SPELMATERIAAL INTERCULTUREEL ONDERWIJS Een selectie materialen

Transcriptie

1 SPELMATERIAAL INTERCULTUREEL ONDERWIJS Een selectie materialen Provinciaal Documentatiecentrum Atlas Carnotstraat Antwerpen T

2 SPELMATERIAAL INTERCULTUREEL LEREN 1. ALGEMEEN Breng eens wat kleur in je voortuin / OPA. - Brussel: Jeugd Rode Kruis, [s.a.]. Vindplaats: or bren Ook kinderen in asielcentra spelen graag en hebben recht op spel. Daarom werkte Jeugd Rode Kruis in samenwerking met de dienst Opvang voor Asielzoekers van Rode Kruis - Vlaanderen een kant-enklaar pakket uit om mee aan de slag te gaan. Het bevat een heleboel spelsuggesties, dansen en knutselideeën, heel wat achtergrondinfo over vluchtelingenkinderen en tips voor de begeleiding. Communicatiespelen voor het sociaal agogisch werk / Thiesen, Peter - Soest: Nelissen, ISBN Doelgr.: / volwassenen Vindplaats : or comm Spelen is communiceren. Het geeft mensen de mogelijkheid hun identiteit en creativiteit kenbaar te maken. Mensen leren zichzelf te ontdekken, empathie voor anderen te ontwikkelen en ideeën te vertalen naar concrete acties. In het eerste deel van dit boek staan ruim 200 uitdagende, originele, voornamelijk nieuwe spelideeën. Ze variëren van spelen die tot nadenken stemmen tot dwaze spelen, van rustig en scherpzinnig tot wild, van vrolijk tot creatief. In deel twee staan 160 in de praktijk geteste spelen en oefeningen die geschikt zijn voor het werken met groepen jongeren en volwassenen. De spelen hebben de meest uiteenlopende intenties, die per spel aangegeven. Ze variëren van warming-up spelen tot spelen die bevorderlijk zijn voor de zintuiglijke waarneming; van spelen die de lichamelijke expressie en de taalvaardigheid stimuleren tot spelen waarbij het om samenwerken gaat of waarbij bewegingservaring wordt opgedaan, en van ontspanningsoefeningen tot meditatie. Het boek is geschikt als studieboek en naslagwerk voor studenten en beroepsbeoefenaren binnen Social Work en voor leraren (in opleiding). Energize II: Ruim 100 leuke en leerzame energizers voor volwassenen, jongeren, kinderen, iedereen! / Tieleman, Erwin. - Amstelveen: Lions Quest Nederland, ISBN Doelgr.: 4-18 / volwassenen Vindplaats: or ener Korte en krachtige impulsen voor groeps- en trainingswerk met duidelijke aanwijzingen en instructies voor beginnende en professionele groepswerkers en groepstrainers. Energizers staan voor spelend leren van sociaal-emotionele vaardigheden. Ze geven energie en inspireren deelnemers tot het creatief benaderen van thema s en onderwerpen als: kennismaken, rollenspel, samenwerken, communicatie, conflicthantering, pesten aanpakken, (zelf)vertrouwen, evalueren. Energize III: Energizers en leerspelen voor jongeren en volwassenen / Tielemans, Erwin; Paquet, Philip, ill. - Amstelveen: Lions Quest Nederland, ISBN Doelgr.: / volwassenen Vindplaats: or ener Deel 3 van de Energizer-serie is er speciaal voor een oudere doelgroep dan de andere twee delen. In deel 3 is de doelgroep 10+ tot 100. Dus vanaf groep 7-8 t/m volwassenen. Energizers en leerspelen voor workshops en lessen in sociale vaardigheden bevatten speelse werkvormen die leerprocessen stimuleren rond de thema's: Kennismaken, Creëren van een positief groepsklimaat, Communicatie, Samenwerken, Problemen/conflicten oplossen, Evalueren, Plezier maken in leergroepen. Duidelijke aanwijzingen, tips en instructies voor beginners en professionele trainers. Het grote snoezelboek: Een wondere wereld van zintuigen / Derie, Joep; Vanoosthuyse, Ronny; Corthout, Tine. - Sint-Niklaas: Abimo, p. ISBN : euro 29,50 Doelgr.: 3-12 Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

3 Vindplaats: or grot Snoezelen hoorde oorspronkelijk thuis in de therapeutische sfeer maar de heilzame werking heeft nu ook haar nut bewezen voor het onderwijs. Het is een vorm van diepe ontspanning die een waarde heeft in zichzelf maar ook een weldoende invloed uitoefent op lichaam en geest. In het onderwijs bevordert het snoezelen het welbevinden van het kind, heeft een medidatieve werking en zorgt voor een positieve ingesteldheid die resulteert in een betere inzet en concentratie. In deze map wordt aangegeven wat snoezelen is en hoe dat op school zijn toepassing kan vinden. Een apart deel legt uit hoe je een snoezelruimte kunt inrichten en hoe je zelf snoezelmaterialen kunt maken. Een derde deel gaat over het werken met thema s binnen de klasorganisatie. Honderd bewegingsspelen / Wiertsema, Huberta - Katwijk: Panta Rhei, ISBN Doelgr.: 4-18 / volwassenen Vindplaats: or hond Deze bundel educatieve spelletjes voor alle leeftijdsgroepen is gericht op sociale en creatieve vorming, waarin beweging als middel gebruikt wordt. Naast praktische tips over spelleiding zijn de volgende categorieën spelletjes opgenomen: introductie- en kennismakingsspelletjes, vertrouwensspelletjes, concentratiespelletjes, samenwerkingsspelletjes, expressie- en improvisatiespelletjes en tik- en renspelen. Honderd nieuwe dansspelen: groepsspelen voor kinderen van 4-16 jaar. Voor onderwijs en jeugdwerk./ Rooyackers, Paul - Katwijk: Panta Rhei, ISBN Doelgr.: 4 16 Vindplaats: or hond Honderd nieuwe dansspelen is bestemd voor docenten in het lager en voortgezet onderwijs en begeleiders in het jeugdwerk. Het boek is op vergelijkbare wijze opgezet als het eerder verschenen Honderd Dansspelen. Het bevat 100 creatieve dansspelen die zonder veel voorbereiding uitgevoerd en beoefend kunnen worden met kinderen in de leeftijd van 4-16 jaar. Allereerst wordt uitgelegd wat dans is en hoe een dansspel uitgevoerd kan worden. Aan bod komen ook de voorwaarden om tot dans te komen, wat de functie is van de danselementen, hoe een dansspel opgezet kan worden en hoe een leergang ontwikkeld kan worden, kortom alle educatieve aspecten van de dans. Het praktisch gedeelte bevat 100 uitgewerkte dansspelen, onderverdeeld in tien categorieën: kennismakingsdansen, dierendansen, verhaaldansen, dansnotaties, karakterdansen, lichaamsdansen, materiaaldansen, straatdansen, muziekdansen, schilderijdansen. Informatief spelmateriaal voor kinderen / de Jong, Suzan, samensteller. - Rotterdam: PJ Partners, ISBN Doelgr.: 4-12 Vindplaats: or info Deze gids biedt een inventarisatie van materiaal dat op dit moment bij verschillende instellingen te koop, te huur of te leen is. Personen die vrijwillig of professioneel met kinderen werken, bijvoorbeeld in het kinderwerk, naschoolse opvang, de brede school, schoolmaatschappelijk werk of de jeugdzorg, kunnen van dit overzicht gebruik maken om snel de weg te vinden naar het materiaal dat zij in hun praktijk kunnen gebruiken. Het materiaal is gerangschikt naar onderwerp, zoals bijvoorbeeld seksualiteit, pesten, omgaan met elkaar, geld, cultuur & religie, participatie en gezondheid. In totaal zijn er veertien hoofdstukken. Het materiaal dat beschreven is, is zeer divers en kan verschillen van een bordspel, cd-rom, rollenspel, spelkoffer tot een tentoonstelling. De gids eindigt met een alfabetisch overzicht van alle organisaties, met adresgegevens, waarvan materiaal in de gids genoemd is en een zoektermenlijst. Intercultureel spelenboek / Vink, Caroline Temur, Ihsan Laconte, Leen - Leuven: C.I.S., ISBN Doelgr.: 6 18 Vindplaats: or inte or inte Bundel spelen die erop gericht zijn het interculturele te integreren in de activiteiten van jeugd- en jongerenwerking. Er worden spelen beschreven en suggesties aangereikt die het makkelijker maken om processen van intercultureel leren bij jongeren op gang te brengen. Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

