de tijd die u tot uw beschikking heeft voor het zoeken naar informatie naar uw idee: Meer dan genoeg Genoeg Niet genoeg 8b Zou u die taak willen uitbesteden aan een informatiespecialist? Ja Nee Weet niet / geen mening Geef eventueel een motivatie. 12

13 13

14 Nieuwe initiatieven Vraag 9 De universiteitsbibliotheek overweegt om op korte/ middellange termijn de volgende diensten aan te gaan bieden, uit te breiden of samen met u te ontwikkelen. Wilt u in onderstaande lijst per dienst aangeven hoe belangrijk deze voor u is? (Wanneer u geen mening hebt over een dienst kunt u de betreffende regel leeg laten) Zeer belangrijk Belangrijk Enigszins belangrijk Onbelangrijk Zeer onbelangrijk Ondersteuning bij e-publiceren. Voorbeel: DARE Ondersteuning bij gebruik van Beeld en geluid in het onderwijs Voorbeeld: ZOEP Ondersteuning bij werken met e-books in het onderwijs Ondersteuning bij werken met nieuwe vormen van leren i.s.m. het Onderwijscentrum Voorbeeld: Excellent research Digitaliseren op verzoek (scannen) Ondersteuning bij uitzoeken van auteursrechten rond het beschikbaar stellen van onderwijsmateriaal Rondleidingen voor nieuwe medewerkers Aanwinstenlijsten op de website van de UB Virtuele rondleiding in de UB Ondersteuning door de afdeling MediaXperience bij het gebruik van gaming in de onderwijssituatie (Ana vragen om beter voorbeeld) Thematische portal opbouwen Voorbeeld: TU Delft Ter beschikking stellen van een VU-databank Onderzoeksmiddelen (meldpunt om databestanden, informatie over apparatuur en andere middelen aan elkaar beschikbaar te stellen). Interactief met de catalogus werken: zelf trefwoorden reviews en abstracts toevoegen. Voorbeeld: Danbury Library Catalog (Jeroen Alblas: in PP zetten) Cursussen / workshops vanuit de UB binnen de faculteit Ondersteuning bij de invoering van een digitale boekenlezer. Voorbeeld: Kindle Webcursus speciaal gericht op uw discipline Voorbeeld webcursus 14

15 Nieuwsbrief van de Universiteitsbibliotheek in uw mailbox Mogelijkheid tot chatsessies met de Digitale balie van de bibliotheek VUMX vragen (in overleg met Stephin) Ondersteuning bij multimediaal publiceren (Voorbeeld uit Science direct nog zoeken, Max?) Digitale diensten vragen (overleg Rob/Ivonne) METIS/DARE 15

16 Vraag 10 10a Wordt u op de hoogte gehouden van nieuwe diensten en ontwikkelingen binnen de bibliotheek? Ja Nee 10b Hoe wordt u op de hoogte gehouden van nieuwe diensten en ontwikkelingen van de bibliotheek? (meerdere antwoorden mogelijk) Nieuws op de website van de bibliotheek Facultaire nieuwsbrief Ad Valvas Gerichte mails Informatie- / collectiespecialisten Collega s Overig Vraag 11 Op welke manier zou u informatie van de bibliotheek het liefst ontvangen? (meerdere antwoorden mogelijk) Via de website van de bibliotheek Mondeling, op eigen initiatief Per , op eigen initiatief Persoonlijke instructie Inloopcursus / workshop Folders Digitale Nieuwsbrief van de Bibliotheek Overig Vraag 12 Geeft u wel eens bestelsuggesties door aan de bibliotheek? Ja Nee, want: Vraag 13 Is er digitaal materiaal (beschikbaar, zelf te digitaliseren, of digitaal aan te kopen) dat u graag voor uw onderwijs zou willen gebruiken? Materiaal uit de eigen bijzondere collecties Hoofdstukken uit boeken Landschapskaarten Anders, namelijk: 16

17 Vraag 14 Wilt u van de uitkomsten van dit onderzoek op de hoogte worden gesteld? Ja Nee Bijlage 2 Voorbeeld 1: Virtuele kenniscentra bij TU Delft Vertrekpunt voor vakspecifieke informatie Op zoek naar relevante en betrouwbare informatie op een specifiek vakgebied? Onze Virtuele Kenniscentra helpen u verder: Wat biedt een Virtueel Kenniscentrum u? Een Virtueel Kenniscentrum geeft verwijzingen naar: technisch-wetenschappelijke bronnen (boeken, tijdschriften, databases, octrooien, naslagwerken) relevante en kwalitatief hoogwaardige andere (internet)bronnen zoals websites, congresagenda s, krantenartikelen en nieuwsbrieven specialisten op het gebied van onderwijs en onderzoek: deskundigen en organisaties, zowel binnen als buiten de TU Delft, ook internationaal een overzicht van lopend onderzoek recente publicaties van medewerkers van de TU Delft Tevens biedt een Virtueel Kenniscentrum ondersteuning bij het zoeken, vinden. beoordelen en verwerken van informatie. Elke opleiding een eigen Virtueel Kenniscentrum De Bibliotheek maakt voor elke bachelor opleiding van de TU Delft een Virtueel Kenniscentrum. Daarnaast zijn in overleg- ook Virtuele Kenniscentra voor andere technisch-wetenschappelijke doelgroepen of vakgebieden mogelijk. Voorbeeld 2: Kaartenkamer bij TU Delft Welkom op de website van de Kaartenkamer van de Bibliotheek TU Delft. Op deze site kunt u meer informatie vinden over de Kaartenkamer en toepassingen van kaarten binnen de TU Delft. Kaarten vormen een onmisbare bron van informatie bij het maken van een regionaal, stedenbouwkundig of architectonisch ontwerp een cultuurhistorisch onderzoek of een 17

