ECONOMIE EN ARBEIDS MARKT FLEVOLAND

Transcriptie

1 ECONOMIE EN ARBEIDS MARKT FLEVOLAND Met als themahoofdstuk: Flevoland stimuleert!

2 DIGITAAL BLADERBOEK ECONOMIE EN ARBEIDSMARKT FLEVOLAND Welkom bij het digitaal bladerboek van Economie en Arbeidsmarkt Flevoland Vanuit de inhoudsopgave kunt u eenvoudig naar de door u gewenste pagina navigeren door deze aan te klikken. Op elke pagina vindt u linksonder een icoon om terug te keren naar de inhoudsopgave. Ook kunt u door de publicatie bladeren door middel van de balk aan de zijkanten. De tabellen en figuren die in het bladerboek zijn opgenomen, zijn ook te vinden in het online tabellenboek. Naast de tabellen en figuren die in het bladerboek zijn opgenomen, kunt u in het online tabellenboek ook relevante tabellen en figuren vinden die niet in het bladerboek zijn opgenomen. U vindt het online tabellenboek op:

3 ECONOMIE EN ARBEIDS MARKT FLEVOLAND Met als themahoofdstuk: Flevoland stimuleert!

4 INHOUDSOPGAVE Voorwoord 5 Samenvatting 6 Inleiding Economische ontwikkeling 1.1 Inleiding Macro-economisch beeld Verwachting Bevolking en beroepsbevolking 2.1 Inwoners Bevolkingsontwikkeling Potentiële beroepsbevolking Werkzame beroepsbevolking Werkloosheid Verwachting Werkgelegenheid 3.1 Inleiding Banenontwikkeling Sectorale ontwikkeling Topsectoren Verwachting Bedrijvigheid 4.1 Vestigingen Bedrijvendynamiek Vestigingsgrootte Flevoland stimuleert! 6.1 Achtergrond 57 - Interview Ineke Mastenbroek, 60 Ontwikkelingsmaatschappij Flevoland 6.2 Provinciaal beleid Instrumenten, middelen en 63 fondsen voor bevordering innovatie en groei - Interview René Krijger 64 en Gert Bulthuis, MKB & Technofonds Flevoland - Interview Jannie van den Berg, 66 Zelfstandigenloket Flevoland 6.4 Resultaten 71 - Interview David Manten, 72 DTC - Interview René Jongbloed, 74 AlgaSpring - Interview Rob Roffel, 76 Purefood QoLp 6.5 Toekomst 79 - Interview Luuk Salomons, 80 Omnivent Colofon Werklocaties 5.1 Bedrijventerreinen Vastgoedontwikkeling Winkelruimtemarkt Vooruitzichten korte termijn 56 4

5 VOORWOORD In 2014 groeide de economie van Flevoland met 2,2%. Een groei die niet alleen boven verwachting was, maar ook hoger lag dan in alle andere Nederlandse provincies. Ook voor komende jaren wordt een groei van de economie verwacht. De weg naar herstel en groei lijkt daarmee definitief te zijn ingeslagen. Van uitbundige groei is echter nog geen sprake en vooral de werkgelegenheid reageert traag op het verbeterende economisch klimaat. In Economie en Arbeidsmarkt worden de belangrijkste ontwikkelingen en de verwachtingen op het gebied van de economie, bevolking, werkgelegenheid, bedrijvigheid en werklocaties in een compacte en heldere vorm aan u gepresenteerd. U kunt deze en een bredere selectie aan gegevens ook terugvinden op de website van de provincie. Ook de komende jaren is versterking van de Flevolandse economie een van de belangrijkste drijfveren van het nieuwe college van Gedeputeerde Staten. Niet voor niets luidt de titel van ons coalitieakkoord Flevoland: Innovatief en Ondernemend. Wij zetten in op Flevoland als verbindende schakel tussen de landsdelen, sectoren en het stedelijke en landelijke gebied. Een regio die internationaal bekend staat om haar innovatieve en duurzame economie en zich onderscheidt door haar innovatiekracht en ondernemingszin op alle terreinen: binnen de toplandbouw en visserij, de composieten en de zorg, in logistiek, mobiliteit en in de vergroening van de economie. Om de economische groei kracht bij te zetten, blijven stimuleringsmaatregelen voor innovatie, groei, werving van personeel en internationalisering van groot belang. Startende en groeiende ondernemingen, maar ook ondernemers met financiële knelpunten, kunnen in Flevoland gebruikmaken van verschillende fondsen en regelingen op het gebied van advies, coaching en financiele ondersteuning. Het themahoofdstuk Flevoland stimuleert! geeft daarvan een overzicht. Met de instrumenten geeft de provincie een belangrijke impuls aan kansrijke bedrijven, zodat zij kunnen groeien en banen worden behouden en gecreëerd. Met elkaar zorgen wij voor een sterk, ondernemend en innovatief Flevoland. Doet u mee? Jan-Nico Appelman Gedeputeerde Economische Zaken Provincie Flevoland 5

6 SAMENVATTING Economie en Arbeidsmarkt Flevoland, editie , geeft ondernemers, onderzoekers en overheden binnen en buiten Flevoland een actueel inzicht in de regionale economie. Naast de papieren publicatie is op ook een digitaal bladerboek te vinden met een ruime selectie aan aanvullende tabellen met gegevens over de economie en arbeidsmarkt die niet in de publicatie zijn opgenomen. In deze editie krijgen programma s en fondsen gericht op innovatiebevordering en financiering van groei van bedrijven extra aandacht binnen het themahoofdstuk Flevoland stimuleert!. MACRO-ECONOMISCH BEELD: HET HERSTEL IS IN 2014 DUIDELIJK INGEZET In 2014 is de economie in de provincie Flevoland gegroeid met +2,2% (Bruto Regionaal Product). De groei is hoger dan in 2013 toen er sprake was van een krimp met -0,6% en ligt ruim boven de nationale groei (+0,9%). Kortom, 2014 is het jaar waarin het economisch herstel is ingezet. Was het in 2013 op nationaal niveau nog vooral de export die het herstel droeg, in 2014 zijn ook de investeringen en in mindere mate de consumentenbestedingen iets gegroeid. Ook in Flevoland was dat het geval. De gunstige ontwikkeling vertaalt zich onder meer in een afname van het verschil in huishoudensinkomens tussen de Metropoolregio Amsterdam (MRA) en Flevoland. De werkgelegenheid is echter zowel nationaal (-1,1%) als in Flevoland (-0,7%) nog gedaald. Zowel burgers als bedrijven kijken optimistischer tegen de feitelijke ontwikkeling en de nabije toekomst aan. Ondernemers verwachten in 2015 een beperkte stijging van het aantal banen en blijven positief over de ontwikkeling van de export. Verwacht wordt dat de gunstige ontwikkeling dit jaar (2015) doorzet. Het CPB verwacht +1,7% groei: een gestaag, maar geen uitbundig herstel. Voor 2016 wordt +1,8% verwacht. De economische bureaus van Rabobank en ING ramen een groei die in dezelfde ordegrootte ligt, ook specifiek voor Flevoland. Onder invloed van die groei zal de werkgelegenheid licht groeien. De afname van de werkloosheid zal echter, met enkele tienden van procenten, nog beperkt zijn. BEVOLKINGSONTWIKKELING: GROEI IN FLEVOLAND, MAAR MINDER DAN IN HET VERLEDEN In 2014 is Flevoland de mijlpaal van inwoners gepasseerd (+0,4%). Daarmee groeide de provinciale bevolking net zo snel als dat nationaal het geval is. Maar voor het eerst in de jonge historie van de provincie vertaalde die bevolkingstoename zich niet in een groei van de potentiële beroepsbevolking (15-65 jaar). De beroepsbevolking groeide nog wel. Het economisch herstel vertaalde zich nog niet in werkgelegenheidsgroei. Zowel binnen de provincie als ook in de omliggende gebieden waar veel Flevolanders werken, nam het aantal banen nog af. Er is een langere periode nodig voordat economische groei zich vertaalt in meer banen. De werkloosheid steeg daardoor naar het hoge niveau van 11,6% (volgens UWV-cijfers). Daarmee is Flevoland (wederom) de provincie met de hoogste werkloosheid. In Lelystad, Almere en Noordoostpolder ligt die boven de 10%. Door de lengte van de crisis is met name de groei van de langdurige werkloosheid fors, vooral ouderen (>50 jaar) worden hierdoor geraakt. Voor de middellange termijn wordt een gestage, maar voor Flevoland in historisch perspectief gezien, langzame groei van bevolking en beroepsbevolking verwacht. 6