4 Mambo en Co. Mambo en Co in de klas. / Antwerpen: Standaard Educatieve Uitgeverij, ISBN Doelgr.: 4 6 Vindplaats: or mamb ICT-integratie in de kleuterklas? Mambo en Co sluit aan bij de verschillende leergebieden, ontwikkelingsdoelen en jaarthema's in de kleuterklas. Zeven grappige kenpoppen verwijzen elk naar een specifiek leerdomein. Rust en Ontspanning met spelletjes. Een bundel rustgevende spelletjes voor kinderen van 3-8 jaar. / Ekert, Andrea - Katwijk: Panta Rhei, ISBN Doelgr.: 3-8 Vindplaats: or rust Een bundel met 77 ontspanningsspelletjes voor thuis en op school. Kinderen van 3-8 jaar doen ontzettend veel nieuwe indrukken op die ze alleen kunnen verwerken als er regelmatig momenten van rust worden ingebouwd. Daar zijn deze spelletjes ideaal voor: ze kunnen overal door iedereen gedaan worden zonder veel voorbereiding. De bundel bevat stilte-oefeningen, spelletjes die de concentratie en zintuiglijke waarneming bevorderen, zit-oefeningen, samenwerkingsspelletjes en geleide fantasieën. Het boek begint met informatie voor de docent over het belang van ontspanning voor de ontwikkeling van het kind. Het Speelclubboek / Van Besien, Zeger; De Baets, Koen, eindred. - Antwerpen: Chirojeugd Vlaanderen. Doelgr.: 6-10 Vindplaats : or spee Het 'Speelclubboek' bevat ideeën voor leuke activiteiten en nuttige tips en informatie over het omgaan met kinderen tussen 6 en 10 jaar. Het boek bestaat uit vijf onderdelen: achtergrond en informatie, begeleidingshouding, concrete ideeën, spel en activiteiten en themafiguren. Er wordt veel rekening gehouden met de belevingswereld van de kinderen. Daarbij komen verschillende onderwerpen aan bod, waaronder pesten en plagen, straffen en belonen en fantasie. Dit boek is geschikt voor begeleid(st)ers in de buitenschoolse opvang. Spel in Zich[t]. Activiteitenboek 3. / Centrum Informatieve Spelen - Leuven: Centrum Informatieve Spelen, ISBN Doelgr.: 6 18 Vindplaats: or spel Een standaardwerk voor wie bewuster wil spelen. Centraal staan een aantal methodieken waarmee je zelf nieuwe spelen kan verzinnen. Het boek bevat 250 alternatieve waardenspelen met praktische tips en theoretische achtergrond. 2. DAGELIJKS LEVEN Balans / Balance / LINC/Cel Diversificatie van studiekeuze van de VLOR. - Brussel: Vlaamse Onderwijsraad, Cel Diversificatie van Studiekeuze, Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

5 Doelgr.: Vindplaats : or bala Dit spel voor jongeren vanaf 14 jaar toont aan hoe je tijdsbesteding voortdurend beïnvloed wordt door allerlei keuzes die je in je leven maakt. Je maakt 3 belangrijke fasen van je leven door: jaar (kiezen voor beroeps- of secundair onderwijs), jaar (verder studeren of gaan werken) en jaar (relatie, kinderen,...). Het doel is je ideale tijdsbesteding te bereiken in 3 levensgebieden: gezin, school/beroep, vrije tijd. Duur van het spel: ong. 2 uur. Aantal deelnemers: max. 8. Bruggen bouwen: Een intercultureel project over levensbeschouwingen voor het voortgezet onderwijs. Eindspel / School TV Teleac/NOT. - Hilversum: Teleac/NOT, [s.p.]. - (Levensbeschouwingen in beeld;ii). Doelgr.: Vindplaats : or brug Bruggen bouwen is specifiek bestemd voor het vak godsdienst/levensbeschouwing, maar kan ook worden ingezet voor een vakoverschrijdend project of voor gebruik in jongerengroepen. De televisieprogramma's bieden een gevarieerd en informatief beeld van vier belangrijke levensmomenten: geboorte, volwassen worden, huwelijk en dood in het hindoeïsme, het jodendom, het christendom, de islam en het humanisme. Veel aandacht wordt besteed aan de symboliek van de rituelen en aan de culturele normen en waarden die aan deze levensmomenten zijn verbonden. Het interactief spelmoment geeft de leerlingen de mogelijkheid de verschillen tussen de levensbeschouwingen te herkennen en te overbruggen. UCH-rookspel / MJA - Brussel: Maatschappelijke Jongeren Actie Doelgr.: Vindplaats: or uch! Het rookkwartetspel voor jongeren vanaf 12 jaar is een kaartspel dat gebaseerd is op de spelregels van een gewoon kwartetspel met dat verschil dat elke speler opdrachten en vragen moet oplossen om een kwartet te vormen. Naast de kwartetten, die telkens cartoons vormen van de hand van Cordelia, steken er ook opdracht- en vraagkaarten bij. Een aantal extra werkvormen geven bovendien een aanzet om rond het thema' roken' verder te werken in de klas of in de groep. La Haya fi dien. Er is geen schaamte in geloof / Rotterdam: Jeugdwerkadviesbureau De Heuvel Doelgr.: / vrouwen / meisjes Vindplaats.: or laha Dit pakket helpt jongerenwerkers op een veilige en open manier met moslimmeisjes in gesprek te gaan. De aanpak geeft tien kant-en-klare werkvormen, bedoeld voor meisjes van 14 tot 25 jaar en samen met hen ontwikkeld. Zo is er het onderdeel 'Liefdesloop' dat meisjes meeneemt op het pad der liefde. Het 'Dilemmaspel' laat ze ontdekken hoe ze op dilemma's reageren. 'De uitdaging', geïnspireerd op de 99 namen en eigenschappen van Allah, daagt meisjes uit iets te doen met deze eigenschappen. Verder zijn er werkvormen over vriendschap, vrije tijd, innerlijk en uiterlijk, allochtonen in het nieuws, waarden, problemen en oplossingen. De werkvormen kunnen in willekeurige volgorde gebruikt worden. Viva! Verhalendoos Mensen, landen en culturen. / Pustlauk, Thilo - Eindhoven: Schubi, Serie Schubi Doelgr.: 5-18 / volwassenen. Vindplaats: lg 3 viva De verhalendoos VIVA! schildert mensen en culturen uit alle werelddelen. Zowel het dagelijkse leven van een gewone familie als speciale gelegenheden worden beschreven en getoond. Zo wordt een indruk gegeven van de verscheidenheid aan culturen en laat toe naast duidelijke verschillen ook verrassende overeenkomsten te ontdekken. VIVA! is geschikt voor gebruik voor elke leeftijdsgroep in het taalonderwijs, in themalessen of in de vakken maatschappijleer. 3. ANDERS-ZIJN / VOOROORDELEN Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

6 Blauwland Geelland / Centrum Informatieve Spelen. - Leuven: Centrum Informatieve Spelen, Doelgr.: 8-12 Vindplaats : or blau Blauwland Geelland is een versie van Rafa Rafa, aangepast aan 8 tot 12-jarigen. De gedragscodes van de culturen zijn concreter en speelser gemaakt. De inwoners van de beide landen ontdekken elkaars verschillen. Rollenspel blauwland en geelland: Bestemd voor de bovenbouw van het basisonderwijs / Bouwdoos. - [s.p.]. - ISBN Doelgr.: Vindplaats : or blauw Volledig uitgewerkt rollenspel dat de bedoeling heeft kinderen van 10 tot 12 meer inzicht te geven in de ervaring van buitenlandse kinderen die met heel andere normen en waarden plots in Nederland komen broodje special / In Petto, Diksmuidelaan Berchem, BE. - Berchem: In Petto, [s.p.]. Doelgr.: jongerenwerking / URL: Vindplaats: or broo Diversiteit, pesten en anders-zijn: woorden die tegenwoordig te pas en te onpas gebruikt worden. Ook dit spel gaat hierover. Het spel is geen wondermiddel dat racisme of onverdraagzaamheid in de klas of vereniging als sneeuw voor de zon zal doen verdwijnen. De bedoeling is om gewoon-zijn en anderszijn bespreekbaar te maken, om jongeren de verrijking ervan te laten inzien zonder blind te zijn voor moeilijkheden die ermee gepaard kunnen gaan. Oplossingen worden in dit pakket niet aangereikt. Wel een heleboel opdrachten (verdeeld in drie groepen; opdrachten van minder dan 30 minuten, van minder dan één uur en van meer dan één uur) die in eerste instantie plezant, luchtig en misschien wat jeugdwerkachtig zijn, maar daardoor gewoon-zijn en anders-zijn bespreekbaar maken. Frappant / Leuven: CIS Genk: IOS, 1995 Doelgr.: Vindplaats: or frap - opmerking: grote houten koffer - vragen aan de balie Dit spel wil inzicht bijbrengen in het ontstaan en het waarom van vooroordelen. De spelers worden bij Frappant in twee groepen ingedeeld. De ene groep verzamelt in een vraag- en antwoordspel uiterlijke kenmerken van bestaande personages. De andere groep verzamelt innerlijke kenmerken van dezelfde personages. Onder een rooster van 225 houten blokjes zit een tekening verborgen, die de spelers beetje bij beetje zichtbaar maken. Daarna komen de twee spelersgroepen bij elkaar en proberen innerlijke kenmerken aan uiterlijke kenmerken te koppelen. Speeltijd minimum 1,5 uur met 12 tot 30 spelers. Gelijk is niet hetzelfde. Een educatief spel van het Provinciaal Centrum Dienstverlening Brussel en Humanistische Jongeren vzw. / PCMD Wereldvrouwenmars Humanistische Jongeren - Brussel: PCMD, zie ook: pedagogisch dossier Doelgr.: 9-12 Vindplaats: or geli Het spel is een leuke instap om kinderen van 9 tot 12 op een ludieke manier genderbewust te maken in de klas, in de jeugdbeweging... Het is opgesteld volgens het ganzenbordprincipe. Er zijn 2 moeilijkheidsgraden in de vragen. De thematiek past in de lessen niet-confessionele zedenleer, godsdienst, vakoverschrijdende projecten. De thema's zijn: thuis, school en werk, vrije tijd, bijzondere momenten en ik ben een meisje, ik ben een jongen. Het spel is bedoeld voor 2 tot 6 personen maar voor gebruik in een grotere groep is het wel leuk om meerdere spelen te gebruiken. Bij het spel hoort een uitgebreid pedagogisch dossier. Hierin vind je tal van werkvormen en achtergrondinformatie. Gezichtspunten = Blickwinkel / Weller, Bettina. - Schaffhausen: Schubi, Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