18 waterbeheerplan. Daarom is in de Kaartenkamer een collectie van circa papieren kaarten beschikbaar, en wordt hard gewerkt aan het beschikbaar krijgen van digitale kaarten. De dienstverlening van de Kaartenkamer omvat: o het beheer van het archief voor topografische kaarten; o abonnementen op actuele topografische kaarten en digitale bestanden; o advisering en bemiddeling bij het verkrijgen van kaarten en digitale data voor onderwijs en onderzoek (op aanvraag); o uitwisseling van kennis over het werken met (digitale) kaarten en daarvoor benodigde software. Voorbeeld 3: Getijdenboek bij Letteren VU Een aantal jaren geleden is op verzoek van enkele docenten van de Faculteit der Letteren een getijdenboek gedigitaliseerd en via internet toegankelijk gemaakt 18

19 Rapportage 2 UBVU-EMP-pilot: project Digitale Dienstverlening UBVU Evaluatie Pilot Novum Testamentum J.L.H. Krans (FdG) & J. van der Pol (OND) (cursusjaar ) Beschrijving Pilot Docent: Dr. Jan Krans, UD Nieuwe Testament, Faculteit der Godgeleerdheid. De pilot was georganiseerd rond het digitaliseren van de derde Stephanus-editie van het Griekse Nieuwe Testament, Parijs 1550 (Oude Drukken XC ) ten behoeve van het college Tekstkritiek (onderdeel van de modules Nieuwtestamentisch Grieks). Deze editie is een zeer belangrijke uitgave van wat bekend is geworden als de textus receptus van het Griekse Nieuwe Testament en als zodanig een belangrijk instrument voor studenten tekstkritiek van het Nieuwe Testament. Van deze editie bestaat geen moderne uitgave (in facsimile). Wel zijn er enkele zeer slecht leesbare PDF-bestanden beschikbaar, maar deze zijn niet bruikbaar voor bestudering met studenten. Door de digitalisering hebben studenten dus met materiaal kunnen werken dat niet eerder als zodanig voor hen beschikbaar was. Voor een goed begrip geven we nog enige achtergronden bij de editie en de tekst ervan. 1. De Griekse tekst van de Stephanus-editiie is de tekst die aan de basis ligt van de grote bijbelvertalingen in de tijd van de Reformatie, en deze textus receptus verschilt nogal van de tekst die in de afgelopen honderdvijftig jaar met moderne wetenschappelijke methoden is vastgesteld. Het is goed als studenten deze verschillen leren herkennen en benoemen. 2. De editie heeft toch een zekere wetenschappelijkheid, doordat in de marge ervan enige informatie uit verschillende handschriften van het Griekse Nieuwe Testament is opgenomen. Kennismaking daarmee kan helpen bij het verwerven van een historisch perspectief op de geschiedenis van de geleerde omgang met de tekst van het Nieuwe Testament. 3. Het gebruikte schrift, zeg maar het lettertype, is een technisch hoogstandje dat in lood het (minuskel)handschrift van een bekende Griekse kalligraaf en kopiïst nabootst. Verworven vaardigheid in het lezen ervan komt ook van pas bij het lezen van oude Griekse handschriften. 4. De editie heeft ook een politiek en religieus geladen karakter: de uitgever, vanuit zijn positie als koninklijk drukker van het Grieks, eerde de Franse koning door Griekse handschriften uit diens bibliotheek te gebruiken, en promootte zo een kritische, in die tijd moderne en ook omstreden omgang met de bijbelse tekst. Zo is er sprake van overlapping van tekstkritiek en (kerk)geschiedenis. Het project sluit aan bij het onderwijsconcept van de UBVU, die zich ten doelt stelt over vijf jaar nier meer een traditionele bibliotheek te zijn waarin informatie passief wordt aangeboden, maar, veel sterker dan nu het geval is, gebruik te maken van een veelheid aan media om studenten en andere klanten actief in contact te brengen met de informatie die zij kan bieden. Om hieraan uitvoering te geven wil de bibliotheek ondermeer een structurele mogelijkheid gaan bieden om een diversiteit aan materialen te digitaliseren, teneinde deze bijvoorbeeld in een facultaire elektronische leeromgeving te kunnen gebruiken. Toevoeging van extra functionaliteit (het doorzoekbaar maken van de tekst, het geven van aanvullende informatie) kan bovendien aan het materiaal een meerwaarde voor specifieke onderwijsdoelen geven. Studenten kunnen nu voor het eerst eenvoudig samen met de docent werken met (kostbaar en uniek) bronnenmateriaal, dat anders alleen op individuele basis beschikbaar is. Dit alles versterkt de gedachte van de onderzoekend leren in een community of learners. Studenten kunnen samen met een docent 19