7 SAMENVATTING WERKGELEGENHEID: AANTAL BANEN DAALT NOG, MAAR OMSLAG KONDIGT ZICH AAN Zoals al eerder geschetst is, blijft de werkgelegenheidsontwikkeling nog achter op het herstel. Wel was de daling in het aantal banen in Flevoland kleiner dan vorig jaar ervoor en was de ontwikkeling gunstiger dan nationaal. Twee voorzichtig positieve signalen, die de voorbode kunnen vormen van een vooralsnog naar verwachting beperkte werkgelegenheidsgroei in 2015 en Traditioneel zijn de groot- en detailhandel, zakelijke dienstverlening en gezondheidszorg de grootste sectoren van Flevoland. De sterkste groei trad op in de ICT (+11% of 800 banen extra) en in de horeca (+6%). Daarmee krijgt Flevoland een steeds sterker profiel als ICT-provincie. Ook in webshops en daaraan gekoppelde logistiek doet de provincie het goed. De nationale Topsectoren weten zich niet aan de negatieve werkgelegenheidsontwikkeling te onttrekken. Sterker nog, er is sprake van een flinke daling van het aantal banen in de Topsectoren, zowel nationaal als, nog meer, in Flevoland. Alleen de Topsector Creatieve Industrie vertoont werkgelegenheidsgroei in Flevoland. Binnen de provincie zijn er overigens vrij grote verschillen. In Almere en Lelystad daalt het aantal banen vrij sterk, maar op Urk en in Noordoostpolder en Dronten was in 2014 al een bescheiden plusje te zien. Ruimtelijk gezien verliezen centrumgebieden, bedrijventerreinen en kantorenlocaties banen, terwijl er in woonwijken een stijgende tendens is waar te nemen. Die laatste ontwikkeling hangt uiteraard samen met de groei van het aantal ZZP ers. BEDRIJVENDEMOGRAFIE: GROEI VESTIGINGEN ZET DOOR, VEEL KLEINBEDRIJF, MINDER FAILLISSEMENTEN Evenals in voorgaande jaren, groeide het aantal vestigingen in Flevoland en wel met (+4,5%) naar , vergelijkbaar met de toename in Nederland. Evenals in Nederland is ook in Flevoland het aantal ZZP ers hard gegroeid in de achterliggende jaren, in 2014 met 6%. Er zijn minder faillissementen in 2014 dan in 2013 en het aantal opheffingen was stabiel. In de financiële dienstverlening en opvallend genoeg ook in de groothandel, nam het aantal vestigingen af. De economische structuur in de provincie wordt gekenmerkt door een oververtegenwoordiging van het kleinbedrijf of micro-ondernemingen (tot 10 werkenden). Positief is de groei in het aantal banen in de grootteklasse personen (wat overigens ook kan komen door een krimp bij oorspronkelijk grotere bedrijven). BEDRIJFSHUISVESTINGMARKTEN: LAGE TRANSACTIEVOLUMES, VERANDERENDE VOORKEUREN EN LEEGSTAND In het licht van de economische ontwikkeling als geheel, is het niet verrassend dat de markten voor bedrijventerreinen, kantoren en winkels nog lage, zij het wel iets stijgende, transactievolumes laten zien. Bovendien is er in die markten sprake van veranderingen in voorkeuren minder monofunctionele bedrijventerreinen en kantorenlocaties, meer vraag naar multifunctionele, gemengde omgevingen en in de detailhandel van een stevig doorzettende trend van meer e-retail. Er is sprake van een flinke en stijgende leegstand op de kantorenmarkt (met Almere als exponent). Opmerkelijk is dat de leegstand in de detailhandel iets is afgenomen in Flevoland. De provincie en gemeenten in Flevoland spelen in de nieuwe provinciale RO Visie Werklocaties in op de nieuwe realiteit op de bedrijfshuisvestingmarkten. 7

8 SAMENVATTING Van de bedrijventerreinen is De Vaart in Almere de formele werklocatie met het grootste aantal banen, de grootste absolute groei was de afgelopen tien jaar in Dronten op Business Zone Delta. Voor de komende jaren wordt in de retail een bescheiden herstel verwacht in de food, terwijl voor non-food de bestedingen zich wel enigszins zullen herstellen. De vraag naar winkelruimte zal waarschijnlijk verder afnemen, waarbij voor de steden de verwachtingen gunstiger zijn dan voor de kleine kernen. FLEVOLAND STIMULEERT! INNOVATIEBEVORDERING EN GROEIFINANCIERING De provincie Flevoland heeft een breed palet aan beleid, instrumenten en middelen voor bevordering van innovatie en het voorzien in groeifinanciering voor bedrijven waar de markt met name de banken het laat afweten. Die instrumenten beslaan de gehele innovatiecyclus en bestaan uit subsidies, leningen en risicokapitaal. Uiteraard zijn ook de Rijksinstrumenten, zoals de WBSO en RDA (beide zijn fiscale aftrekmogelijkheden voor kosten van R&D) beschikbaar voor bedrijven in Flevoland. In de uitvoering werkt de provincie samen met de Ontwikkelingsmaatschappij Flevoland (OMFL) en met publiek-private fondsen. Innovatie en groei zijn juist in Flevoland, waar het kleinbedrijf is oververtegenwoordigd, van groot belang. Bedrijven weten de weg naar de stimuleringsinstrumenten goed te vinden, al is er nog een aanzienlijk potentieel dat nog niet wordt bereikt. De inzet werpt ook vruchten af: in het themahoofdstuk vertellen David Manten (DTC), René Jongbloed (AlgaSpring), Luuk Salomons (Omnivent) en Rob Roffel (Purefood QoLp) hoe de stimuleringsinstrumenten hun bedrijf een impuls hebben gegeven. Zo zijn, mede door risicokapitaal dat deels (en indirect) door de provincie beschikbaar is gesteld, al zeker banen extra tot stand gekomen en hebben bedrijven flinke groei gerealiseerd. De vier ondernemers brengen hun succesverhaal in een interview over het voetlicht; ook komen de intermediairs OMFL, MKB Doorstart, Zelfstandigenloket en MKB & Technofonds aan het woord. 8