7 Prentendoos - ISBN Kopieerbladen - ISBN Doelgr.: 6 12 Vindplaats: or gezi De 6 getekende verhalen laten gebeurtenissen telkens vanuit twee gezichtspunten van de betrokken kinderen en volwassenen zien. Het gaat niet om waar of onwaar, maar om de twee verschillende manieren om de situatie te bekijken. De onderwerpen: ruzie op school - de verjaardagskaart - de party - in de bioscoop - winnaar en verliezer - de MP3-player. Het iedereen-is-anders kwartet: Een les over gelijkwaardigheid / [s.n.]. - [S.l.]: Ijsselgroep, [s.a.]. Doelgr.: 8-11 Vindplaats: or iede Iedereen is anders is de titel van een kwartetspel en lesbrief die speciaal voor scholen, meer bepaald voor leerlingen van de middenbouw, werd ontwikkeld. De lesbrief en het vrolijke kwartetspel bieden mogelijkheden om kinderen spelenderwijs te laten ervaren wat gelijkwaardigheid inhoudt. Deze les laat leerlingen werken met verschillen tussen mensen. Kwinkslag: Een verrassend kaartspel / Centrum Informatieve Spelen. - Leuven: CIS, Doelgr.: Vindplaats : or kwin Kwinkslag helpt de spelers op een creatieve manier na te denken over verschillen en gelijkenissen tussen mensen: verschillen tussen mannen en vrouwen, generaties, culturen... Het is een simulatiespel waarbij de spelers geconfronteerd worden met medespelers die, ondanks vele schijnbare overeenkomsten, dingen op een verschillende manier doen. Lancelotje / Jeugd & Vrede - Brussel: Jeugd & Vrede, ISBN Doelgr.: 5 9 Vindplaats: (F) or lanc Een CD-ROM met een reeks interactieve spelletjes (Memory - De doolhof - Het pakspel - Schuifpuzzel), de mogelijkheid om zelf melodietjes te spelen op het harnas van Lancelot en de hit uit de gelijknamige, interactieve animatiefilm om mee te zingen en te dansen... Mille et une idées pour se parler. 113 fiches d'activités orales. / Brussel: Collectif Alpha, 1995 Doelgr.: / volwassenen Vindplaats: lg 3 mill 113 kant en klare 'fiches' om in groepen de spreekvaardigheid te oefenen. De oefeningen zijn gegroepeerd rond drie thema's: identiteit, sociaal leven en cultuurverschillen. Op elke fiche staat het verloop van de oefening beschreven en de moeilijkheidsgraad. Er zijn drie niveaus onderscheiden, van beginners tot gevorderden. Verder vermeld worden de duur, het aantal deelnemers en het materiaal dat nodig is voor elke oefening (dat vindt u ook in een overzicht achteraan het boek). Het tweede deel is niet meer thematisch geordend maar biedt losse spreekoefeningen, ook voor woordenschatontwikkeling en grammatica. Niveau R. / Jeugd & Vrede. - Mechelen: Jeugd & Vrede, Doelgr.: 9-18 / jongerenwerking Vindplaats: or nive De cd-rom neemt de intolerantie van de spelers op de korrel. Daarbij zijn de thema s vooroordelen en conflicten nooit ver uit de buurt. Maar tegelijkertijd leert Niveau R dat louter tolerantie niet voldoende is. Respect, dat is het sleutelbegrip waar het allemaal om draait. Er zijn vier niveaus, telkens op maat gemaakt voor de doelgroepen 9 tot 13 jaar en 14 tot 18 jaar. Niveau 1 leert de speler meer over de betekenis van begrippen als tolerantie, discriminatie en racisme. In Niveau 2 krijgt de speler exact 300 seconden om zich doorheen 10 moeilijke meerkeuzevragen over verdraagzaamheid te worstelen. Op het einde van de test ontdekt de speler hoe intolerant hij zelf is. Op Niveau 3 legt de speler een interactieve weg af. Verdraagzaamheid, respect, vooroordelen en conflicten passeren de revue in filmpjes, strips en foto-opdrachten. Tot slot brengt Niveau 4 zes groepsopdrachten. Filmpjes en foto s zetten de groepjes op het verkeerde been en nodigen uit tot discussie. In de handleiding vind je Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

8 achtergrondinformatie over de verschillende testen, een verduidelijking van de doelstellingen, meer uitleg, een weergave van enkele testen, werkbladen, extra opdrachten en extra methodieken. Materiaal: cd-rom, handleiding, werkbrochure Oordelen - Vooroordelen. Spel / Wouters-Schilders, F. - Tilburg: Prisma, Doelgr.: / volwassenen Vindplaats : or oord Onderwerp van dit spel zijn vooroordelen die te maken hebben met culturele achtergrond en huidskleur. Op een speelse manier krijgen de spelers de kans zich bewust te worden van oordelen en vooroordelen, en wordt informatie geboden over andere culturen. Het spel is geschikt voor onderwijs en vormingswerk, jong en oud, autochtoon en allochtoon. Materiaal: handleiding, spel Rafa Rafa / [s.n.]. - Leuven: Centrum Informatieve Spelen, Doelgr.: / volwassenen Vindplaats : or rafa Een spannend en leerrijk spel voor 12 tot 40 spelers vanaf 12 jaar en volwassenen. Over 'vreemde' culturen in onze maatschappij en het 'vreemde' in onze cultuur. Spelers uit twee verschillende culturen leren elkaars regels doorgronden. Vooroordelenkoffer / Visser, Geu Tuinier, Jan Durk - Utrecht: Stichting Vredeseducatie, 1997 Doelgr.: Vindplaats: or voor 45 kleurrijke displays van karton vormen samen een tafeltentoonstelling rond 10 thema's. De kinderen krijgen per 2 een ticket om een bepaalde route te volgen. Onderweg wordt naar hun mening gevraagd, en moeten ze opdrachten uitvoeren en keuzes maken. Zo krijgen ze gaandeweg een inzicht in vooroordelen, het zondebokmechanisme en de achtergronden van discriminatie. 4. SOCIALE VRAAGSTUKKEN Het asielzoekersspel: Uit je land gevlucht of verdreven / Amnesty International Nijmegen. - Nijmegen: Centrum voor Mondiaal Onderwijs, Doelgr.: Vindplaats: or asie Doelstelling van dit spel is om jongeren vanaf 12 jaar duidelijk te maken hoe de problematiek rondom het vluchteling zijn en het opnemen van asielzoekers in een nieuw land in elkaar zit. Volgende aspecten komen aan bod: administratieve ellende voordat men eindelijk het nieuwe vaderland binnen kan komen, problematiek rondom de huidskleur, opleiding en situatie in het land waar ze dan uiteindelijk opgenomen worden. Block-out / Spoor ZeS. - Antwerpen: Spoor ZeS, Doelgr.: Vindplaats: or bloc In dit spel kruipen de deelnemers in de huid van leerlingen die starten in de middelbare school. De verschillende klassen staan bij het begin van het spel aan de schoolpoort. De klas die als eerste met alle klasgenoten het zesde middelbaar bereikt is de winnaar. In elke klas zitten leerlingen uit verschillende posities op de sociale ladder. De uitdaging is ervoor te zorgen dat de leerlingen met achterstellingsfactoren ook mee kunnen. Doelstelling van het spel is leerlingen en jongeren sensibiliseren over de moeilijkheden waarmee kansarme leerlingen kampen. Buiten Spel / Ceule, Dave, eindred. - [S.l.]: Rode Kruis, Doelgr.: Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