20 originele brieven of archiefstukken annoteren, becommentariëren en bespreken teneinde gezamenlijk de rijkheid van het materiaal te onderzoeken en (her)ontdekken. Concrete doelen (zie ook de boven beschreven achtergrond bij de editie): 1) Tijdens college lezen van het minuskelschrift in de tekst en verschillende onderdelen van de editie. 2) Gezamenlijk (online) bestuderen van geselecteerde onderdelen van de editie. a) Tekstkritiek: leren kritisch om te gaan met het Griekse Nieuwe Testament door bewust te worden van de historische ontwikkeling van het materiaal, aan de hand van het notenapparaat. Indirect kan dit helpen de historische bepaaldheid van een Nederlandse bijbelvertaling als de Statenvertaling te waarderen. b) Leren lezen van oud-grieks (subdoel). Selectie van het materiaal: Gekozen is voor specifieke opdrachten over een paar onderdelen, omdat dat een intensieve online samenwerking bevordert, waarbij de studenten op beperkte hoeveelheid stof goed de diepte in kunnen gaan. Het ontdekken van de achtergronden van deze belangrijke editie op enkele belangrijke punten kan studenten goed oog laten krijgen voor de ontwikkeling van het Griekse Nieuwe Testament als geheel. Hiertoe zijn enkele pagina s geselecteerd waarbij in het bijzonder veel verhalen en ontwikkeling schuilgaan achter de afbeeldingen, teksten en paratekst (te weten de titelpagina en pag van het eerste deel). Deze leenden zich bij uitstek voor het samen ontdekkend leren van studenten in het achterhalen van de ontwikkeling en geschiedenis van het document. Het digitaliseren van het materiaal: 1) Het inscannen van het materiaal: in eerste instantie is het materiaal gescand als TIFFs (hoge kwaliteit), die dan via bijvoorbeeld evistapdfcompressor of DéjaVu omgezet kunnen worden in pdf voor onderwijsdoeleinden of op UBVU de website. 2) Bolling oude drukken: het compenseren van de sterke bolling van het boek bij de binnenmarge kon nog niet goed automatisch gebeuren en is nu met de hand gedaan. Voor toekomstige grootschalige digitalisering is het mogelijk een boekenwip aan te schaffen, speciale correctiesoftware te gebruiken of het digitaliseren uit te besteden. Het project diende daarmee ook als een pilot voor de digitalisering van lastig oud materiaal. Inzet van ICT voor het didactische gebruik van het digitale materiaal: Er is voor gekozen om te werken met het Annotatiesysteem, ontwikkeld door het IVLOS van de UU. Het Annotatiesysteem is specifiek ontwikkeld om het gezamenlijk bestuderen van teksten door studenten en heeft bewezen het gezamenlijke leerproces beter te ondersteunen dan bijvoorbeeld een forumdiscussie op BlackBoard (Van der Pol, Admiraal & Simons, 2006). Om het Annotatiesysteem optimaal in de cursus te integreren zijn de volgende maatregelen genomen: 1) Ervoor zorgen dat het systeem ook Griekse tekens kan laten zien. 2) Het omzetten van het aangeleverde beeldmateriaal in pdf, op een resolutie en breedte die optimaal zijn voor het Annotatiesysteem. Dit vergde wel enig experimenteren. 3) Voor de studenten is er een speciaal documentje how to start gemaakt. 4) Integreren met de bestaande BlackBoardcursus (zie Figuur 1 hieronder). 20

21 5) Extra training was niet nodig, wel hebben we alle studenten een week voor het begin van de opdracht laten inloggen. 21

22 Directe links naar discussiepagina s in het annotatiesysteem (zie figuur 2). Figuur 1. Beschrijving van de opdrachten in Blackboard, met directe links naar het Annotatiesysteem en een Helpbestand met voor deze cursus op maat gemaakte instructies. Resultaten 22