9 SAMENVATTING Economie Flevoland in één oogopslag BANEN MARKT Banen Economische groei Werkloosheidspercentage (CBS) jaargemiddelde 2014 Toegekende R&D WBSO-uitgaven ,7% 2,2% 9,3% +4% -1,1% 0,9% 7,4% +2% 9

10 INLEIDING Economie en Arbeidsmarkt Flevoland geeft ondernemers, onderzoekers en overheden binnen en buiten Flevoland een actueel inzicht in de regionale economie. Hoe is de economische ontwikkeling in Flevoland en wat betekent dit voor de arbeidsmarkt? En zet de bevolkingsgroei van de provincie door en is er voldoende werk te vinden in de provincie? De economie van Nederland en Flevoland lijkt zich langzaam te herstellen, maar de groei is nog broos en gaat in kleine stappen. Niet alle sectoren profiteren direct van de groei en de arbeidsmarkt bevindt zich, ondanks verbeterende vooruitzichten, nog steeds in zwaar weer. Deze publicatie geeft een helder beeld van de thema s waar het economisch minder goed gaat en thema s waar het herstel is ingezet. Het biedt daarmee een handvat voor bedrijfsbeslissingen, verdiepend onderzoek en overheidsbeleid. Naast de papieren publicatie is op ook een digitaal bladerboek te vinden met een ruime selectie aan aanvullende tabellen met gegevens over de economie en arbeidsmarkt die niet in de publicatie zijn opgenomen. In deze editie krijgen stimuleringsprogramma s voor ondernemers extra aandacht binnen het themahoofdstuk Flevoland stimuleert!. Met behulp van vroegtijdige signalering, coaching, workshops en diverse instrumenten om ondernemers financieel te kunnen ondersteunen, zetten de Flevolandse programma s en regelingen zich in voor de startende en gevestigde ondernemers. Maar ook ondernemers die hun bedrijf op een goede manier willen beëindigen kunnen op ondersteuning rekenen. Naast een overzicht van de stimuleringsprogramma s en regelingen biedt het themahoofdstuk ook een serie met interviews waarin de Ontwikkelingsmaatschappij Flevoland, het MKB & Technofonds Flevoland, het Zelfstandigenloket en MKB Doorstart worden uitgelicht. Daarnaast belichten ondernemers uit de regio hoe de stimuleringsprogramma s en regelingen hun bedrijfsactiviteiten een impuls hebben gegeven en wat hun ambities en verwachtingen zijn voor de toekomst. Opbouw De regionale economie en arbeidsmarkt van Flevoland zijn in zes hoofdstukken in beeld gebracht. In hoofdstuk 1 wordt ingegaan op de economische kerncijfers van Flevoland en haar ontwikkeling ten opzichte van andere regio s. Dit hoofdstuk wordt gevolgd door een analyse van de ontwikkelingen van de bevolking en beroepsbevolking (hoofdstuk 2), werkgelegenheid (hoofdstuk 3), bedrijvigheid (hoofdstuk 4) en werklocaties (hoofdstuk 5). In het laatste hoofdstuk Flevoland stimuleert! staan stimuleringsprogramma s binnen de provincie centraal. Brongebruik Voor deze publicatie is gebruik gemaakt van een divers aantal databronnen om de ontwikkelingen van de economie en de arbeidsmarkt zo goed mogelijk in beeld te kunnen brengen. De data zijn grotendeels afkomstig van de provincie Flevoland, de Kamer van Koophandel, UWV werkbedrijf en het Centraal Bureau voor de Statistiek. Deze bronnen zijn aangevuld met relevante informatie en prognoses van onder meer het Centraal Planbureau, het ING Economisch Bureau en de Rabobank. Er is in de publicatie naar gestreefd om te werken met de meest actuele cijfers en deze in perspectief te plaatsen van een meerjarige ontwikkeling. Tevens zijn, indien beschikbaar, de ontwikkelingen in Flevoland en de Flevolandse gemeenten vergeleken met de ontwikkelingen in Nederland, de andere provincies en de Metropoolregio Amsterdam (MRA). De MRA is het informele samenwerkingsverband van 36 gemeenten, waaronder Almere en Lelystad, de provincies Noord-Holland en Flevoland en de Stadsregio Amsterdam. De metropoolregio omvat het grondgebied van het noordelijke deel van de Randstad. In het themahoofdstuk Flevoland stimuleert is gebruik gemaakt van diverse 10

11 INLEIDING nieuwsberichten en verslagen van de betreffende fondsen en regelingen. Gegevens over meldingen, aanvragen en karakteristieken van zelfstandigen zijn verkregen via het Zelfstandigenloket Flevoland. Online tabellenboek De provincie Flevoland streeft er naar zoveel mogelijk gegevens helder te presenteren en vrij toegankelijk te maken. Een groot deel van deze gegevens is terug te vinden in de compacte papieren publicatie. Daarnaast is de publicatie ook online beschikbaar. In deze online editie vindt u aan het einde van de publicatie een directe link naar de tabellen die niet in de publicatie zijn opgenomen, maar bruikbare gegevens bevatten over het hoofdstuk van uw interesse. Daarnaast zijn deze aanvullende tabellen ook los beschikbaar op de site van de provincie. U kunt de online publicatie en de losse tabellen eenvoudig raadplegen via VIND MEER GEGEVENS OP 11

12 01 ECONOMISCHE ONTWIKKELING Figuur 1.1 Economische ontwikkeling in één oogopslag Bruto Regionaal/ Nationaal Product Arbeidsproductiviteit Verwachting economische groei ,2% +2,3% +1,6% +0,9% +1,9% +1,4% 12