9 Vindplaats: or buit Buiten Spel is een inleefspel rond kansarmoede voor kinderen van het vijfde en het zesde leerjaar en kan gespeeld worden met minimum 20 tot maximaal 100 kinderen. De kinderen maken via het spel deel uit van een gezin en komen terecht in allerlei realistische situaties. Elk gezin beslist zelf hoe het hiermee omgaat. Er is een spelboekje met speluitleg, tips voor een goede nabespreking en extra achtergrondinformatie over armoede in Vlaanderen. Dobbel en vraag: Een speels discussiespel voor deelnemers van 11 tm 16 jaar / Vermeer, Toss. - Doetinchem: Graviant educatieve uitgaven, Doelgr.: Vindplaats : or dobb Discussiespel dat het mogelijk maakt op een speelse manier met moeilijke thema's aan het werk te gaan in groep 8 en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Aan de orde komen thema's als : discriminatie op grond van godsdienst, cultuur en sekse, pesten en verslaving. Het uitgangspunt van het spel is : 'Verschillen mogen er zijn, respect moet er zijn'. De leerdoelen zijn : leren praten, luisteren en samenwerken, het leren herkennen van overeenkomsten en verschillen, leren een eigen mening vormen en eigen keuzes maken. Integreer! / de Acht; Jeugd & Vrede. - Borgerhout: de Acht; Mechelen: Jeugd & Vrede vzw, [s.p.].: euro 30,00 Doelgr.: / beroepsonderwijs / jongerenwerking / leraren S.O. Vindplaats: or inte Voor wie pas in België aankomt, is ons landje vaak een doolhof. Integratie is niet eenvoudig, zeker als je geen papieren hebt. Dit spel laat je daar alle kanten van kennen. Je kruipt in de huid van een nieuwkomer en doorloopt de verschillende stappen: de taal leren, een opleiding volgen, werk zoeken, een huis huren...wie het eerst een huis kan kopen, heeft de spreekwoordelijke Belgische baksteen in de maag en is gewonnen. Voor de begeleider is er een handleiding met nabesprekingsuggesties en achtergrondinformatie. Pats & Co: Begeleidende lesbrief: Een interactief spel rond jongeren in armoede [lesbrief] / Welzijnszorg; Pelckmans; Indie education; Cera. - [s.l.] : Pelckmans, Doelgr.: Vindplaats : or pats Pats & co is een interactief online spel dat zich richt naar jongeren vanaf 16 jaar. In dit spel kruip je als speler in de huid van Patsy. Deze 19-jarige dame besluit om thuis te vertrekken en samen met haar vriend een nieuw leven te beginnen. Hiervoor moet ze op zoek naar een vaste job, naar een geschikte woonst, naar financiële middelen om te kunnen leven. Als speler moet je keuzes maken en rekening houden met de kansen en de beperkte mogelijkheden van het hoofdpersonage. Stilaan wordt de kloof tussen arm en rijk zichtbaar. In deze lesbrief vind je een aantal suggesties om het spel aan te brengen in de klas. Verder vind je achtergrondinformatie bij het thema armoede. Platzak / Antwerpen: Spoor ZeS, 2006 Doelgr.: Vindplaats: or plat Het jongerenspel Platzak is een actief spel en kant-en-klaar om met jongeren van 12 tot 18 jaar te spelen. De spelers ervaren tijdens het spel dat armoede meer is dan een gebrek aan geld. In de verschillende levensdomeinen (huisvesting, scholing, vrije tijd, enzovoort) moeten ze proberen een stap vooruit te zetten. De spelers zoeken zelf uit hoe ze dat moeten doen. Hierbij moeten ze ook rekening houden met pech- en gelukomstandigheden. Recht door de Wereld: Een opdrachtenspel rond mensenrechten / Projectgroep INTEAM. - Antwerpen: VORMEN vzw, ISBN Doelgr.: Vindplaats : or rech Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

10 Dit opdrachtenspel werd gemaakt voor gebruik in het jeugdwerk en in het onderwijs. Het is ontworpen voor 12 à 14-jarigen. Het spel bevat 20 opdrachten (telkens voor zo'n 25 spelers) en 20 missies (voor 5 à 6 spelers). Deze zijn ook in andere opdrachtenspelen te gebruiken. Het spel draagt bij tot de sensibilisering rond mensenrechten. Door de ludieke aanpak werkt het eerder in de 'breedte' dan in de 'diepte'. Het SAFI-spel = Le jeu SAFI / Jongeren Tegen Racisme; School zonder racisme. - Brussel: School zonder Racisme. Doelgr.: / volwassenen Vindplaats : or safi Dit spel laat de deelnemers de discriminatie ervaren die migrantenjongeren dagelijks ondergaan. Uitgespeeld: Een simulatiespel over armoede en uitsluiting / Bernaerts, Bert; van Leemput, Carl; van Slagmolen, Katleen. - Leuven: Centrum Informatieve Spelen, Doelgr.: Vindplaats : or uitg Uitgespeeld is een inleefspel met een grote verscheidenheid aan personages gaande van kansrijke tot kansarme mensen. De spelers trachten hun levenssituatie te verbeteren op verschillende domeinen als huisvesting, scholing, inkomen, gezondheid, sociale contacten en consumptie. Sommige spelers krijgen het echter moeilijker om hun situatie te verbeteren. Zo ondervinden de spelers 'aan den lijve' dat niet iedereen dezelfde kansen heeft. 5. GEVOELENS Emotie in het spel: Een spel rond de 4 basis-emoties Blij-Bang-Boos en Verdrietig = Game of emotions: Jeu de l'émotions [spel] / Jacobs, Magda. - Ochten: Rolf Onderwijs, [s.a.] p. Doelgr.: 4-7 Vindplaats : or emot 'Emotie in het spel' is een spel rond de 4 basis-emoties: Bang, Boos, Blij en Verdrietig. Het is voornamelijk gericht op het uiten van emoties en het openstaan voor en het respecteren van de emoties van anderen. Het spel is gebaseerd op de acht intelligenties van Howard Gardner. Deze Amerikaanse psycholoog is vooral bekend geworden door zijn theorie over meervoudige intelligentie. Volgens hem is de vraag: "Hoe intelligent is een kind?" niet de juiste. Hij vraagt: "Hoe is een kind intelligent?". 'Emotie in het spel' biedt voldoende ruimte voor eigen regels of interpretatie. In de handleiding staan veel suggesties en een uitgebreide uitleg over de pedagogische waarde van het spel. Geschikt voor kinderen vanaf 4 jaar. Begeleiding is aangeraden voor een eerste ronde, maar vooral de oudere kleuters kunnen het nadien zelfstandig spelen. Het Emotiekwartet / Kerseboom, Reinalda; Tigchelaar, Bert. - [S.l.]: Bohn Stafleu van Loghum, [s.p.]. - ISBN Doelgr.: 6-18 / volwassenen Vindplaats: or emot Het Emotiekwartet is geschikt voor kinderen die door ingrijpende levensgebeurtenissen of door opvoedingsconflicten geblokkeerd zijn geraakt in het uiten van emoties. Het is zo gemaakt dat ook slechte lezers (met dyslexie of mensen met een verstandelijke beperking) het kunnen spelen. Ook allochtone kinderen kunnen zich erin vinden. Bovendien kan het worden gebruikt om kinderen met verschillende emoties kennis te laten maken. Het spel bestaat uit dertien kwartetten. Elk kwartet staat voor een emotie. Het eerste plaatje is kijken, de plaatjes 2, 3, en 4 zijn verschillende situaties. Deze zijn uitgebeeld met ledenpoppen die neutraal van huidskleur, geslacht en leeftijd zijn. Sommige situaties zijn voor meer uitleg vatbaar. Om deze reden is er ook een blanco kwartetset. Hierdoor wordt er ruimte geboden voor invulling van eigen belevingen. In de handleiding zijn de spelregels en vijf verschillende spelvarianten beschreven. Door deze spelvarianten krijgt het spel verdieping en kan het in hoge mate therapeutisch met groepen of individuele kinderen worden gebruikt. Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

11 The emotion game / [s.n.]. - Doetinchem: Edudesk. Doelgr.: 6-13 / buitengewoon onderwijs Vindplaats: or emot Met dit spel is het mogelijk om spelenderwijs in te gaan op gevoelens en emoties van kinderen en jongeren. Het spel is in eerste instantie gemaakt voor kinderen met een verstandelijke beperking. Soms is het verwoorden van gevoelens moeilijk. Als kinderen trauma s of een emotionele achterstand hebben opgelopen, kunnen rechtstreekse vragen soms bedreigend zijn. Met dit spel kunnen moeilijke zaken toch besproken worden. De spelregels zijn zeer eenvoudig: het is een bordspel waarbij de dobbelsteen het aantal plaatsen vooruit bepaalt. Op ieder vakje moet de speler iets doen (ga twee stappen vooruit) of vertellen (Wat vind je niet leuk aan jezelf?). Het materiaal is duurzaam en zeer gebruiksvriendelijk. The Emotion Game is geschikt voor de leeftijd van 6 tot 13 jaar (en hun opvoeders/begeleiders) en kan met twee tot zes spelers gespeeld worden. Er is ook een aanvullende set over het thema seksualiteit. Een doos vol gevoelens: Een speelleerset voor jonge kinderen / Kog, Marina Moons, Julia Depondt, Luk - Leuven: CEGO, ISBN Doelgr.: 3-7 Vindplaats : or doos Speelleerset om kleuters (maar eventueel ook peuters, leerlingen in de eerste graad van het basisonderwijs en mentaal gehandicapten) beter te leren omgaan met hun gevoelens en met elkaar. De handleiding bevat suggesties om met het materiaal uit de doos aan de slag te gaan. Gevoelswereldspel / Gerrickens, Peter; Verstege, Marijke. - s Hertogenbosch: Gerrickens/training & advies, [s.p.]. - ISBN Doelgr.: / volwassenen Vindplaats: or gevo De bedoeling van dit spel is je met anderen in gesprek te brengen over de wijze waarop je situaties, mensen of een organisatie ervaart. Als gevolg daarvan zal je je niet alleen bewuster worden van jezelf, maar kun je ook anderen beter gaan begrijpen. Het spel bestaat uit 140 kleurrijke kaarten, verdeeld over 3 groepen: prettige gevoelens, onprettige gevoelens en levensgebieden. Gevoelspictogrammen. / Schaffhausen: SCHUBI, 2007 Vindplaats: lg 3 gevo De gevoelspictogrammen voor het gedifferentieerd waarnemen en beschrijven van gevoelsuitingen zijn ontwikkeld voor kinderen met gedrags- en leerstoornissen, maar zijn ook uitstekend geschikt voor kinderen en volwassenen in het algemeen, b.v. voor het overwinnen van actuele conflicten in groepen of voor het begeleiden van groepsdynamische processen in het volwassenenonderwijs. De pictogrammen zijn zo gekozen dat er verschillende gevoelskwaliteiten mee kunnen worden verbonden. Een huis vol gevoelens en axen. Een speelleerset voor oudere kinderen / Laevers, Ferre Cuveliers, Nand Moons, Julia...[et al.] - Leuven: Centrum voor ErvaringsGericht Onderwijs - ISBN Doelgr.: 5 10 Vindplaats: or huis Het gloednieuwe 'Huis vol gevoelens en axen' is het langverwachte vervolg op de 'Doos vol gevoelens'. De twee belangrijkste innovaties zijn de introductie van de Gevoelswaaier (met 21 gevoelens) en de integratie van de Axenroos van Nand Cuvelier. Ik ben ik: Communicatiespel / Werkgroep Kleuteronderwijs VVKBaO. - Brussel: Vlaams Verbond van het Katholiek Basisonderwijs (VVKBaO), Doelgr.: 5-8 Vindplaats: or ikbe Dit communicatiespel is bedoeld voor kleuters en kinderen uit de eerste graad van het lager onderwijs. Aan de hand van maar liefst 50 onderwerpen blijven leerkrachten en kinderen stilstaan bij levenservaringen. De leerkracht kan putten uit 250 vragen om kinderen dichter bij hun ervaringen en Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