23 Figuur 2. Bespreking van het titelblad (met linksboven opdracht 1b) in het Annotatiesysteem. Resultaten Technisch heeft het Annotatiesysteem goed en betrouwbaar gewerkt en heeft de inzet ervan geen problemen opgeleverd. Ook inhoudelijk was het een succes, al kon de pilot niet uitgebreid met studenten geëvalueerd worden door het uitvallen van de laatste bijeenkomst. Enkele resultaten zijn wel het vermelden waard: negen studenten hebben geparticipeerd in de discussie, waarvan er vijf tentamen hebben gedaan. Van de zes studenten die tentamen hebben gedaan was van vier de samenwerking beoordeeld als erg goed, van één onvoldoende en één student had niet meegedaan. Deze beoordelingen van de participatie van studenten in het Annotatiesysteem bleken vrij sterk overeen te komen met de beoordelingen van hun reguliere tentamen. De studenten zijn door de intensieve verwerking van het materiaal erg enthousiast geworden. Eén van hen is nog tijdens de cursus de editie zelf gaan bestuderen op de handschriftenzaal, en er heeft met de groep naar aanleiding van de cursus ook een bezoek aan het museum Meermanno-Westrenianum plaatsgevonden, voor het bekijken van meer bijzondere drukken. Als we kijken naar de inhoud van de online samenwerking zien we dat studenten goed doorbouwden op elkaars vragen en opmerkingen. Er ontstonden regelmatige diepe threads waarbij studenten al dan niet met gebruik van overige bronnen gezamenlijk stap voor stap meer ontrafelden van de achtergrond van het materiaal. Didactisch heeft het werken met concrete opdrachten over specifieke selecties in de tekst in kleine groepen goed gewerkt. Ook de (terughoudende) online aanwezigheid van docent die een enkele keer ook studenten van een dwaalspoor terug naar het rechte pad kon leiden en het af en toe bespreken van de online discussie in f-2-f werkcolleges heeft het gezamenlijke leerproces van de studenten goed ondersteund. Deze opzet wordt dan ook aanbevolen voor andere cursussen waarbij het online bespreken van digitaal materiaal wordt ingezet voor een gezamenlijke actieve verwerking van de stof. 23

24 Rapportage 3 UBVU-EMP-pilot: project Digitale Dienstverlening UBVU Digitalisering NSW-Landgoedkaarten t.b.v. onderwijs (en onderzoek) (Michel Jansen, Wybren Verstegen, Sandra de Maesschalck) Inleiding In toenemende mate vragen studenten en docenten van faculteiten van de VU om digitalisering van de wetenschappelijke collectie van de universiteitsbibliotheek van de Vrije Universiteit (UBVU) ten behoeve van het onderwijs. Het betreft hier vaak digitaal instructiemateriaal dat dient ter voorbereiding en ondersteuning van colleges, werkstukken en scripties of als tentamenonderdeel. Dit EMP project is uitgevoerd om te onderzoeken of de digitale versie van kaarten van nut kan zijn voor toepassingen in het onderwijs. Op verzoek van dr. Wybren Verstegen, universitair docent economische en ecologische geschiedenis bij de Faculteit der Letteren en Lida Ruitinga (conservator Kaartenverzameling UBVU) is gekozen een aantal NSW (NatuurSchoonWet)-landgoedkaarten te digitaliseren en te vectoriseren met als doel de mogelijkheden te onderzoeken van toepassing van digitale kaarten in het onderwijs gericht op erfgoedstudies en/ of natuurbescherming. De resultaten van deze pilot zijn: Onderwijs: Het gebruik van de digitale kaarten in de 3 e en 4 e jaars werkcolleges: Natuur en Vooruitgang, betrekking hebbend op de praktijk van de natuurbescherming in Nederland in de 20 e eeuw. Onderzoek: Een database met gegevens over de eerste 15 jaren van de NSW t.b.v. onderzoek naar ontstaan en achtergronden van de NSW van Publicaties vanaf 2009 over het ontstaan en de achtergronden van de NSW van 1928 N(atuur)S(choon)W(et) Landgoedkaarten De universiteitsbibliotheek bezit een collectie unieke kaarten de zogenaamde. NSW Landgoedkaarten. De serie bestaat uit 304 bladen. Op deze Bonnekaarten (schaal 1:25.000) uit ca zijn door Staatsbosbeheer voor eigen gebruik rond 1950 de Nederlandse landgoederen volgens de Natuurschoonwet van 1928 met de hand ingetekend. Zie onderstaand voorbeeld van kaartblad no. 203 Diever met landgoed Berkenheuvel en Boschoord. 24

25 Rapportage In dit rapport is beschreven hoe de kaarten toegankelijk en bruikbaar kunnen worden gemaakt voor het onderwijs. Daarvoor is het nodig de kaarten eerst te digitaliseren en dan te vectoriseren zodat uiteindelijk ook GIS toepassingen mogelijk zijn. Daaropvolgend zijn er mogelijke opdrachten bij het gebruik van de kaarten bedacht. Er is een opzet gemaakt van een werkcollege waarbij er met de kaarten gewerkt kan worden. Tot slot worden enkele aanbevelingen gegeven met betrekking tot toekomstig gebruik van gedigitaliseerde kaarten in het onderwijs Gesignaleerde problemen In december 2007 blijkt dat geen studenten zich aanmelden voor het werkcollege in genoemde opleiding. Besloten wordt het werkcollege toch te maken, zodat het klaar ligt voor het volgend cursusjaar. In december 2007 trekt Imke van Hellemondt zich terug uit het project. Gedigitaliseerde kaarten en onderwijs Onderwijstoepassingen Naast college over de landgoedkaarten kunnen de gedigitaliseerde en gevectoriseerde historische kaarten op de volgende manier gebruikt worden in het onderwijs: 25