13 ECONOMISCHE ONTWIKKELING 01 Na jaren van economische achteruitgang lijkt de weg naar boven te zijn gevonden. Het producenten- en consumentenvertrouwen is de laatste kwartalen gestegen, de export trekt aan en bedrijven investeren weer. In 2014 waren de eerste tekenen van herstel te zien, waarin Flevoland economisch sterker presteerde dan verwacht. De economie zal in 2015 en 2016 in Flevoland en Nederland verder zij het gematigd groeien. Hoewel de werkloosheid door deze positieve ontwikkeling iets zal teruglopen, is de verwachting dat een echt herstel van de arbeidsmarkt nog langer op zich laat wachten. In dit hoofdstuk wordt stilgestaan bij de hoofdlijnen van de ontwikkeling van de Nederlandse economie en die van Flevoland. Naast een blik op de resultaten in 2014, wordt ook vooruit gekeken naar de verwachte economische ontwikkeling in 2015 en Inleiding 2,2% GROEI ECONOMIE FLEVOLAND IN 2014 OVERTREFT VERWACHTINGEN Na enkele jaren van economische neergang heeft de Nederlandse economie in 2014 de eerste tekenen van groei laten zien. De economische groei kwam uit op +0,9%. Consumentenuitgaven, export en investeringen leverden hier met name een bijdrage aan 1. De werkgelegenheid liet in Nederland in 2014 nog wel een negatieve ontwikkeling zien, met een afname van -1,1%. Hierdoor is de werkloosheid in 2014 nog iets opgelopen 2. Ook de provincie Flevoland heeft weten te profiteren van de aantrekkende economie. De regionale economie groeide in 2014 met +2,2%, een resultaat dat ruim boven de verwachte economische groei van +1,2% lag. De hogere economische groei kwam vooral voor rekening van de groei in de leaseautobranche en de landbouw, die beide in Flevoland sterk vertegenwoordigd zijn. Het aantal banen nam nog wel licht af (-0,7%). Op beide punten scoort Flevoland echter beter dan Nederland. Aangezien er doorgaans enige vertraging optreedt tussen het moment dat de economie weer aantrekt en banengroei, wordt verwacht dat ook de werkgelegenheid spoedig tekenen van herstel zal vertonen. Ondernemers in Flevoland worden gesteund door diverse stimuleringsprogramma s, die bedrijven bijstaan met advies en ambitieuze ondernemers met een goed businessplan, financiële ondersteuning bieden om de volgende stap met hun bedrijf mogelijk te kunnen maken. In het themahoofdstuk van dit jaar, Flevoland stimuleert! worden enkele programma s en fondsen uitgelicht. Ook komen ondernemers aan het woord die van de regelingen gebruik gemaakt hebben om hun bedrijf een impuls te geven. Samen zetten de partijen in op een groeiende en innovatieve provincie. 1.2 Macro-economisch beeld GESTAAG HERSTEL ECONOMIE Na twee jaar van economische krimp zag Nederland in 2014 weer economische groei. Door deze beperkte groei is de grootte van de economie weer terug op het niveau van Over de periode 2011 tot 2014 is de ontwikkeling van de economie Flevoland ongeveer gelijk geweest aan die van Nederland. De groeicijfers per jaar laten wel een verschil zien tussen Flevoland en Nederland. De economie van Flevoland kromp harder dan die van Nederland in de jaren van economische neergang, maar groeit ook sneller in jaren van economische voorspoed. Deze ontwikkeling van sterkere conjunctu- 1 CBS (2015), Conjuctuurbeeld opnieuw iets beter, 30 april Zie paragraaf

14 01 ECONOMISCHE ONTWIKKELING rele veranderingen dan landelijk is kenmerkend voor Flevoland, door de relatief kleine omvang van de Flevolandse economie. Tabel 1.1 Volumemutaties Bruto Regionaal Product (BRP) in COROP+ -gebieden 3 Flevoland, provincie Flevoland en Nederland, * 2013 * 2014 * Almere 1,4% -3,8% -0,5% 1,9% Dronten, Lelystad, Zeewolde 1,5% -1,9% -0,8% 2,4% Noordoostpolder en Urk 5,4% -1,5% -0,7% 2,4% Flevoland 2,0% -2,8% -0,6% 2,2% Nederland 1,7% -1,6% -0,7% 0,9% *Voorlopige cijfers Bron: CBS Statline (2015), regionale rekeningen Tabel 1.2 Bruto Regionaal Product (BRP) 4 tegen marktprijzen (in miljoen euro) in COROP+ -gebieden Flevoland, Flevoland, MRA en Nederland ( ) * 2013* abs % abs % Almere ,7% 56 1,0% Dronten, Lelystad, Zeewolde ,1% 27 0,7% Noordoostpolder en Urk ,3% 31 1,8% Flevoland ,1% 115 1,0% MRA ,2% 600 0,5% Nederland ,8% ,3% *Voorlopige cijfers Bron: CBS Statline (2015), regionale rekeningen De absolute cijfers over de regionale economische ontwikkelingen publiceert het CBS met een kleine vertraging. Dit betekent dat gegevens over het Bruto Regionaal Product (BRP) tot uiterlijk 2013 beschikbaar zijn. Tussen 2010 en 2013 is er alleen sprake geweest van een afname van het BRP tussen 2011 en In 2013 herstelde de economie zich, waardoor de absolute afname van het BRP tussen 2010 en 2013 beperkt bleek tot -0,1% (12 miljoen euro). In Nederland was in deze periode echter sprake van een groei van +1,8%. Tussen 2012 en 2013 was de groei van het BRP van Flevoland echter hoger dan dat van de MRA en van Nederland. 3 Flevoland kent drie COROP+ -gebieden: Almere, Flevoland-Midden (Dronten, Lelystad en Zeewolde) en Noordoostpolder/Urk 4 Het Bruto Regionaal Product (BRP) is de som van alle toegevoegde waarde die gevormd is in de bedrijfstakken van een provincie of regio. Het verschil tussen de productiewaarde en de waarde van het intermediair verbruik vormt de bruto toegevoegde waarde tegen marktprijzen. Het BRP per inwoner wordt berekend door het BRP van een regio te delen door het gemiddeld aantal inwoners. 14

