icope (Innovative Cooperatives in Energy Transition Regions)

Transcriptie

1 PROJECTVERSLAG Datum provincieraad = 22 juni 2016 Laatste nuttige zitting deputatie = 9 juni 2016 MAT = 2 juni 2016 icope (Innovative Cooperatives in Energy Transition Regions) UITBREIDING project Energielandschap 1. Achtergrond en aanleiding tot project De Provincie Oost-Vlaanderen voert een proactief klimaatbeleid. Met het klimaatplan: Naar een klimaatgezond Oost-Vlaanderen wil de provincie tegen 2050, zelfvoorzienend en klimaatbestendig zijn. Ze wil dit in een aangename woonomgeving en met decentralisatie van de energieproductie. Vanuit de Provincie initiëren en faciliteren we actief projecten die deze doelstelling ondersteunen. Het project Oost-Vlaanderen Energielandschap is een praktische uitwerking van het beleid, vooral binnen het thema innovatie, creativiteit en duurzaamheid. De provincie wil het klimaat aanpakken. Ze heeft hiervoor een klimaatplan met 5 speerpunten, drie van deze punten zijn rechtstreeks van toepassing bij dit project: Groene energie van eigen bodem: de projecten maken het mogelijk om op een groene manier energie van eigen bodem te produceren in een constructie/consortium/ bedrijfsmodel dat op lange termijn rendabel is en de verschillende actoren op een constructieve manier samen brengt. Klimaatgezonde en aangename woonomgeving: omwonenden, landbouwers, verenigingen worden gesensibiliseerd, geactiveerd en verantwoordelijkheid gegeven voor hun eigen omgeving. De methodiek participatie is daarbij cruciaal in het project. Klimaat-innovatieve economie: de uitwerking is uniek. Het moet de investering in duurzame innovatieve energie-installaties stimuleren en rendabel maken op lange termijn, met draagvlak in de omgeving. Cruciale elementen voor een geslaagd project. Verder is dit project een levendig voorbeeld van de uitwerking van de beleidsdoelstelling: waar kennis werkt!. Onderzoek en innovatie zijn cruciaal voor onze provincie. Het is een voorbeeld hoe we met onderzoek en een innoverende houding het verschil kunnen maken voor de toekomstige generaties. Het doel dat Oost-Vlaanderen Energielandschap zich heeft gesteld en nog meer naar voren wenst te brengen voor de periode is om heel Oost-Vlaanderen uit te bouwen tot een energielandschap. Vanuit een directe betrokkenheid tussen producent en gebruiker, de natuurlijke hulpbronnen die het landschap rondom ons biedt aan te wenden. Energieproductie wordt zo een nieuwe, structurerende en essentiële functie in de ruimte. Een functie die in onze beperkte ruimte een volwaardige afweging vergt met de klassieke ruimtevragers (wonen, werken, recreatie, landbouw, natuur, ).Het doel van Oost-Vlaanderen Energielandschap zal vertaald worden door initiatie en faciliteren van verschillende projecten. Ze doet dit samen en mits ondersteuning van de Provincie Oost-Vlaanderen. Verschillende projecten staan in de steigers. De Provincie stelt vast dat de participatie van lokale coöperatieven (van burgers, van kleine en middelgrote ondernemingen, overheden en / of een mix ) aan hernieuwbare energieprojecten een positieve impact heeft op het maatschappelijk draagvlak voor hernieuwbare energie. Projecten in binnen en buitenland waarbij burgers en lokale organisaties participeren aan bijvoorbeeld windprojecten hebben een hogere maatschappelijke acceptatie en kunnen soms sneller gerealiseerd worden. Binnen icope wil de Provincie bijgevolg inzetten op het ondersteunen en faciliteren van bestaande energiecoöperatieven en het faciliteren van startende coöperatieven om 1

2 zo bijkomende hernieuwbare energieproductie of bijkomende energiebesparing op het terrein te realiseren. Een greep uit de aanleidingen die geleid hebben tot de deelname van de Provincie aan dit Interreg-project: 1. De provincie Oost-Vlaanderen is al een aantal jaren actief aan het werk aan een beleid voor hernieuwbare energieprojecten. Heel concreet heeft, onder Oost-Vlaanderen Energielandschap, inzake windturbines de provincie zowel planmatig als projectmatig gewerkt aan de effectieve realisatie mét draagvlak en mét betrokkenheid van de lokale gemeenschap. Spin-off van deze werking is het project Milde Meetjes dat met de omwonenden van het windlandschap Eeklo-Maldegem de werking van het omgevingsfonds uitbouwt en waarin HE en REG wordt meegenomen als onderdeel van het nieuwe landschap. 