26 Ontwikkelingen in de tijd. Over de landgoedkaarten kunnen digitale kaarten uit het heden of verleden worden gelegd / geprojecteerd. Door deze te vergelijken kunnen geografische, archeologische, economische en andere veranderingen in het landschap worden zichtbaar gemaakt. Zo kan een landgoedkaart bijvoorbeeld in Google Earth geprojecteerd worden om de huidige situatie te vergelijken met de situatie in Annoteren van kaarten Naast het vergelijken van kaarten uit verschillende periodes is het mogelijk om de kaarten te annoteren met diverse andere informatie. Het is mogelijk om in een GIS-bestand van de gedigitaliseerde kaarten teksten, foto s, tekeningen, video s en links toe te voegen. Projectie in colleges De kaarten kunnen geprojecteerd worden op een Interactive Whiteboard. Docent en studenten kunnen in de projectie tekenen en schrijven. De notities kunnen opgeslagen worden waardoor de kaart kan worden geannoteerd. Gebruik in een maptable Een maptable is een digitale ontwerptafel voor kaarten gebaseerd op GIS waar verschillende personen (studenten, docenten) tegelijkertijd aan kunnen werken. Gebruik van kaarten op locatie Koppeling van gegevens aan GIS coördinaten. Studenten kunnen ter plaatse informatie raadplegen en toevoegen. Bijvoorbeeld foto s, video s of aantekeningen. Dit kan op laptops, PDA s of moderne telefoons (vgl. toepassingen EDUGIS in het aardrijkskundeonderwijs op middelbare scholen) Zie voor meer voorbeelden bijlage 1 Voorbeelden onderwijstoepassingen digitale cartografie. Onderwijsopdrachten bij de kaarten Er zijn bij de digitale landgoedkaarten vele opdrachten te bedenken waarbij de studenten een leerproces kunnen doorlopen. Afhankelijk van het niveau van de studenten is er lossere of vastere sturing nodig met diverse deelopdrachten / hulpvragen. Hierna volgen enkele mogelijkheden. Analyse van de kaarten Het maken van werkopdrachten bij een historisch onderzoek aan deze digitale landgoedkaarten. 1. Wybren Verstegen heeft aangegeven dat een andere bron voor het onderzoek de ANWB wandelgidsen zijn. De studenten zouden kunnen uitzoeken hoe deze gidsen gekoppeld kunnen worden aan de landgoedkaarten. In de gidsen kan nauwkeurig worden nagegaan wat voor informatie er is over de op de kaarten ingetekende landgoederen, zoals eigenaars, aantal hectares, samenstelling (loof- of naaldbos, heide, weilanden, vijvers etc.), ligging, toegangsbepalingen etc. Nieuwe informatie kan in een GIS bestand worden toegevoegd. De genoemde gidsen (ca. 150 pg.) bevatten gegevens over ca landgoederen en wandelterreinen waarvan het grootste deel onder de NSW viel. Per landgoed kan in de gids of op de kaart worden bekeken wat voor informatie er over te vinden is. (ongelijksoortige bronnen). In WELKE gids komt een bepaald landgoed voor. Zijn er verschillen/ overeenkomsten tussen informatie in de gids en op de kaart? Verwacht mag worden dat op die manier aan de landgoederen veel extra 26

27 gegevens kunnen worden toegevoegd en dat er meer te vermelden valt dan alleen de naam en de ligging van het landgoed. 2. Er kan onderzoek worden gedaan aan de kaarten zelf, zoals: wanneer zijn de kaarten ingekleurd? Wat betekent de kleur op de kaart? Hoe groot was een bepaald perceel? Hoeveel was het perceel waard? Was er bos? Wie was de eigenaar, enz? Onderzoek naar de natuurschoonwet (NSW=een belastingwet uit 1928). Een unieke bron hiervoor zijn de landgoedkaarten. Het onderzoek moet resulteren in een wetenschappelijke publicatie. Ook wordt er gedacht aan het publiceren van een boek met daarin een dvd met de gedigitaliseerde landgoedkaarten. Studenten kunnen delen van het onderzoek uitvoeren: bijvoorbeeld nagaan welke eigenaren de landgoederen hebben (gehad) (adel, andere particulieren, stichtingen of nv s) of gegevens proberen te vinden over genaaste landgoederen ten tijden van de Duitse bezetting. Onderzoek naar cultuurhistorische waarde van historische landgoederen. Via deelopdrachten kunnen studenten onderdeel uitmaken van lopend cultuurhistorisch onderzoek. Door sturing kunnen zij nieuwsgierig worden gemaakt. Gebruik van de digitale kaarten in de 3 e en 4 e jaars werkcolleges: Natuur en Vooruitgang : 1. Zijn er verbanden tussen te landgoederen en de praktijk van de natuurbescherming in Nederland in de 20 e eeuw. Zo ja, wat zijn dan deze verbanden? 2. Hoeveel hectare werd en wordt er beschermd door de NSW (ca was dat globaal ha., destijds tienmaal de oppervlakte van wat bijv. natuurbeschermingsorganisaties in eigendom hadden!)? 3. Waren de landgoederen opengesteld voor wandelaars? 4. Wat voor 'natuurschoon' werd er nu eigenlijk beschermd? Beschrijf de ontstaansgeschiedenis van een landgoed. 1. Wat waren de belangrijkste invloeden op de vorm en omvang van een landgoed? 2. Wat waren belangrijke periodes 3. Is er een overzicht te maken van kaarten in de loop der jaren? Zijn er verbanden tussen de geschiedenis van verschillende landgoederen in de tijd? In deelprojecten kan de geschiedenis van verschillende individuele landgoederen onderzocht worden. Deze kunnen daarna met elkaar worden vergeleken. Het vullen van een landelijke database / wiki met informatie over de betreffende landgoederen. Doe onderzoek ter plekke en voeg zoveel mogelijk informatie toe zowel uit het verleden, met links naar bronnen, als uit het heden met zelfgemaakte foto s, video s (interviews met eigenaren), opmeting, enz. Samenwerking met biologen, die bijvoorbeeld onderzoek doen op het gebied van vegetatie. 27