12 gevoelens te brengen. Het spel bestaat uit 100 geplastificeerde stevige spelkaarten, een handleiding en een kleurig opbergkoffertje. Jeux de visages = Gezichtenspel. / Kallache, C. - Paris: Nathan, 1985 Doelgr.: 4-18 / volwassenen Vindplaats : lg 3 jeux De doelstelling van het spel is taalontwikkeling, uitspraakverbetering, bewust beleven van gevoelens en imitatie. Deze foto's met gelaatsuitdrukkingen zijn bedoeld voor kinderen vanaf 4 jaar. Door de gezichten te imiteren leren kinderen de preciese mondstanden voor de uitspraak van probleemklanken. Verder komen ook begrippen i.v.m. gemoedstoestanden aan bod. Mimürfel. / Bücken, Hajo - Leuven: Centrum Informatieve Spelen Doelgr.: 6-18 / volwassenen Vindplaats : lg 3 Mimü Een 'Mimürfel' is een dobbelsteen met op elke zijde een mimiek: de vrolijke, de optimist, de besluitloze, de verbaasde, de pessimist en de woedende. Oneindige speelse technieken over gevoelens als vreugde, woede en verbazing kan je er mee uitwerken. OH-kaarten. / Rixensart: Institut Belge de Kinésiologie, 1986 Doelgr.: / volwassenen Vindplaats: or OH OH is een spel waarbij woord- en beeldkaarten met elkaar worden geassocieerd. Iedereen interpreteert de kaarten op zijn eigen manier. Er zijn geen 'juiste' associaties. Dit kaartspel schept talrijke mogelijkheden, zowel speltechnische als inhoudelijke. De spelers kunnen hun fantasie de vrije loop laten. OH helpt de spelers hun gevoelens te delen met anderen, zowel op een luchtige als op een ernstige manier. Pocket Colorcards. How's Teddy? / Harrison, Vanessa, red. - Bicester: Speechmark Publishing, Serie Pocket Colorcards. Doelgr.: 3 10 Vindplaats: lg 3 pock docatlas Turnhout: T Reeks over goede en slechte gevoelens. Er zijn 18 verschillende situaties, telkens getoond op 2 kaarten. Op de ene kaart van het paar wordt een situatie uitgebeeld door een teddybeer. De andere kaart toont dezelfde situatie met een kind. Hierbij wordt ook de teddybeer getoond. Sent-image [box]. / Schubi Lernmedien AG - Gottmadingen: Schubi - Serie Schubi Doelgr.: / volwassenen Vindplaats : lg 3 sent 32 beeldverhalen, elk verhaal bestaat uit 3-7 verschillende kaarten. De verhalen beschrijven gebeurtenissen of situaties die gevoelens losmaken en laat de hoofdpersonen op het beslissende moment van dichtbij zien. De verhalen spelen zich af in de directe omgeving en in de belevingswereld van de kinderen. Ze zetten de kinderen aan het denken en laten ze praten over hun eigen gevoelens en die van de mensen rondom hen. Voelsprieten: Een spel voor 9 tot 12-jarigen over gevoelens / CIS; Dienst Gezondheidsbevordering van de Socialistische Mutualiteiten. - Leuven: Centrum voor Informatieve Spelen, p. Doelgr.: 9-12 Vindplaats: or voel Met dit spel worden kinderen aangespoord om na te denken en te praten over hun gevoelens. Aan bod komen de gevoelens bang, boos, blij, verdrietig en verwonderd. De kinderen leren al spelend dat elk gevoel recht van bestaan heeft. De situaties waarmee ze geconfronteerd worden zijn levensecht en er is materiaal voorzien voor een nabespreking. Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

13 6. SOCIALE COMPETENTIE 3D - Denken! Durven! Doen!: Het leefsleutelspel rond welbevinden en risico s / Leefsleutels vzw. - Mechelen: Leefsleutels,2007. Doelgr.: Vindplaats: or D 3D is een interactief spel voor klasgroepen van het eerste tot en met het laatste jaar van het secundair onderwijs. De groep of de begeleider maakt een keuze uit één van de zes thema s waarrond het spel kan worden gespeeld: welbevinden - ruzie & agressie - middelengebruik gezondheid - seksualiteit - multimedia. Zes teams wandelen door een fictieve stad. Tijdens deze tocht kunnen ze punten verdienen door te denken, te durven of te doen. De leerlingen kunnen hun mening verwoorden of van gedachten wisselen bij een korte vraag, een kringgesprek of een teamopdracht die te maken heeft met het gekozen thema. Op die manier staan de jongeren stil bij de leuke en de minder leuke kanten van de verschillende thema s. Tussendoor komen speelse doe-opdrachten aan bod die het geheel luchtig en plezierig maken. De groep die het spel wint, krijgt het voorrecht om uit een aantal geselecteerde kaarten een actie voor de hele klas te kiezen. Deze kleine of grote actie - die te maken heeft met het thema van het spel wordt uitgewerkt in de dagen of weken na het spelen van het spel en heeft tot doel het thema wat verder uit te diepen. Anti-Pest Spel / Nienhuis Educatief. - Zelhem: Nienhuis Educatief. Doelgr.: Vindplaats: or anti Dit spel is gemaakt dóór kinderen vóór kinderen vanaf 10 jaar, om pesten en het omgaan met elkaar bespreekbaar te maken. Het heeft de vorm van een ganzenbord, waarbij de kinderen uitgedaagd worden om hun mening te geven over feiten en stellingen die te maken hebben met pesten. Voor begeleiders van het spel is dit een speelse manier om erachter te komen hoe kinderen over pesten denken. Door in te spelen op de antwoorden die op de vragen worden gegeven, kunnen verhoudingen en rollen in de groep duidelijker worden. Babbelspel. Spelenderwijs inzicht krijgen in een aantal sociale vaardigheden. / Sleven, Jos - MPI Ter Engelen - Ternat: Baert N.V. Doelgr.: 7-18 / volwassenen Vindplaats: lig 3 babb Het babbelspel nodigt op een speelse manier uit om een aantal sociale vaardigheden in te oefenen. Dat gebeurt in spelvorm aan de hand van alledaagse opdrachten. Het babbelspel is ontworpen voor jongeren vanaf 7 jaar. Een groot aantal opdrachten zijn zonder leeftijdslimiet bruikbaar voor iedereen die nood heeft aan een sociale vaardigheidstraining. Colorcards. Social Behaviour = Sociaal gedrag Serie Colorcards - ISBN Doelgr.: / volwassenen Vindplaats: lg 3 colo docatlas Turnhout: T Deze kaarten helpt de studenten met sociale vaardigheden. Sommige kaarten illustreren een effectief gebruik van sociale vaardigheden, terwijl andere een gebrek aan sociale vaardigheden tonen. Conflicten geweldloos oplossen: Een praktisch werkboek met spelen en oefeningen voor het voortgezet onderwijs [boek] / Walker, Jamie. - Katwijk: Panta Rhei, p. - ISBN Doelgr.: leraren S.O. Vindplaats : or conf Dit boek bevat een verzameling interactiespelen en rollenspelen, enerzijds gericht op het bewust worden van (potentiële) conflictsituaties, anderzijds op interventie bij en preventie van conflicten. De spelen zijn eigenlijk bedoeld om in aparte 'spel-uren' uitgevoerd en besproken te worden, of tijdens speciale projectdagen of werkweken. Ze kunnen eventueel in de lessen Nederlands, drama, godsdienst/levensbeschouwing, of tijdens mentoruren uitgevoerd worden. De spelen en oefeningen zijn in zes categorieën verdeeld: elkaar beter leren kennen, het gevoel van eigenwaarde stimuleren, Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