2. De windprocessen Eeklo-Maldegem en E40 tussen Aalter en Aalst, de flankerende maatregelen daarrond beslist en de werking van Oost-Vlaanderen Energielandschap. In het kader van de windlandschappen Eeklo-Maldegem en E40 tussen Aalter en Aalst en de werking van Oost-Vlaanderen Energielandschap is een model uitgewerkt om lokaal meerwaarde te creëren uit de komst van de windturbines. Dit is gebaseerd op een bijdrage door de windturbine uitbaters in een omgevingsfonds en 20% rechtstreekse participatie voor de lokale gemeenschap in de windturbine projecten. Omdat geen decretale basis voorhanden is op Vlaams of federaal niveau, kan dit model niet wettelijk afgedwongen worden van de projectontwikkelaars. De lokale gemeenschap zijn de lokale overheden, burgers en bedrijven. Via onderhandelingen hebben een aantal ontwikkelaars - die meer dan de helft van de te ontwikkelen windturbines in de zones Eeklo-Maldegem en E40 vertegenwoordigen - zich reeds naar de Provincie Oost-Vlaanderen toe geëngageerd om het draagvlakmodel effectief te gaan toepassen. In praktijk zullen partijen die de lokale gemeenschap vertegenwoordigen de behaalde vergunningen van de project-ontwikkelaars over kopen. Dit proces is voorwerp van zeer specifieke onderhandelingen waarvoor gespecialiseerde kennis nodig is. De tussenpartij hierin, het Vlaams Energiebedrijf, kan deze rol wegens interne gewijzigde doelstellingen niet meer opnemen voor de gemeenten. Voor het aandeel van de burgers ligt de koepelorganisatie REScoop moeilijk bij de projectontwikkelaars omdat de partij binnen REScoop die de meeste kennis bevat als rechtstreekse concurrent wordt aanzien: een onafhankelijke en neutrale onderhandelingsartner met kennis van zaken is noodzakelijk. Naar aanleiding van de windprocessen zijn zowel in de regio Eeklo-Maldegem als in de regio E40 tussen Aalter en Aalst, twee burgercoöperatieven ontstaan. De prille coöperatieven kunnen technische en juridische ondersteuning gebruiken, maar dan wel op zo een manier dat zij door het proces en de ondersteuning, professionaliseren. Zo kunnen zij ook groeien op het vlak van technische en juridische bagage en hun rol ten volle gaan opnemen om mee hernieuwbare energieprojecten en rationeel energiegebruik projecten te ontwikkelen. Beide coöperaties hebben in afwachting van hun deelname in de windplannen ook al getracht andere projecten te ontwikkelen voorlopig met beperkt succes. 3. Het meerjarenbeleidplan van de dienst ruimtelijke planning bevat niet alleen "hernieuwbare energiedoelstellingen" maar ook "de participatieve Oost-Vlaming. Bij deze laatste doelstelling is het de bedoeling om het beleid van de dienst zo om te vormen dat de lokale actoren, de burgers, geactiveerd worden om zelf taken op te nemen in uitvoering van een co-creatiebeleid. 2

3 4. De Sustainable Energy ActionPlans (SEAP's) van Maldegem en Aalter i.k.v. de ondertekening van het Burgemeestersconvenant - opgemaakt door de afdeling Milieu provincie Oost-Vlaanderen. Bijkomende SEAP's die het komende jaar i.k.v. van diezelfde werking zullen opgemaakt worden. Om naar een CO2 uitstoot vermindering te gaan zoals het Burgemeestersconvenant voorschrijft, zullen de SEAP's ook effectief moeten uitgevoerd worden. 5. Het provinciale klimaatplan met bijhorende acties - in opmaak. De provincie Oost- Vlaanderen ambieert klimaatneutraliteit. Dit zal maar kunnen als de plannen ook effectief uitvoering kennen op terrein. Door de provincie zelf maar zeker en vooral door lokale actoren zoals lokale burgers, overheden en bedrijven. 6. Het in opmaak zijnde klimaatplan van Aalst en het opgemaakte klimaatplan van de stad Gent. De steden streven naar klimaatneutraliteit. Dit zal maar kunnen als de plannen ook effectief uitvoering kennen op terrein. Door de steden zelf maar zeker en vooral door lokale actoren zoals lokale burgers en bedrijven. 7. Het net opgestarte traject "Waasland klimaatland" waarin de intercommunale Interwaas in samenwerking met de provincie zal werken aan een klimaatvisie waarin de ondertekening zal kaderen van alle Interwaas gemeenten van het Burgemeesters Convenant. In het Waasland is bovendien al geruime tijd een lokale coöperatieve actief die zal meegenomen worden in dit traject. 