28 Conclusie Door te werken met een combinatie van 1. goed toegankelijk historisch kaartmateriaal 2. huidige, actuele situatie in het land 3. alle overige beschikbare informatie het mogelijk is om onderwijs te geven en/ of opdrachten te maken, waarbij studenten gemotiveerd worden om een bepaald onderzoek te gaan uitvoeren. Deze vorm van werken sluit goed aan bij de onderwijsvisie van de VU. Zeker wanneer de uitkomsten van het onderzoek nog niet bekend is. Technische zaken GIS staat voor Geografisch Informatie Systeem en is een systeem dat in staat is om locatie gebonden gegevens over verschijnselen die op aarde te vinden zijn of er plaats vinden op te slaan, te structureren, te analyseren, te bewerken, te visualiseren en te beheren. Geprinte (historische) kaarten kunnen door de bibliotheek worden gescand zodat ze digitaal te bekijken zijn. Om met GIS te kunnen werk met de kaarten is het nodig om de kaarten te vectoriseren. Dit vectoriseren kan door het SPIN-lab van de VU worden uitgevoerd. De bibliotheek bewaart de gedigitaliseerde kaarten als TIFF bestand op een eigen Blade server. Dit betreft de moeder bestanden. Aan docenten kunnen afgeleiden worden geleverd in jpg of pdf formaat. Afhankelijk van de wens van de klant kunnen de kaarten op verschillende wijze en formaat worden uitgeleverd. Voor dit EMP project zijn 10 verschillende landgoedkaarten door de bibliotheek gescand en door het SPINlab gevectoriseerd. In het kader van een vervolgproject (Koos Bosma/ Wybren Verstegen, faculteit Letteren) zal de hele serie van 304 landgoedkaarten door de bibliotheek gedigitaliseerd en door het SPINlab gevectoriseerd worden. In deze GIS kan Wybren Verstegen zijn eigen database (Access bestand) laden, waarin hij elke kaart heeft beschreven met nummer, naam en verdere gegevens. Er is binnen de bibliotheek in het voorjaar 2008 een werkgroep Metadata opgericht om te bepalen welke metadata voor o.a. digitale kaarten gewenst zijn (geografische aanduiding, bladnummers, thematische aanduiding, naam van vervaardiger, jaar van beeldinhoud, jaar van vervaardiging, schaal, coördinaten, enz ). De bibliotheek participeert in een landelijk overleg t.a.v. metadata voor geo-informatie (Nationale Geo Informatie Infrastructuur) georganiseerd door Geonovum. In dit overleg wordt o.a. gewerkt aan het nieuwe Nederlands metadata profiel op ISO voor geografie. Resultaten Pilot Omdat zich geen studenten hadden aangemeld voor het werkcollege Natuur en Vooruitgang is slechts een opzet voor een werkcollege gemaakt. Dit is beschreven in bijlage 2. Waarschijnlijk zal dit college voor de eerste keer najaar 2008 gegeven worden in een college reeks van prof. dr. 28