15 ECONOMISCHE ONTWIKKELING 01 Het BRP per hoofd lag in 2013 in Flevoland bijna 25% lager dan gemiddeld in Nederland. Dit verschil is vanaf 2010 toegenomen door de afname van het BRP per hoofd in Flevoland en een toename van het BRP op landelijk niveau. Eén van de verklarende factoren achter dit verschil is dat veel inwoners van Flevoland niet werken binnen de eigen provincie, waardoor de productiewaarde wordt toegerekend aan een andere provincie. Binnen Flevoland maakt het CBS een verdere onderverdeling naar drie zogeheten COROP+ -gebieden. Wanneer de verschillen binnen Flevoland worden bekeken blijkt dat het economische zwaartepunt van de provincie ligt in de regio Almere. Bijna de helft van de BRP van Flevoland is toe te schrijven aan de economie van Almere. Ongeveer 35% van het BRP wordt verdiend in Dronten, Lelystad en Zeewolde (COROP+: Flevoland-Midden). De overige 15% komt uit Noordoostpolder en Urk. Het BRP per hoofd verschilt nauwelijks tussen Almere en Flevoland-Midden. Alleen in Noordoostpolder en op Urk is het BRP per hoofd 9% lager dan gemiddeld in Flevoland. De regio is tussen 2010 en 2013 echter wel ingelopen op Almere en Flevoland-Midden. Door de toegevoegde waarde te delen door het arbeidsvolume ontstaat de arbeidsproductiviteit. In tabel 1.3 zijn deze cijfers per regio weergegeven. In 2013 lag de arbeidsproductiviteit in Flevoland ruim 3% onder die van Nederland, maar heeft zich in het laatst gemeten jaar (2013) wel gunstiger ontwikkeld. De lagere productiviteit van Flevoland ten opzichte van Nederland hangt vermoedelijk samen met twee aspecten. Enerzijds kent Flevoland relatief weinig industrie, een sector die vanwege de kapitaalintensieve bedrijvigheid voor een hoge productiviteit per baan zorgt. Anderzijds wordt Flevoland gekenmerkt door een iets lager opleidingsniveau van de werkenden dan gemiddeld in Nederland. Binnen Flevoland is de arbeidsproductiviteit in Almere duidelijk hoger dan in de andere regio s. De productiviteit is met een groei van +3,6% tussen 2010 en 2013 het sterkst toegenomen in de regio Flevoland-Midden. De productiviteitsgroei in Noordoostpolder/Urk bleef iets achter bij het gemiddelde van de provincie met een groei van +1,1%. Tabel 1.3 Arbeidsproductiviteit 5 in euro per jaar (marktprijzen) in COROP+ -gebieden Flevoland, Flevoland en Nederland ( ) * 2013* abs % abs % Almere ,3% ,2% Dronten, Lelystad, Zeewolde ,6% ,0% Noordoostpolder en Urk ,1% ,6% Flevoland ,0% ,3% Nederland ,8% ,9% *Voorlopige cijfers Bron: CBS Statline (2015), beroepsbevolking, regionale rekeningen 5 De arbeidsproductiviteit is de toegevoegde waarde (bruto, basisprijzen) gedeeld door het aantal werknemers (arbeidsvolume). De toegevoegde waarde (bruto, basisprijzen) is het verschil tussen de productie (basisprijzen) en het intermediair verbruik (excl. aftrekbare btw). 15

16 01 ECONOMISCHE ONTWIKKELING VERSCHIL IN HUISHOUDINKOMENS TUSSEN MRA EN FLEVOLAND NEEMT AF Het gemiddeld besteedbaar inkomen per huishouden ligt in Flevoland ongeveer +2% boven het nationaal gemiddelde. Vergeleken met de MRA ligt het inkomen per huishouden echter -13% lager. Het inkomen per huishouden is tussen 2008 en 2012 in Flevoland toegenomen met +0,6%, terwijl het besteedbaar inkomen in de MRA afnam met -0,4%. Het verschil in inkomen per huishouden is hierdoor afgenomen tussen Flevoland en de MRA. Ook het verschil in inkomen tussen Nederland en Flevoland nam in deze periode af. Het besteedbaar inkomen per huishouden was in 2012 binnen Flevoland (gemiddeld euro) het hoogst in de gemeente Zeewolde. Huishoudens in deze gemeente hebben euro per jaar meer te besteden dan gemiddeld in Flevoland. Huishoudens in Lelystad hebben juist minder te besteden: met euro per jaar is het besteedbaar inkomen in Lelystad het laagst. De ontwikkeling van het besteedbaar inkomen tussen 2008 en 2012 was alleen negatief in Dronten (-1,2%) en in Noordoostpolder (-2,4%). De groei van het inkomen was het hoogst op Urk met een groei van +2,5%. ONDERNEMERS OORDELEN POSITIEF OVER PERSONEELSSTERKTE EN EXPORT De Kamer van Koophandel meet ieder kwartaal hoe ondernemers aankijken tegen de ontwikkeling van het economisch klimaat in algemene zin en de omzet, export, werkgelegenheid en winstgevendheid. Deze cijfers worden gepubliceerd in de Conjunctuurenquête Nederland (COEN) waarvan de meeste recente versie afkomstig is uit het laatste kwartaal van De cijfers laten zien dat de ondernemers in Flevoland een positiever beeld hebben van de economie in vergelijking tot voorgaande jaren. Ondernemers zijn vooral positief over de export en de personeelssterkte: een meerderheid verwacht dat de export en de personeelssterke het komende jaar zal toenemen. Ondernemers staan daarentegen nog vaak negatief tegenover het economische klimaat en de winstgevendheid. De helft van de Flevolandse ondernemers is positief over de omzet, terwijl de andere helft daar negatief tegenaan kijkt. Vergeleken met 2013 is met name het oordeel over export en personeelssterkte fors verbeterd. Vorig jaar werden dit nog als de zwakste punten van de economie gezien. De meningen over het economische klimaat en omzet waren vorig jaar nog positief, terwijl een kleine meerderheid daar nu negatief tegenaan kijkt. In vergelijking tot het nationale beeld waren ondernemers in Flevoland met name positief over de personeelssterkte. Omzet wordt door Flevolandse ondernemers vaker als negatief gezien dan gemiddeld in Nederland. Er zijn overigens grote verschillen waarneembaar tussen sectoren. Flevolandse ondernemers in de sector vervoer en opslag zijn erg positief over het economische klimaat, de personeelssterkte en de winstgevendheid. Geen enkele andere sector oordeelt zo positief over deze indicatoren. Ondernemers in de verhuur en handel van onroerend goed staan juist erg negatief tegenover het economische klimaat en de personeelssterkte, terwijl men in de sector specialistische zakelijke diensten juist niet te spreken is over de omzet en winstgevendheid. Ondernemers in de verhuur en overige zakelijke diensten zijn wel positief over de omzet. Alleen binnen de sector ICT staat het merendeel van de ondernemers in Flevoland negatief tegenover export. 16

17 ECONOMISCHE ONTWIKKELING Verwachting De economie heeft zich in 2014 beter ontwikkeld dan verwacht. Het ING Economisch Bureau 6 en het Centraal Plan Bureau (CPB) 7 voorspelden een economische groei tussen +0,5 0,75%, terwijl er een groei van +0,9% is gerealiseerd. Flevoland deed het zelfs een stuk beter dan de verwachtingen: de verwachte +1,2% groei van het ING Economische Bureau is met feitelijk +2,2% groei ruimschoots overtroffen. Vooral in het laatste kwartaal van 2014 werd groei gerealiseerd, gedreven door stijgende binnenlandse bestedingen en een groei in investeringen. De verwachting is dat in 2015 de groei van de Nederlandse economie gaat versnellen. De economie profiteert van de lage energieprijzen en daling van de euro ten opzichte van de dollar, waardoor de export zal toenemen. De inflatie, die dit jaar nog op zeer laag niveau ligt (0,2%), zal naar verwachting in 2016 weer boven de 1% uitkomen. Het verwachte begrotingstekort zal worden teruggedrongen naar 1,7% dit jaar en naar verwachting in 2016 verder afnemen. De rijksoverheid geeft nog altijd meer uit dan er binnenkomt, maar blijft ruimschoots binnen de Europese begrotingsnormen 8. De positieve cijfers over 2014 en de optimistische verwachtingen over het gestage herstel van de economie in 2015 zijn ook duidelijke terug te vinden in het vertrouwen dat de Flevolandse ondernemers in de economie hebben. Afgelopen jaar was er al een grote sprong in vertrouwen te zien over de verwachte omzet en export. Voor 2015 zijn ook de verwachtingen ten aanzien van personeelssterkte en investeringen niet meer negatief gestemd. Vooral de verwachting voor de personeelssterkte valt op, van -28 voor 2014 naar een saldo van 0 voor Na jaren van afnemende vraag naar personeel, lijkt hiermee een omslagpunt te worden bereikt waarin het personeelsbestand stabiel blijft, een eerste teken van herstel van de arbeidsmarkt na een lange neergaande periode. Flevolandse ondernemers zijn over alle economische indicatoren voor 2015 licht positiever gestemd dan ondernemers in Nederland als geheel. Hoewel de verwachtingen over de export nog steeds per saldo positief zijn, liggen deze wel op een lager niveau (26) dan een jaar eerder (50). Figuur 1.2 Saldo economische verwachtingen voor 2015, ondernemers Flevoland en Nederland Omzet Export 24,3 25, ,5 Personeelssterkte Verwachte investeringen -2,1 0 4,6 7,4 Nederland Flevoland Bron: COEN Kamer van Koophandel (2014) 6 ING Economisch Bureau (2014), Regio s in CPB (2015), Centraal Economisch Plan European Commission, Spring 2015 Forecast 17