8. De hernieuwbare energiescan: in kader van de windlandschappen Eeklo-Maldegem en E40 tussen Aalter en Aalst is een scan opgemaakt over het volledige grondgebied van de provincie Oost-Vlaanderen om de potenties aan eigen op te wekken hernieuwbare energie te detecteren: de HE-scan. Deze is een belangrijke input in de SEAP's en in de klimaatneutraal plannen. De HE-scan is een leidraad naar de mogelijkheden tot ontwikkelingen. 2. Probleemstelling Oost-Vlaanderen Energielandschap wil de hefboom naar een energielandschap introduceren en uitwerken. Verschillende proefprojecten zijn nodig om die hefboomwerking in gang te zetten. Eén daarvan is het project Innovative Cooperatives in Energy Transition Regions (icope, Interreg North Sea Region). Het icope-project is er op gericht om de slagkracht en professionaliteit van lokale energiecoöperatieven (van burgers, van kleine en middelgrote ondernemingen, overheden en / of een mix ) te verhogen zodat zij een effectieve bijdrage kunnen leveren aan de transitie naar een duurzaam en hernieuwbaar energiesysteem. Naar aanleiding van de windprocessen en mede dankzij het provincie-raadsbesluit van 24 april 2013 waarin 20% rechtstreekse participatie wordt vooropgesteld, zijn zowel in de regio Eeklo-Maldegem als in de regio E40 tussen Aalter en Aalst een viertal nieuwe burger-coöperatieven ontstaan (o.a. Denderstrohm, Buurzame Stroom, Volterra, Energent ). De grootste uitdaging voor een startende coöperatieve is het onderhandelen en uitwerken van een eerste hernieuwbare energieproject, waarna bijkomende coöperanten volgen en de meerwaarde van de hernieuwbare energie lokaal verankerd wordt. Deze prille coöperatieven willen we op innovatieve wijze technische, juridische en inhoudelijke ondersteuning bieden zodat zij zich verder kunnen professionaliseren en hun rol ten volle gaan opnemen om hernieuwbare energieprojecten en rationeel energiegebruik projecten op het terrein te gaan uitvoeren. Zoals gebleken in Duitsland en Denemarken zal een energietransitie maar succesvol zijn als ook de burgers geactiveerd worden. De Provincie stelt vast dat de participatie van lokale coöperatieven (van burgers, van kleine en middelgrote ondernemingen, overheden en / of een mix ) aan 3

4 hernieuwbare energieprojecten een positieve impact heeft op het maatschappelijk draagvlak en dus de realisatietermijn van deze projecten. Binnen icope wil de Provincie bijgevolg inzetten op het ondersteunen en faciliteren van bestaande energiecoöperatieven en het faciliteren van startende coöperatieven om zo bijkomende hernieuwbare energieproductie of bijkomende energiebesparing op het terrein te realiseren. 3. Doelstelling en beoogde resultaten Oost-Vlaanderen Energielandschap wil een energielandschap uitbouwen: icope = 'Innovative Cooperation in energy transition regions', heeft tot doel om de slagkracht van lokale burgerinitiatieven te versterken, zodat zij ten volle hun uitvoerende rol kunnen opnemen in de transitie naar een duurzaam en hernieuwbaar energiesysteem. De overkoepelende doelstelling is dus om de energietransitie in de North Sea Region (NSR) te versnellen via: 1. implementatie en testen van innovatieve gedecentraliseerde energieprojecten. 2. faciliteren en professionaliseren van lokale energie coöperatieven en bottom-up initiatieven, terwijl (1) wordt uitgevoerd. Transnationale samenwerking en gezamenlijke implementatie van innovatieve pilootprojecten moeten zorgen voor een substantiële positieve impact op de energietransitie in de volledige NSR. Kennisopbouw en uitwisseling zijn in deze tweede indiening ondersteunend om dit doel te bereiken en zijn geen doel op zich. De uitdrukkelijke doelstelling van het project is dus het versnellen van de energietransitie door het uitwerken van een set begeleidende en ondersteunende methodes en tools voor lokale, bottom-up initiatieven, zodat ze zich professioneel kunnen ontwikkelen tot volwaardige actieve partners in de deze transitie. Vervolgens worden deze tools en methodes transnationaal toegepast in experimentele pilots en worden de resultaten tussen de verschillende projectpartners teruggekoppeld. In het project icope zal de provincie Oost-Vlaanderen werken op twee assen, afhankelijk van het ontwikkelingsniveau van de lokale