14 communicatie, samenwerking, conflicten die voortkomen uit traditionele rolpatronen, conflicten geweldloos oplossen. Met een uitgebreide toelichting voor de docent. Door spelen. Een speels antwoord op conflict, macht en geweld. / Centrum Informatieve Spelen - Leuven: Centrum Informatieve Spelen, 1995 Doelgr.: 6 25 Vindplaats: or door Verzameling nieuwe spelen voor binnen en buiten waarin samenwerking en groepsvorming centraal staan. Kinderen en jongeren tussen 6 en 25 jaar leren spelenderwijs hoe ze op een andere manier met conflict, macht en geweld kunnen omgaan. Met duidelijke speluitleg en achtergronden over de spelpedagogie. EigenWijsjes. Ontdek je innerlijke kracht. / Westerkamp, B. van Beers, L. - Duivendrecht: Dubbelzes, ISBN Doelgr.: 6-18 / Volwassenen Vindplaats: or eige EigenWijsjes zijn een speelse aanzet tot een beter zelfbeeld, bewustzijn en zelfvertrouwen. Kinderen die van jongs af aan gewend zijn om positief te denken, leggen de basis voor een goed zelfbeeld voor de rest van hun leven. EigenWijsjes helpen ze daarin op weg. Het kaartje dat een kind trekt, is op dat moment het perfecte EigenWijsje voor hem of haar. Het helpt positief te denken, op een eigenwijze en vernieuwende manier! Een pakje bevat 52 kaartjes met een krachtige, positieve zin met illustratie en 3 kaartjes met aanwijzingen voor gebruik. Eigen Wijsheden Spel: Inspirerende citaten en pakkende vragen / Gerrikens, Peter; Verstege, Marijke; Kunen, Judith... [et al.]. - s Hertogenbosch: Gerricksens training & advies, [s.p.]. ISBN : euro 26,32 Doelgr.: / Volwassenen Vindplaats: or eige Het Eigen Wijsheden Spel bestaat uit kaarten met op de voorzijde een citaat, op de achterzijde een vraag gekoppeld aan het citaat. Citaten zeggen veel met weinig woorden en kunnen helpen bewust te worden van de wijze waarop je tegen bepaalde onderwerpen of het leven als geheel aankijkt. De bedoeling van dit spel is je op speelse wijze met anderen in gesprek te brengen over de manier waarop je aankijkt tegen de onderwerpen communicatie, verandering, leiderschap, zingeving, persoonlijke ontwikkeling en relaties. Door middel van de vragen wordt je uitgenodigd deze onderwerpen te koppelen aan je persoonlijke ervaringen. Fotospel. / Bosch, Marco Fiddelaers-Jaspers, Riet Schoots-Wilke, Heleen...[et al.] - KPC: s- Hertogenbosch, 2003 Doelgr.: / volwassenen Vindplaats: lg 3 foto Dit fotospel kan in lessituaties, workshops en trainingen gebruikt worden. Het fotospel kan van pas komen bij een introductie: stel jezelf voor aan de hand van een van de foto's. De foto's kunnen gebruikt worden als reflectiemiddel, om een doel visueel te maken of om een gevoel onder woorden te brengen. Waar leerkrachten en trainers vaak ansichtkaarten verzamelden om dergelijke oefeningen te kunnen doen, is nu een compact en handzaam spel beschikbaar. Ideeën voor gebruiksmogelijkheden zijn toegevoegd. Gedragen Gedrag mini / [s.n.]. - Meppel: APS Doelgr.: 8-18 Vindplaats: or gedr Gedragen Gedrag mini is een spel dat onderwijspersoneel, ouders en leerlingen uitnodigt om stil te staan bij omgangsregels op school. Het spel bestaat uit 96 kaartjes met situatieschetsen. deze situaties betreffen 5 categorieën gedragingen: agressie/ geweld, racisme, discriminatie, seksuele intimidatie en algemene situaties. Het beschreven gedrag kan plaatsvinden tussen leerlingen onderling, tussen personeel en leerling en tussen personeelsleden onderling. Doel van het spel is om aan de hand van de situatieschetsen in kaart te brengen welke (ongeschreven) regels op de eigen Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

15 school gelden. Het uitgangspunt van het spel is dat omgangsregels die van bovenaf opgelegd worden in de praktijk weinig functioneel blijken. Regels die praktische waarde hebben worden door de betrokkenen zelf geformuleerd. Door een ieder uit de schoolgemeenschap bij de discussie te betrekken ontstaan afspraken over omgangsvormen die door iedereen gedragen worden. Geschikt voor primair en voortgezet onderwijs. Extra spelmateriaal op de site: Geweld? Stop! / - Schaffhausen: Schubi, Serie Schubi - ISBN Doelgr.: 3 12 / buitengewoon onderwijs. Vindplaats: or gewe Beeldverhalen met geweldpreventie. In 13 verhalen worden verschillende manselijke gedragspatroneen die te maken hebben met het onderwerp geweld en mobbing weergegeven aan de hand van dieren. Het begin van het verhaal toont op verschillende manieren het geweld van alledag en daarbij iedere keer een goede en een slechte oplossing van het probleem. Thema's: Benadeelden niet helpen, van iemand iets stelen, toeschouwer zijn en niet ingrijpen, afpersing, seksuele intimidatie, geweld doorgeven, loyaliteisconflict, een zwakkere in de steek laten, niet helpen in nood... Er worden dieren als personen gebruikt om te voorkomen dat het geweld te direct en te wreed overkomt. Dieren hebben ook het voordeel dat het geslacht en de afkomst niet naar voren komen en dus niet meteen al voor bepaalde doelgroepen (rassen, godsdiensten enz.) staan. Grok [spel] / Morrison, Jean; King, Christine; Mol, Justine, vert. - Loenen Veluwe: Earthgames, [s.a.]. - [s.p.]. Doelgr.: 8-18 / Volwassenen Vindplaats : or grok De GROK spellen zijn gebaseerd op Nonviolent Communication, een proces dat ontwikkeld is door de Amerikaanse psycholoog Marshall Rosenberg en wereldwijd gebruikt wordt om vrede te stimuleren en conflicten op te lossen. Geweldloos Communiceren is je richten op gevoelens en behoeften en van daaruit communiceren. Het gaat om de intentie je te verbinden met wat er leeft in jezelf en in de ander. Grok is een kaartspel dat woorden geeft aan gevoelens en behoeften en de communicatie verlevendigt. Wie Grok speelt, werkt met plezier aan het vergroten van begrip, openheid en verbondenheid in communicatie. Hujambo: Waarde(n)vol gespeeld / [s.n.]. - [S.l.]: Jeugddienst Don Bosco. Doelgr.: Vindplaats: or huja 'Hujambo' is een spel voor jongeren vanaf vijftien om te werken rond 'waarden'. Wie ben ik? Wie wil ik zijn? Welke waarde vind ik belangrijk? Wat geeft zin aan mijn leven? Hujambo bestaat uit een cd-rom met tekstjes en filmpjes en een spel met werkkaarten die aanleiding geven tot een 'waardevol' gesprek. Happy End? 10 situaties - 50 mogelijke oplossingen. / Gottmadingen: Schubi (2de) Doelgr.: 6-12 Vindplaats: lg 3 happ Deze beeldserie toont 10 probleemsituaties op grote gekleurde beeldkaarten en voor elke situatie 5 mogelijke oplossingen op kleine beeldkaarten. De kinderen kunnen - alleen of in groep - de voor zichzelf beste oplossing kiezen. De overwegingen en discussies, die het beslissingsproces begeleiden, zijn bruikbaar in latere, vergelijkbare conflictsituaties of gevaarlijke situaties. Tegelijkertijd bevorderen ze het sociaal en ethisch denken, de gespreks- en discussietechnieken, en het taalkundig uitdrukkingsvermogen. Inspiratiespel. Op zoek naar je diepste drijfveren / Gerrickens, Peter Verstege, Marijke - Leuven: CIS, ISBN Doelgr.: / volwassenen Vindplaats: or kwal Het 'Inspiratiespel' bestaat uit 140 kleurrijke kaarten, onderverdeeld in 4 groepen. Aan de hand van de kaarten breng je thema's als activiteiten, inspiratiebronnen, voorwaarden en belemmeringen aan de orde Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