18 01 ECONOMISCHE ONTWIKKELING Ook de consumenten lijken meer vertrouwen in de economie te hebben. Het consumentenvertrouwen neemt nationaal al maanden toe 9 en de consument durft weer grotere aankopen te doen. Zo steeg de omzet van films en games, boeken en elektronica 10 en lijkt de woningmarkt verder aan te trekken, dat overigens mede te danken is aan de lage hypotheekrente 11. Figuur 1.3 Verwachting economische groei ,8% Nederland 1,4% Noord- Holland 1,8% 0,9% Friesland Flevoland 1,6% Groningen 0,8% Drenthe 1,1% Overijssel 1,8% 1,5% Utrecht Zuid-Holland 1,3% Gelderland Zeeland 1,0% 1,4% Noord-Brabant Limburg 0,9% 0,8-1,0% 1,1-1,3% > of gelijk aan 1,4% Bron: ING Economisch bureau (december 2014) Volgens het CPB zal de economie in 2015 met 1,7% groeien: een gestaag, maar geen uitbundig herstel. Met een toename van de binnenlandse bestedingen dit jaar, kan de economische groei in 2016 toenemen. De verwachting is dat de economische groei in 2016 iets hoger ligt, op 1,8%. De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) is nog positiever gestemd en verwacht voor 2015 landelijk een groei van 2% en een groei van 2,2% in De verwachte economische groei door het ING Economisch Bureau ligt met +1,5% iets lager dan de verwachting van het CPB. Flevoland zal daarbij naar verwachting een licht bovengemiddelde groei van +1,6% kennen. De hoge werkloosheid, de hoge hypotheekschulden en lagere bevolkingsgroei dan Flevoland gewend is, remmen de economische groei, ondanks een stijgend vertrouwen en stijgende uitgaven en investeringen van consumenten en producenten, aldus ING. De hypotheekschulden in Flevoland zijn fors: bijna 50% van de Flevolandse huizen staat onder water, het hoogste percentage in Nederland. 9 CBS (2015), Conjuctuurbeeld opnieuw iets beter, 30 april GFK (2015), Omzetstijging van 12% voor markt van muziek, films en games. 11 NOS (2015), Huizenprijzen stijgen verder in NRC (2015), OESO nog optimistischer over Nederlandse economie, 3 juni

19 ECONOMISCHE ONTWIKKELING 01 De verwachtingen voor de economische ontwikkeling van Flevoland door de Rabobank 13 liggen op een vergelijkbaar niveau: zij verwachten een groei tussen de +1,50 1,75%, een groei die vergelijkbaar is met de landelijke groeiverwachting (+1,75%). Met een verwachte economische groei in 2015 van +1,7% presteert Nederland iets beter dan het gemiddelde in de Eurozone (+1,4%). In 2016 zal de groei in Europa naar verwachting op een vergelijkbaar niveau liggen. Daarbij blijft Europa overigens ver achter bij groei in de Verenigde Staten (+3,3% groei in 2015), waar de economie bovendien eerder herstelde en in 2012 al groeipercentages boven de 2% liet zien. Azië (exclusief Japan), dat al jaren een veel sterkere economische groei laat zien, zal ook in 2015 en 2016 fors sterker groeien dan de Eurozone, zij het dat de groeipercentages lager liggen dan vóór De groeiverwachting vertaalt zich nog niet direct in een verbeterde situatie op de arbeidsmarkt. Het ING Economische Bureau verwacht dat, ondanks dat de piek van de werkloosheid inmiddels is gepasseerd, de werkloosheid slechts enkele tienden van procentpunten zal dalen naar 11,6% 14. Flevoland heeft, mede door lagere groeicijfers in Almere, banenscheppend vermogen verloren en blijft ook de komende jaren, afhankelijk van naburige regio s voor werk. Ook de Rabobank verwacht dat de daling in het werkloosheidspercentage in Flevoland in 2015 beperkt zal zijn (-0,25 tot -0,5%-punt). Hiermee behoort Flevoland, net als Gooi- en Vechtstreek, tot de regio s waarin de werkloosheid het minst zal teruglopen. Groot-Amsterdam, waar veel Flevolanders werken, behoort tot de regio s met de grootste verwachte werkloosheiddaling: -1,0 tot -1,3%-punt. Het CPB is minder optimistisch en verwacht dat de werkloosheid in Nederland slechts met -0,2%-punt zal afnemen naar een werkloze beroepsbevolking van 7,2%. In 2016 zal dit percentage naar verwachting een gelijke afname kennen, naar 7,0%. 13 Rabobank (2015), Regionale prognoses update 14 Uitgaande van een werkloosheidspercentage voor Flevoland van 12,0% in het derde kwartaal van

20 02 BEVOLKING EN BEROEPSBEVOLKING Figuur 2.1 Bevolking en beroepsbevolking in één oogopslag BANEN MARKT Bevolking Beroepsbevolking Werkloosheidspercentage (CBS) Werkloosheidsduur >24 maanden jaargemiddelde ,4% +0,1% 9,3% +49% +0,4% -0,7% 7,4% +52% 20