energie-initiatieven: As 1: Stimuleren, ondersteunen en professionaliseren van startende lokale energiecoöperatieven. We zetten in op: - Uitvoeren van het model voor lokale meerwaarde. Rechtstreekse participatie stimuleren: pistes te onderzoeken om dit ook juridisch afdwingbaar te maken. - Het identificeren van potentiële lokale bottom-up initiatieven rond hernieuwbare energieprojecten. Via participatieprocessen in o.a. de trajecten energieneutraal voor lokale besturen, de meerwaarde van dit model voor draagvlak en effectieve realisatie van projecten verder uit dragen. - Ondersteunen van partijen die de lokale gemeenschap vertegenwoordigen bij onderhandelingen om de behaalde vergunningen voor windturbines van de projectontwikkelaars over kopen. Dit proces is voorwerp van zeer specifieke onderhandelingen waarvoor gespecialiseerde kennis nodig is. De aanwezige lokale coöperatieven hebben daarbij technische en juridische bijstand nodig. As 2: Uitwerken van samenwerkingsvormen en ondersteunend beleid voor de meer ontwikkelde coöperaties tussen lokale overheden, professionele ontwikkelaars en bottom-up energie initiatieven: - Afstemmen van de plannen van verschillende overheden op de activiteiten van burgers en bedrijven. Zowel de burgers en hun coöperatieven als verschillende KMO's zijn op zoek naar hernieuwbare energie en rationeel energiegebruik projecten. Anderzijds hebben verschillende overheden in de regio's Eeklo-Maldegem, E40 tussen Aalter en Aalst en het 4

5 Waasland, plannen met betrekking tot HE, REG en klimaat opgemaakt: het potentieel is in kaart gebracht. Wanneer we deze partners in innovatieve samenwerkingsverbanden bij elkaar kunnen brengen, is een effectieve en succesvolle energietransitie realiseerbaar. Op deze manier geeft de provincie aan niet enkel plannen op te maken maar ook de effectieve uitwerking er van te katalyseren, en wel door lokale actoren te ondersteunen en zo te activeren. - Methoden uitwerken om de samenwerking tussen coöperatieven, lokale overheden, netbeheerders, professionele ontwikkelaars, bedrijven Mogelijkheden, voor- en nadelen van verschillende types consortia of samenwerkingsverbanden tussen deze partners in kaart brengen, met het professionaliseren van deze coöperatieven én de effectieve impact op de energietransitie als expliciete doelstelling. - Onderhandelingen tussen projectontwikkelaars en lokale coöperatieven in goede banen leiden. Technische en juridische ondersteuning bieden in deze onderhandelingen. Optreden als onafhankelijke partner die waakt over draagvlak en participatie. De prille, lokale coöperatieven kunnen technische en juridische ondersteuning gebruiken, maar dan wel op zo een manier dat zij door het proces en de ondersteuning, professionaliseren. Door de bijstand wordt ook aan meer vertrouwen in het onderhandelingsproces bij de projectontwikkelaars gewerkt. De output van het icope project zal de ambities van de Provincie inzake hernieuwbare energie versterken door de betrokken actoren te professionaliseren zodat zij volwaardige partners worden in de ontwikkeling, realisatie en uitbating van hernieuwbare energieproductie en energiebesparing in Oost-Vlaanderen. Op die manier wordt het verhaal van participatie, draagvlak en realisatie nóg sterker om uit te dragen in de Provincie en naar de hogere overheden. Bovendien werkt de provincie actief aan de effectieve realisatie van haar eigen beleid door de nodige actoren te katalyseren via ondersteuning en coördinatie. We volgen hierbij dezelfde fasering van het icope project: 1. In eerste fase zullen we de barrières en problemen in kaart brengen die de lokale coöperatieven of burgerinitiatieven in Vlaanderen verhinderen om tot volle ontwikkeling te komen. We zullen hierbij lessen trekken uit eerdere en lopende Europese projecten (WISE; Coben) en uit de expertise van alle projectpartners en waken erover dat we verder bouwen op deze expertise in plaats van deze inspanningen louter te herhalen. 