29 J.C. Bierens de Haan. Met enthousiaste studenten uit dit college wil Wybren verder gaan experimenteren met de inzet van deze kaarten. Op 2 juli 2008 heeft Wybren Verstegen een lezing gegeven over het gebruik van digitale kaarten in het onderwijs op het LIBERcogres (Ligue des Bibliotheques Europeennes de Recherche) van de Groupe des Cartothecaires de LIBER. De tekst van deze lezing is bijgevoegd als bijlage 3. Aanbeveling t.a.v. vervolgprojecten ontwikkelen digitale cartografie t.b.v. onderwijs en onderzoek Tijdens dit project is er met diverse experts op het gebied van cartografie gesproken. Hieronder volgen enkele aanbevelingen voor de verdere ontwikkelingen van de digitale cartografie: 1. Op verschillende plekken binnen de VU compound wordt gewerkt met digitaal kaartmateriaal en GIS bestanden, zoals bij het SPINlab, FALW, FEWEB, het Onderwijscentrum (EDUGIS) en de Faculteit der Letteren (bijvoorbeeld Archeologie). Geconstateerd kan worden dat er sprake is van versnippering. Er zou binnen de VU één plek moeten zijn waar alle informatie op het gebied van cartografie te vinden is. Dit zou bijvoorbeeld kunnen door het ontwikkelen van een portal voor cartografisch materiaal. Het opzetten van zo n portal is een forse investering. De bibliotheek zou, samen met het SPINlab, een coördinerende rol hierin willen gaan spelen, maar eerst wil zij middels een VU-brede inventarisatie weten of er ook voldoende belangstelling voor zo n faciliteit is. Ook kan de bibliotheek een centrale rol spelen in de opslag van onderzoeksdata (gekoppeld aan DARE) en technieken en instrumenten van onderzoek 2. De bibliotheek heeft ambitie binnen de VU duidelijke verantwoordelijkheden te definiëren op het gebied van (digitale) cartografie (efficiency bevordering) Zij zou een sleutelrol willen vervullen bij het opslaan, ontsluiten en toegankelijk maken van (digitale) geografische data. 3. Joop v.d. Schee (Onderwijscentrum): EDUGIS verder ontwikkelen/ op hoger niveau brengen in samenwerking met SPINlab (Henk Scholten) t.b.v.: -voortgezet onderwijs -hoger onderwijs en universiteiten Het aanbieden van databestanden door het onderwijscentrum in eenvoudige modules, zodat grote groepen bereikt kunnen worden (nu is GIS vaak te ingewikkeld) Bibliotheek zou een aanzet moeten maken om binnen de VU betere dienstverlening aan te bieden op het gebied van digitale kaarten/ GIS, bijvoorbeeld via een case-studie en of nieuwe leeromgeving. Inventariseren van wensen, gevolgd door projectvoorstel. 4. Koos Bosma (CLUE, Institute for Heritage and Society, faculteit Letteren): Een projectvoorstel per 1 januari 2009 namens het bestuur van de faculteit der Letteren: het scannen en opslaan van 304 NSW-landgoedkaarten het vullen van een d-base met geüniformeerde informatie over die landgoederen 29

30 het vervaardigen van een kaart van Nederland waarop met stippen wordt aangegeven waar de landgoederen zich bevinden het invoeren van drie-dimensionele informatie over elk landgoed. Die informatie komt in beeld zodra de gebruiker een stip beroert. Aangezien onderzoekers van de faculteit Letteren zich al langere tijd met informatievergaring over Nederlandse landgoederen bezighouden en een netwerk hebben opgebouwd, kan dit project worden uitgebreid met: invoeren van informatie van alle thans geregistreerde landgoederen in Nederland (hierover zijn reeds afspraken gemaakt met de Federatie Particulier Grondbezit) uitbreiding van stippenkaart met alle thans geregistreerde landgoederen in Nederland. Aandeel verzorgd door de bibliotheek: aanmaken van een vragenlijst voor alle leden van de Federatie Particulier Grondbezit, inclusief de mogelijkheid om delen van de vergaarde informatie naar een landgoedwebsite over te hevelen technische infrastructuur voor een (geografische) stippenkaart met aanduiding van de locatie van landgoederen (hoeft niet compleet, maar moet wel aan te vullen zijn) de NSW-kaarten scannen en met een toelichting digitaal beschikbaar maken. Het aantrekkelijke van deze projectopzet is dat dit bestand, naast het zichtbaar maken van eigen bezit, past in een landelijk overzicht dat zowel wetenschappelijk als maatschappelijk gebruik mogelijk maakt. Belangstellende partijen (subsidiemogelijkheden) die betrokken kunnen worden bij het vervolgproject aan de landgoedkaarten kunnen zijn: Natuurmonumenten, het Gelders landschap, Alterra, enz. 30

31 Bijlage 1 Voorbeelden onderwijstoepassingen digitale cartografie Er zijn vele ontwikkelingen op het gebied van digitale kaarten en GIS in het onderwijs gaande. Ter inspiratie staan hier een aantal voorbeelden genoemd: Alles draait om geo Nederland is rijk aan een bijzondere grondstof: geografische informatie, ofwel geo. Deze grondstof wordt steeds breder ingezet, maar het huidige aanbod is niet altijd afgestemd op de vraag. Met een investering van 20 miljoen euro stimuleert het innovatieprogramma Ruimte voor Geo-Informatie (RGI) projecten waarin specialisten en gebruikers van geo samenwerken. Toevoegen informatie aan kaarten Vicrea onafhankelijk van Google en Microsoft, Web Map Services voor adequate keuze uit informatie Door: Remco Takken Recentelijk kwamen diverse geografisch gerelateerde webdiensten sterk op, waaronder Google Maps en Microsoft Virtual Earth. Het zijn volwaardige gebruikersinterfaces waarmee de gebruiker eenvoudig de meest voor de hand liggende kaartoperaties kan uitvoeren zoals in- en uitzoomen. Daarnaast biedt het een programmeer-interface waarmee third-party developers hun eigen toepassingen kunnen ontwikkelen. Verschillende lagen kaarten Kaarten met verschillende lagen informatie van de provincie Friesland Scoringskaarten in de tijd Op de kaart kan men meldingen doen van natuurwaarnemingen. Dit principe zou ook toegepast kunnen worden op het gebied van archeologische ontdekkingen? Geoloketten Dit is een project dat een aantal bronnen met geoinformatie samenvoegt in 1 interface. Sense of the city Gelopen route weergegeven op kaart en voorzien van foto s en tekst. Digitale Wichelroede Mobiel Informatie toevoegen aan kaarten Edugis Eenvoudige vorm GIS voor lager onderwijs. Verschillende lagen kaarten zijn te raadplegen. Sim landscape Zelf een virtueel landschap bouwen, bijvoorbeeld van een oud landgoed. 31