21 BEVOLKING EN BEROEPSBEVOLKING 02 Flevoland is de grens van inwoners gepasseerd. Hoewel het aantal inwoners nog steeds toeneemt, blijft de groei in Flevoland inmiddels achter bij de groei in de MRA is vergelijkbaar met die van Nederland als geheel. Het herstel van de economie is nog steeds broos en de arbeidsmarkt reageert altijd later op herstel. Dit is duidelijk terug te zien in de werkloosheidscijfers die opnieuw opgelopen zijn. In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de ontwikkeling van de bevolking en van de werkenden en de niet-werkenden. Ook wordt stilgestaan bij karakteristieken van de werkloosheid: hoe is die verdeeld over de verschillende leeftijdscategorieën, naar opleidingsniveau en werkloosheidsduur? Tenslotte wordt in dit hoofdstuk vooruit gekeken naar de verwachte ontwikkeling van de bevolking en potentiële beroepsbevolking. 2.1 Inwoners MEER DAN INWONERS IN FLEVOLAND Volgens het CBS is Flevoland in 2014 de grens van inwoners gepasseerd (figuur 2.2). In het afgelopen jaar kwamen er personen bij, een toename van 0,4%. De bevolkingsgroei in het afgelopen jaar is daarmee vergelijkbaar met de groei in het jaar daaraan voorafgaand, en ligt ongeveer op landelijk niveau (figuur 2.3). In de MRA groeide de bevolking naar verhouding een stuk sneller. Met een groei van 0,9% nam het aantal inwoners daar in totaal met meer dan toe. De sterke groei in het aantal inwoners treedt vooral op in Amsterdam, waar het aantal inwoners met meer dan toenam naar inwoners. Na een lichte bevolkingstoename vanaf eind jaren 90, kent de hoofdstad sinds 2007 een ware groeispurt. Sinds dat jaar kwamen er in Amsterdam bijna bewoners bij, meer dan 10% van de totale populatie. De verwachting is dat de stad ook de komende jaren blijft groeien en dat binnen enkele decennia de grens van inwoners wordt gepasseerd 1. De toename komt voort uit natuurlijke aanwas en een vestigingsoverschot. Starters, expats en hoogopgeleiden hebben een groot aandeel in vestigingsoverschot. Andere sterk groeiende steden in Nederland zijn onder andere Utrecht, Haarlem en Groningen. Figuur 2.2 Inwonersaandeel en -aantal Flevoland per gemeente, 1 januari 2015* Almere 12% 5% 5% Dronten 49% Lelystad Noordoostpolder 19% 10% Bron: CBS Statline, bevolking (2015) * voorlopige cijfers Urk Zeewolde Flevoland 1 Parool (2014), Amsterdamse bevolking groeit razendsnel (publicatiedatum 20 november 2014). 21

22 02 BEVOLKING EN BEROEPSBEVOLKING 2.2 Bevolkingsontwikkeling AANHOUDENDE BEVOLKINGSGROEI OP URK, GROEI FLEVOLAND OP LANDELIJK GEMIDDELDE Circa de helft van de inwoners van Flevoland woont in Almere ( ). Dit aantal nam in 2014 toe met bijna 900 personen, een toename van +0,5%. De sterkste relatieve groei in aantal inwoners was afgelopen jaar te vinden op Urk, waar de bevolking met +1,2% groeide (240 personen). Ook wanneer gekeken wordt over de afgelopen vijf jaar is de grootste procentuele toename te vinden op Urk, waar de bevolking tussen 2011 en 2015 met +5,5% toenam, een groei die bijna viermaal zo hoog ligt als het landelijk gemiddelde. De bevolkingstoename in Dronten en Noordoostpolder blijft achter bij de landelijke trend. Figuur 2.3 Ontwikkeling aantal inwoners in Flevoland, MRA en Nederland, , peildatum 1 januari ,0% ,6% Bevolking ,2% 0,8% 0,4% 0,0% % Groei per jaar Bron: CBS Statline, bevolking (2015) Flevoland % Groei per jaar MRA % Groei per jaar Flevoland % Groei per jaar Nederland Het aantal geboorten in Nederland neemt al sinds 2009 af. Onzekerheid over de toekomst door de crisis drukt het aantal geboorten. Er lijkt echter vooral sprake te zijn van uitstel in plaats van afstel. Afgelopen jaar, waarin de economie weer meer tekenen van economische groei heeft laten zien, liep het aantal geboorten voor het eerst weer op. De bevolkingstoename in Flevoland is in de loop der jaren steeds meer een gevolg van de natuurlijke aanwas (geboorte minus sterfte) en minder van het migratiesaldo. In Nederland heeft het migratiesaldo een veel groter aandeel in de totale bevolkingsgroei. Van de bijna nieuwe inwoners in ons land in 2014, is de helft (37.000) te danken aan een positief migratiesaldo. Het migratiesaldo is daarmee verdubbeld ten opzichte van Zowel immigratie ( personen) als emigratie ( personen) liggen in 2014 beduidend hoger dan in het eerste decennium van deze eeuw. De meeste immigranten die zich in 2014 in Nederland vestigden waren mensen van Poolse afkomst 2. Per saldo nam het aantal Polen in Nederland toe met Zij zijn, na ingezetenen die in Turkije, Marokko, Suriname of Indonesië geboren zijn, in omvang de vijfde groep immigranten. Van alle Po- 2 CBS (2015), bijna 73 duizend mensen erbij in 2014: meer immigranten, meer baby s. Webmagazine 4 februari

23 BEVOLKING EN BEROEPSBEVOLKING 02 len die naar Nederland komen, wonen er relatief veel in Flevoland. Dit relatief hoge aandeel is te relateren aan het aantal Polen dat werkt in de landbouw. Vaak worden zij ingehuurd door in de agrarische sector gespecialiseerde uitzendbureaus, zoals Level One en AB Oost, die het aantal werkzame personen binnen hun bedrijven de laatste jaren zichtbaar hebben zien stijgen (zie ook paragraaf 4.3). Ook andere in landbouw gespecialiseerde regio s in Nederland (Westland, Zeeuws-Vlaanderen, Bollenstreek, Noord-Limburg) zijn aantrekkelijke vestigingsplekken voor Polen. Naast de groep Polen die zich inschrijft in Nederland, is er ook een grote groep Poolse migranten die voor korte termijn in Nederland werken, veelal in de bouw en seizoensarbeid in de landbouw. In 2012 bestond deze groep uit circa personen. 2.3 Potentiële beroepsbevolking VOOR HET EERST GEEN GROEI POTENTIËLE BEROEPSBEVOLKING De potentiële beroepsbevolking, het aantal inwoners tussen de 15 en 65 jaar dat gezien hun leeftijd in aanmerking komt voor het arbeidsproces, is in 2014 voor het eerst niet gegroeid in Flevoland. De potentiële beroepsbevolking blijft ongeveer gelijk op , met een lichte afname van 100 personen ten opzichte van een jaar eerder. In dat jaar groeide die nog met personen. Over een periode van de laatste vijf jaar nam de potentiële beroepsbevolking toe met personen, een stijging van +1,3%. Vooral Urk kende een flink stijging (+5,2%), gevolgd door Zeewolde (+3,5%) en Almere (+3,1%). In de anderen gemeenten nam de potentiële beroepsbevolking de laatste vijf jaar af. De trends per gemeente van de afgelopen vijf jaar kunnen ook in 2014 worden doorgetrokken: op Urk en in Almere en Zeewolde nam de potentiële beroepsbevolking licht toe, terwijl Dronten, Lelystad en Noordoostpolder hun potentiële beroepsbevolking zagen slinken. In tegenstelling tot de ontwikkeling in de laatste vijf jaar, waarin de afname het grootst was in Lelystad (-2,3%), was de grootste afname in 2014 te vinden in Dronten (-1,1%). De ontwikkeling van de potentiële beroepsbevolking hangt sterk samen met de bevolkingsontwikkeling (zie paragraaf 2.1 en 2.2). Dit is duidelijk te zien wanneer gekeken wordt naar het groeipercentage van de potentiële beroepsbevolking in de MRA, die net als de bevolking in de MRA sterker groeit (+0,6%) dan in Flevoland of Nederland. Een verklaring voor de groei in de MRA kan deels gevonden worden in de groeiende populariteit van de hoofdstad onder jonge werkenden en starters. Tot de beroepsbevolking worden personen gerekend die tenminste twaalf uur per week werken of gaan werken, of actief op zoek zijn naar werk voor tenminste twaalf uur per week. In 2014 bestaat deze groep in Flevoland uit personen, een toename van 200 personen ten opzichte van een jaar eerder. Daarmee lijkt een einde de komende aan de forse groei van de laatste jaren. Zo nam de beroepsbevolking in 2013 nog met personen toe (+1,3%) en bedroeg de groei over de laatste vijf jaar +3,4%. De participatiegraad, oftewel het aandeel van de potentiële beroepsbevolking dat een baan heeft of actief op zoek is naar een baan, blijft in 2014 gelijk met 73%. Het aantal personen dat niet tot de beroepsbevolking kan worden gerekend, maar wel binnen de potentiële beroepsbevolking valt, bedraagt personen. Tot deze groep behoren onder meer voltijd scholieren/ studenten (mits zij geen baan van tenminste twaalf uur of meer per week hebben), huismannen en vrouwen (bewuste keuze om niet aan het arbeidsproces deel te nemen) en arbeidsongeschikten. Hun aantal is ten opzichte van 2013 licht gestegen (300 personen) De verschillen in de ontwikkeling van de beroepsbevolking tussen de Flevolandse gemeenten zijn aanzienlijk. Op Urk en in Zeewolde nam de beroepsbevolking met 300 personen toe (respectievelijk 3,9% en 2,8%), terwijl de beroepsbevolking in Lelystad afnam met personen (-2,7%). 23