2. Vervolgens zullen we de slagkracht van deze lokale initiatieven vergroten door innovatieve hefboommethoden en tools voor ondersteuning (mix van wetgeving, beleid, types samenwerkingsverbanden, consortia en financiële stimuli) toepassen in één of meer lokale pilootprojecten. De opportuniteit voor en de keuze van een specifiek pilootproject zal gebaseerd zijn op de grootste barrières die we in fase één in overleg met alle projectpartners identificeren. De keuze voor één of meerdere piloten zal gebeuren op basis van een haalbaarheidsstudie en de inschatting van hun effectieve gunstige impact op het draagvlak voor hernieuwbare energieprojecten en bijgevolg op de realisatie van de energietransitie in de volledige North Sea Region. In beide fases een reeks workshops/trainingen georganiseerd, heel specifiek voor geïnteresseerde burgers, bedrijven en lokale initiatieven (al dan niet georganiseerd) om zelf projecten rond hernieuwbare energie en rationeel energie gebruik op een professionele manier aan te pakken. Ten slotte werd ons gevraagd om het leiderschap op te nemen in één van de werkpakketten. De Provincie Oost-Vlaanderen zal dit doen voor WP4 het ontwikkelen van nieuwe ondersteunings- 5

6 concepten en methoden. Dit houdt in dat op basis van de resultaten van WP2 (identificatie barrières) nieuwe concepten en tools zullen worden ontwikkeld om lokale energieprojecten te ondersteunen en te professionaliseren. De internationale uitwisseling tussen de projectpartners en het principe om voort te bouwen op bestaande concepten (zonder deze te herhalen) staat hierin voorop. De Provincie zal daarom de coördinatie van WP4 op zich nemen om de bestaande concepten, vernieuwende ideeën van alle projectpartners bundelen en verspreiden. Om deze intensieve transnationale samenwerking te realiseren voorzien we een 0,25 VTE projectmedewerker (a1) en 0,15 VTE administratieve ondersteuning (b1) voor WP4 en dit gedurende een periode van 12 maanden. 4. Link met het meerjarenplan Beleidsdoelstelling + nr. = De klimaatverandering aanpakken Actieplan + nr. = Duurzame energielandschappen creëren door gebiedsgericht partnerschappen op te zetten Actie + nr. = Het project icope uitbouwen 5. Bijkomende informatie De projectstructuur en aanpak van het overkoepelende icope-project is terug te vinden in bijlage icope Full application Annex. 6. Gevraagde personeelsbezetting Aanvragende dienst = dienst Ruimtelijke Planning (R01) VTE + functietitel + rang = 0,50 VTE beleidsmedewerker grondgebonden projecten Av Graad + salarissschalen = beleidsmedewerker A1a-A1b-A2a Duur contract = 40 maanden vanaf de datum van indiensttreding van de laureaat Gemiddelde loonlast op jaarbasis = EUR inclusief maaltijdcheques Gemiddelde werkingskost op jaarbasis = EUR - deze werkingskost houdt rekening met de huisvesting (60 %), de ICT-benodigdheden (30 %) en een deel algemene kosten (10 %). Aanvragende dienst = dienst Ruimtelijke Planning (R01) VTE + functietitel + rang = 0,25 VTE beleidsmedewerker grondgebonden projecten Av Graad + salarissschalen = beleidsmedewerker A1a-A1b-A2a Duur contract = 1 jaar vanaf de datum van indiensttreding van de laureaat Gemiddelde loonlast op jaarbasis = EUR inclusief maaltijdcheques Gemiddelde werkingskost op jaarbasis = EUR - deze werkingskost houdt rekening met de huisvesting (60 %), de ICT-benodigdheden (30 %) en een deel algemene kosten (10 %). Aanvragende dienst = dienst Dienst Economie, Europese & Internationale samenwerking: E01 VTE + functietitel + rang = 0,20 VTE beleidsmedewerker Europese samenwerking Av (personeel is reeds in dienst) Graad + salarissschalen = beleidsmedewerker A1a-A1b-A2a Duur contract = 1 jaar vanaf de datum van indiensttreding van de laureaat 6

7 Gemiddelde loonlast op jaarbasis = EUR inclusief maaltijdcheques Gemiddelde werkingskost op jaarbasis = EUR - deze werkingskost houdt rekening met de huisvesting (60 %), de ICT-benodigdheden (30 %) en een deel algemene kosten (10 %). 7. Financiële haalbaarheid De deputatie heeft zich op 10 maart 2016 geëngageerd en budget vrijgemaakt voor het project (dossiernummer , zitnummer 170/154). De deelname van Provincie Oost-Vlaanderen aan het project bedraagt euro, waarvan 50% subsidiabel via Interreg Vb North Sea Region. Via het intern subsidiereglement voor Europese projecten werd op 4 maart een aanvraag ingediend voor cofinanciering ten belope van ,25 euro. De goedkeuring daarvan is hangende. 8. Functiebeschrijving Bestaande functiebeschrijvingen worden gebruikt, met name beleidsmedewerker grondgebonden projecten Av en beleidsmedewerker Europese samenwerking Av. 7