16 en zorg je ervoor dat ze makkelijk bespreekbaar worden in de groep. De spelers leren zichzelf en elkaar beter kennen. Bij het 'Inspiratiespel' hoort een handleiding die je wegwijs maakt in 25 variaties die je met het spel kan spelen. Ken je kwaliteiten! / Evers, Mandy Loman, Els Soepboer, Willi - Amersfoort: CPS Onderwijsontwikkeling en advies, ISBN Doelgr.: / volwassenen. Vindplaats: or kwal Dit spel onderscheidt zich van het Kinderkwaliteitenspel door een (deels) andere lijst kwaliteiten en een geheel andere illustratiestijl, namelijk een combinatie van foto en tekening. Hierdoor is Ken je kwaliteiten! geschikt voor jongeren vanaf ongeveer 14 jaar èn voor volwassenen/teams. Doel is leerlingen bewust(er) maken van hun eigen kwaliteiten en op die manier bijdragen aan een positief zelfbeeld. De kaartjes kunnen zowel op individueel niveau, in kleine groepjes als klassikaal gebruikt worden. Uitgangspunt voor een gesprek is steeds het woord op een kaartje, waarbij concrete vragen worden gesteld door de leraar, mentor, interne begeleider of zorgcoördinator. Kennismakingsspel / Gerrickens, Peter; Dijkema, Henk-Peter; Aartsen, Paul. - s Hertogenbosch: Gerrickens training & advies, [s.p.]. ISBN : euro 18,89 Doelgr.: / Volwassenen Vindplaats: or kenn De bedoeling van het Kennismakingsspel is je op een verrassende manier te laten kennismaken met anderen. Het spel bestaat uit kaarten met daarop een vraag en een bijpassende foto. De vragen zijn verdeeld over zes groepen: jeugd & verleden, karakter & interesse, doen & laten, motivatie & inspiratie, werk & loopbaan, wensen & toekomst. Het spel kan in uiteenlopende situaties gebruikt worden om elkaar (beter) te leren kennen, bijvoorbeeld in een groep of team, maar ook in de familie- of vriendenkring. Je kan het spel ook gebruiken als energizer of om elkaar complimenten te geven. Kernkwadrantenspel / Kern Konsult, ISBN Doelgr.: Vindplaats: or kern Een spel om je eigen en andermans kernkwaliteiten te leren kennen. Als je optimaal in een groep wil functioneren, is zelfkennis noodzakelijk. En je eigen pluspunten en minpunten kennen laat je toe om die ook gemakkelijk in anderen te herkennen. Kinderkwaliteitenspel. Elk kind is kleurrijk./ Evers, Mandy Loman, Els Soepboer, Willi - Amersfoort: CPS, 2004 Doelgr.: 7-12 Vindplaats: or kind Doel van dit spel is leerlingen bewust(er) maken van hun eigen kwaliteiten en op die manier bijdragen aan een positief zelfbeeld. Het spel bestaat uit: 69 kaartjes; elk kaartje bevat een illustratie en een woord (bijv. dromerig, slim, eerlijk) en een uitgebreide handleiding; hierin staan de diverse werkvormen concreet beschreven. De kaartjes kunnen zowel op individueel niveau, in kleine groepjes als klassikaal gebruikt worden. Zij kunnen op verschillende momenten en met verschillende doelen ingezet worden in de dagelijkse onderwijspraktijk. De kinderkwaliteitenkaartjes zijn geschikt voor kinderen vanaf groep 4. Kracht van 8: Kaartspel / Rijsdijk, Steven Michiel; van Harten, Anne Mijke; Stoute, Margrete. - Heerhugowaard: Zonnespel, Doelgr.: 4-12 Vindplaats: or krach Het Kracht van 8 Kaartspel bestaat uit 42 kaarten met positieve uitspraken. Met het kaartspel kunnen 8 coöperatieve gezelschapsspellen gespeeld worden. Bijvoorbeeld een vorm van memorie en een coöperatief kwartetspel, maar ook spellen waarbij kinderen elkaar complimentjes geven met behulp Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

17 van de kaarten. In alle 8 spelvormen spelen de kinderen niet tégen, maar mét elkaar. Het spel is geschikt voor kinderen van 4 t/m 12 jaar en is dus voor alle 8 groepen van de basisschool bruikbaar. Kwaliteitenspel / Gerrickens, Peter - Leuven: CIS, 1991 (9de druk 2001) - ISBN Kwaliteitenspel. Handleiding / Gerrickens, Peter. - Leuven: CIS, p. - ISBN Doelgr.: / volwassenen Vindplaats: or kwal Het 'Kwaliteitenspel' bestaat uit 140 kaarten met karaktereigenschappen. Op 70 kaarten staan woorden die kwaliteiten aanduiden. Op de andere 70 staan minder goede kanten. De combinatie van deze kaarten zet mensen er toe aan zichzelf en de anderen beter te leren kennen. Meidenvenijn is niet fijn! / Pas, Pierre; Visser, Anke... [et al.]. - Eindhoven: Cycloop Concept Creatie, [s.p.]. Doelgr.: 9-15 / meisjes Vindplaats: or meid Bij jongens is pestgedrag vaak een fysieke aangelegenheid. Pestgedrag bij meisjes is minder zichtbaar en wordt daardoor soms onderschat. Het gaat vooral om relationele agressie in de vorm van uitsluiten, roddelen en bedrog. Naast de problemen die zich kunnen voordoen bij slachtoffers van deze subtiele vorm van pesten, kan er een situatie ontstaan vol machtsvertoon en manipulatie waarbij niemand zich nog op zijn gemak voelt. Deze spelkoffer werd ontwikkeld om meidenvenijn bespreekbaar te maken in teams, klassen en groepen meisjes. Met praatkaarten en heldere illustraties van typische rollen zoals de Queenbee de Roddelaarster en het Target wordt de klas verleid zichzelf en anderen hierin te herkennen. Het pakket doorloopt drie verschillende fasen, die van herkenning via bewustwording naar een gezondere sociale omgang leiden. Mieke wil niet meer naar school / Schuurmans, Hilde - Hasselt: Clavis, ISBN Doelgr.: 5 8 Vindplaats: (F) or miek 'Mama', klaagt Mieke, 'mama, ik heb buikpijn. Ik wil niet naar school. Laat me bij je blijven;' 'Het is Janus de haas', zegt vriendje Max. 'Hij pest Mieke altijd!' Met zachte illustraties en herkenbare situaties geeft dit prentenboek aan hoe erg pesten is en wat je ertegen kunt doen. In het boek zit ook een Mieke-wil -nietmeer-naar-school-spel (ganzenbord). Oplossingen vinden. / VisoDidac - Shaffhausen: K2-Publishers - ISBN Doelgr.: 6 12 Vindplaats: lg 3 oplo De 8 verhalen met 3-5 zwart-wit afbeeldingen geven aanleiding om over gevaarlijke situaties en problemen te praten en om de passende oplossingen te vinden. De op elkaar volgende afbeeldingen nodigen uit om er over te vertellen en te discussiëren. Hoe kan een verhaal tot een goed einde komen, wanneer is er hulp van volwassenen nodig? Palaver / CIS - Leuven: C.I.S. Doelgr.: 8 18 / volwassenen Vindplaats : or pala Spel voor 3 tot 6 spelers. Ieder jaar ontmoeten de hoofdmannen van de stammen elkaar voor onderlinge besprekingen. Alleen de twee stammen die samen op één van de dertien Palaver-plaatsen aankomen hebben beslissingsmacht. Er moet worden samengewerkt maar er mogen geen mondelinge afspraken worden gemaakt. Persona / Raman, Ely - Leuven: Centrum Informatieve Spelen, 1994 Doelgr.: Vindplaats: or pers Dit spel heeft als thema 'interpersoonlijke relaties' en wil jongeren leren kijken door de ogen van anderen. Twee stapels kaarten dienen als leidraad om met deelnemers een gesprek op gang te Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

18 brengen over de groep, jezelf en anderen uit je omgeving. De personages uit het kaartspel kunnen als spelmateriaal dienen maar ook de eigen groep kan het onderwerp zijn van evaluatie. De associatiekaarten brengen een gesprek snel op gang. Problems [box]. / Schubi Lernmedien AG - Gottmadingen: Schubi, 2004 (3de druk) Doelgr.: 8-15 Vindplaats: lg 3 prob In deze beeldverhalen beleven de kinderen conflictsituaties als directe deelnemer of als toeschouwer. De verhalen bieden geen kant-en-klare middelen voor de oplossing van gevaarlijke situaties, maar geven suggesties en zetten aan tot het bespreken ervan. Het grote beïnvloedingsspel. Gebaseerd op de Roos van Leary / Van Dijk, Bert Moes, Fenno - van Schouten & Nelissen, ISBN Doelgr.: / volwassenen / trajectbegeleiders / vormingswerk. Vindplaats: or roos Het Grote Beïnvloedingsspel bestaat uit een doosje met 80 speelkaarten, vijf kaarten met de Roos van Leary, een toelichting op de vragen en een uitgebreid boekje met achtergrondinformatie. Met behulp van concrete situaties leren spelers gedrag van henzelf en dat van anderen niet alleen herkennen, maar er ook mee omgaan. Met Het Grote Beïnvloedingsspel krijgen de spelers meer inzicht in interactiepatronen, leren zij omgaan met lastig gedrag van anderen, en scholen zij zich in het geven van adequate en constructieve feedback. Niet alleen erg leuk, maar vooral ook buitengewoon nuttig voor leidinggevenden en hun medewerkers, trainers, HRM functionarissen, (theater)docenten en acteurs. Solved?! : Opgelost?!: Sociaal vaardigheidsspel in het Nederlands en Engels: Bedenk oplossingen voor problemen uit het dagelijks leven [spel+handleiding] / Rosink van der Meijden, Monique. - Doetinchem: Graviant, veelv. gepag. - ISBN Doelgr.: Vindplaats : or solv Solved?! / Opgelost?! is een spel waarbij leerlingen oplossingen bedenken voor problemen in hun dagelijkse leven. De sociale vaardigheden van de leerlingen worden bij dit spel op de proef gesteld. Overige vaardigheden die kunnen getoetst worden zijn lees-, luister-, schrijf- en gespreksvaardigheid in de Nederlandse en/of Engelse taal. In de handleiding worden diverse spelvormen en enkele lessuggesties beschreven. Speels omgaan met agressie. 134 spelletjes en oefeningen om op een creatieve manier conflicten op te lossen./ Portmann, Rosemarie - Katwijk: Panta Rhei, ISBN Doelgr.: 8 14 Vindplaats: or spee Dit boek biedt eenvoudige interactie-spelletjes en oefeningen om kinderen op een sociaal acceptabele manier te leren omgaan met hun conflicten. De spelletjes zijn geschikt voor alle kinderen van 8 tot 14 jaar en kunnen gebruikt worden in de klas en tijdens buitenschoolse activiteiten. Spelen om problemen op te lossen. Groepsspelen voor kinderen van 6-12 jaar om individuele en onderlinge problemen op te lossen / Badegruber, Bernd - Katwijk: Panta Rhei, ISBN Doelgr.: 6 12 Vindplaats: or spel Deze bundel is bedoeld voor docenten aan basisscholen om de kinderen gericht te helpen bij het omgaan met gevoelens van angst, onzekerheid, verlegenheid, minderwaardigheid e.d.. De spelen zijn thematisch naar de aard van het probleem ingedeeld in 4 categorieën: ik-spelen, jij-spelen, wij-spelen en spelmethoden. Binnen elke categorie zijn verschillende spelvormen uitgewerkt. Voor de meeste spelen is weinig of geen voorbereiding nodig. Ze kunnen in kleine groepen of met de hele klas gespeeld worden, en zijn geschikt voor alle klassen. Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