24 02 BEVOLKING EN BEROEPSBEVOLKING De ontwikkeling van de beroepsbevolking in de MRA lag in 2014 hoger (+0,6%). Landelijk nam de beroepsbevolking af met -0,7% (zie kader voor toelichting beroepsbevolking). BEROEPSBEVOLKING IN ECONOMIE EN ARBEIDSMARKT Sinds dit jaar werkt het CBS met een ruimere leeftijdsafbakening voor de (potentiële) beroepsbevolking, jaar. Door deze aanpassing is de definitie van de (potentiële) beroepsbevolking gelijk aan de Europese definitie en zijn vergelijkingen met andere landen en regio s te maken. In deze publicatie is gerekend met de afbakening Hierdoor wijken gegevens (potentiële) beroepsbevolking in deze publicatie af van de cijfers van het CBS. Tevens hanteert het CBS in nieuwe cijfers over de beroepsbevolking geen grens van werk of actief op zoek naar werk van 12 uur meer. Dit heeft als resultaat dat het aantal personen dat tot de beroepsbevolking gerekend kan worden hoger is komen te liggen. De Nederlandse beroepsbevolkingscijfers in het tabellenboek bij deze publicatie wijken dan ook af van vorige edities van Economie en Arbeidsmarkt Flevoland. Figuur 2.4 Ontwikkeling beroepsbevolking en groei per jaar, (jaargemiddelde) % Beroepsbevolking % 2% 1% 0% -1% % Groei per jaar Beroepsbevolking Flevoland % Groei per jaar Flevoland % Groei per jaar MRA % Groei per jaar Nederland Bron: provincie Flevoland; Economische Verkenningen MRA (2015); CBS Statline, beroepsbevolking (2015) Een aanhoudende stabilisatie in de ontwikkeling, of zelfs daling van de (potentiële) beroepsbevolking heeft op de korte en lange termijn gevolgen op de arbeidsmarkt. Het ligt echter niet in de lijn der verwachting dat er ook de komende jaren geen groei in de potentiële beroepsbevolking wordt gerealiseerd (zie paragraaf 2.6). Mocht de (potentiële) beroepsbevolking de komende jaren niet groeien, dan kan dit betekenen dat het aanbod aan (potentiële) arbeidskrachten afneemt. Bij een gelijke vraag naar arbeid kan dit op de korte termijn leiden tot een lichte afname van de werkloosheid. Wanneer de afname van de (potentiële) beroepsbevolking blijft aanhouden, kan dit op langere termijn zorgen voor een krappere arbeidsmarkt: door het kleinere arbeidsaanbod neemt de concurrentie om arbeidskrachten toe, waardoor in sommige sectoren een tekort aan arbeidskrachten kan ontstaan. Vooral krimpregio s (grote delen van de Nederlandse grensregio s) zullen hier mee te maken krijgen. Een dergelijke ontwikkeling lijkt in Flevoland de komende jaren niet voor de hand te liggen. 24

25 BEVOLKING EN BEROEPSBEVOLKING Werkzame beroepsbevolking TOENAME NIET-WERKZAME BEROEPSBEVOLKING REMT AF De werkzame beroepsbevolking, de beroepsbevolking die daadwerkelijk betaald werk heeft voor meer dan twaalf uur per week, bestaat in 2014 uit personen (figuur 2.5). Hun aandeel op de beroepsbevolking bedraagt 89%. In 2014 nam de werkzame beroepsbevolking in Flevoland af met personen (-0,6%). Hoewel er nog steeds sprake is van een afname, was de afname minder sterk dan in 2013 (-1,8%), een eerste teken van herstel. Lelystad neemt met personen (-3,7%) de grootste afname voor zijn rekening. De kleiner wordende werkzame beroepsbevolking betekent net als in 2013 dat de niet-werkzame beroepsbevolking toeneemt. De toename afgelopen jaar is echter een stuk minder groot (+6%) dan in 2013 (+40%). De totale niet-werkzame beroepsbevolking in Flevoland bestaat in 2014 uit personen. Meer dan de helft van de toename van personen die tot de niet-werkzame beroepsbevolking gerekend kunnen worden, komt uit Almere; ook Urk en Zeewolde kenden een flinke toename. In de periode verdubbelde de niet-werkzame beroepsbevolking bijna. Er is dus nog een groot arbeidspotentieel in Flevoland. Flevoland volgt daarmee sterk de landelijke trend; ook in Nederland is de niet-werkzame beroepsbevolking in dezelfde periode vrijwel verdubbeld. Figuur 2.5 Ontwikkeling werkzame beroepsbevolking in Flevoland, (jaargemiddelde) ,5% Werkzame beroepsbevolking ,0% 0,5% 0,0% -1,0% % Groei per jaar Werkzame beroepsbevolking Flevoland % Groei per jaar Flevoland % Groei per jaar Nederland -2,5% Bron: provincie Flevoland; CBS Statline, beroepsbevolking (2015) 25