32 Alfa Geo Het gebruik van geo-informatie in de alfawetenschappen kent sinds kort een opvallende bloei. De kennis over geografische toepassingen is echter slechts bij een beperkte groep onderzoekers aanwezig. Ook bestaat er nog geen overzicht van de bronnen, toepassingen en behoeften in de alfawetenschappen met betrekking tot geo-informatie, waardoor veel mogelijkheden onbenut blijven. Alfa-Geo heeft als doel de drempel tot het gebruik van geo-informatie te verlagen door onderzoekers in de alfawetenschappen op de hoogte te brengen van beschikbare geo-informatie en hen praktische handvatten te bieden voor het gebruik ervan. Wat was waar WatWasWaar geeft historische informatie over elke plek in Nederland via historische kaarten en foto s. Het geeft snel en overzichtelijk toegang tot een groot aantal Nederlandse erfgoedinstellingen. 32

33 Bijlage 2 Opzet werkcollege Wybren Verstegen De opzet is (zie de lezing gehouden voor het LIBER-congres) studenten aan de hand van de NSW kaarten, aangelegde data-bases, archiefmateriaal en gepubliceerde wandelgidsen een globale reconstructie te laten maken van een aantal geselecteerde landgoederen die onder de NSW vielen. De uitwerking van deze opdracht zou eventueel gebruikt kunnen worden als basis voor verder onderzoek naar het desbetreffende landgoed. Uitgangssituatie is een 10-tal landgoedkaarten, waarvan binnen twee college-uren in een computerzaal van de Letterenfaculteit een dergelijke globale reconstructie gemaakt kan worden. Hiervoor is nodig: 1) een tiental scans van minstens tien NSW landgoederen op 10 verschillende kaarten. 2) een computerzaal 3) Het programma waar Nancy Omtzigt mee werkt waarbij de omtrekken van de landgoederen getrokken kunnen worden of al getrokken zijn. De omtrek van de landgoederen moet geprojecteerd kunnen worden op andere kaarten die dus ook beschikbaar moeten zijn. E.e.a. moet dan bij de computers op de studiezalen van de Letterenfaculteit geïnstalleerd worden 4) De databases met de gegevens over de 10 geselecteerde landgoederen (accesbestanden, is beschikbaar) 5) Een nauwkeurige instructie over de te volgen stappen 6) pdf bestanden met de tekst van de aanvragen de landgoederen onder de NSW te brengen (te maken in het nationaal archief door WV)) 33

34 Inleiding W. Verstegen over het doel van de pilot, uitleg over de NSW en eventuele nadere toelichting op de opdracht. Tijdsduur: 10 max. 15 minuten Stap 1) computer starten, programma opzoeken, databases openen etc. (dit moet natuurlijk tot in detail worden uitgewerkt). Stap 2) openen van één van de kaarten en selectie van een landgoed. Bekijken van de omvang en de vorm van het landgoed. Welke informatie levert dit op? Lege plekken? Lanen? Is het landgoed een aaneengesloten geheel? Zijn er gearceerde gedeelten? Stap 3) openen bijbehorende accesdatabase: wie was de eigenaar van het landgoed? Wanneer kwam het onder de NSW, wat was de oppervlakte, de ligging etc. Stap 4) openen pdf bestanden met nadere gegevens over de aanvrage om het landgoed NSW status te geven. Hoe wordt het landgoed omschreven en wat was de motivatie om het onder de NSW te brengen? (In hoeverre) Werd het opengesteld voor het publiek? Stap 5) raadplegen ANWB wandelgids (eventueel pagina s scannen) en karakteristieken van het landgoed noteren, vergelijken met de aanvrage en de gegevens uit de database. Stroken de gegevens met de aanvrage en de gegevens uit de database? Suggesties voor verklaringen van eventuele verschillen. Stap 6) Raadplegen bestanden van ministerie van Landbouw: valt het landgoed nog steeds onder de NSW en is het toegankelijk? Stap 7) Zoeken naar aanvullende gegevens over het landgoed via internet. Wat is er bekend over het gebouw, de ligging, de toegankelijkheid etc. Stap 8) Schrijven van een korte beschrijving van het landgoed en formuleren van vragen voor verder onderzoek (max. 2x A-4) NB: overwogen kan worden of de NSW kaarten ingezet kunnen worden bij een eventueel nog te ontwikkelen werkcollege over het Beheersinstituut dat na 1945 een aantal jaren het beheer voerde over een tiental landgoederen en kastelen die Duits eigendom waren. 34