19 Theatersport: 28 creatieve spelvormen [spel] / Onderwijs maak je samen. - Helmond: Uitgeverij OMJS, [s.p.]. Doelgr.: / Volwassenen URL: Vindplaats : lg 3 thea Theatersport of improvisatietheater kan ingezet worden als methodiek voor het trainen van sociale vaardigheden, als spel tussendoor en als aanvulling op het vak drama. Deze theatersportkaarten werden ontwikkeld om leerkrachten houvast te geven bij lessen of activiteiten. Ze bieden 28 werkvormen, speciaal ontwikkeld voor leerlingen van het (speciaal) basis- en voortgezet onderwijs vanaf ongeveer 10 jaar. Op de bijbehorende website staan bonusmateriaal in pdf-formaat en YouTube-filmpjes met voorbeelden van spelvormen. Vaardighedenspel / Gerrickens, Peter. - 's-hertogenbosch: Peter Gerrickens, Doelgr.: / volwassenen Vindplaats: or kwal De invalshoek van dit communicatiespel is: wat kan ik? Het spel bestaat uit 140 kaarten met daarop sociale en communicatieve vaardigheden, bv.: helder formuleren, samenvatten, beslissingen nemen, opbouwende kritiek geven en duidelijk uitleggen. Vlinderslag: Een speelse invalshoek om te praten over geweld, de aanleiding ervan en de gevoelens daarbij / [s.n.]. - Leuven: Centrum Informatieve Spelen, Doelgr.: Vindplaats: or vlin VlinderSlag is een informatief spel rond de thema s geweld en agressie voor jongeren van 9 tot 15 jaar. De spelers worden op een speelse en actief communicatieve manier geconfronteerd met verschillende soorten zichtbaar en onzichtbaar geweld, ze leren hoe het bespreekbaar te maken, hun gevoelens te verwoorden en ermee om te gaan. De kern van het spel bestaat uit 15 tekeningen. Iedere tekening beeldt een situatie uit die in meer of mindere mate, of misschien zelf helemaal niets, met geweld heeft te maken. Om het gesprek te stimuleren en de spelers de afgebeelde situatie uit een andere invalshoek te laten bekijken, heeft de spelbegeleider per tekening een aantal vragen voor handen die hij aan de spelers kan stellen. Tussen de besprekingen in spelen de deelnemers een kort en eenvoudig kaartspel. VlinderSlag wordt gespeeld met 3 tot 30 spelers en neemt 60 tot 90 minuten in beslag. Waarden- en Normenspel / Gerrickens, Peter; Verstege, Marijke; van Dun, Zjev. - s-hertogenbosch: Gerrickens trainingen & advies, Doelgr.: / volwassenen Vindplaats: or kwal De bedoeling van dit spel is u met anderen in gesprek te brengen over waarden en normen. De centrale vraag is: Wat vind ik belangrijk? Het spel bestaat uit 140 kleurrijke kaarten, verdeeld over drie groepen: Waarden; Thema s; Normen. Waarden - centrale vraag: Wat is voor mij als persoon of voor ons als organisatie richtinggevend voor ons handelen? Voorbeelden van waarden: rechtvaardigheid, integriteit, duurzaamheid en solidariteit; Thema s - geven terreinen weer waarop waarden concreet tot uitdrukking kunnen worden gebracht. Voorbeelden: leidinggeven, opvoeding, media en politiek; Normen - kernvraag hierbij: Welke gedragsregels zijn gewenst of ongewenst in groepen? Voorbeelden van groepsnormen: je moet jezelf zien te redden en je mag fouten maken. What would you do? = Wat zou je doen? / Cambridge: LDA [Living and Learing Ltd], 1992 Doelgr.: 8-12 Vindplaats: lg 3 what Deze prentenreeks bevat 8 situatiekaarten (waarop 'incidenten' zijn uitgebeeld) met elk 5 antwoordkaarten. Doelstellingen van het spel zijn o.a. het denken bij het kind te stimuleren, kinderen handelingen leren kiezen die passen bij een gegeven situatie, het kind wijzen op de gevolgen die een bepaalde handeling kan hebben en een moreel en veiligheidsbesef ontwikkelen bij het kind. Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november

20 Ziezo-Samenspel [spel] / Trainingsbureau Ziezo, Cannenburg 7, 1081 GT Amsterdam, NL. - Amsterdam: Trainingsbureau Ziezo, [s.a.]. - [s.p.]. Doelgr.: 8-12 URL: Vindplaats : or ziez Het doel van Ziezo-Samenspel is communicatie, samenwerken, weerbaarheid, veiligheid en zelfvertrouwen op een speelse manier positief te stimuleren. Het spel kan met 2 tot 10 kinderen gespeeld worden. Niemand kan verliezen of winnen, de deelnemers spelen mét elkaar, niet tégen elkaar. Kinderen verwerven inzicht in interactie en ervaren hun eigen impact op hun omgeving. Er wordt nieuw gedrag aangereikt en vaardigheden worden geoefend door middel van creatieve en speelse opdrachten. Het spel is geschikt voor het onderwijs maar kan ook als therapeutisch instrument dienen om sociaal-emotionele ontwikkeling te ondersteunen.thema's als pesten, uiting geven aan je gevoelens, samenwerken, conflicthantering en weerbaarheid komen spelenderwijs aan bod. 7. RELATIES EN SEKSUALITEIT Boys R Us: Jongens, relaties en seksualiteit / Rutgers Nisso Groep, projectgroep. - Utrecht: Rutgers Nisso Groep, [s.p.].: euro 35,00 Doelgr.: Vindplaats: or boys Het doel van Boys R Us is op een speelse manier jongens bewust te maken van vei lige, prettige, gewenste en gelijkwaardige seksuele en relationele contacten. Er zijn twee spelvarianten: een voor jongens van 10 tot 13 jaar en een voor jongens van 13 jaar en ouder. Naast kennisoverdracht wordt er in het spel vooral veel aandacht besteed aan de eigen inschatting en verantwoordelijkheid ten aanzien van risicogedrag en het daarmee omgaan in (intieme, seksuele) relaties. Aandacht voor kennis, reflectie, gedrag en vaardigheden komt tot uiting in de verschillende soorten opdrachten van het spel: kennisvragen, meningsvragen, rollenspelopdrachten, opdrachten waar jongens zich inleven in een ander (hun ouders of een meisje) en opdrachten waarbij gebruik wordt gemaakt van plaatjes om uiting te geven aan de eigen keuze of motivatie. Het is belangrijk dat het spel goed wordt begeleid door een leraar of jongerenwerker. De handleiding is daartoe een handig hulpmiddel. Achter in de handleiding is over een aantal onderwerpen korte achtergrondinformatie opgenomen. Verder is er een lijst met adressen, websites en andere materialen toegevoegd. Carrouselspel / van der Sluis, Yvonne, red. - Utrecht: Rutgers Nisso Groep, Doelgr.: / volwassenen Vindplaats: or carr Het carrouselspel is heel geschikt om in (multiculturele) groepen jongeren onderwerpen op het gebied van seksualiteit en relaties aan te kaarten. Het doel van het spel is jongeren (13 tot 21 jaar) met elkaar te laten praten over seks en relaties. Het spel bevat 100 kaarten met de categorieën: algemeen, stel-je-voor, seksualiteit, multiculturele relaties, homoseksualiteit en seksueel geweld. Colorcards: Personal Relationships: Persoonlijke relaties [prenten] / Harrison, Vanessa, red. - Bicester, UK: Speechmark Publishing, [s.p.]. - (Colorcards). - ISBN Doelgr.: / volwassenen;gevorderd NT2 / volwassenen;halfgevord. NT2 Vindplaats : lg 3 colo Met deze serie kaarten zullen studenten zich een duidelijker beeld vormen van persoonlijke relaties en deze kunnen beschrijven en begrijpen. De kaarten illustreren hoe relaties zich ontwikkelen en laten de verschillende soorten en niveaus van relaties zien. Girls' Choice. Wensen en grenzen in intimiteit. / Rutgers Nisso Groep - Utrecht: Rutgers Nisso Groep, Selectie ICO-spelmateriaal Provinciaal Documentatiecentrum Atlas november